De zaligverklaring van Titus Brandsma
Hoge eer voor een bewogen en beweeglijk mens
ZATERDAG 2 NOVEMBER 1985
GEESTELIJK LEVEN
PAGINA 11
Meer dan tweeduizend Ne
derlanders zijn deze week
naar Rome gereisd om
morgen, zondag 3 novem
ber, getuige te zijn van de
zaligverklaring door de
paus van de Nederlandse
priester Titus Brandsma,
die op 26 juli 1942 in het
concentratiekamp Dachau
overleed. Een spuitje van
de kamparts maakte die
dag een eind aan dit veel
zijdige leven en bracht de
zin tot werkelijkheid die
Brandsma in 1938 in zijn
testament had laten opne
men: "Ik verenig mij in
mijn dood met de dood van
mijn Verlosser en stel mij
met Maria aan de voeten
van het kruis mijns Hee-
ren".
De paus zal morgen
plechtig verklaren, dat An
no Sjoerd (zijn oorspronke
lijke namen) Brandsma is
gestorven als martelaar
voor het christelijk geloof
en zich nu in de hemel be
vindt. In vieringen en pro
cessies zal de Nederlandse
priester - als jongste in de
rij van zaligen en heiligen
die het navolgen waard
zijn - ten voorbeeld wor
den gesteld.
Onder de Nederlandse
bezoekers zijn veel rooms-
katholieken uit Friesland,
waar Brandsma is gebo
ren, en karmelieten, leden
van de geestelijke orde
waartoe hij behoorde. Ook
kardinaal Simonis, de bis
schoppen Bar (Rotterdam),
Bomers (Haarlem), Möller
(Groningen) en Ter Schure
(Den Bosch) en de Utrecht
se hulpbisschop Niënhuis
wonen de plechtigheden in
Rome bij.
Volgende week verplaatst
het gebeuren zich naar Ne
derland, waar vieringen en
herdenkingen op het pro
gramma staan in Nijme
gen, Den Bosch en Bols-
ward. De KRO steekt (ui
teraard) heel wat zendtijd
op radio en tv in deze zalig
verklaring. Ze betekent de
afsluiting van een proces
dat dertig jaar heeft ge
duurd.
Titus Brandsma is na de
Tweede Wereldoorlog de
tweede Nederlander die za
lig wordt verklaard. De
Tilburger Petrus Donders,
die vooral door zijn missie
werk in Suriname bekend
was, viel in mei 1982 deze
eer ten deel.
Voor drie Nederlanders
loopt nog een proces van
zaligverklaring: Jan Root
haan (1785-1853), lange tijd
generaal-overste van de
Orde der Jezuieten, de mis
sionaris Ferdinand Hamer
(1840-1900), die bij de zoge
heten 'Boksersopstand' in
Mongolië de dood vond, en
Alphonsus Ariëns (1860-
1928), voorman van de
rooms-katholieke vakbe
weging.
De boerderij waar Anno Sjoerd Brandsma op 23 fe
bruari 1881 ter wereld kwam is nog altijd te vinden in
Oegeklooster, een buurtschap op de weg van Hart-
werd naar Burgwerd (Fr.). Het gezin telde zes kinde
ren, van wie er vijf kloosterling werden.
Als elfjarige vertrok Anno Sjoerd naar Megen in
Brabant om er het gymnasium van de franciscanen
te volgen. Toen hij het diploma op zak had, verkoos
hij de Orde der Karmelieten om haar rijke, beschou
wende traditie. In de Bossche Sint Jan werd de in
middels tot Titus omgedoopte karmeliet in 1905 tot
priester gewijd. Zijn eerste mis mocht hij opdragen
in de Martinuskerk van Bolsward.
Een jaar later ging Brandsma
naar Rome om wijsbegeerte en
sociologie te studeren in het
hoofdkwartier van de karmelie
ten, het indrukwekkende Col
legio San Alberto. Veertien jaar
heeft pater Brandsma na zijn
studie les gegeven in het stu
diehuis van de karmelieten in
Oss. In 1923 werd hij hoogle
raar wijsbegeerte en geschiede
nis van de vroomheid aan de
pas opgerichte Katholieke Uni
versiteit van Nijmegen, een
functie tot hij tot het einde
heeft vervuld.
Niet compleet
Zowel in Oss als in Nijmegen
beperkte Titus zijn activiteiten
niet tot het onderwijs. Talloos
waren zijn functies in het ker
kelijke eri maatschappelijke le
ven. Er is wel gezegd, dat geen
enkele rooms-katholieke ge
beurtenis in de jaren tussen de
beide wereldoorlogen com
pleet was zonder de aanwezig
heid van deze Fries.
Vooral het onderwijs, de pers
en de Friese beweging hebben
van de inzet van de karmeliet
Brandsma geprofiteerd. Hij
stond aan de wieg van menige
school, schreef in allerlei kran
ten en tijdschriften en was een
graag gehoord spreker op con
gressen en bedevaarten. Het is
aan hem te danken, dat er in
1937 voor het eerst een wettelij
ke opening kwam voor het ge
bruik van de Friese taal op de
lagere school.
