De lange Europese weg
'Onze basis is nu
oneindig sterker
Kruisraket afstammeling van de V-1
Philips Everts (IKV) gelooft in toekomst vredesbeweging
vervolg vorige pagina
heel goed toeven. Maar willen
we blijven zitten waar we zit
ten, dan moeten er wel enige
aanpassingen tot stand worden
gebracht".
Kiezen voor Europa dus, uit
realisme, omdat het bondge
nootschap anders vanzelf ten
onder gaat. Voorhoeve doceert
kalmpjes en nuchter, maar
haast zich elke suggestie van ei-
genzinnigeid jegens de Ameri
kanen te logenstraffen: "Het is
een hier onderschatte realiteit
dan men zich in de Verenigde
Staten in toemende mate af
vraagt waarom 230 miljoen
Amerikanen 320 miljoen Euro
peanen moeten verdedigen.
Wat wij per hoofd van de bevol
king kunnen, is niet minder
dan wat zij produceren. Het is
een oud doel in de WD dat je
de Atlantische samenwerking
en de economische en politieke
integratie van Europa gelijk
moet schakelen. Defensie hoort
daarbij. Samenwerking in Eu
ropa op het terrein van vrede
en veiligheid kun je niet krij
gen door je af te zetten tegen de
VS. Dat staat voor ons vast.
Zo'n Europese eenheid moet
niet op allerlei terreinen de
Amerikanen voor de voeten
gaan lopen. Het beleid moet
goed gecoördineerd worden.
Ons einddoel is duidelijk: een
versterking van het Atlantische
bondgenootschap".
Huismoeder
Blaauw: "De Amerikanen
vinden het zo langzamerhand
welletjes dat zij zo'n 300.000
man troepen hier hebben staan.
Er is in Amerika een verschui
ving van denken, een andere
cultuur aan het ontstaan. Meer
nationaal, meer op de Pacific
gericht. We moeten niet verge
ten dat Californië wat economi
sche macht betreft, achtste
staat op de wereldranglijst. Dat
zijn dingen waardoor een huis
moeder in de Mid-West zich
gaat afvragen waarom haar
zoon in West-Duitsland moet
dienen".
Blaauw wil oud-minister Van
Mierlo (defensie) ook wel nage
ven dat het waanzin is om zoals
de Europeanen doen "karren
met goud de oceaan over te dra
gen en daar nog niet eens een
kar met zilver voor terug te krij-
De Vries: wij betalen de prijs, dat moet afgelopen zijn.
(foto GPD)
gen". "Wij moeten in Europa de
discussie aan over samenwer
kingsprojecten op militair-in
dustrieel .terrein. Kosten zijn
beter te verantwoorden als die
hier bedrijvigheid en banen op
leveren".
En dan die veelbesproken as
Bonn/Parijs, de voortgaande
samenwerking tussen de vijan
den van weleer: West-Duits
land en Frankrijk. "Als wij ons
daarbij niet aansluiten, krijgen
we nooit meer een voet tussen
de deur. Die samenwerking
moet worden ingebed in Euro
pese gezamenlijkheid. Zo niet,
dan staan wij als kleine landen
Straks onder druk van een
nieuw machtsblok, maar dan in
Europa".
"Zelfsrespect" heeft volgens
Blaauw alles te maken met de
voortgezette Europese integra-
tie. "De handen van het Euro
pese Parlement jeuken om zich
ook over dit vraagstuk uit te
spreken. Dat is nu vrijwel on
mogelijk. Nauwe politieke sa
menwerking, zoals we die in
Europa zien, breidt zich als
vanzelf ook tot defensie uit. La
ten we dat op zijn beloop, dan
groeit onvermijdelijk de ver
wijdering tot de VS en dat moe
ten we zoals gezegd niet heb
ben".
Geen zorgen
CDA-collega Joep de Boer
maakt zich daar minder zorgen
- om. We spreken nadrukkelijk
over de periode na een besluit
tot plaatsing en juist in die si
tuatie denkt hij dat de Ameri
kanen gerustgesteld zijn. "Wij
delen de risico's. Het idee van
koppeling is uitgevoerd. Wat de
Russen ook aanvallen, er is nu
cleaire afschrikking, hier en in
de VS".
