Wie bewust stookt
kan geld besparen
'Huwelijk verliest
langzaam terrein'
Bolivia treurt om eigen keuze
VEGIN
PAGINA 16
DINSDAG 15 OKTOBER 1985
ACTIE ZUINIG STOKEN
APELDOORN tGPD) - „Er zfjn
nog steeds mogelijkheden om door
een bewust ged rag gas en dus geld
te besparen. Door zo'n actie Zuinig
Stoken krijge n de mensen een dui
delijk beeld en alleen dat al bevor
dert het eviergiebewustzijn", zegt
Joop Worm, pr-medewerker van
de Vereniging van Exploitanten
van Gasbedrijven in Nederland, de
VEGIN in Apeldoorn.
Tien dagbladen, aangesloten bij
de Gemeenschappelijke Pers
Dienst in Den Haag, waaronder het
Leidsch/Alphens Dagblad begin
nen op 20 oktober met een energie
besparingsactie 'Zuinig Stoken'.
De VEGIN levert voor deze actie
wekelijks de gegevens voor ver-
bruikstabellen, waarop de deelne
mers kunnen aflezen wét in de
voorbije week hun gasverbruik
had moeten zijn. De temperatuur-
gegevens voor deze tabellen wor
den aangeleverd door achttien
KNMI-waarnemingsstations, ver
spreid over het hele land.
Hoewel energiebesparing al ge
durende een reeks van jaren de
volle aandacht heeft, is er volgens
de VEGIN nog steeds een duidelij
ke ontwikkeling in het stookge-
drag van mensen. De VEGIN doet
in samenwerking met de Neder
landse Gasunie sinds 1978 jaarlijks
onderzoek naar het huishoudelijk
gasverbruik in Nederland.
Het stookgedrag verandert nog
steeds, maar uit het jongste Basis
onderzoek Aardgas Kleinverbruik
(BAK-1984) blijkt ook dat zelfs de
meest simpele vormen van ener
giebesparing nog lang niet door ie
dereen worden toegepast.
Een voorbeeld: vorig jaar liet 40
procent van de bezitters van indivi
duele cv-ketels de waakvlam in de
zomer nog gewoon branden. Toch
kan dat 100 kubieke meter gas, of
ruim zestig gulden, schelen. Er
staat tegenover dat in 1983 nog 47
procent de waakvlam in de zomer
maanden niet doofde. Er is dus
sprake van een daling.
Ook blijkt uit het onderzoek dat
steeds mèer mensen 's winters
thuis een trui of vest aandoen, om
een graadje lager te kunnen sto
ken. In 1983 nog 54 procent, vorig
jaar 57 procent. Warmer kleden en
een graadje lager stoken kan jaar
lijks een besparing van een kleine
200 kubieke meter opleveren.
Het meeste geld valt echter te
verdienen door ingrijpende ener
giebesparende maatregelen. Sinds
1980 is er in Nederland op grote
schaal geisoleerd. In 1984 waren in
55 procent van de Nederlandse wo
ningen een of megr vertrekken
voorzien van dubbele beglazing. In
1980 gold dat nog slechts voor 27
procent van de woningen.
FLINKE DALING
Ook de spouwmuurvulling heeft
in vijf jaar een grote vlucht geno
men: van 20 procent van de wonin
gen in 1980 tot 38 procent in 1984.
Dakisolatie is wat minder alge
meen, maar toch had in 1984 reeds
33 procent van de huizen een geiso
leerd dak (in 1980 was dit 21 pro
cent). Vloerisolatie is nog steeds
schaars: acht procent vorig jaar, te
gen vijf procent in 1980.
Isolatie en verandering van het
stookgedrag hebben in de afgelo
pen vier jaar uiteraard wel geleid
tot een opvallende daling van het
gasverbruik. De samenstellers van
de BAK-onderzoeken hebben
sinds 1980 het gemiddelde gasver
bruik voor centrale verwarming
per soort woning bijgehouden.
