Nederlandse
astronaut
de ruimte in
Theo Joekes: een
omstreden liberaal
Protestanten nog altijd sterk gezagsgetrouw
Reportage
Achtergrond
DINSDAG 29 OKTOBER 1985
PAGINA 15
M
DEN HAAG (ANP) - Wanneer
het Amerikaanse ruimteveer
Challenger morgen met het Eu
ropees wetenschappelijk labo
ratorium Spacelab van Cape
Canaveral opstijgt voor een
ruimtereis van zeven dagen zul
len twee Westduitsers en.de Ne
derlander dr. Wubbo Ockels
deel uitmaken van de acht le
den tellende bemanning.
Kort na de lancering zal de
Challenger een kleine verbin
dingssatelliet, de Glomar, in de
ruimte plaatsen. Deze Ameri
kaanse kunstmaan is gedeelte
lijk voor militaire doeleinden
bestemd. Tijdens de vlucht wor
den niet minder dan 75 weten
schappelijke experimenten uit
gevoerd voor instituten in lan
den die lid zijn van het Euro
pees bureau voor ruimtevaart
(ESA) en voor enkele Ameri
kaanse instellingen.
De Spacelab-missie 'D-l' is
hoofdzakelijk een Westduitse
aangelegenheid, waaraan zes
jaar voorbereiding vooraf is ge
gaan en waarin de Bondsrepu-
Voor het uitvoeren van vele
wetenschappelijke proeven
DEN HAAG (ANP) - Als de Nederlandse ruimtevaarder
Wubbo Ockels morgen vanaf Cape Kennedy vertrekt
voor zijn eerste reis in het heelal, ligt er een uitgebreid
wetenschappelijk programma voor hem te wachten.
Onder de meer dan zeventig proeven, die hij samen met
zijn twee Westduitse collega's Reinhard Furrer en
Ernst Messerschmid gedurende de reis van zeven da
gen gaat nemen, bevinden zich ook een aantal Neder
landse experimenten.
Een daarvan is een onderzoek
van prof. dr. ir. A. Drinkenburg
van het Laboratorium voor Tech
nische Scheikunde van de Rijks
universiteit in Groningen. Het
gaat om een studie van de pro
cessen die optreden bij het ver
dampen van stoffen uit een vloei
stofmengsel onder gewichtsloze
toestand. Vanwege de zwaarte
kracht kunnen de twee soorten
vloeistofstromingen, die ont
staan ten gevolge van de opper
vlaktespanning (Marangoni-con-
vectie) en van de dichtheidsver-
schillen (Rayleigh-convectie), op
aarde niet afzonderlijk worden
bestudeerd. In het ruimtelabora
torium, waar geen zwaartekracht
is, vervalt de Rayleigh-convectie.
De dichtheidsverschillen kun
nen geen stroming veroorzaken,
omdat hiervoor een zwaarte
krachtveld nodig is.
Het Groningse onderzoek is
van belang voor de chemische
industrie, die gebaat is bij een
goede stofoverdracht. Een gede
gen kennis van het stoftransport
is onontbeerlijk, onder andere
voor het veilig werken met che
mische processen, het ontwer
pen van nieuwe fabrieken, of
voor het verbeteren van bestaan
de processen. Tevens kan veel
geld worden bespaard, als be
paalde stoffen effectiever ge
scheiden kunnen worden.
Het Nationaal Lucht- en Ruim
tevaartlaboratorium in Amster
dam laat het drietal aan boord
van het ruimtelaboratorium het
dynamisch gedrag van vloeistof
fen in de ruimte bestuderen. De
wetenschappelijke astronauten
zullen het gedrag van vloeistof
fen in verschillende typen
vaatjes op film opnemen. Daarbij
worden zowel de vloeistofbewe
gingen in het vaatje als de in
vloed van deze beweging op het
vat gemeten. Dit onderzoek is
van belang voor het ontwerpen
van ruimtevaartsystemen, die
vaten met vloeistof aan boord
hebben.
De afdeling Metaalkunde van
de Technische Hogeschool in
Delft laat een experiment herha
len, dat tijdens de eerste vlucht
van het ruimtelaboratorium is
verricht. Het onderzoek betreft
de geleide stolling van gietijzer.