Wel vindt De Boer dat het
"hoog tijd wordt dat de Euro
peanen hun eigen conventione
le defensie bekijken", maar
voorlopig door zelf meer te pro
duceren. "Al die landen verde
digen hun vak in West-Duits
land met een andere uitrusting.
Standarisatie is nodig, want die
verschillen zijn tactisch heel
onjuist. Dat moet je op elkaar
afstemmen en daar kan best
een stukje strategie bij. Een ge
heel eigen defensie zie ik niet.
Wij willen het met de Amerika
nen. Dat geldt voor heel Euro
pa. Dat moet dan ook nucleair.
Een eigen conventionele defen
sie zonder kernwapens is vol
strekt onhaalbaar. Die is niet te
betalen. Winst zou het zijn als
wij Europeanen wat beter gin
gen weten wat we willen en wat
meer afspraken met elkaar
maakten. Als één land zenuw
achtig wordt, zoals toen Hel
mut Schmidt in Duitsland,
gaan de Amerikanen daarop
reageren. Dan krijg je dus
kruisraketten, waarvan de mili
taire betekenis nihil is, maar
die noodzakelijk zijn geworden
als politiek gebaar. Dat moeten
we dus zien te voorkomen".
Stoorzender
De keuze is duidelijk: meer
Europese stem in de NAVO.
Dat kan via de Westeuropese
Unie, maar beter nog, oordelen
Voorhoeve en Blaauw, in de
Europese Gemeenschap. Nau
welijks leven in de brouwerij
kortom. De Amerikanen zijn
gerustgesteld. Zelfs in het dis
sidente Nederland wordt ver
sterking van de banden ge
zocht, zij het dat daaraan ook
wat verdiend moet worden.
Nauwelijks verrassende
stoorzender is de PvdA. Woord
voerder Klaas de Vries ontpopt
zich als een heuse globetrotter
die in gesprekken met socialis
tische geestverwanten, waar ze
ook zijn, steévast "dezelfde
hang opmerkt naar een eigen
profilering van Europa". Geen
boude uitspraken over een uit
tocht uit de NAVO, maar ook
geen pleidooi om "op de Ame
rikanen te blijven leunen".
Bij lezing van de memoires
van Henry Kissinger bijvoor
beeld, liepen hem "de rillingen
over de rug".
"Kennelijk is het in de NA-
VO-vergaderingen lang ge
bruik geweest dat de Amerika
nen daar een monoloog hielden
over hoe het moest, dat de Eu
ropeanen dan ja knikten en ver
volgens iedereen weer naar
huis ging. Dan moet het nie
mand verbazen als mensen het
gevoel krijgen dat zo'n bondge
nootschap geen veiligheid
meer biedt en er een afstand
tussen Europa en de VS ont
staat".
"Overal waar ik kom proef ik
bij partijgenoten de neiging om
een eigen Europese weg te
gaan. Ik zie de NAVO als een
vrijwillig samenwerkingsver
band van soevereine staten en
ik vind dat dat ook zo moet blij
ven. Met een stevige Europese
inbreng vanuit een eigen ver
antwoordelijkheid. Een kern-
wapenvrij Europa met geïnte
greerde conventionele strijd
krachten".
"Europeanen moeten het
eerst maar eens worden over
wat ze kunnen en willen doen.
Dan pas is het mogelijk een ter
mijn te stellen. Kan het niet in
vijf jaar, oké, dan doen we er
tien of vijftien jaar over. Maar
sla die weg in. Begin er aan. Dat
is wat ik bepleit".
Voldongen feiten
Die weg vergt volgens De
Vries van alle landen conces
sies: "Elk land heeft zijn eigen
defensie-cultuur en zijn eigen
voldongen feiten. Het is duide
lijk dat daarvan ten dele af
stand moet worden genomen
om die gemeenschappelijkheid
te bereiken. Maar laten we eerst
gaan praten, zo breed mogelijk.
