kalmeringsmiddel
Westduits oorlogsboek 'Hij heette Jan'
GRIFFEL
Onderzoek
Baschwitz-
Instituut
naar hoe
en waarom
kinderen
lezen is
afgerond
lanstiDaaiBiücDiïias'jimrjaaius
'Kijken met je handen': natuur om te doen
Dichtbundel
'Haringen
in sneeuw'
BEKROOND
MET EEN
ZILVEREN
Vrolijke greep 'Uit het leven van Ko Kruier'
WOENSDAG 2 OKTOBER 1985
PAGINA 23
I door
O IO Margot Klompmaker
Saskia Tellegen-Van Delft: 'Het ging ons om de vraag:
wing gelaten'.
In plaats van de televisieknop in te drukken ontvluchten
veel kinderen spanning en problemen door een boek te
pakken. Voor hen is lezen een middel om rustig te worden
en hun evenwicht te hervinden. Wat het kind leest is heel
verschillend en kan varieren van de Tina, Guus Kuijer, een
Bouquet-romannetje of de Viva. Maar het doel is voor de
meesten hetzelfde: even weg uit de sleur, even ontspan
nen.
Dat is een van de conclusies na een
uitgebreid onderzoek door het
Baschwitz-instituut voor massa
psychologie in Amsterdam. Vijf
jaar lang hielden wëtenschappelij-
ke medewerkers Saskia Telkegen-
Van Delft en Ineke Catsburg, bij
gestaan door een aantal studenten,
zich bezig met de vraag: hoe en
waarom lezen kinderen? Het on
derzoek is nu afgerond en zal begin
volgend jaar in boekvorm worden
gepubliceerd.
Het onderzoek werd uitgevoerd
onder 1600 kinderen van 10 tot 14
jaar uit verschillende milieus, af
komstig van stad en platteland. Zij
kregen vragenlijsten voorgelegd
met vragen als: 'waarom lees je',
'wanneer lees je', 'vind je het leuk'.
Ook kregen de kinderen kaartjes
met opmerkingen als 'ik lees wel
eens boeken omdat ik dan ook lees
over verliefd zijn' of 'ik word vaak
verdrietig van een boek'. Deze op
merkingen moesten de kinderen
met ja of nee beantwoorden.
Het boek zelf werd niet in het on
derzoek betrokken. Saskia Telle
gen-Van Delft: 'Het ging ons om de
vraag: waarom leest een kind. Het
boek zelf hebben we buiten be
schouwing gelaten. Vraag kinde
ren maar eens wat ze van een be
paald boek vinden. Dan krijg je
antwoorden als 'wel leuk'. En als
je doorvraagt: 'nou gewoon, heel
leuk'. Daar kom je als onderzoeker
niet veel verder mee. Dus moesten
we het anders aanpakken".
Spanning
Lezende kinderen kunnen vol
gens drs. Tellegen ruwweg in drie
groepen worden verdeeld: de fana
tieke lezers, de doorsneelezers en
de overigen die nauwelijks lezen of
dat alleen doen om niet uit de toon
te vallen bij hun klasgenoten.
De fanatieke lezers grijpen een
boek als ze iets vervelends hebben
meegemaakt of overstuur zijn. Le
zen kalmeert hen of leidt hun ge
dachten af. Zij lezen het liefst span
nende, opwindende boeken, waar
ze helemaal in op kunnen gaan. In
tegenstelling tot wat men tot dus
ver veronderstelde, behoren vooral
de goede lezers tot deze groep en
niet zozeer de slechte lezers.
De doorsnee-lezers doen 't wat
rustiger aan. Zij lezen uit verve
ling, eenzaamheid, wanneer er
niets te doen valt of met een vaag
gevoel van onbehagen rondlopen.
Ook deze groep leest behoorlijk
veel, maar niet zo vaak als de echte
fanatici. De doorsnee-lezers kiezen
meestal rustige boeken, serieboe-
ken of verhalen die ze al eens eer
der hebben gelezen.