Het gaat bij deze proef om de be
studering van de invloed van
zwavel en fosfor bij de stolling
onder gewichtsloze omstandig
heden.
Bevruchting
Mevr. dr. G. Ubbels van het
Hubrecht Laboratorium van de
Rijksuniversiteit in Utrecht
heeft de ruimtevaarders eitjes
van een klauwpad meegegeven.
De astronauten moeten de be
vruchting en ontwikkeling van
de eitjes in een toestand van ge
wichtsloosheid nagaan. Me
vrouw Ubbels hoopt hiermee
een beter inzicht te krijgen in de
ingewikkelde processen, die zich
afspelen bij de embryonale ont
wikkeling.
Elk eitje van de pad (Xenopus
laevis) is voor de helft donker en
voor de andere helft licht van
kleur. In vloeistof gelegen komt
soms het donkere deel boven,
soms het lichte deel. Na de be
vruchting echter draaien alle
eitjes zich met het donkere deel
naar boven. Mevrouw Ubbels
vermoedt dat de zwaartekracht
daarbij een grote rol speelt.
Wanneer het padde-ei tien uur
na de bevruchting uit ongeveer
15.000 cellen bestaat, vormt zich
in de licht (naar beneden gerich
te) gekleurde helft een groefje.
Mevrouw Ubbels noemt dit het
oermondje. Experimenten heb
ben aangetoond dat dit groefje in
ongeveer zeventig procent van
de gevallen ontstaat tegenover
de plaats waar het zaad het ei is
binnengedrongen. De zijde waar
het spermium binnen kwam
wordt later de buikzijde van het
dier.
Er zijn redenen aan te nemen
dat behalve het zaad ook de
zwaartekracht een rol speelt bij
het bepalen van de lichaamso
riëntatie. De wetenschappers
aan boord van het ruimtelabora
torium gaan nu uitzoeken wat er
gebeurt, als die zwaartekracht af
wezig is. Misschien dat er wel he
lemaal geen bevruchting tot
stand komt.
Biochemici van de Rijksuni
versiteit van Limburg in Maas
tricht laten de concentratie me
ten van een pas ontdekt eiwit (os-
teocalcine) in het bloed van de
ruimtevaarders. Dit eiwit wordt
gemaakt in de botten en is be-
bliek enkele honderden miljoe
nen guldens heeft geïnvesteerd.
De Amerikanen (NASA) zijn al
leen verantwoordelijk voor het
goed functioneren van hun
ruimteveer. Zij ontvangen voor
deze vlucht circa 65 miljoen gul
den van de Bondsrepubliek. Het
wetenschappelijke gedeelte ligt
volledig in Westduitse handen.
In Beieren staat het controle-
centrum dat de experimenten
bestuurt, het contact met de we
tenschapsastronauten onder
houdt en de resultaten van de
proeven ontvangt.
Het ruimtelaboratorium, een
Europees produkt waaraan tal
van landen hebben bijgedragen,
heeft de vorm van een grote ton
met een lengte van zeven meter
en een doorsnede van vier me
ter. Het laboratorium is volge
stopt met wetenschappelijke in
strumenten voor proefnemin
gen in een toestand van ge
wichtloosheid. De experimen
ten moeten belangrijke infor
matie verschaffen op het gebied
van natuurkunde, materiaalon
derzoek, biologie, geneeskunde
en navigatie. Zij worden uitge
voerd door de Westduitsers Fur
rer en Messerschmid en de Ne
derlander Wubbo Ockels. De
vijf Amerikaanse bemannings
leden hebben uitsluitend het be
dienen van het ruimteveer als
taak. Hun gezagvoerder is Hen
ry Hartsfield, die al eerder een
ruimteveer heeft gevlogen.
Het ruimteveer wordt morgen
om 18.00 uur onze tijd op Cape
Canaveral, Florida, gelanceerd.
De terugkeer vindt op 6 novem
ber om 17.39 onze tijd plaats op
de luchtmachtbasis Edwards,
in Californië.
trokken bij de regulering van de
kalkafzetting daar.
Tijdens een toestand van ge
wichtloosheid vindt een zeer
sterke ontkalking plaats, welke
voor de gewichtdragende botten
kan oplopen tot zes procent per
maand. De onderzoekers willen
vast laten stellen of bij het ont
breken van de zwaartekracht
misschien een abnormale aan
maak van osteocalcine optreedt.