Daarbij is uitgegaan van een jaar
met een normaal temperatuurver-
loop. Er is dus een correctie toege
past bij jaren met een ongewoon
koude of juist ongebruikelijk zach
te winter.
Zo lag het gemiddelde gasver
bruik (voor centrale verwarming)
in een vrijstaande woning in 1980
nog rond de 4600 kubieke meter. In
1984 was dat verbruik reeds ge
daald tot gemiddeld 3415 kubieke
meter. Een hoekwoning zat in 1980
gemiddeld nog op 3485 kubieke
meter, maar het verbruik was vier
jaar later afgenomen tot 2350 ku
bieke meter. Een tussenwoning
verstookte in 1980 gemiddeld 2810
kubieke meter, tegen nog slechts
2035 kubieke meter vorig jaar.
Een gezin in een flat- of etagewo
ning had in 1980 voor verwarming
nog een jaarverbruik van 2230 ku
bieke meter. In 1984 was dat ge
middelde reeds gedaald tot slechts
1775 kubieke meter. Het BAK-on-
derzoek wyst uit dat het gasver
bruik voor centrale verwarming in
vier jaar gemiddeld is afgenomen
van 3280 tot 2385 kubieke meter.
De samenstellers van het onder
zoek van 1984 stellen vast dat er
nog geen eind is gekomen aan de
gasbesparing. Door een toename
van energiebewust gedrag, verdere
invoering van energiebesparende
maatregelen en de bouw van wo
ningen met een in verhouding veel
lager gasverbruik is er, zo wordt
vastgesteld, in 1984 ten opzichte
van 1983 gemiddeld per gezin 6,5
procent bespaard op het aardgas
verbruik.
De verbruikstabel voor de actie
Zuinig Stoken, die vanaf 31 okto
ber elke donderdag in deze krant
te vinden, is samengesteld met be
hulp van temperatuurgegevens af
komstig van het weerstation Val
kenburg. Dit betekent dat de
weektabel in deze krant is geba
seerd op het weerbeeld in deze
gio.
De gemiddelde temperaturen lo
pen namelijk per gebied nogal uit
een. In Vlissingen, Beek of op
Schiphol is het over een jaar gere
kend veel 'warmer' dan in Leeu
warden of op Soesterberg of Dee
len. Het 'koudst' is het overigens
gemiddeld in Eelde en Twente.
Bij de berekening van de week
verbruiken per regio gaat de VE
GIN uit van de zogenaamde gewo
gen graaddagenmethode. De gas
bedrijven in ons land hanteren al
jaren een graaddagensysteem als
rekeneenheid. Als gedurende een
etmaal de gemiddelde tempera
tuur een graad onder de achttien
graden ligt, is er sprake van een
graaddag. Bijvoorbeeld: een ge
middelde etmaaltemperatuur van
zestien graden betekent dat er
sprake is van twee graaddagen.
„VOORSPELLING"
Het totale aantal graaddagen
over een heel jaar schommelt in
ons land rond de 3300. Maar er zijn
belangrijke afwijkingen mogelijk
door bijvoorbeeld een ongewoon
strenge of juist uitzondelijk zachte
winter. VEGIN-onderzoek heeft
uitgewezen dat het huishoudelijk
gasverbruik meestal gelijk oploopt
met het aantal graaddagen.
De VEGIN is in staat over een
periode van een, week een be
trouwbare 'voorspelling' te doen
van het gasverbruik, met behulp
van de gewogen graaddagenme
thode. De toevoeging 'gewogen'
heeft de volgende betekenis. Vast#
gesteld is dat in de wintermaanden
(november tot en met februari) het
gasverbruik per'graaddag toch net
iets hoger ligt, dan op basis van de
berekeningen zou mogen worden
verwacht. In de zomermaanden is
het gasverbruik juist net iets lager.
Om deze verschillen te onder
vangen wordt in de berekeningen
een seizoenscorrectie toegepast en
verder wordt ook rekening gehou
den met invloeden als wind, zon,
stookgedrag en isolatievoorzienin
gen. „Het is", zegt Martin Zwet-
LEIDSCH/ALPHENS DAGBLAD
sloot, medewerker van de afdeling
Economisch Onderzoek bii de Ve-
gin, „een verfijning van het norma
le graaddagensvsteem."