Titus Brandsma kon moeilijk
nee zeggen. In het Nijmeegse
klooster was het dikwijls een
komen en gaan van mensen die
hulp nodig hadden. Of het nu
om het invullen van een belas
tingbiljet ging of om wat kle
ding of voedsel, professor
Brandsma - zoals hij meestal
Samenstelling
van deze pagina:
S.J. de Groot
Conflict
Het waren zijn journalistieke
activiteiten die Titus Brandsma
in de bezettingsjaren noodlot
tig zijn geworden.
In 1935 had kardinaal De
Jong hem benoemd tot geeste
lijk adviseur van de rooms-ka
tholieke journalistenvereni
ging. In die hpedanigheid
vocht hij ervoor, dat de rooms-
katholieke pers in de bezet
tingsjaren niet zou zwichten
voor de druk van de bezetter.
Begin januari 1942 velden de
Duitsers in feite zijn doodvon
nis toen in een rapport deze zin
kwam te staan: "De pater Titus
Brandsma dient wegens wel
overwogen voorbereiding van
een tegen de Duitse bezettings
autoriteiten gerichte beweging
zonder omhaal gearresteerd te
worden en te worden overge
bracht naar een concentratie
kamp". En 'weloverwogen' wós
zijn verzet. Al in 1934 schreef
Brandsma in een artikel: "Wie
de wereld voor Christus wil
winnen, moet de moed hebben
met die wereld in conflict te ko-
De lichamelijk altijd al zwak
ke pater Brandsma heeft de
martelgang, die liep van Am-
hem via Scheveningen, Amers
foort en Kleef naar Dachau,
niet overleefd. Toch bleef hij
tot het laatst geestelijk over
eind. Zijn kampgenoot de be
kende predikant Overduin
schreef later over hem als "on
ze oprecht vrome broeder in
Christus, naar de geest onge
broken, altijd vriendelijk en
blijmoedig in.de Heer".
Het uiterste
"In woord en daad strijdend
voor de vrijheid van het
christelijk geweten en voor het
behoud van humane en demo
cratische beginselen, heeft Ti
tus Brandsma bevestigd, dat
het leven niet het uiterste is,
geen absoluut goed waarnaar
een mens moet haken, omdat
er waarden zijn groter dan het
leven op zich, ten behoeve
waarvan men desnoods moet
weten te sterven".
Dat schreef de hervormde
theoloog drs. Jaap de Haan vijf
oorlog)
tien jaar geleden - halverwege
het proces tot zaligverklaring -
in een scriptie voor zijn theolo
gische studie aan de Groningse
universiteit. De Haan is nu le
raar godsdienst aan de christe
lijke Pedagogische Akademie
in Leeuwarden. Hij groeide op
in een huis aan de Titus
Brandsmalaan in Bolsward.
In die scriptie kwam hij tot
de conclusie, dat het voldoende
zou zijn wanneer erkend werd,
dat Brandsma als martelaar een
bescheiden maar nochtans be
sliste geloofstuige is geweest,
"die het kruis op zich wist te
nemen in navolging van zijn
Heer".
Niemand kan met zekerheid
de vraag beantwoorden, of Ti
tus Brandsma met het eerbe
toon van een zaligverklaring
zou hebben ingestemd. Wie zijn
levensloop kent, kan dit zelfs
onwaarschijnlijk achten.
Zijn ordegenoot pater Sixtus
Scholtens herinnert in een bio
grafische schets aan deze uit
spraak van een Poolse auteur:
"Heiligenlevens lees ik graag
van achteren naar voren, in de
hoop dat er geleidelijk weer ie
mand méns wordt". Scholtens
vindt dat niet nodig als het over
Titus Brandsma gaat, omdat
dié juist opvalt door zijn men
selijkheid.
Ideaal
Zijn ordegenoot pater Emile
Gemmeke uit Deventer - al eer
der betrokken bij processen
voor zalig- en heiligverklaring -
stelt daartegenover, dat men
sen 'heiligen' nodig hebben. Hij
heeft zich ook beijverd voor pa
ter Titus. Voor Gemmeke zijn
heiligen bemiddelaars tussen
mensen en Christus.
"Het ideaal", zegt hij, "dat
Christus ons voorhoudt is juist
daarom zo'n werkelijk ideaal
omdat het steeds weer gestalte
krijgt in concrete mensen. In
de verering van heiligen wordt
duidelijk, dat het ideaal van
Christus altijd weer navolgbaar
is in de werkelijke situatie
leven".
De gereformeerde kerkhisto
ricus Auke Jelsma uit Kampen,
die zich als protestant veel met
het verschijnsel 'heiligenvere
ring' heeft bezig gehouden, ziet
in het eren van grote voorbeel
den uit de kerkgeschiedenis
mogelijkerwijs een nuttige en
stimulerende bezigheid, "maar
de nadruk zal toch altijd moe
ten vallen op de figuur in het
centrum van het christelijk ge
loof, Christus zelf, hét voor
beeld ter navolging. De kerkge
schiedenis bewijst, dat aan die
voorwaarde niet altijd is vol
daan".
