Zelfgebakken koekjes na 't concert
Op de grens
van figuratie
en abstractie
VARA
'Verloren' muziek uit de 18de eeuw
Organist Van Marion terug van tournee door Amerika
Onduidelijke vertolking
tragedie Beatrice Cenci
DE VARAGIDS NU IN DE WINKEL MET:
DONDERDAG 7 NOVEMBER 1985
KUNST
PAGINA 25
DEN HAAG - "Telkens
weer sta ik versteld van de
kwaliteit van de jeug
dorkesten en koren daar. Al
je hier één koorlid treft die
muziek kan lezen, ben je al
blij. In Amerika hoef je dat
niet eens te vragen; het
spreekt vanzelf dat men het
notenschrift beheerst".
Sander van Marion (47) is in Lei
den en omstreken vooral bekend
als dirigent van het Rijnlands Man
nenkoor, Exultate Deo en Jubilate.
Eerst en vooral is hij echter orga
nist. Hij is net terug uit de Verenig
de Staten en Canada, maar z'n
plakboek is al bijna klaar. Hij heeft
daar, voor de vijfde maal alweer,
een serie van zeventien concerten
gegeven. Twaalf concerten in Ca
nada, waaronder in Chicago en
Motreal. De overigen in de Ver
enigde Staten, waar hy onder meer
het befaamde orgel van de Saint
Thomaskerk in New York bespeel
de.
door
Ariejan Korteweg
Of de reis hem goed is bevallen,
het is niet nodig daarnaar te infor
meren. Van Marion geeft niet al
leen de antwoorden, maar ook de
vragen die daarbij horen en gaat
uitvoerig in op de verschillen tus
sen 'hier' en 'daar'.
"Jongeren die hier in een koor
zingen, durven er op school maar
amper voor uit te komen. Een
koor, dat wordt toch als iets
vreemds beschouwd. In Amerika
is men er juist trots op. Het enige
bezwaar is dat het daar vooral
highschool-koren zijn. erkkoren
zijn er maar weinig. Vaak houdt na
de school ook het zingen op. Hier
heb je een enorme diversiteit; daar
bestaan alleen kerkkoren en orato
riumverenigingen, daartussen heb
je niks".
"Ach, het is daar toch heel an
ders. Elke kerk heeft er een eigen
muzikaal directeur met secretares
se, die in vaste dienst zijn. Orgel
concerten worden met verlichte
borden aangekondigd bij de in
gang van de kerk. En dan die te-
Sander van Marion aan het orgel
1 New York zag ik Engeltjes
ppn vmuwho lia. O J
genstellingen:
achter zo'n bord een vrouwtje lig
gen slapen, helemaal in het karton Toch even een vraagje tussen-
gepakt. Zou dat nou nodig zijn, door: als elke kerk een eigen orga-
vraag je je dan af'. nist in vaste dienst heeft, hoe heeft
Van Marion zich daar dan nog kun
nen onderscheiden?
"Het is waar, ze spelen daar de
engeltjes uit de hemel. En dat vaak
zonder registranten, omdat de or
gels programmeerbaar zijn. Maar
zoals je misschien weet, wordt men
in het Nederlandse orgel wereldje
al snel in een hokje gestopt. Mijn
hokje is de improvisatie. Daar heb
ik m'n gouden platen aan te dan
ken. Het improviseren over een
thema, dat kent men in Amerika
nauwelijks. Ik heb gespeeld voor
studenten aan Akron University in
Ohio. Die dachten dat ik de impro
visaties uit het hoofd had geleerd.
Geven jullie mij dan een thema op,
heb ik hen gezegd. Toen ik daar
vervolgens over improviseerde,
sloegen ze steil achterover.
"Ik heb daar ook een goede im
presario, die de concerten voor me
regelt. Volgend jaar misschien in
de beroemde kathedraal van Bos
ton".
"Maar laat ik niet overdrijven.
De belangstelling voor het orgel is
niet erg groot in Amerika. Terwijl
het toch de 'king of instruments' is.
Het is van oorsprong weliswaar
een wereldlijk instrument, maar de
kerk heeft het te zeer geannexeerd,
vrees ik"
Wilhelmus
De concerten van Van Marion
stonden in het teken van veertig
jaar bevrijding. Mede daarom heeft
hij naast de bekende orgelwerken
van Bach en Handel ook veel werk
van Nederlandse componisten ge
speeld: Sweelinck, Andriessen,
Ruppe. In Canada waren er veel
geïmigreerde landgenoten onder
de luisteraars. Van Marion: "Ont
roerend was dat. Ze waren vaak
niet te beroerd honderdvyftig kilo
meter te rijden voor het concert. Er
is in Canada nog een Nederlandsta
lige radio, onvoorstelbaar toch. Die
heeft me geïnterviewd".