Zwetsloot heeft een bereke
ningsmodel opgezet voor de tien
dagbladen, die meedoen aan deze
aqtie Zuinig Stoken. Hij stuitte
daarbij op enkele problemen. In de
eerste plaats is het van belang dat
de deelnemers aan de actie Zuinig
Stoken weten wat hun normale
jaarverbruik is. Veel mensen ken
nen hun normale jaarverbruik niet
en moeten nu proberen om dit zelf
uit te zoeken.
Ze kunnen daarbij niet uitgaan
van het jaarverbruik van het vorige
jaar, omdat de winter van 1984 uit
zonderlijk streng was. Als ze wel
het verbruik van vorig jaar als uit
gangspunt zouden nemen, zou er
vrijwel zeker aan het eind van de
actie een vertekend beeld ont
staan. De kans is erg klein dat de
winter dit jaar net zo streng wordt
als die van het vorige jaar.
Verbruikers die bij de eindafre
kening de door VEGIN ontworpen
modelnota toegestuurd krijgen
van hun gasbedrijf, hebben het 't
gemakkelijkst. Op die modelnota
staat rechtsonder het normale jaar
verbruik vermeld. Het gros van de
144 bij de VEGIN aangesloten gas
bedrijven gebruikt echter de mo
delnota (nog) niet.
Om toch achter het jaarverbruik
te komen, moeten de deelnemers
aan het begin van de actie geduren
de drie weken de streefverbruiken
vergelijken met hun eigen week-
verbruik. Het jaarverbruik dat het
dichtst in de buurt komt bij het
middelste van de drie week-streef-
verbruiken, kan dan voor de rest
van de actie worden aangehouden.
Het is volgens Zwetsloot voor
het eerst dat er op deze grote
schaal een actie Zuinig Stoken
wordt gehouden. De tien deelne
mende dagbladen hebben een ge
zamenlijke oplage van ongeveer
700.000. De kranten die meedoen
zijn: Provinciale Zeeuwse Courant,
Vlissingen; Brabants Nieuwsblad,
Roosendaal; Limburgs Dagblad,
Heerlen; Leidsch Dagblad; Al
phens Dagblad, Haarlems Dag
blad; De Typhoon, Zaanstad; Nieu
we Noordhollandse Courant, Pur-
merend; Arnhemse Courant, Leeu
warder Courant en Tubantia, En
schede.
JOOP BOUMA
LEIDEN - Ingevouwen bij de krant van morgen treft u een speciale meterkaart
aan. Met deze kaart bent u van meet af aan betrokken bij de actie 'Zuinig stoken'
die uw dagblad samen met gasbedrijven in ons land voert. Lezers van het Leidsch/
Alphens Dagblad kunnen de komende maanden hun aardgasverbruik registreren.
Tegelijkertijd krijgt u van ons wekelijks de streefcijfer zodat u direct kunt na
gaan of u echt zuinig bent of dat er nog het een en ander kan worden verbeterd.
Zondagavond 20 oktober moet u voor het eerst de meterstand invullen en een
week later opnieuw. In de krant van 31 oktober publiceren we het eerste streef-
verbruik over de week van 20 tot en met 27 oktober.
DEN HAAG (GPD) - Het traditionele gezin, dat onder sterke spanning staat, blijkt even
min als familieleden of het maatschappelijk werk de problemen voldoende de baas te
kunnen. Alternatieven voor het huwelijk zullen echter zeer langzaam terrein winnen,
tenzij de getrouwde vrouw meer mogelijkheden krijgt economisch onafhankelijk te wor
den. Daarvoor is de situatie op de arbeidsmarkt momenteel uiterst ongunstig.
Dat is een van de conclusies in het
morgen verschijnende rapport
'Binding in vrijheid', dat dr. Lange-
veld samenstelde op verzoek van
het Sociaal Cultureel Planbureau.