Onverbeterlijk
De naar verhouding geringe
reactie op de komende zalig
verklaring vanuit de breedte
van de Nederlandse rooms-ka
tholieke kerkprovincie kan er
op duiden dat Brandsma's
erfenis niet zo actueel meer is.
Zijn betekenis voor kerk en sa
menleving was onmiskenbaar
groot, maar waarschijnlijk wel
erg tijdgebonden.
Hij liet een voorbeeldige le
venspraktijk na, geen opzien
barende denkbeelden of theo
logische blauwdrukken. De ij
ver waarmee hij zich met alles
bemoeide wat zich op het
rooms-katholieke erf afspeelde
kwam in mindering op zijn
theologisch-wetenschappelijk
werk. "Ongelooflijk mild stelde
hij zijn tijd beschikbaar voor
wie op zijn weg kwam, streng
en sober voor zichzelf, spon
taan en royaal voor anderen",
schreef De Haan in zijn scrip
tie.
Professor Otger Steggink,
ma-instituut aldaar, ziet het we
zenlijke van Titus' leven en
werken daarin, dat hij de tijd
geest probeerde te verstaan en
erop inging vanuit zijn mystie
ke levensvisie. "Zijn godsbele
ving werd steeds meer de bron
van zijn handelen en inspireer
de hem tot veelzijdige activitei
ten. Als een bewogen en be
weeglijk mens stond hij in het
leven, onverbeterlijk gelovend
in de toekomst, bezield met een
onverwoestbare geestkracht".
Titus Brandsma was méér
dan een verzetsheld. Hij dacht
in mensen.
Straten
In Nederland zijn in 35 plaat
sen straten, pleinen en lanen
naar Titus Brandsma ver
noemd. Ook in Leiden. En 33
scholen dragen zijn naam. In
Nijmegen staat een Titus
Brandsma-gedachteniskapel,
met kardinaal Johannes Wille-
brands als beschermheer van
de stichting tot instandhouding
en onderhoud.
Het Titus Brandsma-insti-
tuut, gevestigd in het gebouw
van de theologische faculteit
van de Katholieke Universiteit,
probeert op zijn manier dienst
baar te zijn aan de vermenselij
king van de samenleving in
christelijk perspectief, indirect
door studie, maar ook direct
door materiaal aan te dragen
voor ieder die geïnteresseerd is.
Ook is er literatuur over en van
Brandsma opnieuw uitgege-
Dat alles zal de gedachtenis
aan diens leven en dood wel
licht meer levend houden dan
de zaligverklaring morgen in
Rome, want wie weet dét nou
nog over een aantal jaren.
Jecumenische geloofsge-
2 Regenboog (Merenwijk)
ïsius, 11.15 ds. Hortensius
LEIDEN: Herv. Gem. Hoogl. kerk 10 ds.
Pannekoek, ha, mmv cantorij, 11.45 stu-
dentenekklesia; Marekerk 10 dr. Meij-
ers, 5 ds. v.d. Hoef, Bodegraven; Mara-
nathak. (L. Morsweg) 10 ds. Bakker,
Amstelveen; Oecumenische
meenschap De
9.30 ds. Hortensius,
en pastoor v. Well; Bethlehemk.
(Driftstr.) 10 ds. Kramer; Bevrijdingsk.
(Montgomerystr.) 10 ds. Jansen; Vre-
desk. (Burggravenl.) 10 ds. De Mey, ge-
zinsdienst; Waalse kerk (tijdelijk Ra
penburg 6) 10.30 dr. H. J. de Jonge;
jeugdkapel Vredeskerk 10 gezinsdienst
in de kerk; jeugdkapel Bevrijdingskerk
10 ds. Rietveld. Wijk 'Stevenshof zie na
geref. kerk.
Acad. Ziekenhuis 9 rk. dienst, 10.15 ds.
Terlouw-Sterk, ha; Diakonessenhuis el
ke zat. 10.30 rk. dienst, morgen 10.30
kand. Vuyst, Noordw.hout; Endegeest
zie Oegstgeest.
Geref. Kerk Vredeskerk zie herv. gem.;
Petrak. (Surinamestr.) 10 prof. dr. Ver-
kuyl, Loenen a.d. Vecht; Oude Vest 10
dr. v.d. Zwaan; Maranathak. zie herv.
gem.; Bevrijdingsk. 10 ds. Jansen, 5 ds.
Rietveld; bejaardenhuis Groenhoven 10
bouwtje 'Dijkhof (Rijndijk) 10 kand.
Mak-de Heer.
Geref. K. Vrijg. (Herengr.) 10 ds. Hout
man. 5 ds. De Putter. Chr. Geref. K.
