Kruisvluchtwapen is al
zes jaar een twistappel
'Het blijft toch werk
van tientallen jaren'
Politieke strijd
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
Vredesactivisten in streek geven de moed niet op
door Rimmer Mulder
De kruisraket zweeft al zes
jaar over het Nederlandse
politieke toneel. Soms wat
zachtjes op de
achtergrond, maar vaak
ook met een alles
overstemmend kabaal. De
besluitvorming in
Nederland over de
modernisering van de
NAVO-kernbewapening
was vooral de worsteling
van het CDA. Hieronder de
hoogtepunten uit de
moeizame politieke strijd
over dit wapen.
Juni - Minister Scholten (CDA,
defensie) en zijn collega Van
der Klaauw (WD, buitenland
se zaken) buigen zich met een
tweetal kamercommissies over
de vraag of de NAVO een mili
tair antwoord moet geven op de
plaatsing in de Sowjet-Unie
van de SS-20, een raket voor de
middellange afstand, uitgerust
met kernkoppen en gericht op
doelen in West-Europa. De NA
VO bestudeert twee mogelijk
heden: nieuwe kernwapens
plaatsen of eerst onderhande
len met de Sowjet-Unie over
vermindering van kernwapens.
Oktober - Twee NAVO-werk-
groepen adviseren de plaatsing
van ten minste enkele honder
den nieuwe raketten voor de
middellange afstand (Pershing-
2 en Tomahawks of kruisraket
ten), waarvan rond 50 in Neder
land.
November - Op een vergade
ring van de Nucleaire Plan
Groep (het hoogste orgaan voor
kernbewapening binnen de
NAVO) in Den Haag staat mi
nister Scholten alleen met zijn
pleidooi voor uitstel. Neder
land zal mee moeten doen of
anders een buitenbeentje in de
NAVO worden. De WD, de
kleinste regeringspartij, kiest
voor het eerste. De sleutel ligt
bij een steeds sterker verdeeld
CDA.
December - Premier Van Agt,
opgejaagd door een sterke stro
ming tegen plaatsing in zijn ei
gen partij, komt in actie. Hij be
gint op 4 december een rond
reis langs de NAVO-bondgeno-
ten België, Italië, Engeland,
Verenigde Staten en West-
Duitsland. Op 6 december slaat
de oppositie in de Tweede Ka
mer toe in een debat over de
dreigende plaatsing en komt
met een motie waarvan de kern
is dat Nederland op dit mo
ment nog niet kan instemmen
met een besluit tot produktie
van nieuwe kernwapens en ze
ker niet met plaatsing van Pers-
hing-2 en Tomahawks op eigen
grondgebied. Tien CDA'ers -
de 'loyalisten' - stemmen vóór,
waardoor de motie is aangeno
men.
Het kabinet lijkt aan een zij
den draadje te hangen. Op 12
december is er nog geen Neder
lands standpunt, terwijl op dat
moment in Brussel de NAVO-
ministerraad over modernise
ring moet beslissen. Minister
Scholten vertrekt naar Brussel
en Van Agt vertelt in de Twee
de Kamer dat Nederland pas in
1981 zal besluiten over plaat
sing op eigen grondgebied.
Nog diezelfde avond verschijnt
er in Brussel een officieel com
muniqué waarin wordt gemeld
dat de NAVO-ministerraad
eensgezind heeft besloten tot
produktie en plaatsing van 572
nieuwe kernwapens. Over het
Nederlands voorbehoud geen
woord. De volgende dag blijkt
dat het Nederlandse voorbe
houd in een aanhangsel bij een
geheime besluitenlijst is opge
nomen. Nederland zegt daarin
het eens te zijn met de moder
nisering, maar 'thans niet in
staat te zyn' te besluiten tot
plaatsing op eigen grondge
bied. Op 19 december gaat het
CDA daarmee akkoord. Kabi
net gered.
