'Streven naar geloofwaardig spel'
'Je moet met de billen bloot'
PODIUMBLIK
Leidse 'Motor' wordt met 'Golven van verrukkiiig' tweetakt
Bachkoor Holland herdenkt
Bach, Handel en Scarlatti
DINSDAG 22 OKTOBER 1985
KUNST
PAGINA 17
Fragment uit Heijermans 'Beschuit met muisjes' met op de vo<
grond Piet Römer. (foto Pan s
Jules Deelder. (foto a.m.c. Fok) Tineke Schouten. (fotopn
LEIDEN - Herman Heijermans,
Jules Deelder, Joost Prinsen, Ti
neke Schouten, John Lanting,
Jan Rap en z'n maat en de Witte
Kraai. Een uiteenlopend thea
teraanbod derhalve de komende
week in de Leidse Schouwburg
en in het LAK.
Heijermans
Niet Bernhard Droog maar
Piet Römer speelt de rol van
Prosper Bien Aimé in 'Beschuit
met muisjes', welk stuk van Her
man Heijermans door de toneel
groep 'Theater' op het repertoire
is genomen. Römer heeft deze
rol van Bernhard Droog overge
nomen, omdat de laatste wegens
een verschil van mening met re
gisseur Gees Linnebank uit de
produktie is gestapt. Het nare
van deze artistieke ruzie is dat
Bernhard Droog, bepaald niet
één v^n de onbekwaamste ac
teurs van ons land, met deze rol
afscheid zou nemen van zijn to
neelcarrière bij 'Theater'.
'Beschuit met muisjes' wordt
beschouwd als een cynische ko
medie. De schijnheiligheid van
de dubbele moraal en het dode
lijke klimaat van de kleinburger
lijke benepenheid staan in Heij
ermans verhaal centraal. Prosper
is de eigenaar van het Amster
damse familiepension 'Bien Ai-
mé'. De zaken gaan slecht en de
schuldeisers staan meer dan
eens op de stoep. Maar dan
gloort plotseling de hoop. Gerrit,
Prospers enige broer, overlijdt
met achterlating van een aan
zienlijk bedrag op de bank. Het
lijkt er op dat Prosper en zijn
neef Baptiste de enige erfgena
men zijn. Lijkt, want Gèrrit is
een week voor zijn dood ge
trouwd en zijn vrouw verwacht
van hem een kind. Elders op de
ze pagina meer over deze pro
duktie, die vanavond in de Leids
Schouwburg is te zien.
Jules Deelder
De dichter Jules Deelder heeft
zich zelf verheven tot theaterar
tiest. In elk geval heeft hij vorige
maand zijn eerste theaterpro-
duktie, 'Deelder spreekt', in Rot
terdam ten doop gehouden. En
morgenavond komt hij er mee
naar het theater aan de Oude
Vest. Van Deelder is bekend dat
hij niet direct om woorden verle
gen zit. Hij spuit die gedurende
tweemaal drie kwartier in snel
treinvaart. De oorlog komt voort
durend in Deelders werk terug,
dus ook in zijn theaterprogram
ma. Jodenmoppen, moppen over
vrouwen, over Belgen en over
blinden, de nachtburgemeester
van de Maasstad deinst nergens
voor terug. Veel van Deelders ge
dichten en verhalen zijn al vaak
gehoord - de poeet treedt als 'per
former' al zeventien jaar lang in
alle uithoeken van het land op -
maar er kan volgens hem geen
sprake van zijn dat zijn standaar
drepertoire zo langzamerhand is
uitgemolken. 'Je moet goed be
grijpen: het gaat hier om litera
tuur en literatuur is voor de eeu
wigheid', aldus Deelder in een
onlangs in deze krant gepubli
ceerd interview. Voor Leide-
naars is het misschien leuk om te
weten dat de Leidse manager
van de beroemde dichter, René
Vallentgoed, een actief aandeel
in de produktie heeft door enke
le malen tussen de coulissen van
daan te komen om zich vervol
gens als een soort 'pispaal' in het
programma te laten gebruiken.