(Steenschuur) 10 en 5 ds. Den Hertog, 6
nov. 7.30 ds. Den Hertog, dankstond ge
was en arbeid. Geref. Gem. (N. Rijn) 10
en 4.30 ds. Baayens, Aagtekerke. Geref.
Gem. in Ned. (Bethl.kerk Driftstr.) 11.30
en 5.30.
Evang.-Luth. Gem. (Hoogl. Kerkgr.)
10.15 ds. Mostert. Doopsgez.-Remonstr.
Gem. (Lokhorstk. Pieterskerkstr.) 10.30
ds. De Clercq, gezinsdienst, mmv kerk
koor. Baptistengem. (O. Rijn 3) 10 ds.
Bosveld, ha. Evang. Gemeenschap
(Middelstegr. 3) 10 evang. Dikkes.
Evang. gem. Merenwijk (Flevoweg 5)
7.45 nam. Zendingswerk Middernachts-
roep (Zoeterw.singel 21) 5 hr. C. Roos.
Evangeliecentrum-Pinksterbew. J.
Maasbach-Wereldzending (aula
Noachstr. 2) 10 evang. Zijlstra, wo. 8
evang. Zijlstra (Zijlsingel 2), vr. 8 jeugd-
avond (met film. Zijlsingel 2). Pinkster-
gem. (O. Vest 13) 10 evang. J. v.d. Bergh.
Leger des Heils (hoek Vestestr./Groe-
nesteeg) 10 en 7.
Nieuw-Apost. Kerk (H. Rijnd. 24): 9.30
en 4. wo. 8. Zevendedag-adventisten
(Ontmoetingskerk Voorschoten) elke
zat. 9.45 bijbelstudie, 10.45 predik
dienst. Christelijke Wetenschap
(Steensch. 6) 10.30. Genootschap der
Vrienden (Quakers) 10.30 (Rapenburg
6). Kerk van J. Chr. v.d. Heiligen der L.
Dagen (Brahmsl.) 9.30, 10.30 en 11.20.
Oud-Kath. K. (Zoeterw.singel) 10.
Rooms-Kath. K. Haagweg zat. 7, zo. 9 en
10.45; Herensingel zat. 7. zo. 9.30 en 11;
Rijndijk (Leiden-V.schoten) zat. 7, zq.
9.30 en 11.30; Steenschuur zat. 7, zo.
8.30,10,11.30, 6 en 7 (lofi; Boshuizerka-
de zat. 7, zo. 9.30 en 11; Lammenschans-
weg zat. 7, zo. 9 en 10.30; Haarl.straat zat
7, zo. 9.30,10.45 en 12.15; Merenwijk zie
herv. gem.; H. Rijndijk (zie Zoeterwou-
de).
Raad van Kerken: elke di.av. 7-7.30 oe-
cum. avondgebed in oud-kath. k. Zoe
terw.singel.
ABBENES: Herv. Gem. 9.30 ds. Berg-
Haan, Zevenhoven. Geref. Kerk 10 ds.
Boer, 6.30 ds. Koole, Nootdorp. Chr. Ge
ref. Kerk 9.30 ds. v. Beek, 5 ds. Korving,
beiden Veenendaal. Rk Kerk zat. 7, zo.
10.30.
ALPHEN AAN DEN RIJN: Herv. Gem.
Adventskerk 10 ds. Klein Kranenburg,
Ter Aar, 5 ds. Damsma, Rijnsburg,
jeugddienst; Kruiskerk 10 ds. De
Leeuw, Maarn; Opstandingskerk 10 ds.
v.d. Heiden, 6.30 ds. Cats, Aalsmeer; Na
bij 10 jeugdkapel; G. Herderkerk 10 ds.
Verheul, 6.30 ds. Taselaar; De Bron 9.15
ds. Moll, 10.15 ds. Taselaar, 6.30 ds. Ver
heul; Ashram (Marsdiep) 10 ds. Nieu-
wenhuis; Oudshoornse kerk 10 ds. Ter
Bals; Sionskerk (Planetensingel) 9.30
ds. Ouwendijk, 6.30 kand. v.d. Hul,
A.foort.
Geref. Kerk Mar.kerk 10 ds. v. Es.
Hoofddorp, 6.30 ds. De Boer, Hoofd
dorp; Salv.kerk 10 ds. Veenstra, Leiden,
6.30 ds. Smink, Schoonhoven. Zie ook
herv. gem. Geref. K. Vrijg. (aula chr.
techn. school) 9.30 en 5 ds. Room. Ned.
Geref. Kerk (school Willemstr.) 9.30 ds.
M. de Jong, 4.30 br. J. K. Knol. Chr. Ge-
Bapt.gem. (Molenwerfstr. 1) 10 en 6.30
ds. Koekkoek. Bapt.gem. Noord (school
Kalkovenw. 62) 10 ds. A. v.d. Berg, 6.30
hr. N. van Gemeren. Volle-evang.gem.
('De Ark', Pr. Hendrikstr. 54) 10 hr. v.d.