De bevrijding, Van Marion herin
nert zich nog de zure opmerking
die een Amerikaan daarover maak
te: 'In 1945 waren we goed genoeg
om Holland te bevrijden. Mis
schien is het straks weer zover'.
"Amerikanen hebben toch al
merkwaardige ideeën over Europa.
Ze denken ook dat alles hier vlak
bij elkaar ligt. Een reclameteke
naar - die overigens al m'n lang
speelplaten had - had een tekening
gemaakt met de toren van Pisa, de
Eiffeltoren en iets van Amsterdam
erop. Kijk, zei hij, ik heb iets van je
land gemaakt. Leg zo iemand maar
eens uit dat al die steden wel even
iets verder uit elkaar liggen".
In Canada gingen de concerten
vaak vergezeld van vlagvertoon
door oudstrijders. Van Marion
speelde dan zowel het Nederlandse
als het Canadese volkslied. "Dan
staan ze als pilaren. En meezingen,
reken maar. Bij het Wilhelmus lie
pen soms de tranen over de wan
gen".
Ook voor de aandacht van het
publiek heeft Van Marion niets
dan lof. "Men heeft een innerlijke
discipline en is goed op de hoogte
In Nederland zit het publiek als het
ware op een fout te wachten, daar
is men veel positiever. Men maakt
ook aantekeningen. Ik speelde een
compositie van Andriessen, die het
publiek uiteraard niet kende. Na
afloop zei men: dat lijkt op Franck.
Zo is hun aard: ze leveren niet snel
kritiek".
Van Marion noemt zich een man
van het midden, die graag van alle
zaken beide kanten wil belichten.
Toch is zijn verhaal over Noord -
Amerika zo enthousiast dat je je
hardop afvraagt: zou de dirigent
niet liever emigreren?
"Die vraag heb ik me zelf ook ge
steld. Ik ga er graag voor een tijdje
heen; je bent toch artiest, dan is het
goed de horizon te verbreden.
Maar voorgoed? Nee, ik zou de cul
tuur missen en vooral de oude or
gels".
"Hoewel, Amerika is geen land
van beton en plastic alleen, vergis
je daar niet in. Ik heb er prachtig
houtsnijwerk in de kerken gezien".
En niet te vergeten: na het concert
is er meestal een ontvangst met
door de kerkmensen gebakken
koekjes en zelfgemaakte punch.
Zou dat hier nu ook niet kun-
Sander van Marion kijkt morgen
avond in de Lutherse Kerk in Den
Haag over de schouders van i.S. Bach
en Georg Fr. H&ndel. Hij voert werken
van hen uit op het Batz orgel en impro
viseert over thema's van hen. Aanvang
Expositie met schilderijen en teke
ningen van Jan van Lokhorst en ke
ramiek van Jose van der Valk, t/m 27
november. Galerie Henk de Greef,
Schoolstraat 27, Wassenaar. Ge
opend di. t/m za. van 08.00 - 17.00
WASSENAAR - In 1984 werd de
Kunstprijs van de stad Gouda
toegekend aan Jan van Lok
horst. Over de naakten, waarvan
voorbeelden te zien zijn bij Gale
rie Henk de Greef, schreef het ju
ryrapport: "(hierin) heeft Jan van
Lokhorst een schitterende ba
lans weten te bereiken tussen
puur picturale kwaliteiten en de
figuratie. De voorstelling laat
zich nog wel herkennen, heeft
door zijn opzet en uitwerking
zelfs een monumentaal karakter,
maar overheerst niet". Monu
mentaal is een woord dat ge
bruikt is om het werk van Van
Lokhorst te karakteriseren. Dit
begrip verwijst hoogstwaar
schijnlijk naar de krachtige wijze
waarop beeld en materiaal be
handeld zijn in overeenstem
ming met het formaat van de
stukken.
Van Lokhorst exposeert in
Wassenaar tekeningen en schil
derijen uit 1984 en 1985. Tot de
laatste categorie zou ik ook de
schilderingen op papier willen
rekenen, zodat het aantal teke
ningen zich beperkt tot drie.
Typerend voor het hier getoon
de werk is de forse, brede
verfstreek. Door het naast elkaar
en over elkaar aanbrengen van
die streken ontstaat een fraai ef
fect in de donkere niet-dekkende
partijen waarin de onderliggen
de kleuren nog doorschemeren.
In galerie Wassenaar
Naast de vrijwel abstracte com
posities met zeer bijzondere
kleurstellingen, schildert Van
Lokhorst op naaktmodellen
geïnspireerde voorstellingen.
Zonder uitzondering zijn de figu
ren op de rug gezien. In enkele
naar abstractie neigende stuk
ken wordt het lichaam door een
paar rake lijnen gesuggereerd.