Arrogantie
Strips, de Kameleon-serie, Bou-
quet-romans, het telefoonboek,
basketball in drie lessen, hoe bak
ik een ei, boeken van Thea Beek
man of Guus Kuijer: het maakt vol
gens de psychologe niet uit wat
kinderen lezen. Het doel blijft
steeds hetzelfde: herstellen van het
geestelijk evenwicht. Saskia Telle
gen: "Ik ben een tegenstander van
het idee: als je wil lezen, moet je
ook iets goeds lezen. Een kind
moet maar lezen wat hij op dat mo
ment zelf wil, ook al zijn dat de
prentenboeken van zijn kleine zus
je. Belangrijk voor een kind is te
leren hoe het zijn emoties en stem
mingen in de hand kan houden.
Lezen is een heel goed middel
daartoe. En als een kind denkt zich
te kunnen ontspannen door een
strip te lezen, dan moet het dat rus
tig kunnen doen".
"Bovendien is het aanbod strips
heel uitgebreid en bepaald niet
kinderachtig. En wat dacht je van
de Tina? Een meisje moet toch er
gens lezen hoe ze een knul kan ver
sieren?"
"Volwassenen bemoeien zich te
veel met wat kinderen lezen. Na
tuurlijk mag je ze er wel op wijzen
dat er nog andere boeken bestaan
dan de Donald Duck. Dan lees je
bijvoorbeeld een zogenaamd goed
boek voor. Maar ik vind het ver
keerd kinderen te verbieden be
paalde boeken te lezen", stelt de
psychologe.
Belevingswereld
Volgens mevrouw Tellegen heb
ben te weinig volwassenen respect
voor de mondigheid en zelfstan
digheid van kinderen. Zij lacht
hartelijk om de volwassenen die
menen dat een kinderboek pas
goed is als het 'aansluit bij de bele
vingswereld van het kind'. "Dat ge
doe over aansluiting! De belang
rijkste reden dat kinderen een
boek pakken is juist om hun eigen
omgeving even te vergeten. Verha
len over kastelen zijn in de Amster
damse Pijp populairder dan in
Baarn".
"Het getuigt van misplaatste ar
rogantie door te denken datje weet
wat de belevingswereld van een
kind is. Ik herinner mij een jeugd
boek waarin een haringkop aan
een touwtje drie straten lang over
de grond wordt gesleept. Dat was
volgens kinderen onmogelijk,
want na één straat zou het touwtje
al zijn doorgesleten. Uit dergelijke
reacties blijkt dat de realiteit van
een kind niet onze realiteit is".
De Gouden Griffel die dit jaar is
toegekend aan het boek 'Kleine
Sofie en Lange -Wapper' heeft som
mige volwassenen doen verzuch
ten dat een 'voor kinderen onbe
grijpelijk boek' is bekroond. Sas
kia Tellegen haalt de schouders op.
"Ik vond het een heerlijk huilboek.
Je frist nergens zo van op als van
een lekker huilboek. Veel kinderen
houden van dergelijke boeken. Bo
vendien vind ik dat niet alles in een
boek begrijpelijk hoeft te zijn. Een
boek wordt niet gekozen omdat
het begrijpelijk is, maar leuk.
'Leuk' en 'begrijpelijk' hoeven niet
met elkaar samen te hangen. Ik
herinner me een boek dat ik als
jong meisje graag las. Pas later
bleek dat het in feite over een abor
tus ging, maar dat had ik op dat
moment niet door. Dat ik het boek
niet goed begreep, deed niets af
aan mijn plezier tijdens het lezen".
Afwassen
Meisjes lezen over het algemeen
meer dan jongens. Dat komt vol
gens de psychologe vooral door
'het groepsklimaat'. Jongens van
een jaar of 13 onder mekaar heb
ben zoiets van 'boeken lezen is
sloom'. Maar de zin om te lezen
komt volgens mevrouw Tellegen
op latere leeftijd wel weer" terug.
Veel of weinig lezen is ook niet zo
zeer afhankelijk van het milieu. In
het gezin van de bouwvakker
wordt vaak net zo veel gelezen als
door de kinderen van de doctoran
dus.
'Goh, wat ben jij ongezellig. Al
tijd met je neus in de boeken'. Der
gelijke opmerkingen van ouders
doen kinderen weinig. Ze vinden
het wel vervelend tijdens het lezen
gestoord te worden om bijvoor
beeld een handje te helpen in het
huishouden. Maar het bleek Saskia
Tellegen dat kinderen dat heel
handig kunnen ontlopen. Een
meisje vertelde: "Als ik zie dat er
afgewassen moet worden, pak ik
gauw een Griffelboek. Dan mag ik
van mijn moeder blijven lezen".