Hoorn. Pinkstergem. (school Batestein
16) 10. Leger des H. (Zonneweg 3) 10 en
7. Remonstr. Kring (Van Mandersloostr.
36) geen dienst.
Rk Kerk: Bonifaciusk. zat. 7. zo. 9.45 en
11.30; Piusk. zat 7, zo. 9 en 10.30; De
Bron zat. 7, zo. 9 en 11.
BENTHUIZEN: Herv. Gem. 9.30 ds. v.
Eyk, Gouda, 6 ds. Cuperus, Nieuwer-
kerk a.d. IJssel. Geref./Herv. Gem.
(dorpshuis 'De Tas') 10.30 ds. Huisman,
Baarn. Geref. Gem. 9.30 en 6 leesdienst,
6 nov. 9.30,3 en 7.30 ds. Beens, Scherpe-
nisse, dankdag.
Vuuren, Alblasserdam; Salv.kerk 10 ds.
Wieman, 6.30 ds. Moll, Alphen, jeugd
dienst; Bethl.kerk 10 ds. v.d. Hoef. 6.30
ds. Kleiberg, Vinkeveen. Geref. Kerk
110 ds. Elderman, 6.30 ds. v.d. Veen-
Schenkeveld, Rijswijk. Geref. K. Vrijg.
(Ichthusk.) 9.30 ds. Mouissie, 4.30 ds.
v.d. Haar. Geref. Gem. (Stationsweg 17)
10 en 6.30 ds. Bac, 6 nov. 10,2.30 en 7 ds.
Bac, dankdag. Evang.-Luth. Gem. 9 ds.
v. Beek.
BOSKOOP: Herv. Gem. Dorpskerk 9.30
ds. v.d. Pol, 6.30 dr. Haitsma; De Stek
9.30 ds. Vlasblom. Geref. Kerk 9.30 en 5
ds. G. de Jong. Chr. Geref. Kerk 9.30 en
5 ds. Ribbers. Geref. Gem. 9.30 lees
dienst, 7 ds. Boogaard, 6 nov. 3 en 7.30
ds. De Pater, dankdag.
HAZERSWOUDE: Herv. Gem. 9.30 ds.
De Graaf, 6.30 kand. De Reuver, Nieu-
werkerk a.d. IJssel. Geref. Kerk 10 ds.
Koolstra, Leiden, 5 ds. Wijers, Krimpen
a.d. IJssel. Rk Kerk: dorp zat. 7, zo. 9.30
en 11.30; Anker zat. 7, zo. 8.45 en 11.15;
Rijndijk zat. 7, zo. 10.
HILLEGOM: Herv. Gem. 10 dr. Vlijm.
Leiden. 5 ds. Rothfusz. Geref. Kerk
('Hoeksteen') zie herv. gem. Chr. Geref.
Kerk 10 en 5 kand. Steensma, Hierden.
Rk Kerk: Mart. zat. 7, zo. 9.30 en 11; Jo-
zefk. zat. 7, zo. 10 en 11.30.
braad; Ontm.kerk 10 ds. Gebraad, 6.30
ds. Aarents. Herv. Gem. 'De Rank' (P.
Groen-college) zie Katwijk aan Zee. Ge
ref. Kerk 9.30 ds. v. Breevoort, 5 ds.
Kersten. Vliegkamp Valkenburg 10:30
ds. Verseput en de oud-vlootpredikan-
ten Schepers en Van Melle (viering 10
jaar maandelijkse kerkdiensten). Rk
Kerk zat. 7, zo. 9.30 en 11.15.
KATWIJK AAN ZEE: Herv. Gem. N.
Kerk 10 ds. Schuurman, 6 ds. De Jong;
O. Kerk 10 ds. Vroegindewey. 5.45 ds.
Driebergen, jeugddienst; Ichthusk. 10
ds. Hovius, 5 ds. v. Roon; Pniëlk. 9.30
ds. Driebergen, 6 ds. Vroegindewey; au
la Bestevaer-mavo (Rijnsoever) 10 kand.
Hiensch. Kapel Overduin 2.15 ds. v.d.
Beid. Herv. Gem. 'De Rank' (aula P.
Groen-college Pr. Frederikdreef 15) 10
ds. J. Visser, Den Haag.
Geref. Kerk Vr.kerk 9.30 ds. Kersten. 5
ds. Koster; Triumfatork. 9.30 ds. Koster.
5 ds. v. Breevoort. Ned. Geref. K. (in
Vredeskerk) 11 ds. Brink, Rozenburg, 7
ds. Biewenga, Zoetermeer. Chr. Geref.
K. 10 en 5 ds. v.d. Meij, Zaamslag, 3
dienst voor gehandicapten, ds. v.d. Meij,
6 nov. 3 en 7.45 ds. Slagboom, dankdag.
Vrije Chr. Geref. Gem. (Unizaal) 10 en 5
ds. v.d. Belt. Geref. Gem. (Remisestr.) 10
en 5. Geref. Gem. in Ned. (Louwestr.) 10
en 5. Volle-evang.gem. (Tripodia 9.45.