Tiepies Tien
Plat praten wordt door grote
delen van de bevolking als grap
pig ervaren. Een Amsterdams ac
centje of een Rotterdamse tong
val, ze worden door menig artiest
gekoesterd als een garantiebe
wijs voor succes. De Utrechtse
cabaretière Tineke Schouten bij
voorbeeld maakt dankbaar ge
bruik van het dialect dat zo ken
merkend is voor de Domstad.
Ooit begonnen als aangeefster
van de Utrechtse conferencier
Herman Berkien is zij op een ge
geven ogenblik op de solotoer
gegaan. Het succes van haar eer
ste twee soloprogramma's bleef
ook in Hilversum niet onge
merkt met als gevolg optredens
voor radio en televisie en een nog
bredere bekendheid. Tineke
Schouten reist nu voor het twee
de achtereenvolgende seizoen
stad en land af met haar derde
'wan woemen sjow'. 'Tiepies
Tien' heet het programma, waar
in voor Algemeen Beschaafd Ne
derlands geen plaats is maar
waarin de gein goed genoeg heet
te zijn voor op z'n minst een gulle
lach. Tineke Schouten staat er
donderdagavond mee op de
planken van de Leidse Schouw
burg.
John Lanting
De naam van John Lanting is
al sinds jaar en dag synoniem
voor kluchtig toneelspel. Met
zijn Theater van de Lach krijgt
hy alle schouwburgen vol on
geacht het uit te brengen stuk.
Lanting en de zijnen hoeven ook
vrijdagavond niet bang te zijn
Redactie Pieter C. Rosier
voor gebrek aan belangstelling,
want voor' 'Een trouwring mag
niet knellen' is in het theater aan
de Oudé Vest geen plaats meer te
krijgen. Vöor wie het vast wil we
ten: het stuk gaat over een jonge
dame, die haar appartement te
gen een veel te hoge prijs ver
huurt aan een kunstschilder, die
wel een adellijke titel maar geen
geld bezit. Het stuk gaat trou
wens over nog meer, maar eigen
lijk 'doet dat er weinig toe.
Hoofdzaak is en blijft dat zoals
het in een klucht betaamt de ene
dolle situatie wordt gevolgd door
de andere. Behalve John Lanting
en Johan Sirag werken er nogal
wat 'pretmaaksters' aan deze
produktie mee. Op het program
ma staan de namen vermeld van
o.a. Teuntje de Klerk, Ciska
Beaudoux, Ellen Rohrman en
Margreet Heemskerk.
Jan Rap
Het is alweer een jaar of zeven
geleden dat 'Jan Rap en z'n
maat', naar het boek van Yvonne
Keuls, als produktie van de
Theaterunie in de Leidse
Schouwburg was te zien. Toen
met o.a. Cor van Rijn, Linda van
Dyck en Renee Soutendijk, nu
met Liesbeth List, Johnny
Kraaijkamp jr., Dorijn Curvers
e.a. Want het stuk over jonge,
dakloze mensen in een opvangte
huis komt zaterdagavond als een
door Jo Dua geregisseerde vrije
produktie naar het theater aan de
Oude Vest. 'Jan Rap en z'n maat',
waarin Liesbeth List haar eerste
toneelrol vervult, wordt geacht
te behoren tot de categorie maat
schappelijk gericht theater. Het
stuk gaat zoals gezegd over op
groeiende kinderen in een op
vangtehuis, maar het behandelt
ook hun schrijnende achtergron
den, hun gemiste liefde, hun ge
brek aan kansen. Een stuk dat
zijn actuele waarde nog niet
kwijt is geraakt.
Joost Prinsen
De Leidse Schouwburg haalt
volgende week dinsdagavond
met Joost Prinsen ook een pre
mière in huis. Het betreft name
lijk de eerste officiële voorstel
ling van 'De Firma List en Be
drog', een theaterprogramma
van de acteur en liedjeszanger
Joost Prinsen en de pianist Dick
van der Stoep. Beiden hebben op
kleinere schaal al met elkaar sa
mengewerkt tijdens lunchvoor-
stellingen, koffieconcerten en
nog meer van dat soort onge
dwongen bijeenkomsten. Joost
Prinsen (wie kent hem niet als de
televisiefiguur Eric Engerd) en
Dick van der Stoep beschouw
den deze bescheiden opgezette
voorstellingen al snel als vinger
oefeningen voor hun avondvul
lende theaterproduktie. Volgens
de programmatoelichting houdt
'De Firma List en Bedrog' zich
bezig met alle trucs, waarvan de
mens die iets wil bereiken zich in
deze samenleving veelal bedient.