Gevarieerd aanbod
De meerderheid van de onder
vraagde kinderen blijkt de weg
naar de boekenkast wel te kunnen
vinden. De moeizame lezers vallen
echter buiten de boot. Zij hebben
niet alleen moeite met lezen maar
ook een hekel aan boeken. Volgens
mevrouw Tellegen zou veel kun
nen worden verbeterd door het le
zen op school interessanter te ma
ken.
"In de eerste plaats moet de
school zorgen voor gevarieerde
boeken. Dus niet alleen Griffel
boeken, maar ook pulpboeken,
strips, boeken over sport, seks,
knutselen enzovoorts. En dan niet
alleen een kind laten lezen als op-
vullertje wanneer het snel klaar is
met zijn rekenwerk. Maar een paar
keer in de week vrije leesuren, met
een leerkracht voor de klas die zelf
meeleest en niet de opstellen gaat
zitten nakijken". Saskia Tellegen
noemt Denemarken, waar het le
zen op school met sprongen toe
nam toen er flink; wat geld voor
klassebibliotheken, werd uitge
trokken. "Als er maar gevarieerd
wordt aangeboden dan wordt er
heus wel gelezen. Een goed gesor
teerde klassebibliotheek is onmis
baar".
Huilboek
Ondanks film, video, televisie en
computer gelooft de psychologe
niet dat het boek zal verdwijnen.
"Televisie scoort natuurlijk hoog
bij verveling, maar vergeet niet dat
een boek bepaalde voordelen bo
ven de tv bezit. Een boek is het eni
ge middel bij spanning of verve
ling dat altijd bij de hand is. Bo
vendien kun je het zo terzijde leg
gen en later weer oppakken, je
kunt zelf het onderwerp kiezen en
in je eigen tempo volgen. De televi
sie is veel beperkter wat aanbod
betreft, en als je even wordt afge
leid, is het verhaal een stuk ver
der".
"Bovendien, meejanken met een
zielige film op de televisie is niet
plezierig terwijl iedereen in de
huiskamer erbij zit. Op je kamer
met een boek is veel intiemer. Daar
kun je je rustig laten gaan".
NatUur dicht bij huis, zondèr in
gewikkelde verhalen maar wel
met leuke proefjes. Natuur om te
doen en niet alleen om te kijken.
Dat is de opzet van het boek 'Kij
ken met je handen', geschreven
door Midas Dekkers met teke
ningen van Angela de Vrede en
bestemd voor kinderen vanaf "9
jaar.
Het is een bijzonder mooi en
praktisch boek geworden, waar
uit de lezer niet alleen een hele
boel te weten komt over dingen
in zijn omgeving, maar dat voor
al veel tips en aanwijzingen geeft
om zélf iets te doen. Waarbij
(vanaf 13 jaar)
'Haringen in sneeuw', de met een
zilveren griffel bekroonde dicht
bundel van Remco Ekkers,
draagt als ondertitel: gedichten
voor de oudere jeugd. Daaraan
kan worden toegevoegd en
ook volwassenen'. Want ook
voor hen is Ekkers bundel zeker
de moeite waard.
Zijn poëzie bestaat voorname
lijk uit jeugdherinneringen: ob
servaties en gebeurtenissen wor
den weergegeven zoals een kind
ze destijds heeft ervaren, met alle
emoties die erbij hoorden. De
herinneringen vallen in twee
groepen uiteen: die aan dieren en
die aan mensen uit de omgeving
van het kind, met name de vader.
Uit een interview met Ekkers
heb ik begrepen dat de dichter in
deze bundel zijn eigen herinne
ringen aan zijn vader heeft weer
gegeven, aangevuld met ervarin
gen van zijn eigen kinderen en
die van vrienden. Ekkers doet dit
in eenvoudige, maar zorgvuldig
gekozen bewoordingen. De beel
den die hy oproept spreken sterk
aan. Tijdens het lezen krijg je
voortdurend het gevoel van 'dat
heb ik ook zo ervaren'. 'Haringen
in sneeuw' is een geschikte bun
del voor jongeren vanaf 13 jaar
om met 'volwassen' poezie ken
nis te maken.