In de Westeuropese Unie, in
het Europese Parlement, in de
nationale parlementen en waar
dan ook. Zie het gegeven onder
ogen dat Amerikaanse veilig
heidsbelangen niet noodzake
lijk dezelfde zijn als de Europe
se en trek de conclusie".
De Vries' boodschap reikt
weliswaar verder dan die van
zijn regerende collega's, maar
op één punt schuift hij bij hen
aan tafel: "Ik zie wel dat Oost
en West-Duitsland met elkaar
praten over chemische-wapen-
vrije zones. Op een laag niveau
natuurlijk, maar het is een sig
naal van de wederzijdse be
hoefte. Niettemin geloof ik niet
dat die Europese weg tot een
ontbinding van de blokken zal
leiden. Dat gebeurt pas als lan
den er van overtuigd raken dat
hun veiligheid ook anders te
waarborgen is. Dat lijkt me te
ver weg om hier nu over te pra-
tén".
De naam kruisraket is nogal mis
leidend. In feite is de Tomahawk
BMG-109G Ground Launched
Cruise Missile, zoals de volledige
naam van dit produkt uit de stal
van de Amerikaanse wapengi
gant General Dynamics luidt,
een klein onbemand vliegtuig.
Voortgedreven door een straal
motor en voorzien van een inge
nieus navigatiesysteem, gaat het
- zeer laag 'kruisend' om vijande
lijke radar te ontwijken - met
een snelheid van tegen de 880
km per uur op het geprogram
meerde doel af.
Het kruisvluchtwapen is een
regelrechte afstammeling van de
V-1, de onbemande vliegende
bom die Hitiers ontwerpers in
1942 klaar hadden voor gebruik.
De Duitsers op hun beurt bouw
den voort op Britse en Ameri
kaanse ontwerpen uit de Eerste
Wereldoorlog, maar die kwamen
niet van de tekentafel af. De
Duitsers produceerden vanaf
1942 niet minder dan 8000 V-l-
projectielen.
Het moderne Amerikaanse
kruisvluchtwapen - 6.40 meter
lang en 1400 kilo's zwaar - wordt
door de computer bestuurd en
controleert zelf de weg naar het
t Een kijkje in de montagehal.
doel. Als er onderweg iets fout
gaat, waardoor het doel zou wor
den gemist, wordt de lading au
tomatisch niet scherp gesteld en
kan zij dus niet ontploffen.
Direct achter de kernlading be
vindt zich het Tercom-navigatie-
systeem. Eenmaal afgevuurd
vanaf de mobiele lanceerinrich-
ting wordt de algemene vlieg
richting, die wordt bepaald met
gyrotollen en snelheidsmeters,
voortdurend bijgesteld. Dat ge
beurt met behulp van hoogte
kaartjes van het over te vliegen
terrein, die in het computerbrein
zijn opgeslagen. Elk kaartje be
slaat een gebied van ongeveer 9
bij 8 km en is - uiteraard - samen
gesteld met informatie van spio-
nagesatellieten.
De Tercom (Terrain Contour
Matching) controleert door hoog
temetingen voortdurend het ac
tuele radarbeeld met het beeld
van dat kaartje. Zigzag vliegend,
op een hoogte van ongeveer vijf
tien tot dertig meter, worden de
kaartjes afgewerkt, tot dicht bij
het uiteindelijke doel. De laatste
vluchtgegevens worden ver
strekt door een foto van het doel,
die in het computergeheugen is
opgeslagen.
Vredesbeweging
door Sjaak Smakman
Everts iheeft het allemaal
van dichtbij meegemaakt.
In 1967 werd hij, een jaar na
de oprichting, namens de
Hervormde Kerk afgevaar
digde in het Interkerkelijk
Vredesberaad, een taak die
hij begin dit jaar na bijna
achttien jaar neerlegde. Mo
menteel maakt hij nog deel
uit van de werkgroep bui
tenland van het IKV en vo
rig jaar verscheen van zijn
hand een studie over de vre
desbeweging.
-In je boek constateer je dat
de vredesbeweging wordt ge
kenmerkt door een golfbewe
ging. Was de opbloei van de
laatste jaren daarvan een on
derdeel of was het meer dan al
leen dat?