Als dit het geval is, kan deze mis
schien genormaliseerd worden
met behulp van vitamine K. Of
dit het ontkalkingsproces in gun
stige zin zal beïnvloeden moet
worden afgewacht. Het onder
zoek is met name van belang bij
het tegengaan van de ontkalking
van de botten van oudere men
sen.
Gebarentaal
Het laboratorium voor animale
fysiologie van de Rijksuniversi
teit van Groningen heeft Wubbo
Ockels verzocht enkele proeven
te doen om het gedrag van de
arm onder gewichtsloze omstan
digheden te onderzoeken. De
Nederlandse ruimtevaarder, die
dit experiment in zijn vrije tijd
zal uitvoeren, gaat geblinddoekt
opgedragen lengten aangeven
met een elektronische leespen
op een streepjescode lineaal.
De astronauten zullen voorts
twee experimenten van het Max
Planck Instituut voor psycho-
linguistiek in Nijmegen uitvoe
ren. Een van de proeven betreft
de relatie tussen spraak en geba
ren, omdat de zwaartekracht mo
gelijk invloed heeft op deze twee
belangrijke systemen van men
selijke communicatie. Het twee
de onderzoek betreft het be
schrijven van de ruimtelijke
oriëntatie van objecten. De we
tenschappelijke ruimtevaarders
krijgen plaatjes van voorwerpen
te zien, waarbij men in verschil
lende standen moet aangeven
welke links of rechts van elkaar
of welke onder of boven elkaar
staan.
Het Instituut voor Zintuigfy
siologie van TNO gaat het even
wicht van de astronauten, zowel
voor als direct na de vlucht be
studeren. Men wil zien hoe het
evenwichtssysteem van de ruim
tevaarders zich na een week ge
wichtloosheid weer aanpast aan
de normale aardse omgeving. De
onderzoekorganisatie heeft hier
voor een speciale kantelkamer
ontwikkeld. De resultaten van
het onderzoek kunnen bijdragen
tot een betere kennis over zee-,
lucht- en ruimteziekte. Op die
manier kan bij voorbeeld overge
voeligheid voor deze ziekten
vroegtijdig opgespoord worden,
hetgeen nutteloze investeringen
in opleidingen van piloten en
zeevarenden kan voorkomen.
Wubbo Ockels zal tijdens zijn
vlucht rond de aarde de werking
demonstreren van een koppe
lingskabel voor ruimtevaartui
gen, die is ontworpen door Fok-
ker en vervaardigd door TNO.
Met deze zogenaamde „Absorbti-
ve Tether" moeten volgens Fok
ker de problemen met de koppe
ling van vrij bewegende ruimte
schepen en satellieten kunnen
worden opgelost.
Voor het aan elkaar koppelen
van ruimteobjecten is men thans
aangewezen op uiterst verfijnde
en derhalve zeer dure standregel
systemen. De koppelingskabel,
overigens een idee van Wubbo
Ockels zelf, is een veel simpeler
manier. Het is een soepele staal
kabel met daar omheen schakels
van afwisselend metalen kogels
en kunststof pijpjes.
Als de beide uiteinden van de
kabel aan twee ruimteschepen
zijn vastgemaakt, klemt de cen
trale staalkabel de schakels lang
zaam stevig op elkaar. Na enige
tijd is de kabel strak gespannen
en hangen de gekoppelde vaar
tuigen ten opzichte van elkaar
volledig stil. De onderlinge af
stand van de vaartuigen kan wor
den verkleind door de kabel op
een haspel te rollen.
Fokker heeft ook de „hand-
schoenenkast" voor het uitvoe
ren van de biologische experi
menten aan boord van het ruim
telaboratorium ontworpen en ge
maakt. Door middel van inge
bouwde handschoenen kunnen
de astronauten hun handen in
deze luchtdichte ruimte steken
om proeven te doen zonder dat
de bemanning gevaar loopt de
omgeving of zichzelf te besmet
ten.