Onafh. baptistengem. (Ambachtsweg 2)
10 ds. J. A. Visser, ha, 4 doopdienst in
baptistenkerk Leiden, ds. Visser.
KOUDEKERK AAN DEN RIJN: Herv.
Gem. 10 ds. Lapré, 7 ds. Harms, Gel
drop. Geref. Kerk 10 ds. Harms, 7 zie
herv. gemeente.
LEIDERDORP: Herv. Gem. en Geref.
Kerk Dorpsk. 10 en 6.30 ds. v.d. Bom;
Hoofdstr. 10 ds. v. Loenen; Schep-
pingsk. 9 en 10.30 (mmv cantorij) ds.
Knorth. Elis.ziekenhuis 10 rector Vüf-
tigschild. Bapt.gem. (wijkgeb. Zijlkw.)
10 br. J. de Vries. ha. Rk Kerk zat. 7. zo.
10 en 11.30.
LEIMUIDEN: Herv. Gem 9.30 ds. De
Graaff, Nieuwveen. Geref. Kerk 9.30 ds.
Aalders, 7 ds. v.d. Kooi. Rk Kerk zat. 7,
zo. 7.30. 9.30 en 11.15.
LISSE: Herv. Gem. Dorpskerk 10 hr. H.
Bakker. Katwijk; Pauluskerk 10 en 7 ds.
't Hooft. Geref. Kerk 10 en 7 ds. Bos
wijk. Geref. K. Vrijg. 10.30 ds. De Put
ter, 4.30 leesdienst. Ned. Geref. Kerk
(Salvatori) 10 ds Vos. 7 ds. Compagnie.
Zaandam. Chr. Geref. Kerk 10 en 5 ds. v.
Dijken. Geref. Gem. 10 en 4 leesdienst.
Evangeliegemeente (Ooievaarstr. 27a)
9.45 hr. H. v.d. Burgt.
Rk Kerk: Agathakerk zat. 7, zo. 10 en
11.30; Poelpolder zat. 7. zo. 9 en 11.30;
Mariakerk zat. 7, zo. 8.30, 10 en 11.45;
Engelbew. zat. 7. zo. 9.30 en 11.
NIEUWKOOP: Herv. Gem. 9.30 en 6.30
OEGSTGEEST: Herv. Gem. Groene of
Will.kerk 10 ds. Kooman; Pauluskerk
geen dienst; Gemeentecentrum (Lijtw.)
10.30 ds. J. v. Rossum, Voorburg, in de
kapel, 10.30 ds. Da Costa, maaltijddienst
in kerkzaak 7 ds. Friederich. Geref.
Kerk 10 ds. Bovenberg, ha. Geref. Kerk
Vrijg. (aula Dr. Schilderschool) 8.45 ds.
De Putter. 4.30 ds. Houtman. Ned. Ge
ref. Kerk (Gem.centrum) 8.45 br. J. Bou-
ma, 4 br. L. Zielhuis. Van Wijckerslooth
4 mevr. ds. Visch, ha. Endegeest 10 pa
ter Boshouwers. Volle-evangeliegem.
(Gem.centrum) 4. Rk Kerk Will.kerk zat.
7. zo. 9 en 10.30.
7. 2
8.30 c
(jeugddienst) ds. Wegerif. Geref. Kerk
10.30 oecum. dienst. 5 ds. Nooteboom.
Chr. Geref. Kerk 9.30 leesdienst, 7 ds.
Boiten, Schiedam. Remonstr. Gem.
streekdienst in Wadd.veen. Evang. gem.
(Kruispunt, Kennedylaan 33) 9.30. Rk
Kerk zat. 7, zo. 9 en 10.45.
NIEUWVEEN: Herv. Gem. 9.30 kand.
C. N. van Dis, 6.30 ds. De Graaff. Geref.
Kerk 9.30 hr. G. J- de Bruin, jeugd
dienst, 7 ds. Broer. Rk Kerk zat. 7. zo. 9
NIEUW-VENNEP: Herv. Gem. 9.30 ds.
Ten Voorde, 7 ds. Cnossen, Delft. Geref.
Kerk 9.30 en 4.30 ds. Rang. Chr. Geref.
Visser. Rk Kerk
NOORDEN: Herv. Gem. 9.30 (herden
king Kerkhervorming) en 7 ds. Geuze.
Geref. Kerk (W. Verlaat) 10 ds. Jaspers
Focks, 7 hr. M. Schreuder.
NOORDWIJK: Herv. Gem. Grote of St.
Jeroensk. (Binnen) 10 ds. v.d. Lee, 5 ds.
Vroegindewey, Eemnes, 7 ds. Kuiper;
Hoofdstr. (Zee) 10 ds. Germans. Sassen-
heim; Sole Mio 9 ds. Elgersma; De Rank
(Golfbaan) 10 ds. C. van der Plas, Zwijn-
drecht. Geref. Kerk Buurtkerk (Hoofd
str.) 10 ds. Korenhoff, 5 ds. v.d. Lee; Vin-
kenl. (Binnen) 10 ds. Elgersma; Stich-
tingskerk 11 ds. Slofstra. Ned. Prot.