(vanaf 9 jaar)
Dekkers uitgaat van simpele din
gen die niet veel geld kosten
maar wel veel plezier kunnen ge-
Bijvoorbeeld het verzamelen
van dingen uit de natuur. Dek
kers vindt dat je iets meer met
een verzameling moet doen dan
het stomweg ergens neerleggen.
Door bijvoorbeeld bloemen of
bladeren te ordenen kun je zelf
verschillen ontdekken. Over het
bemachtigen van exemplaren
voor een verzameling doet Dek
kers niet zeverig: 'bloemen kun
je gerust plukken, als je de zeld
zame maar met rust laat'. Maar
hij voegt er aan toe: 'dieren dood
martelen voor het verzamelen is
nergens voor nodig'.
Het boek biedt talloze moge
lijkheden. Een kleine greep: hoe
maak je een expeditievest met
potjes, zakjes, potlood en papier
voor alle vondsten; het geeft aan
wijzingen hoe je alle vondsten
moet bewaren, prepareren en
drogen; het geeft tips hoe je ver
se vis moet herkennen, botjes
moet bewaren als je kip eet, en
hoe je kamerplanten kan verzor
gen en stekken.
Verfrissend is de nuchtere
toon van dit boek. Geen hoog
dravend gezemel over het nut
van de natuur, maar realistische
en op de praktijk gerichte infor
matie met speelse tekeningen
die niet alleen mooi zijn maar
ook veel verduidelijken. Een uit
stekend boek voor thuis of op
school.
Midas
Dekker, de
schrijver van
'Kijken met je
handen'. Het
hoek werd
geïllustreerd
door Angela de
Vrede.
IJ
'Vaak als ik naar mezelf luister
weet ik ook niet precies wat ik
bedoel en dan probeer ik er al
pratende achter te komen wat ik
aan het bedoelen ben'. Deze ver
warrende zelfanalyse is afkom
stig van de 14-jarige Ko Kruier,
hoofdpersoon in 'Uit het leven
van Ko Kruier'. 'Een eigenaardig
exemplaar van de menselijke
soort', aldus zijn wiskundeleraar.
Toegegeven, soms lijkt het net
of Ko de zaken niet door heeft en
gedraagt hij zich als een slome
dromer, waar niet veel in om
gaat. Bij nadere beschouwing
echter blijkt Ko wel degelijk.ge
dachten en ideeën te hebben. Al
leen zijn die niet zo voor de hand
liggend.
Zo komen zijn goed bedoelde
opmerkingen vaak helemaal ver
keerd over, omdat Ko op een an
dere golflengte zit als de mensen
in zijn omgeving. Ko schat ge
beurtenissen en situaties net iets
anders in. Terwijl zijn leeftijdge
noten zich overgeven aan heel
andere genoegens houdt Ko zich
bezig met zaken als: wat zijn de
gedachten van een fietsendief.
Geen wonder dat je lastige com
municatiestoornissen krijgt.
'Uit het leven van een Ko
Kruier' is een humoristisch boek
vol dwaze situaties. Een ver-
strooid.e Ko die in zijn pyjama
naar school gaat. Ko die zich
meldt voor een screentest bij de
televisie. Ko's perikelen met het
vrouwvolk: de onbegrijpelijke
Nathalie, de mooie Wanda, de le
venslustige Tallulah en de ernsti
ge Dieuwertje. Wat Ko ook doet,
al is het maar het kopen van een
spijkerbroek, hij treft het altijd
zo dat zo'n simpele situatie uit
groeit tot iets bijzonders. Zelfs
buiten zijn schuld om.
Ko Kruiers belevenissen zijn
duidelijk geschreven met de be
doeling aan de lezer op zijn minst
een glimlach te ontlokken. Dat
lukt schrijver Peter van Gestel
aardig. Realistische beschrijvin
gen uit het leven van een puber
moet de lezer niet verwachten,
daarvoor is alles te veel aangezet
en op komisch effect geschre-
De beste gedeelten: op bezoek
bij oma Jo, Ko's opstel over het
leraarschap, en het telefoontje
met de auteur Frank Baalduiner
(een schitterende parodie).