September Het IKV maakt
met zijn leuze 'Alle kernwa
pens de wereld uit, te beginnen
bq Nederland' steeds meer fu
rore. Het partijcongres van de
PvdA wil de IKV-leuze geheel
overnemen maar dat gaat poli
tiek leider Den Uyl te ver. Hij
waarschuwt onder die vlag
geen lijsttrekker te kunnen zijn
bij de verkiezingen van mei
1981. Het congres zwicht op het
nippertje en wijst Den Uyl
(door tegenstanders inmiddels
Joop Atoom gedoopt) aan als
lijsttrekker.
Februari - De partijen stellen
hun verkiezingsprogramma's
op. Het CDA legt vast dat in de
cember in overleg met de NA-
VO-bondgenoten en met be
houd van eigen verantwoorde
lijkheid een besluit moet vallen
over al of niet plaatsing van de
nieuwe kernwapens. De PvdA
spreekt zich uit tegen plaat
sing. De WD is voor.
Mei - CDA en WD halen bij
de algemene verkiezingen sa
men 74 zetels (48 plus 26), te
weinig om de oude coalitie te
kunnen voortzetten. Er moet
worden onderhandeld met de
PvdA, die met 44 zetels overi
gens ook tot de verliezers be
hoort. D'66 komt op 17 zetels en
wordt daarmee een serieuze re
geringspartner.
Juli - In het ontwerp-regeer-
akkoord van het alom verwach
te kabinet van CDA, PvdA en
D'66 staat, dat Nederland in het
najaar nog geen positief besluit
kan nemen over plaatsing van
nieuwe kernwapens op eigen
grondgebied. Uitstel dus. De
PvdA laat in een voetnoot bij
de tekst over het defensiebe
leid opnemen dat zij niet zal
meewerken aan plaatsing in de
komende kabinetsperiode.
CDA en PvdA zijn het oneens.
September - Op 11 septem
ber treedt het tweede kabinet-
Van Agt aan met zes CDA'ers,
zes PvdA'ers en drie leden van
D'66. Hans van Mierlo zit op
Defensie. De PvdA-ministers
sluiten in feite uit dat het kabi
net ooit tot plaatsing zou kun
nen besluiten.
November - Het IKV timmert
hard aan de weg voor de grote
demonstratie tegen kernwa
pens op 21 november in Am
sterdam. En met succes. De be
toging trekt bijna 400.000 men
sen naar de hoofdstad. Verras
send is dat juist PvdA-sprekers
door de demonstranten worden
uitgefloten.
December Het kabinet hoeft
geen besluit te nemen over
plaatsing. «Het ontwapenings-
overleg tussen de Verenigde
Staten en de Sowjet-Unie is net
begonnen en Nederland wil het
resultaat daarvan eerst afwach
ten. Intussen kan Nederland
niet volledig buiten de voorbe
reiding voor de plaatsing van
kruisraketten blijven. Van
Mierlo komt met een vondst:
een verschil tussen actieve en
passieve voorbereiding. PvdA
en NAVO kunnen er beide mee
leven.
Mei - Het kabinet-Van Agt II
struikelt ten tweedenmale en
blijft nu liggen. CDA en D'66
regeren door tot de vervroegde
verkiezingen van 8 september.
September - De verkie
zingen brengen het CDA ver
lies en de PvdA winst. Dank zij
de forse winst van de WD
komt deze partij samen met het
CDA weer aan een meerder
heid.
November - Een nieuw kabi
net van CDA en WD treedt
aan onder leiding van Ruud
Lubbers. Op Defensie De Rui
ter (CDA), die het probleem
van de kruisraketten voor Lub
bers en zijn partij moet probe
ren op te lossen. In het regeer
akkoord wordt gezegd dat een
nota over de kerntaken in Ne
derland 'ijkpunt' zal zijn voor
een plaatsingsbesluit.
Maart - Het IKV zegt te we
ten, dat de slapende lucht
machtbasis in De Peel is geko
zen voor de stationering van 48
kruisrakken. Aanvoerder
Mient Jan Faber verwijst naar
Amerikaanse documenten. De
monstranten direct richting De
Peel. Minister De Ruiter verze
kert de Kamer dat Faber niet
weet waar hij het over heeft.