In de serie 'Vier ruggen' is het
contrast tussen abstractie en fi
guratie sterk aanwezig. De twee
deling binnen het viertal werken
is benadrukt door de vormvast
heid en het volume enerzijds en
de meer abstracte bewerking an
derzijds. De expositie laat prach
tige voorbeelden zien van het
werk van Jan van Lokhorst, met
name in de gemengde techniek.
Enkele stukken met een minder
hechte opbouw en de twee op pa
nelen geschilderde composities
spraken my niet zo aan. Op de
aankondiging staat vermeld dat
Jose van der Valk op de tentoon
stelling vertegenwoordigd is met
keramiek. Haar bijdrage blijkt
echter hoofdzakelijk te bestaan
uit sculptuur, slechts een klein
deel is keramiek. Voor de beel
den gebruikt zij hout en natuur
steen, dit laatste soms gecombi
neerd met metaal.
De kleine abstracte objecten in
de vitrine zyn strak geometrisch
of juist vloeiend rond van vorm.
Opvallend is dat de keramiek in
zijn diversiteit formeel een wei
nig krachtige indruk maakt.
Kenmerkend voor de sculptuur
is behalve de afwisseling van ru
we en glad gepolijste oppervlak
ten, de aanduiding van een split
sing van de vorm. Evenals Van
Lokhorst balanceert Van der
Valk op de grens tussen figuratie
en abstractie, zoals blijkt uit een
op een vrouwentorso gelijkend
houten beeld.
NANCY STOOP.
'Beatrice Cenci' van Alberto Moravia door een ad hoc-gezelschap be
staande uit: Cas Enklaar, Jana Dreves, Matthias Maat. Dea Koert en Len
Reinhard. Regie: Rieks Swarte. Gezien op 6 november in het LAK. Aldaar
nog vanavond te zien.
LEIDEN - Het lot van Beatrice Cenci heeft in de loop der tijd tot
veler verbeelding gesproken. Grote schrijvers lieten zich door
haar droevig leven inspireren. Het is het verhaal over de in 1577 in
Rome geboren dochter van Francesco Cenci. Voor zijn omgeving
is deze door zijn uitspattingen beruchte edelman een ware tiran.
In de versie van de Italiaanse schrijver Alberto Moravia lijdt hij
constant aan een intens gevoel van verveling. Daardoor gevoelloos
geworden, tiranniseert hij zijn tweede vrouw Lucretia en vooral
zijn dochter Beatrice om toch nog maar tot gevoelens in staat te
zijn. Beiden houdt hij al geruime tijd gevangen op een verlaten
burcht. Beatrice komt in opstand tegen zijn brute onderdrukking;
zij gaat een verhouding aan met slotvoogd Olimpio en zet hem tot
moord op haar vader aan.
Een ad hoc-gezelschap heeft zich op verwarrende wijze op deze
tragedie toegelegd. Het resultaat is ronduit spanningloos. Ondoor
dachtheid is een moeilijk waar te maken verwy t aan het adres van
spelers en regisseur. De gedachtenkronkels, die tot dit regiecon
cept hebben geleid, zijn daarentegen uiterst moeilijk te volgen.
De tekstbehandeling is - door het gejaagde spreektempo en de
dientengevolge vele kleine versprekingen - onprofessioneel slor
dig. Toch valt daar nog wel overheen te komen. Merkwaardiger
echter is het verschil in spelopvatting. Dea Koert probeert op een
rare manier in haar rol van Lucretia ironisch leuk te zijn. Jana
Dreves onderneemt niet altijd geslaagde pogingen om echt tra
gisch te zyn. Van Francesco Cenci maakt Cas Enklaar weliswaar
een enge, wellustige tiran, die desondanks weinig reacties op
roept. De spelprestaties van Matthias Maat en Len Reinhard ko
men ook niet goed uit de verf; knecht Marzio kijkt vrijwel con
stant verbaasd en Olimpio voortdurend boos.
Het grote drama, dat zich afspeelt, laatje betrekkelijk koud - en
het is toch niet gering, als een dochter haar vrijheid met de dood
van haar vader denkt te verkrijgen en na de moord de onmogelijk
heid hiervan inziet. Niet in het minst door het feit, dat haar gelief
de zich tot een soortgelijke tiran ontwikkelt. Het onderdrukkings
mechanisme van de vader wordt in de voorstelling oppervlakkig
uitgewerkt; de tweestrijd, die aan de beslissing tot moord vooraf
gegaan moet zyn, wordt nauwelijks zichtbaar. De dramatechni
sche functie van de lekkage (er druppelt water in teilen en em
mers) en de soms hoorbare achtergrondmuziek van Italiaanse
'schlagers' is raadselachtig. Deze produktie maakt dan ook niet
duidelijk, waarom het lot van Beatrice Cenci tot de verbeelding
heeft gesproken.