De talloze tekeningen zijn af
komstig van Peter van Straaten,
die Ko voortdurend met een nors
trekje op zijn gezicht afbeeldt.
Van zo'n leven wordt een mens
ook knap chagrijnig.
(Uit het leven van Ko Kruier, Pe
ter van Gestel, ill. Peter van Straa
ten, uitg. Fontein, f20,-).
(vanaf 13 jaar)
De veertigjarige herdenking van
de Tweede Wereldoorlog bracht
dit jaar een stortvloed boeken
over dit onderwerp met zich
mee. Ook een stapeltje literatuur
voor jongeren. Een van de mooi
ste boeken daaruit is zeker het
met een zilveren griffel bekroon
de 'Hij heette Jan' van de Duitse
schrijfster Irina Korschunow.
Hoofdpersoon is de 17-jarige
Regine Martens, een meisje in
een Duits stadje ten tijde van de.
Tweede Wereldoorlog. Regine is
een overtuigd nationaal-socialis-
te, in die zin dat ze geen moment
twijfelt aan het nazi-regime. Kri
tiek komt niet in haar op. De oor
log woedt ver van haar vandaan.
Alleen door de bombardementen
en het voedselgebrek ondervindt
Regine een deel van de oorlogs
ellende. Ze ondergaat het gela
ten.
Op een gegeven moment leert
Regine een jonge Poolse krijgs
gevangene kennen, Jan. Ze wor
den verliefd op elkaar, iets dat
ten strengste is verboden. Om
gang met 'Untermenschen'
wordt met de dood bestraft.
Door verraad lekt hun geheime
vriendschap uit: Jan wordt met
onbekende bestemming door de
Gestapo afgevoerd en vrijwel ze
ker gedood, Regine wordt kaal
geschoren en in afwachting van
verdere straf gevangen gezet.
Tijdens een bombardement
weet het meisje te ontsnappen en
zoekt onderdak bij een boeren
gezin waar ze in de zomer mee
kennis heeft gemaakt. Op de
boerderij verblijft een Franse
krijgsgevangene die een verhou
ding heeft met de getrouwde
boerendochter Gertrud. Gertrud
staat bijzonder nuchter en afwij
zend tegenover de nazi's en het
door hen aangezwengelde ge
weld. Met haar en de Franse
Maurice voert Regine lange ge
sprekken over haar relatie met
"Waarom moest ik uitgere
kend op Jan verliefd worden?",
vraagt het meisje zich af. Ze geeft
zelf het antwoord. "Ik had iets
nodig dat mijn ogen opende. Een
mens. Een gebeurtenis". Haar
omgang met Jan maakt Regine
duidelijk wat er werkelijk aan de
hand is in Duitsland: de dreigen
de nederlaag, de geruchten over
concentratiekampen. Het meisje
ondervindt aan den lijve hoe oor
logsgeweld gepaard gaat met
haat en intens verdriet. Voor een
oorlog dient ieder mens een prijs
te betalen, leert ze. "Dood was al
tijd alleen maar een woord ge
weest. Nu werd; dat woord
werkelijkheid". Eri verstopt op
een zolderkamertje wacht het
meisje wanhopig het einde van
de oorlog af, in de vage hoop dat
Jan nog zal leven.
dit boek het grote lezerspubliek
aantrekken dat 'Hij heette Jan'
verdient. Het is een prachtig ver
haal, geschreven in een vlekkelo
ze stijl. Schrijfster Irina Kor
schunow geeft de verwarde ge
voelens van de 17-jarige Regine
realistisch en geloofwaardig
vorm, en wel op een heel be
klemmende en indringende ma
nier. De flash-backvorm \yaarin
het verhaal is geschreven vraagt
van de lezer veel concentratie.
Het is dus geen boek om even
snel tussendoor te lezen. Maar
wie de eerste hoofdstukken
leest, zal het hoogstwaarschijn
lijk in een ruk uit .willen lezen.
Althans, dat was mijn ervaring.
De vertaling van Els van Del
den is uitstekend. Francien van
Westering verdient eeri compli
ment voor haar portret van Jan
op de omslag van het boek.
(Hij heette Jan, Irina Korschunow,
uitg. Querido, vert. Els van Delden,
119,50.)