Achtergrond van het onderzoek is
de tendens dat steeds meer vrijwil
ligers worden ingeschakeld in de
hulpverlening. De veranderende
•samenleving staat in de studie cen
traal.
Volgens Langeveld zal het huwe
lijken zijn huidige vorm op korte
termijn beslist niet verdwijnen.
Wel zal het aantal echtscheidingen
nog toenemen terwijl er steeds va
ker voor het huwelijk wordt sa
mengewoond. Hoewel het geijkte
huwelijksmodel in brede bevol
kingslagen op losse schroeven
wordt gezet, wegen morèle facto
ren voor velen toch te zwaar om
het huwelijk te schrappen.
DETROIT (Rtr.) - Het Italiaanse Fiat-concern is nog steeds geïnteresseerd
in samenwerking met andere autofabrikanten voor de produktie van per
sonenwagens. General Motors, Peugeot en Volkswagen zijn mogelijke
partners, zo heeft Giovanni Agnelli, topman van Fiat, gezegd in Detroit.
Kortgeleden werden de besprekingen tussen Fiat en Ford over bundeling
van de Europese activiteiten stopgezet. Fiat praat nog wel met Ford over
eventuele gezamenlijke produktie van auto-onderdelen, aldus Agnelli.
Volgens de Fiat-topman zijn de besprekingen tussen Fiat en Ford stuk
gelopen op de eisen die elk van de twee "producenten stelde voor de vorm
waarin een samenwerkingsverband moest worden gegoten. De eisen van
de een waren voor de ander onaanvaardbaar. De betrekkingen tussen
Fiat en Ford zijn overigens nog steeds uitstekend, aldus Agnelli, die sa
menwerking met een staatsautoproducent, zoals Renault, .uitsloot.
Er zijn ook tal van praktische be
zwaren, omdat aan het boterbriefje
tal van wettelijk vastgelegde rech
ten en plichten zijn gekoppeld.
Een algehele individualisering van
dat soort rechten en plichten is vol
gens dr. Langeveen niet alleen een
gigantische klus,, maar ook discu
tabel. Vele samenwoners trëffen
bijvoorbeeld geen enkele formele
regeling, wat grote gevolgen kan
hebben bij het uit elkaar gaan of
indien een van beidén overlijdt.
Bij het uit elkaar gaan van men
sen die ongehuwd samenwonen
moet de emotionele betekenis van
de partners op één lijn worden ge
steld met echtscheidingen, meent
het rapport. De financiële gevolgen
zijn echter afhankelijk van de sa
menlevingsvorm en hoe die juri
disch is vastgelegd. Dat is in de
eerste plaats een zaak die alleen de
partners aangaat.
Langeveen meent dat de over
heid wat dat betreft niets hoeft te
regelen, zolang de gevolgen voor
de samenleving niet onaanvaard
baar belastend zijn. De positie van
gehuwden en ongehuwd-samen-
wonenden is dan weliswaar niet
gelijk, maar dat is, zo stelt het rap
port, de prijs voor de vrijheid. Een
uitzondering is de zorgplicht voor
kinderen. In de toekomst zullen, zo
verwacht het rapport, steeds meer
kinderen uit een samenwoning
worden geboren! Dan is regeling
van overheidswege (status van het
kind) onvermijdelijk.
Overigens heeft de overheid
heeft in juridisch opzicht nauwe
lijks, maar wat betreft de inko
mens uitgebreid ingespeeld op on
gehuwd samenwonenden. De
tweeverdienersregeling is daarvan
een sprekend voorbeeld. Lange
veen vindt dat de overheid met het
invoeren van begrippen als 'econo
mische eenheid' en de daarmee ge
paard gaande 'onsmakelijke con
troles' de individualisering dient
maar de privacy met voeten treedt
SYDNEY - De driejaar oude Eve
van Grafhorst rechtsmag niet
meer naar school. Het Australische
meisje is met Aids besmet en hééft
haar vriendinnetje en klasgenootje
Llara MgGlenagari gebeten, (foto api
MEXICO-STAD - Bejaarden on
der elkaar. Vorige week ontving de
stokoude Victor Paz Estenssoro,
sinds augustus van dit jaar op
nieuw president van Bolivia, een
speciale boodschap van de Ameri
kaanse president Ronald Reagan.