WIJNAND ZEILSTRA
ADVERTENTIE
VAN KOOS DOBBELSTEEN
IN ZEG 'NS AAA TOT
AGRICOLA: John Leddy, acteur
tussen twee uitersten.
HOOFDROL
VOOR MANFRED KRUG
In serie 'Op Weg' op VARA-TV
KONSUMENTENMAN:
Misleiding van consument en
flauwe klantenlokker
POPINFO: Interview met
Boom Boom Mancini
Hernhutter concert van Toonkunst Orkest
Alle t.v.-programma's zonder gezoek en geblader If 'KA I HC IM r\C
overzichtelijk bij elkaar. L<Jb J™ Dt
Uitvoerige toelichtingen met ondermeer nieuws VVirNI\CL:ripU
over film en video op t.v. Of neem een abonnement. De bon opsturen in
Radiotips een nieuwe Snorkelstrip in kleur een gesloten envelop, zonder postzegel naar:
een eigen jeugdrubriek en een vaste puzzelpagina. VARA, Antwoordnummer 3,1200 VB Hilversum.
IK WORD LID/ABONNEE OP DE VARAGIDS
Naam: -
Betaalwijze:
per jaar
per halfjoor
G per kwartaal
Adres:1
automatisch
f 52.40
f 26.20
f 13.10
PnctrnHf»-
O accept/giro
f 53,60
f 26,80
f 13,40
VARAGIDS VOOR KLEURBEKENNERS
LEIDEN - Het Toonkunst Orkest
uit Leiden geeft zaterdag 16 no
vember de eerste hedendaagse uit
voeringen van twee composities
uit de achttiende eeuw: een symfo
nie van Emanuel Bach en een con
cert voor hobo en orkest van Paul
Wranitzky.
Beide composities zijn afkom
stig uit het archief van de Evangeli
sche Broedergemeente, ook wel
Hernhutters genoemd. De Ameri
kaanse musicoloog Randall H. Tol-
lefsen heeft de muziekcollectie uit
dit archief geordend en er een cata
logus bijgemaakt, die 2.500 werken
omvat. Die 800 pagina's tellende
catalogus wordt op 16 november
gepresenteerd in de Zeister kerk-
zaal van de broedergemeente. Bij
die gelegenheid brengt het Toon
kunst Orkest onder leiding van Re-
né Verhoeffbeide bovengenoemde
werken ten gehore. Het kerkkoor
van de Broedergemeente zingt en
kele andere werken, die in het ar
chief zijn aangetroffen.
De composities van Emanuel
Bach, tweede zoon van Johann Se
bastian, en Wranitzky behoren vol
gens Tollefsen tot de belangrijkste
muzikale vondsten die het archief
heeft opgeleverd. Van Wranitzky
(1756 - 1808) was tot op heden geen
concert voor hobo bekend. Van de
Symfonie in G van Bach (1714 -
1788) bestaat buiten Zeist slechts
een incomplete versie. Van dat
laatste werk is niet met volledige
zekerheid te zeggen dat Emanuel
het heeft geschreven. De onderte-
clYdtnci ticcitnk'
de compositie van Paul Wranilz-
Titelblad
ky
kening luidt: Die Bach. Op grond
van de stijl wordt hetaan de tweede
zoon toegeschreven.
De uit Moravie (deel van het te
genwoordige Tsjechoslowakye) af
komstige Hernhutters zyn een zo
geheten piëtistische beweging, die
zich in het midden van de achttien
de eeuw ook in ons land vestigde.
Tussen 1775 en 1825 is in Zeist, hun
voornaamste plaats van vestiging,
een omvangrijke verzameling mu
ziekpartijen en -partituren opge
bouwd, die veel eerste of enige
drukken bevat, naast met de hand
gemaakte copieën. Het archief be
staat vooral uit gewijde muziek,
die vaak door de Hernhutters zelf
is gecomponeerd. Ook zijn er we
reldse, instrumentale composities
van tijdgenoten als de Bachzonen,
Haydn, Mozart en Mendelssohn.
De Hernhutters stelden veel be
lang in muziek en hadden naast
een eigen koor ook een orkest: het
collegium musicum. Hun 'zoete'
gezang en spel werd door tijdgeno
ten geprezen. Vanwege de zen-
dingsactiviteiten zijn gezangen
door hen vertaald in onder meer
het Deens (voor Groenland). Lets
en verschillende indiaanse talen
Vanuit Nederland is door hen in
tensief zending bedreven op Sun
Het archief van de Hernhutters
bevindt zich, sinds de brand die in
1967 hun gebouwen in Zeist teis
terde, in het Rijksarchief in
Utrecht.
Het Toonkunst Orkest brengt de
composities van Wranitzky en Ima-
nuel Bach ook op 24 november in
de Taffehzaal in Leiden. Tijdens
beide concerten wordt de hobo ge
speeld door de Hernhutter broeder
Bas Prinssen.