"Ik denk beide. In 1976 heb
ik geschreven dat het protest
tegen de bom verdampt was.
Nauwelijks een jaar later bleek
de zaak nog springlevend. Ik
heb toen blijkbaar de latente
bereidheid onderschat om in
actie te komen. Veel mensen
waren ongerust, maar wat ont
brak was een katalysator. De
IKV-campagne, de neutronen
bom en de kruisvluchtwapens
hebben die functie gehad.
Vooral de kruisraketten heb
ben geweldig mobiliserend ge
werkt en hebben de discussie
over de achterliggende proble
matiek meer gestimuleerd dan
ooit te voren. Die vond plaats in
veel bredere kring dan in bij
voorbeeld de jaren zestig en
had ook veel meer diepgang".
Maar, vervolgt hij, het toe
spitsen op de kruisraketten
kwestie had ook duidelijke na
delen: "Iedereen wist dat het
op een gegeven moment afgelo
pen zou zijn. Plaatsing zou een
kater geven, bij niet-plaatsen
zouden veel mensen het gevoel
hebben gehad dat ze een gewel
dige overwinning hadden be
haald. Terwijl het toch duide
lijk is dat die kruisraketten
maar een symptoom zijn. Het
IKV heeft in een duidelijke
analyse laten zien dat die wa
pens maar een onderdeel zijn
van het probleem".
-Maar er ontstond wel een
loopgravenoorlog over de kruis
raketten tussen regering en vre
desbeweging. Is die fixatie
achteraf niet een tactische fout
geweest?
"Achteraf constaterend kun
je zeggen dat het voor beide
partijen erop of eronder is ge
worden en dat niemand met
goed fatsoen nog terug kon.
Maar dat was in feite al zo voor
dat de kruisrakettenkwestie
ging spelen. De vredesbewe
ging had na het succes met de
neutronenbom in 1978 het ge
voel: we hebben gescoord, nu
gaan we de tweede ronde in. De
regering had het gevoel: we
hebben de neutronenbom niet
gehaald, dus moeten we in elk
geval de kruisraketten wel ha
len. Die polarisatie was er dus
al aan het begin van de discus-
Centrum
Het is het IKV ondanks zijn
gematigdheid nooit gelukt om
van het imago af te komen dat
het voor eenzijdige ontwape
ning is. Everts wijt dat voor een
belangrijk deel aan de 'aperte
onwil' van de tegenstanders om
wat dieper na te denken, en
misschien was de 'radicale ana
lyse' om tot eenzijdige stappen
over te gaan. ('Help de kernwa
pens de wereld uit, om te be
ginnen uit Nederland') ook wel
te moeilijk voor veel mensen.
Everts: "Maar dat innemen van
een radicale positie was nood
zakelijk om in het politieke
centrum krachten los te ma
ken. We moesten de mensen
iets geven om zich tegen af te
zetten, zodat minder radicale
ideeën aanvaardbaarder wer
den".
Hij gelooft echter niet dat de
vredesbeweging de afgelopen
jaren grootscheeps heeft ge
wonnen aan aanhang. Bij be
studering van opinie-onderzoe
ken door de jaren heen blijkt
volgens hem dat ongeveer 40
tot 45 procent van de bevolking
een onwankelbaar vertrouwen
in of wantrouwen tegen kern
bewapening heeft. De winst be
staat, aldus Everts, uit het over
de streep te trekken van een
klein aantal twijfelaars. En dat'
is te danken aan de twijfel die
de vredesbeweging heeft weten
te zaaien in het politieke cen
trum: "We hebben het officiële
veiligheidsbeleid in diskrediet
gebracht, zelfs bij de mensen
die het nog verdedigen is het
echte geloof erin verdwenen.
Die onzekerheid bij de politie
ke elites heeft gewerkt, want
mensen komen pas in bewe
ging als hun leiders het ook
niet meer weten".
Vacuüm
-De vraag hoe het 'nieuwe
veiligheidsbeleid' eruit moet
zien, kan echter niemand
beantwoorden. Ook de vredes
beweging niet.