Bond (aula O.Zeew.) 10.30 ds. Werner.
Wassenaar. Rk Kerk Zee zat. 7. zo. 10.30;
Binnen zat. 7. zo. 8. 10 en 11.30
NOORDWIJKERHOUT. Dorpsk 10 ds.
v.d. Mey. gezinsdienst; De Zilk 10 ds v.
Niel, Rijnsburg. Rk Kerk Victork. zat. 7.
zo. 9.30 en 11; Jozefk. zat. 7. zo. 9 en
10.30; De Zilk zat. 7. zo. 10 en 11.30
9.30 ds. De Korte, gez. hervormings-
dienst, 5 ds. Gesink, Noordwijk. Re
monstr. Gem. geen dienst. Rk Kerk zat.
7, zo. 9.30 en 11.30.
ROELOFARENDSVEEN: Rk Kerk
Mar. Pres. zat. 7, zo. 9 en 11; Petrus-B.
zat 7. zo. 9.30 en 11.30.
RIJNSATERWOUDE: Herv. Gem. 9.30
ds. Groenendijk. Scheveningen. 7 ds.
v.d. Kamp. Chr. Geref. K. 9.30 lees
dienst 2.15 ds. Bouw, 7 nov. 2.30 en 7.30
ds. Bouw. dankdag.
RIJNSBURG: Herv. Gem. Laurentius-
kerk 9.30 ds. Smaling. ha, 5 ds. Wagter.
ha; Bethelkerk 9.30 ds. Wagter. Geref.
Kerk Imm.kerk 9 en 10.30 ds. Damsma,
5 ds. Versluys, Maassluis, jeugddienst;
Mar.kerk 9 en 10.30 ds. Snel. 5 ds.
Baayen. Geref. Kerk Vrijg. 10 en 5.15 ds.
SASSENHE1M: Herv. Gem. 9 en 10.30
hr. Hoffenaar, Voorhout, 7 ds. Baas. Ge
ref. Kerk 10 hr. J. Koeleman. Chr. Geref.
K. 10 en 5 ds. Aarnoudse. Ned. Prot
Bond (Jul.laan 17) geen dienst. Rk Kerk
zat. 7. zo. 9.30 en 11
TER AAR: Herv. Gem. 10.30 ds. De Reu
ver. Delft, bevestiging van kand. P J.
Stam. 2.30 ds. Stam. intrede. 6 nov. 7.30
ds. Stam. dankstond. Geref. Kerk 9.30
ds. Te Winkel. Leusden. 6.30 ds. Jaspers
Focks Rk Kerk Aardam zat. 7. zo. 9 en
12; kerk Langeraar zat 7. zo. 9.30 en
11.30.
VALKENBURG Herv Gem 10 ds.
Vermeulen. 6.30 ds. v.d. Broek, Ghana,
zendingsdienst. Geref. Kerk 9.30 ds.
Ribberink, Rijnsburg. 6.30 prof. dr. v.d.
Beek (Valkenburg). Geref. K. Vrijg. 9.30
CN Yen
Hooglandse kerk. Toeristisch ge
zien wordt de Hooglandse kerk in
Leiden steeds aantrekkelijker. In
de voorbije zomer kwamen (buiten
de evenementen om) een kleine
20.000 mensen er een kijkje nemen.
Daar waren veel buitenlanders bij.
Ook de verkoop van fotokaarten
liep goed.
Musical. Op zondag 10 novem
ber presenteert het Leidse Petra-
gospelkoor in de Petrakerk in Lei
den (Surinamestraat) de nieuwe re-
limusical 'De Overwinnaar'. Dit is
de Nederlandse versie van de mu
sical 'The Victor' die eind vorig
jaar in de Verenigde Staten in pre
mière ging en nu ook in Engeland
wordt uitgevoerd. Deze maand ver
schijnen in ons land de elpee en
het songboek.
De Nederlandse vertaling is van
J. van Sasse van IJsselt. Voor de
makers van de musical, Jimmy en
Carol Owens, was het laatste bij
belboek (Openbaring) een belang
rijke inspiratiebron. De tekst bevat
een oproep om waakzaam te blij
ven tegen kwade invloeden.
Allerzielen. Het herenkoor van
de parochie zingt vanavond om 7
uur in de Hartebrugkerk (Haarlem
merstraat) in Leiden het 'Requiem'
van Perosi, tijdens een viering ter
gelegenheid van Allerzielen.
Hervormde Kerk: beroepen te
Zetten-Andelst H. Roseboom Oe-
ne; aangenomen naar Koekange
(Dr.) kandidaat L. de Ronde Hou
ten; beroepbaar C. G. Graafland
Gouda (per 1 januari 1986), E. J.