LEIDEN - Toneelgroep Mo
tor is tweetakt geworden.
Wiebe Brouwer en Hans
Schneider richtten de groep
in 1981 op, naar aanleiding
van de door Brouwer ge
schreven produktie 'De Mo
torfiets'. Sindsdien hebben
ze een aantal voorstellingen
gezamenlijk gemaakt. Vorig
jaar scheidden voorlopig hun
wegen, al blijven ze beiden
onder de Motor-vlag produk-
ties uitbrengen. Daar wordt
vrijdag 25 oktober het eerder
dit jaar uitgebrachte 'Teder
heid' van de Italiaanse schrij
ver Enzo Milioni opgevoerd,
waarin Hans Schneider
speelt. Een dag later gaat
'Golven van verrukking' in
première, geschreven door
Wiebe Brouwer en door hem
samen met Jorine Juffer
mans geregisseerd.
Wiebe Brouwer debuteerde in
1981 als toneelschrijver met 'De
Motorfiets'. Het jaar daarna
schreef hij 'Schamhart' en weer
een later later speelde hij een ei
gen bewerking van 'De professor
van begeerte naar een boek van
Philip Roth.
'Golven van verrukking' speelt
zich af op een eiland, dat op een
jongensinternaat na onbewoond
is. Ook de staf van het internaat
bestaat louter uit mannen. Direc
teur Kees Verre zwaait er de
scepter als een verlicht despoot,
die zowel geestelijk als lichame
lijk hoog boven zijn onderdanen
uittorent. De nachtelijke bezoe
ken die hij in gezelschap van
zwemleraar Pascal aflegt aan het
golfslagbad, vormen het grootste
geheim van de eilandgemeen
schap. Daar horen de leerlingen
hem elke nacht schreeuwen:
'Golven, Golven'. Op een dag
meldt zich Nicolet, een vroegere
vriendin van Verre. Zij brengt als
enige vrouw de mannengemeen
schap aan het wankelen door het
beroep dat zij doet op de gevoe
lens van mensen. Verre slaat dat
met wantrouwen gade; zijn erva
ring zegt hem dat daar rottigheid
van moet komen.
Of dat ook werkelijk het geval
is, we mogen het van Wiebe
Brouwer niet vertellen. De be
knopte inhoud van de tekst die
Brouwer schreef, doet enigszins
denken aan 'Heer der vliegen'
van William Golding', rnaar ook.
aan 'Bint' van Bordewijk. Twee
boeken die niet al te opgewekt
eindigen.
Kostschool
Dat laatste boek is volgens
Brouwer in de verte een bron
van inspiratie geweest. Maar
'Golven van verrukking' bevat
vooral veel autobiografische ele
menten. Brouwer vertelt dat de
leraar Kaufman, van wie hij tij
dens zyn studie bedrijfskunde
lessen in recht kreeg, min of
meer model heeft gestaan voor
Verre. "Een verschrikkelijk au
toritaire man, maar ook een kun
dig leraar, die je dwong om ui
terst nauwkeurig te formuleren".
Een andere jeugdervaring
heeft een grotere invloed op
'Golven van verrukking' gehad.
Brouwer heeft om zijn Frans bij
te spijkeren op kostschool in
Zwitserland gezeten. Ook daar
heerste een streng regime, waar
leerlingen en leraren strikt ge
scheiden de maaltijd genoten.
Een Griekse leerling die straf
kreeg, riep uit: 'I'm a man, I'm a
man'. Brouwer herinnert zich
nog hoe hij pats, pats door een
leraar naar boven werd geslagen.
En de drol die hij er ooit aantrof
op het mafje voor de WC heeft
een plaats in het stuk gekregen.
"In zekere zin schrijf je altijd
over jezelf. Maar het zijn emoties
en herinneringen dié sterk be
werkt zijn. Je moet uiteindelijk
ook spanning inbouwen. De cru
ciale vraag van het stuk is of Ver
re van zijn autoritaire podium af
zal komen. Ik wil bereiken dat
het publiek denkt dat het beter
weet wat goed is voor de hoofd
rolspeler dan hijzelf. Een tweede
mysterie, dat daarmee parallel
loopt, is: wat gebeurt er toch 's
nachts in dat golfslagbad"?