"Maar dat is ook niet in de
eerste plaats haar taak. De vre
desbeweging is een pressie
groep die zo duidelijk mogelijk
naar buiten brengt wat ze wil,
wetende dat er groepen zijn die
daar heel anders over denken,
wetende dat er uiteindelijk een
compromis uitrolt. Ze kan - en
moet - dicht bij de politieke
partijen opereren en daarbij
suggesties doen en ideeën op
peren, maar het zijn de politie
ke partijen die de verantwoor
delijkheid dragen".
"Maar inderdaad, dat gat in
het veiligheidsbeleid, dat va
cuüm, is niet gevuld. Die min
der radicale alternatieven zijn
niet aangedragen door de poli
tieke partijen, hoewel dat ty
pisch hun taak is. Politieke par
tijen zijn stemmachines gewor
den, een debat over welke kant
het nu uit moet met het veilig
heidsbeleid is nooit gevoerd.
Ze hebben verzuimd gebruik te
maken van de ruimte die de
vredesbeweging voor ze heeft
geschapen".
- Misschien werden ze er door
overvallen. Bovendien kun je je
afvragen of er wel een alterna
tief voor de afschrikkingspoli-
tiek is.
"Inderdaad, bijna alle alter
natieven lopen wel vast in
moeilijk te beantwoorden vra
gen. Dat je geen kernoorlog
kunt voeren is duidelijk, maar
een conventionele oorlog is net
zo verwoestend. We willen
geen Hiroshima, maar ook geen
Vietnam. Een niet-militaire al
ternatieven roepen veel vragen
op. Maar toch vind ik het niet
indrukwekkend wat de politie
ke partijen de afgelopen jaren
hebben laten zien. Van enige
creativiteit is absoluut geen
sprake geweest".
- Met als gevolg dat het va
cuüm zich sluit zonder in feite
gevuld te zijn. En wat gebeurt
er dan met de vredesbeweging?
"Er zijn natuurlijk nog tal
van dingen die je kunt doen.
Oost-Europa, de Noord-Zuid
verhouding, hoewel dat natuur
lijk meer dingen zijn voor de
liefhebber die bereid is om er
veel tijd in te steken. Je krijgt
natuurlijk straks psychologi
sche problemen met mensen
die erg gefrustreerd zijn over
het verloop van de discussie.
maar voor de vredesbeweging
zelf zal het geen dramatische
gevolgen hebben. De basis is
nu oneindig veel sterker dan
een aantal jaren geleden. Er is
een mobilisatie op gang geko
men naar het politieke cen
trum, naar de vakbeweging, de
kerken, de vrouwenorganisa
ties. Je ziet ook dat wat in de
afgelopen jaren is gebeurd,
doorwerkt in de politieke eli
tes. In binnen- en buitenland
wordt er nu over gedacht. En
een heel groot deel van de men
sen blijft mobiliseerbaar".
- De politiek is nu voor de eer
ste keer geconfronteerd met het
'gat' in haar veiligheidsbeleid
en ze wil dat gat - al is het
maar uit politiek gewin - vul
len?
"Ja, en het is de taak van de
vredesbeweging om die discus
sie nu gaande te houden. Dat
kan door suggesties aan te dra
gen, al zal dat inderdaad ty
pisch werk voor de liefhebbers
zijn. En anderzijds moet de vre
desbeweging de druk op de ke
tel houden door de achterban
mobiliseerbaar te houden. Al
zal dat alleen kunnen bij kwes
ties als de kruisraketten, waar
het uiteindelijk om ja of nee
gaat. Maar ja, een grote mobili
satie kun je nu eenmaal alleen
bereiken met simpele dingen".
Philip Everts: "De politieke partijen hebben geen gebruik gemaakt van de ruimte die wij ze hebben geboden"
Al in 1979 was hij overtuigd van de
uiteindelijke plaatsing van kruisraketten.
Toch staat volgens Philip Everts, directeur
van de afdeling internationale studiën van de
Leidse universiteit en vanaf het begin sterk
betrokken bij het IKV, de vredesbeweging er
beter voor dan ooit. "De basis is oneindig veel
sterker geworden. Er komt een terugval na 1
november, maar die zal veel minder diep zijn F
dan bij eerdere tegenslagen".