Juni - Woensdrecht blijkt
door het kabinet aangewezen
als plaats voor de kruisraket
ten, mocht Nederland ooit in
omstandigheden komen waar
door tot plaatsing moet worden
besloten.
Oktober - Meer dan een half
miljoen demonstranten trekt
zaterdag 29 oktober door Den
Haag om te betogen tegen
plaatsing van nieuwe kernwa
pens in Europa. Premier Lub
bers spreekt van een indruk
wekkende demonstratie.
Januari - Premier Lubbers
polst in de Verenigde Staten
president Reagan en diens ad
viseurs over een Nederlands
besluit, tussen plaatsen en niet-
plaatsen.
Februari'- Tijdens het debat
over zijn begroting noemt De
Ruiter in de Tweede Kamer ju
ni als 'definitieve' datum voor
een beslissing over al dan niet
plaatsen van kruisraketten.
Maart - De Raad van Kerken
verbaast Nederland met een
eensgezinde uitspraak tegen
het bezit en het gebruik van
kernwapens. Nog niet eerder
hebben de verzamelde bis
schoppen zich zo duidelijk over
deze kwestie uitgesproken.
Mei - In het kabinet spitst het
conflict zich toe. Minister van
buitenlandse zaken Van den
Broek (ook CDA) wil nu loyale
aansluiting bij de NAVO-lijn,
zijn collega van defensie De
Ruiter wil de vredesbeweging
toch enig recht doen door het
element van wapenbeheersing
te onderstrepen.
Juni - Op 1 juni deelt Lub
bers mee, dat het kabinet er uit
is: het 1 juni-besluit is geboren.
Nederland geeft de Russen een
laatste kans: als op 1 november
1985 het aantal geplaatste SS-
20-raketten net zo groot is als
op 1 juni 1984 zal Nederland
niet tot plaatsing overgaan. Op
13 juni gaat de meerderheid
van de Tweede Kamer ak
koord. Zeven CDA'ers stem
men voor een motie-Engwirda
waarin met zoveel woorden
wordt gezegd dat het besluit in
1985 toch nog nader moet wor
den bekeken. De motie haalt
het niet.
April - De nieuwe Sowjet-lei-
der Gorbatsjov deelt mee, dat
de Sowjet-Unie het aantal SS-
20-raketten in Europa bevriest
tot... 1 november. Lubbers ziet
hierin het bewijs dat het 'Ne
derlandse signaal' wel degelijk
doorklinkt bij de internationale
bewapeningsonderhandelin
gen. Zijn minister Van den
Broek komt somberder terug
uit Moskou: hij heeft niet de in
druk dat 'het Nederlandse sig
naal daar positief is ontvangen'.
September - In het kabinet
kibbelen Van den Broek en De
Ruiter over het verdrag dat met
de VS moet worden gesloten
als Nederland tot plaatsing zou
besluiten. De laatste wil in het
verdrag de bijzondere positie
van Nederland onderstreept
zien, de eerste wil dat Neder
land zonder omhaal plaatst en
zich schikt in de NAVO-regels.
Beiden vinden, dat de opzeg
termijn van het verdrag vijf jaar
moet zijn, zodat een volgend
kabinet er aan vast zit. De
PvdA zegt, dat voor zo'n ver
drag krachtens de Grondwet
een twee-derde-meerderheid in
de Kamer nodig is.
Oktober - Van den Broek en
De Ruiter stemmen in met een
compromis van premier Lub
bers. De brief gaat naar de Ka
mer, WD en CDA reageren in
stemmend. Ondertussen mobi
liseren de tegenstanders van de
kruisraketten nog eenmaal hun
massa's met een volkspetition
nement.
SOLOflTESi ft£8BK&F£Nt»
Aan de vredesmars in Amsterdam (21 november 1981) namen 350.000 mensen deel. Op de
foto: Demonstrerende soldaten in de Raadhuisstraat. <foto Ancfoi
Jaap Russchenberg: "We moeten niet
vergeten dat de vredesbeweging al een
heleboel heeft gedaan. We hebben al
bereikt dat mensen over de
kernbewapening zijn gaan nadenken.