Rietveld Goes, mevrouw J. Wisse
Goes en A. van Wijk Giessendam.
Gereformeerde Kerken: benoemd
door de regionale synode Drente
voor het jeugd- en jongerenpasto
raat J. L. Bakker, pastoraal mede
werker te Hardegarijp. Gerefor
meerde Gemeenten: bedankt voor
Ouddorp J. C. Weststrate 's Gra
venpolder. Baptistengemeenten:
aangenomen naar Vriescheloo
(Gr.) S. A. Wijchers Workum-Mak-
kum.
Catechismus. Onder druk van
het Vaticaan hebben de Franse bis
schoppen, met 80 tegen 12 stem
men, besloten een volledige cate
chismus voor volwassenen te laten I
schrijven. De schrijvers - die nog
moeten worden aangewezen - die
nen rekening te houden met de 'in
houd van de rooms-katholieke
leer'.
De bisschoppen hebben afgezien
van een nieuwe catechismus voor
kinderen en jongeren. Daarmee ge
ven zij gehoor aan het verzoek van
de 220.000 catecheten, volgens wie
een 'ouderwetse catechismus' met
vraag en antwoord voor de tegen
woordige jeugd geen zin meer
heeft.
leesdienst, 4 ds. Heida. Vliegkamp Val
kenburg zie Katwijk aan den Rijn.
VOORHOUT. Herv. Gem. 10 ds. Baas.
S.heim. Rk Kerk zat. 7, zo. 9.30 en 11.
VOORSCHOTEN: Herv. Gem. Dorps
kerk 10 ds. v.d. Schoot; De Ontmoeting
(Noordhofland) 10 ds. Blanken; Hulp en
Heil (Schakenbosch) 10 ds. Honig. Herv
evang. op geref. grondslag (Lucas-colle-
ge. Beeth.laan) 9.30 ds. G H. v. Kooten.
4 ds. Schalkoort. Streefkerk. Geref.
Kerk 10 ds. De Zeeuw, 7 ds. v.d. Schoot.
Geref. K. Vrijg. (Bachlaan) 10 en 5 ds
Blokland.
Rk Kerk Laur.kerk zat. 7, zo. 11.30; M.
Godskerk. zat. 7, zo. 10. Kerk van Enge
land (British school in The Netherlands,
J v. Hooflaan 3) 10.15 anglicaanse
dienst.
WADDINXVEEN: Herv Gem. Brugk
9.30 ds. Maasland. 5 ds. Zoutendijk.
Groningen; Hoeksteen 9.30 ds. Zouten
dijk. 6.30 ds. Goossen; Bethelk. 9.30 ds
Goossen. 5 ds. Roetman; Imm.kerk 10
ds Flink. Leusden. 5 jeugddienst. Ge
ref. Kerk Kruisk. 10 ds. Tiemersma.
Vlaardingen. 5 ds. Mondeel, Reeuwijk.
Ontm.kerk 10 ds. De Moor. Remonstr.
Gem. 10 mevr. ds. De Jonge. Gouda,
streekdienst.
WARMOND: Herv. Gem. 10 ds. Muis.
Rk Kerk zat. 7. zo. 8.30, 10 en 11.30.
WASSENAAR. Herv Gem. Dorpsk. 10
ds. Steenstra. 4.30 ds. Ouwendijk. Al
phen; Kievietk. 10 dr. De Ru. Den Haag;
Messiask. zie Zijllaankerk; Dorpscen
trum 9.30 ds. Snoei, Scherpenzeel Ge
ref. Kerk Zijllaan 10 (gez. gezinsdienst)
en 7 ds. v.d. Woude; Zuid (Bloemcamp-
laan) 10 dr. v.d. Kamp. Ned. Prot Bond
(Kerkdam) 10.30 mevr. ds. Westerouwen
van Meeteren, Doorwerth,
WOUBRUGGE: Herv. Gem. 9.30 ds
Koelewijn. 6.30 zie geref. kerk. Geref.
Kerk 9 30 ds. v.d. Kooi. Leimuiden. 6.30
ds. Aalders. gez. dienst. Ned. Prot Bond
(De Wijk) 10.30 drs. M. Roos. Rk Kerk
zat. 7. zo. 10.
ZEVENHOVEN: Herv. Gem. 9.30 hr. J.
de Haan. Geref. Kerk 9.30 hr. Schreu
der, 7 ds. Bruyn. Gouda.
ZOETERWOUDE: Herv. Gem. 10 ds.
Wolthaus. Rk Kerk St Jan zat 7.30. zo.
9.30; Chr. Dienaark. zat. 7. zo. 10; Meer-
burgkerk H. Rijndijk zat 7. zo. 10 en
11.30.
ZWAMMERDAM: Herv Gem 10 kand
A. de Reuver, Nieuwerkerk a.d. IJssel.
6.30 ds. Muller. Sluipwijk Geref. Kerk
10 en 6.30 ds. Buikema, ha. Remonstr.
Gem. streekdienst in Wadd.veen