Terwijl toneelgroep Motor in
voorgaande produkties met niet
meer dan drie personen op de
planken stond, wordt 'Golven
van verrukking' uitgevoerd door
acht spelers. Een deel daarvan is
middels audities aan de groep
toegevoegd. Alle acteurs hebben
ervaring, zij het op terreinen die
uiteenlopen van straattheater tot
studententoneel. Ronald van
Meygaarden, die als Verre de
mannelijke hoofdrol speelt,
komt uit het studententoneel,
Barbara Barendregt, als Nicolet
de enige vrouw in het spel, ac
teerde jarenlang bij Imperium en
had in Amsterdam haar eigen se-
mi-professionele gezelschap: de
Delsarte Compagnie. De derde
hoofdrol, die van Pascal, wordt
gespeeld door Jos Franssen.
"De verschillende delen zijn
apart voorgekookt en later geïn
tegreerd. We hebben veel in de
len gerepeteerd", vertelt Brou
wer. "De invulling van de rollen
is deels tijdens de repetities ge
beurd. De personages hebben de
kans gekregen te groeien, en
hebben die kans ook in het stuk
zelf. De karakters hoeven niet in
de eerste minuten al helemaal
duidelijk te zijn".
Afwas
Motor streeft in deze produktie
naar zo geloofwaardig mogelijk
spel; geen types, maar mensen
van vlees en bloed moeten er op
de planken komen. De Poolse re
gisseur Stanislawski wordt daar
bij als voorbeeld genoemd. Brou
wer: "Niet je woede tonen door
hard te gaan schreeuwen op het
toneel, maar door dat gevoel bij
jezelf op te roepen. Mensen kun
nen woede op heel uiteenlopen
de manieren tonen. We zijn sterk
uitgegaan van de persoonlijkhe
den van de acteurs".
Barbara Barendregt: "Het is
een kwestie van voortdurend bij
jezelf te rade gaan of watje op de
planken brengt wel écht is. Zelfs
thuis bij de afwas was ik daar
mee bezig; nee, daar is het nog
niet echt, daar ben ik nog te veel
aan het 'toneel spélen".
ARIEJAN KORTEWEG
Piet Römer in 'Beschuit met muisjes'
ARNHEM/LEIDEN - "Ik speel
eindelijk weer eens met het
zweet op de rug. Het is een lekke
re manier van theater maken".
Piet Römer speelt bij de Arn
hemse toneelgroep 'Theater' de
rol van Prosper Bien Aimé in
„Beschuit met muisjes" van Her
man Heijermans. De produktie,
die onlangs in première is ge
gaan, is vanavond in de Leidse
Schouwburg te zien.
Prosper Bien Aimé, het zou de
afscheidsrol worden van Bern
hard Droog, die met pensioen
gaat. Deze acteur haakte echter
af omdat hij de aanpak van regis
seur Gees Linnebank te grof
vindt. In de persberichten van
Theater wordt hy nu officieel
ziek gemeld. Piet Römer nam de
rol over en noemt de gang van
zaken „een bijkomstige triestig
heid. Ik hoorde dat Bernhard
Droog ziek was, of overspannen.
In de interviews met hem, die ik
naderhand las, heb ik daar niets
van kunnen merken".
Verder zit de nieuwe Prosper
Bien Aimé er niet mee. „Het ge
beurt zo vaak dat rollen worden
overgenomen. Voor mij was het
nog mazzelen. Ik heb wel eens
veertien dagen voor de première
een rol moeten overnemen. Daar
heb ik nog een prijs voor gehad
ook".
Met de veronderstelde grove
aanpak van Linnebank heeft Rö
mer evenmin moeite. „Je kunt
nog net als vroeger een wande
ling langs de Rijn of de Amstel
maken, alleen zijn er nu wel mo-'
torduivels bijgekomen en karate
en meer van dat soot agressie.
Dat is nu eenmaal de realiteit. De
stijl die Gees voorstelt is: alles
een tikje overtrokken, niet kari
katuraal, maar net iets meer dan
naturalistisch. Is er sprake van
een stevig gebouwd dienstmeis
je, dan krijgt die ook een kontje.