Daarmee kunnen we verder, dat is de
kracht van de vredesbeweging. Er is
iets op gang gebracht dat niet ophoudt
met het plaatsingsbesluit".
Frans Buijze: "Natuurlijk zullen veel
mensen hier een enorme kater aan
overhouden. De vredesbeweging zal
klaar moeten staan om die mensen op
te vangen. Toen de IKV-campagne
'Help de kernwapens de wereld uit, om
te beginnen uit Nederland' in 1977
begon, was duidelijk dat het een zaak
van lange adem zou worden. Er is toen
gezegd: laten we over tien jaar maar
eens kijken wat er is gebeurd.
Wel, die tien jaar zijn nog niet om en er
is al ontzettend veel gebeurd. Dat moet
je voor ogen houden. Doe je dat niet, ja,
dan kun je het bijltje er wel bij
neergooien".
Onderwerp van gesprek: de
vredesbeweging na het
plaatsingsbesluit.
Gesprekspartners: Frans Buijze,
vredesactivist in Rijnsburg en
regionaal afgevaardigde in de
landelijke IKV-campagneraad, en zijn
Valkenburgse 'collega' Jaap
Russchenberg. Na ruim vijfjaar
'vredeswerk' zijn ze er meer dan ooit
van doordrongen hoe lang de weg naar
hun idealen is.
door Sjaak Smakman
Rijnsburg en Valkenburg,
kleine, streng-christelijke
gemeenten ingeklemd tus
sen Leiden en Katwijk, zijn
tot nu toe niet erg ontvanke
lijk gebleken voor de ge
dachten van de vredesbe
weging.
Komt in Rijnsburg via de
stichting Vredesopbouw, waar
in een aantal IKV'ers meedoet,
nu via een tentoonstelling over
vandalisme in de bibliotheek
het werk iets van de grond, de
Valkenburgse vredesgroep
werkt nog altijd heel geïso
leerd. Pogingen om tot een dia
loog met de kerken te komen,
hebben niets opgeleverd. En
met het vliegveld houdt de
groep zich al evenmin bezig.
Russchenberg: "We zijn bang
dat we dan de bevolking tegen
ons krijgen. Een groot deel van
de oud-Valkenburgers leeft zijn
hele leven al met dat vliegveld
en er wonen hier natuurlijk
veel marinemensen. En we wil
len juist met de mensen tot een
dialoog komen".
Greenpeace
Dat de vredesbewegingbij zo
veel mensen weerstand op
roept, komt volgens Russchen
berg doordat zij inbreuk maakt
op de veilige, beschutte wereld
waarin ze leven door de autori
teiten ter discussie te stellen.
"De vredesbeweging accep
teert niet wat de regering zegt
en gaat daarmee tegen de ge
vestigde orde in. Die orde is
wat de mensen gewend zijn en
ze zijn bang om dat kwijt te ra
ken".
In dat opzicht kun je de vre
desbeweging vergelijken met
organisaties als Amnesty Inter
national en Greenpeace. Hoe
lang heeft het niet geduurd
voordat mensen eraan gewend
raaktén dat dingen die vroeger
gewoon gebeurden, zoals het
storten van al ons afval in zee,
niet meer kon? Voor zo'n ver
andering in hun belevingssfeer
hebben mensen tijd nodig, veel
tijd".
De fixatie op de 48 Neder
landse kruisraketten heeft hun
pogingen tot een dialoog er ook
niet gemakkelijker op ge
maakt, beamen Buijze en Rus
schenberg. De polarisatie met
de sfeer van 'wie niet voor ons
is, is tegen ons' heeft een echt
gesprek bijna onmogelijk ge
maakt. Dat bij elke ontmoeting
tussen vredesgroepen en instel
lingen het onderwerp kruisra
ket onvermijdelijk op tafel zou
komen, is volgens Russchen
berg een belangrijke reden
waarom die gesprekken er
nooit zijn gekomen. Waarbij hij
overigens direct aantekent:
"De vredesbeweging had zo'n
fixatiepunt als de kruisraketten
natuurlijk wel nodig. Als zo'n
concreet voorbeeld er niet was
geweest, was de vredesbewe
ging nooit zo groot geworden.