Alle steun voor de ultra-liberale be-
zuiningspolitiek, die door Paz
werd ingezet en hoewel Reagan
daarnaar niet verwees, ondanks de
begeleidende golf van onderdruk
king.
door
Rob Sprenkels
Paz Estenssoro kondigde zijn
economische maatregelen af op 29
augustus, amper drie weken nadat
hij de presidentiële scepter over
had genomen van een totaal gefru
streerde Hernan Siles Zuazo. In
Bolivia had men het meteen over
een "pinochetazo". Waarom? De
maatregelen van Paz kwamen
overeen met het beleid dat de dic
tator Augusto Pinochet in de jaren
'70 met bruut geweld in Chili inzet
te: bevroren lonen, vrije prijzen,
een vrije wisselkoers,
lastingvoordelen voor buitenland
se investeerders en een minimali
sering van de traditioneel hoge im
portheffingen.
Dieptepunt
De economische crisis in Bolivia
is niet nieuw. Voor het huidige
dieptepunt werd de basis gelegd
door de zogenoemde „cocaine-dic-
tatuur" onder leiding van generaal
Luis Garcia Meza, die in 1980 voor
kwam dat de bij verkiezingen ge
kozen Hernan Siles Zuazo tot pre
sident werd beëdigd. Door de druk
van de Boliviaanse vakbonden, die
het land maandenlang als het ware
verlamden, moesten Garcia Meza
en de militairen die na hem alsnog
wilden proberen uiteindelijk eind
1982 het veld ruimen.
De gekozen Hernan Siles Zuazo
werd vervolgens geinstalleerd. Hij
probeerde te schipperen tussen
links, met voorop de radicale vak
bonden, en rechts, gesteund door
het particuliere bedrijfsleven. De
ene staking volgde de andere op.
Zodra Siles enigszins toegaf aan de
machtige vakbonden kwam het be
drijfsleven in het geweer en werd
de nationale produktie door hen
plat gelegd.
Juli dit jaar, een jaar eerder dan
eigelijk had gemoeten, vonden er
verkiezingen plaats. De economi
sche rampspoed was inmiddels zo
uit de hand gelopen dat de Boüvia-
nen voor een hapje uit eten een he
le sporttas vol met bankbiljetten
met zich mee moesten sjouwen.
Links had met Siles voorlopig al
zijn kansen verspeeld. Het woord
was nu aan de met zijn jaren steeds
conservatiever geworden Paz Es
tenssoro of de tot burger bekeerde
generaal Hug<? Banzer, die het klei
ne Zuidamerikaanse land van 1971
tot 1978 met ijzeren hand had ge-
dikteerd.
Verzuchting
Tot de grote vrees van veel Boli-
vianen leek Banzer in eerste in
stantie met een grote voorsprong
uit de stembus te voorschijn'te ko
men. Na anderhalve week van
spanning en moeizaam tellen bleek
Paz Estenssoro uiteindelijk toch
meer parlementszetels te krijgen
dan Banzer. Dank zij de haat tegen
Banzer wist hij links en rechts klei
ne partijen om zich heen te verga
ren. Begin augustus werd Paz Es
tenssoro door het parlement tot
president uitgeroepen, de vierde
keer in zijn carrière.
"Had Banzer maar gewonnen, zo
verzucht nu, amper twee maanden
later, menig Boliviaan. Na de eco
nomische maatregelen van Paz Es-.,
tenssoro kwam de mobilisatie van
de machtige vakbondsoverkoepe
ling COB. Bijna het hele land ging
plat. Paz Estenssoro beantwoord
de met het afkondigen van de
noodtoestand. Honderden vak
bondsactivisten werden gearres
teerd. Meer dan 170 werden afge
voerd naar onbergzame oorden.