Is de moeder plat, dan wordt die
ook erg plat. Bij het spelen ver
eist dat veel kracht en inspan
ning. Het is een exuberante
speelstijl, die me een paar kilo
per dag kost. Een voordeel is dat
je je als acteur niet kunt verstop-
pen. Er zit niets moois voor je
aan. Je hebt acteurs die op het
toneel toch altijd iets privés wil
len houden, mooi, braaf of lief
willen blijven overkomen. Dat
kan niet bij deze aanpak. Je moet
met je billen bloot. Het is hard,
maar er valt ook zeker te lachen".
Prosper Bien Aimé is in 'Be
schuit met muisjes' de eigenaar
van het Amsterdamse familie
pension 'Bien Aimé'. Door zijn
onaangename karakter raakt hij
meer huurders kwijt dan rijk.
Voor de financiële problemen
die hierdoor ontstaan lijkt een
oplossing te komen in de per-
Piet Römer rechtsin gesprek met regisseur Gees Linnebank. (foto gpdj
soon van Gerrit, Prospers énige
broer, die na jaren terugkeert uit
Australië en niet onvermogend
overlijdt. Maar dan blijkt Gerrit
op de valreep nog te zijn ge
trouwd en zijn weduwe verwacht
zelfs een kind van hem. De fami
lie Bien Aimé ontvangt haar met
slechts één doel: haar dusdanige
overstuur te maken dat ze een
miskraam krijgt.
Römer: „Heijermans heeft het
stuk in 1910 geschreven. Hij ver
bleef toen nog in Berlijn, geloof
ik. Bij de eerste opvoering waren
de reacties dat het toch wel een
bijzonder hard stuk was. Al le
zend heb ik bij Prosper Bien Ai
mé opgelet waar die man ergens
aardig is. Dat heb ik inderdaad
bij hem niet kunnen ontdek
ken".
Of dat nu is in liefde en huwelijk,
in handel en maatschappij, in
godsdient en politiek, in litera
tuur en toneel, in trein en tram,
in het theater of thuis. Joost
Prinsen maakt behalve van eigen
teksten ook gebruik van teksten
van o.a. Ischa Meijer, Hans Dor-
restijn, Willem Wilmink en Piet
Grijs. De acteur zelf spreekt van
een 'vrolijke en leerzame' avond
tijdens welke hij uit de doeken
wil doen hij zich 'met behulp van
de firma' al veertig jaar staande
weet te houden.
Kwartet
In het LAK-theater verschijnt
op woensdag- en donderdag
avond het gezelschap 'De Witte
Kraai' met 'Kwartet' van Heiner
Müller. Deze Oostduitse schrij
ver is bekend om zijn compacte
teksten, waarin zonder omhaal
de ware gesteldheid van de mens
wordt duidelijk gemaakt. 'Kwar
tet', daterend uit 1980, is geba
seerd op twee personages uit de
zeventiende-eeuwse brievenro
man 'Les liaisons dangereuses'
van Choderlos de Laclos. De dia
loog tussen deze personages is
naar in het programma van het
LAK te lezen valt een ultieme er
otische confrontatie, waarbij van
tijd tot tijd van geslacht en van
identiteit wordt gewisseld. Tijd
en plaats: een salon vóór de
Franse revolutie en een bunker
na de Derde Wereldoorlog. De
man en de vrouw lijken met el
kaar te communiceren terwijl ze
voornamelijk hun eigen doelein
den najagen. Op de harde toneel
tekst sluit de visuele handeling
aan, die kenmerkend heet te zijn
voor de eigenzinnige theaterop
vattingen van regisseur Sam Bo-
gaerts.
Joost Prinsen.
Motor
De Leidse (amateur)toneel-
groep 'Motor' staat ook op twee
achtereenvolgende avonden in
het LAK-theater. Op vrijdag
avond met het al eerder opge
voerde stuk 'Tederheid' van En-
zo Milioni en op zaterdagavond
met de nieuwste produktie 'Gol
ven van verrukking'.