Dit was iets waarop je veel
mensen in beweging kon krij
gen en waardoor veel mensen
tot nadenken zijn gekomen
over de kernbewapening". En.
vult Buijze aan, 'dat is de grote
waarde van het IKV, dat erken
nen zelfs mensen als Janssen
van Raay (de voorzitter van het
ICTO, red.)'.
Veiling
Het steeds meer nadenken
over de kernbewapening is het
punt waarop de vredesbewe
ging verder kan en moet gaan,
vinden Buijze en Russchen
berg. "Dat mensen erover pra
ten, of ze nu voor of tegen zijn,
is heel belangrijk. Ik heb zelf
wel gemerkt dat mensen in het
begin heel fel tegen mijn stand
punt waren, maar dat ze een
half jaar later er toch wat meer
begrip voor hadden", vertelt
Jaap Russchenberg. En Buijze:
"Het is niet zo dat mensen op
vergaderingen of naar bijeen
komsten komen, maar ze zijn er
wel mee bezig. Op iedere ver
jaardag komt het wel ter sprake
en zelfs op de veiling is het on
derwerp van gesprek".
Bij het volkspetitionnement,
waarbij in beide gemeenten
huis-aan-huis handtekeningen
werden opgehaald, werd dat
nog eens bevestigd. In zowel
Rijnsburg als Valkenburg is
lang nagedacht over de vraag of
er wel handtekeningen moes
ten worden opgehaald, uit
angst voor felle afwijzende
reacties aan de deur. In Valken
burg werd pas op het laatste
moment besloten bij elk huis
aan te bellen, maar in beide ge
meenten behoren grove reac
ties tot de uitzonderingen. En
op menige Rijnsburgse kaart
van het volkspetitionnement
prijkten oer-Rijnsburgse na
men, terwijl de ophalers had
den gedacht bijna alleen hand
tekeningen bij de 'import' te
krijgen, vertelt Buijze. De vre
desbeweging staat er op zich
zelf goed voor, vinden ze. Er
zijn ingangen bij vakbeweging,
politieke partijen, kerken en
andere organisaties en ook het
werkterrein van de vredesbe
weging zelf heeft zich verbreed
tot de hele Oost-Westrelatie,
mensenrechten en de relatie
tussen bewapening en ontwik
keling in de Derde Wereld.
Barrière
Buijze zelf heeft plannen ge
noeg voor na 1 november. "Er
zijn zoveel zaken die de vredes
beweging kan oppakken, zoals
agressie en vandalisme. Dan
kun je naar de gemeente en
zeggen: zou je daar niet een be
dragje voor uittrekken. Zo kun
je ook uiteindelijk op vredespo
litiek komen. Natuurlijk zegt
de gemeente dan: ho ho, dat is
landelijke politiek. Maar daar is
een kentering gaande. Toen in
1981 Hellevoetsluis zich tot
kernwapenvrije gemeente ver
klaarde, dachten alle gemeen
ten: wat zullen we nu hebben.
Maar anno 1985 zijn er nu toch
85 kernwapenvrije gemeenten.
Men is gewend aan de gedachte
dat je over dit soort dingen
kunt praten".
Russchenberg: "Ik ga ervan
uit dat we na een plaatsingsbe
sluit een situatie krijgen waarin
we met allerlei mensen en groe
peringen kunnen gaan praten
over vredespolitiek, omdat die
koppeling met de kruisraket
ten dan weg is. Die kruisraket
ten vormen nu een enorme bar
rière. Als die drempel weg is.
kunnen we denk ik gemakkelij
ker toegang krijgen tot allerlei
instanties. Maar het vredes
werk blijft natuurlijk een pro
ces van vele tientallen jaren".
Jaap Russchenberg (links) en Frans Buijze: "De kruisraketten vormen nu een enorme barrière voor gesprekken"
(foto Holvast)