De zogenaamde "Glovebox"
beschikt over een filtersysteem
om schadelijke bacteriën, gassen
en dampen te absorberen. De
doos is voorts voorzien van een
ventilator, een koelsysteem en
interne verlichting. De
werkruimte bevat tevens enkele
laden, waarin klein gereedschap
ligt opgeborgen. De experimen
ten in de kast kunnen met een
foto- of filmcamera worden vast-
WD'er 'gewipt' na RSV-affaire
ENSCHEDE (GPD) - Theo Joe
kes: in 1983 liet hij nog weten dat
hij het wat de politiek betrof lang
zamerhand welletjes vond. Hij was
toen 59 jaar en zat precies twintig
jaar voor de WD in de Tweede Ka
mer. "Ik blijf kamerlid 'tot mijn
62ste en ga daarna de vut in", zei
hij toen beslist.
Maar niets zo veranderlijk als de
mens. Joekes, nu 62 jaar, werpt
zich opnieuw in de politieke strijd
op het moment dat hij na zijn op
treden in de RSV-affaire het en-
fant-terrible van zijn partij is ge
worden. Hij velde toen een keihard
oordeel over zijn partijgenoot, mi
nister Van Aardenne (economische
zaken). "In de enquêtecommissie
heb ik kei- en keihard gewerkt.
Maandenlang alleen maar werken,
nauwelijks eten. Ziek of niet ziek,
ik heb twee, drie weken een stevi
ge verkoudheid verwaarloosd,,
moest dagenlang een fles hoest-
drank per dag drinken. Ik beklaag
me niet, integendeel, van hard
werken is nog niemand dood ge
gaan. En als dan blijkt dat je het
werk nog aankunt, waarom zou je
er dan mee stoppen?".
Over zijn rol in de RSV-commis-
sie verschillen de meningen. De
WD-top verwijt Joekes dat hij in
de eerste plaats zijn loyaliteit heeft
betuigd aan de commissie en niet,
zoals men van hem verwachtte,
aan de partij. Joekes daarentegen
zegt dat zijn opstelling niet anders
is dan de andere commissieleden
van de WD, behoudens de inter
pretatie van een zin van vijf woor
den.
Het moet voor Joekes een hard
gelag zijn: de WD, die hem van
wege zijn financieel inzicht en zijn
ruime politieke ervaring als af
gevaardigde voor de enquêtecom
missie koos, heeft hem nu bedeeld
met een uiterst lage plaats op de
voorlopige kandidatenlijst. Een al
gemene vergadering zal op 1 fe
bruari tenslotte de definitieve lijst
vaststellen. Aan een voorspelling
over zijn kansen toch in de Kamer
te blijven, waagt Joekes zich liever
niet. Over de vraag wat hij gaat
doen als hij noodgedwongen de
Tweede Kamer moet verlaten, wil
hij zelfs niet nadenken.
De enquêteperiode wordt in ver
band met Joekes' uiterst beschei
den positie op de lijst nooit met na
me genoemd, maar hij weet zelf
wel beter. Niet voor niets is hem
door een gezaghebbende partijge
noot dringend aangeraden dat het
beter zou zijn als hij zich niet meer
herkiesbaar zou stellen. Joekes
deed het toch. "Het is gemakkelijk
om met bewijzen te weerleggen dat
ik nu niet meer goed zou functio
neren, zoals sommigen beweren.
Maar ik pas ervoor. Ik heb echt
geen zin in een welles-nietes. Als
men politieke conclusies wil ver
binden aan mijn opstelling in de
RSV-commissie, oké, maar dan
wel evenwichtig. Dat wil zeggen:
rekening houdend met het feit dat
ik er twee jaar lang keihard aan
heb gewerkt. Maar als 'men' deze
kandidaat niet wenst, die redelij
kerwijs alles heeft gedaan om zijn
functioneren aan te tonen, houdt
de discussie op".
Thuis
Ondanks alles zegt Joekes dat hij
zich thuisvoelt in de WD. "Meer
dan ooit zelfs, omdat ze volkser is
geworden, meer een dwarsdoors-
nee vertegenwoordigt van de Ne
derlandse bevolking. De partij is
bovendien veel opener geworden.