Wat zich in 'Tederheid' tussen
man, vrouw en een derde perso
nage op het toneel afspeelt is in
theatraal opzicht zo knap gecon
strueerd, dat het van begin tot
eind kan boeien. Dat is althans
de mening van onze toneelrecen
sent, die het stuk eerder dit jaar
zag en de voorstelling een aange
name verrassing noemde. Wie de
voorstelling toen gemist heeft,
kan er dus alsnog heen.
Wat de voorstelling 'Golven
van verrukking' op zaterdag
avond betreft, daarvoor zie men
elders op deze pagina.
Bangedierenbos
De zondagmiddagvoorstelling
in het LAK wordt verzorgd door
het Amstel Toneel. Opgevoerd
zal worden 'Het Bangedieren
bos', een spel voor de jeugd van
Karei Eykman naar het boek van
Willem Wilmink met muziek van
Harry Bannink. Het stuk laat
zien hoe het bange meisje Lena
en de dieren uit het Bangedie
renbos hun angst voor alles en
nog wat kwjjt raken. De voorstel
ling is bedoeld voor kinderen
van zes tot tien jaar.
Het Leidse 'Imperium' geeft
vrijdag- en zaterdagavond in het
eigen Microtheater weer voor
stellingen van Pinters 'Een
avondje uit'.
Barbara Barendregt en Ronald
rollen in 'Golven van verrukking'.
Het Bachkoor Holland geeft vrij
dagavond 25 oktober een buitenge
woon concert in de Pieterskerk ter
herdenking van de driehonderdste
geboortedag van Joh. S. Bach, Do-
menico Scarlatti en Georg Friede-
rich Handel. Het concert, met me
dewerking van solisten en het Am
sterdams Kamerorkest, wordt ge
leid door Charles de Wolff. Een bij
zonderheid is de uitvoering van
een concert voor vier clavecimbels
van Bach door Bernard Bartelink,
Nico de Raad, Hans van Nieuw
koop en Charles de Wolff. Verder
worden uitgevoerd het Salve Regi-
na (cantate voor sopraan en orkest)
van Scarlatti, de cantate 'Ich ruf zu
Dir, Herr Jesu Christ van Bach en
Dettinger Te Deum van Handel.
Solisten zijn Coos Schouten (so
praan), Barbara Schlick (sopraan),
Gisela Pool (alt), Peter Bartels (te
nor), Wout Oosterkamp (bas) en
Bernard Bartelink (orgel). De uit
voering begint om 20.00 uur pre-
verband met televisie-op-
wordt men verzocht tijdig
aanwezig te zijn. Kaarten zijn o.m.
verkrijgbaar bij het Bureau Bach
koor Holland (Pieterskerkhof),
K&0 (Oude Vest) en de VW.
De 56-jarige Oostduitse toneelschrij
ver Heiner Müller heeft de Georg
Büchnerprijs (ruim ƒ30.000) toege
kend gekregen van de Duitse acade
mie voor taal en literatuur in Hessen.
Müller kreeg de belangrijkste
Westduitse literatuurprijs voor zijn
„dramatisch werk, dat in de pijnigen
de woede van zijn beeldende taal re
bellie en traditie verenigt", en zijn
„uitnemende theaterwerk".
Müller behoort tot de internatio
naal bekendste dramatici uit de
DDR. Zijn eerste stukken betroffen
vooral de ontwikkelingsproblemen
van het socialisme in zijn land. Later
bewerkte Müller drama's uit de oud
heid en leverde daarmee een belang
rijke bijdrage tot de marxistische
beeldvorming van de oudheid.
De Singer prijs, een driejaarlijkse
bekroning van de stichting Singer
Memorial Foundation en de gemeen
te Laren, is toegekend aan de schil
der Constant (Nieuwenhuys). De
schilder krijgt de prijs, die bestaat uit
een bedrag van 5.000 gulden en een
zilveren legpenning, voor zijn gehele
De Jan-Hamdorff prijs, een regio
nale aanmoedigingsprijs die dit jaar
is ingesteld, is ten deel gevallen aan
de Larense beeldhouwer Pépé Gré-
goire. Aan de onderscheiding is een
geldbedrag van 3.000 gulden verbon
den.
De onderscheidingen worden op
30 oktober uitgereikt in het Singer
Museum in Laren. Vanaf 31 oktober
tot en met 17 november wijdt het Mu
seum verder een tentoonstelling aan
het werk van de twee kunstenaars.