Juan Lechin, de legendarische op
richter van de COB belandde in
Porto Rico, een vroeger concentra
tiekamp van de Banzer-dictatuur
in het onmenselijk tropische noor
den van Bolivia.
Lechin en een tiental andere vak
bondsbonzen zijn inmiddels weer
op vrije voeten. Afgelopen maan
dag is er een nieuwe dialoog tussen
vakbond en regering begonnen.
Paz Estenssoro hoopt met zijn ge
welddadige intimidatie zijn wil te
kunnen doorzetten. Lechin eist in
eerste instantie de vrijlating van de
nog meer dan honderd achter de
tralies zittende vakbondsmensen
en opheldering pver het lot van
tientallen "vermisten".
Onderdrukking
Vooralsnog gaat de onderdruk
king voort. Het afgelopen weekein
de werd Luis Ruiz, een leider van
de oliearbeiders, opgepakt en naar
de tropische moerassen van Robo
re gestuurd. Ook de massa-ontsla
gen gaan door, met name in dé tex
tielsector. Dank zij een decreet van
Paz Estenssoro mag iedereen van
de ene op de andere dag op straat
worden gezet, zonder opgaaf van
reden en zonder enige schadever
goeding of sociale uitkering.
De spanning neemt toe. Vak
bondsleider Lechin heeft al 'ge
dreigd met "gewelddadige protes
ten". Tot nu toe is het bij arbeids-
OPEC wordt
te klein voor
Saoedi-Arabië
MANAMA (DPA) - Saoedi-Ara
bië wil zijn oliebeleid niet langer
èlleen afstemmen op de Organi
satie van Olie-Producerende
Landen OPEC, maar streeft naar
een wereldwijde verdeling van
de internationale oliemarkt, zo
heeft het gezaghebbende econo
mische tijdschrift „Middle East
Economie Survey"(MEES)
maandag gemeld. Saoedi-Arabië
zou van wereldwijde afspraken
.meer stabiliteit op de oliemarkt
verwachten, dan van de solidari
teit tussen de lidstaten van de
OPEC.
Volgens MEES streeft Saoedi-
Arabië naar „een nieuw soort be
trekkingen" met de olieprodu
centen Groot-Brittannië en
Noorwegen. Deskundigen bren
gen de nieuwe opvattingen van
de Saoedi's vooral in verband
met de kortgeleden tussen Riaad
en Londen overeengekomen
ruilovereenkomst inzake de leve
ring van gevechtbommenwer
pers van het type „Tornado".
In een interview met MEES
heeft de Iraanse minister van
olie, Mohamed Ghazari Saoedi-
Arabië opgeroepen met het ma
ken van wereldwijde afspraken
nog „minstens een jaar te wach
ten". Ghazari zei dat zijn land op
die manier de tijd zou krijgen om
de olie-uitvoer weer op peil te
brengen, zonder dat daardoor de
OPEC zou worden geschaad zou
worden.
stakingen en een twee weken du
rende hongerstaking van meer dan
6000 Bolivianen gebleven. Paz Es-
tensorro ziet desalniettemin nu al
spoken.
Vorige week werden plotseling
de woningen van twee Cubaanse
diplomaten in La Paz door speciale
commandos bestormd. De Cu
baanse consul en zijn vrouw wer
den zelfs afgevoerd naar een poli
tiebureau, dat ondanks hun diplo
matieke onschendbaarheid. Hun
bezittingen verdwenen als sneeuw'
voor de zon, meubels, boeken, de
televisie, de ijskast, zelfs levens
middelen.
Officieel heeft Paz Estenssoro
zich proberen te verontschuldigen.
Het zou allemaal op "een fout van
lagere functionarissen" berusten.
Maar hoge woordvoerders van het
Boliviaanse leger, dat evenals Rea
gan trouwens pal achter Paz Es
tenssoro staat, hadden het de afge
lopen tijd al over de opkomst van
een linkse guerrilla. En in eerste in
stantie werd er verteld dat de Cu
baanse diplomaten de revolutio
nairen medewerking zouden verle-