Of ik me thuis voel in de organisa
tie, is iets anders. Dat hangt ook af
van de vraag of de beslissende in
stanties willen datje hen blijft ver
tegenwoordigen. Let wel, ik heb
geen ruzie met de WD en de WD
niet met mij, maar er zijn mensen
die tot dusverre vinden dat het be
ter is om mij niet op een verkiesba
re plaats te zetten".
Hij onderbreekt zichzelf, voor de
zoveelste keer. Hoest een paar keer
diep vanuit het middenrif. Joekes
heeft opnieuw een stevig verkoud
heid te pakken. "Ik kijk wel uit om
in bed te blijven, dan wordt er met
een gezegd 'Joekes functioneert
niet'. Nooit spreekbeurten afzeg
gen, zeker niet in verkiezingstijd,
tenzij je half dood bent. Iedereen is
wel eens ziek? Kijk, dan redeneer
je verstandig, maar in de politiek
gaat dat niet zo. De politiek is daar
in meedogenloos".
Is hij teleurgesteld in de poli
tiek? Nee, zegt hij vol overtuiging:
"Als kamerlid begin je vol idealis
me, je wilt aanvankelijk de hele
wereld verbeteren. Maar als je wat
langer meedraait, word je steeds
realistischer. Dat is wat anders als
minder idealistisch".
Uit een onderzoek van het bu
reau 'Inter/view' (in opdracht
van de Volkskrant) is gebleken,
dat van de 'gewone' gereformeer
den 14 procent het volkspetition
nement tegen de plaatsing van
kruisraketten in ons land heeft
gesteund en van de hervormden
12 procent.
Van alle ondertekenaars wilde
59 procent niet als kerkelijk gel
den, terwijl 28 procent opgaf
rooms-katholiek te zijn, 9 pro
cent hervormd en 3 procent gere
formeerd.
Prof. dr. G. Dekker, gods
dienstsocioloog aan de Vrije Uni
versiteit, stelt vandaag in
'Trouw' de vraag hoe het komt
dat naar verhouding zoveel méér
protestanten vrede lijken te heb
ben met plaatsing van deze wa
pens dan andere bevolkingsgroe
pen. Zijn indruk is, dat rechtzin
nigheid in de leer en steun aan
wat de overheid op het gebied
van de bewapening beslist onge
veer gelijk opgaan.
"Zijn de protestanten in het al
gemeen weinig geneigd, de mili
tair-politieke keuzes van hun
kerkelijke leiders te volgen, te
genover de overheid leggen ze
kennelijk nog wel gehoorzaam
heid aan de dag". "Als de over
heid zegt: de vrijheid of het
christelijke westen moet met
meer kernwapens worden verde
digd, dan zijn de meesten ge
neigd daarmee in te stemmen. Er
is nog altijd een sterk gezagsden-
ken ten opzichte van de over
heid". Dekker ziet dat parallel lo
pen met de mate waarin men
kerkelijk orthodox is.
Overigens hebben de resulta
ten prof. Dekker niet verbaasd.
Volgens hem bevestigen ze, wat
men op grond van eerder onder
zoek kon verwachten. "We wis
ten al, dat kernwapens minder
aanvaardbaar zijn voor buiten
kerkelijken dan voor kerkelijke
Nederlanders. En ook dat rooms-
katholieken afwijzender staan
dan hervormden, gereformeer
den en mensen van de andere ge
reformeerde stromingen".
Dit resultaat betekent voor de
kerkelijke leiders wel, dat zij nog
eens moeten nagaan hoe ze hun
achterban het best kunnen beïn
vloeden. Ze moeten hun heil niet
te veel zoeken in publieke uit
spraken, is Dekkers voorlopig
advies, want daarmee schieten ze
hun doel voorbij, zeker binnen
de kerken. "Ze zullen veel meer
intern aan de slag moeten gaan.
Aan vormings- en toerustings-
werk is er nog heel wat te doen".
Engels koor in Leiden. Vrij
dagavond 1 november om 8 uur
geeft een van de beste koren van
het Leger des Heils in Engeland,
'The Hendon Songsters' uit Lon
den, een muziek- en zanguitvoe
ring in de Hooglandse kerk in
Leiden.
Vijf jaar geleden was dit koor
ook in Leiden; een uitvoering in
dezelfde kerk trok toen duizend
belangstellenden. Deze keer
worden maar twee concerten in
Nederland gegeven, namelijk in
Harlingen en Leiden. De orga
nist van de Hooglandse kerk,
Joop Brons, verleent aan dit con
cert medewerking.
Samenzang. Morgen, woens
dag 30 oktober, om 8 uur is er in
de Oude Kerk aan de Boulevard
in Katwijk aan Zee een samen-
zangavond in het teken van de
Kerkhervorming. Een kerkkoor
uit Den Haag werkt hieraan mee.
De avond gaat uit van de evange
lisatiecommissie van de her
vormde gemeente en de gerefor
meerde kerk van Katwijk aan
Zee.
EO-dag. De Evangelische
Omroep houdt zaterdag 2 no
vember een regionale ontmoe
tingsdag in de Goede Herder
kerk (Ten Harmsenstraat 16) in
Alphen aan den Rijn. Op het
programma staan enkele toe
spraken en veel muzikale bijdra
gen. Medewerking verlenen
stichtingsdirecteur L. P. Doren
bosch, voorzitter ds. J. H. Vele-
ma, de Goudse predikant L. M.
Vreugdenhil, de alt Reinata
Heemskerk, de gospelgroep 'His
Revelation' (Alphen), het Ridder
kerks kinder- en tienerkoor en
de organist Arie Pronk.
De dag begint om half 11 en
eindigt om 4 uur. Men moet zelf
een lunchpakket meenemen; er
is wel koffie en thee verkrijg
baar. In de pauze kan men bij
een boekentafel terecht.
Diakenen. 'De Leeuwen
horst' in Noordwijkerhout is za
terdag 2 november de plaats voor
een landelijke conferentie van
hei-vormde en gereformeerde
diakenen over hoe mensen hulp
van anderen ervaren. Het thema
is: 'Helpik word geholpen'.
Eenzelfde conferentie wordt een
week later gehouden in 'De Ree
horst' in Ede. Ook niet-diakenen
zijn welkom.
Hervormde Kerk: beroepen
te Antwerpen (Verenigde Protes
tantse Kerk in België) kandidaat
D. Wursten De Bilt; aangenomen
naar Dronten T. S. Fahner Re-
nesse-Noordwelle-Serooskerke
(Z.).
Antisemitisme. De paus
heeft gisteren ten overstaan van
een internationaal comité voor
betere betrekkingen tussen
rooms-katholieken en joden een
krachtig nee laten horen tegen
elke vorm van antisemitisme. Hij
riep joden en christenen op tot
een theologische uitwisseling.
Begrip had de paus ervoor, dat
na de moord op miljoenen joden
in de oorlog 'zekere joodse krin
gen' nog een voorbehoud maken
tegenover theologische contac
ten met rooms-katholieken. "We
derzijds behoort er achting te
zijn voor ieders geloofsovertui
ging. Ook in het godsdienston
derwijs dient de eigen identiteit
te worden geëerbiedigd".
De paus herhaalde zijn uit
spraak dat het Vaticaan positief
staat tegenover verbeterde be
trekkingen tussen de Rooms-Ka-
tholieke Kerk en het joodse volk,
"met alle praktische consequen
ties van dien".
Gevaar. De 'Heilige Stoel' zal
niet ophouden, de mensen met
nadruk te wijzen op het gevaar
van een kernoorlog. Dat ver
klaarde de paus gisteren bij de
ontvangst van een nieuwe Ja
panse ambassadeur bij het Vati
caan. Mede ter gelegenheid van
het 40-jarig bestaan van de Ver
enigde Naties prees hij onder
handelingen aan als het middel
om tot rechtvaardige oplossin
gen te komen.
Duitslanden. Op de slotdag
van haar vergaderweek heeft de
synode van de regionale Evange
lische Kerk van Saksen in de
DDR (Oost-Duitsland) zich uit
gesproken voor totale demilitari
sering van zowel de Bondsrepu
bliek Duitsland als de DDR.
In de beide Duitslanden wordt
het steeds moeilijker, het leger
op volle sterkte te houden door
het kleiner worden van de
dienstplichtige jaargangen jon
gemannen. De synode van Sak
sen ziet daarin een mooie aanlei
ding om alvast te beginnen met
troepenvermindering aan beide
kanten.
