'Ik ben niet voor permanente 9
Joris Ivens niet meer de fellow-traveller' van weleer
Italiaanse schrijver
Calvino overleden
Imponerende 'Belshazzar' op Haags Bach Festival
DONDERDAG 19 SEPTEMBER 1985
RADIO-TV-KUNST
PAGINA 29
UTRECHT (GPD) - Omdat in het
verleden de openings- en slotavon-
den van de Nederlandse Filmda
gen soms knap vervelend zijn ver
lopen, had het Genootschap van
Nederlandse Speelfilmmakers dit
jaar geëist dat deze ceremoniële
bijeenkomsten in handen zouden
door
Pieter van Lierop
worden gegeven van een professio
nal. Gert-Jan Droge werd hiervoor
gevraagd, de bedenker van RUR.
Het kan zijn dat hij over een week
een klinkend filmgala te bieden
heeft, maar gisteravond is hij er
vooralsnog niet in geslaagd om de
geesten te bezweren die altijd uit
de flessen tevoorschijn schieten als
er in Nederland officieel gedaan
moet worden. Sprekers moeten er
zijn, ook al hebben ze niets te ver
tellen.
Dan denk je als regisseur van
zo'n feestavond, dat het 65-jarige
Polygoon, dat aanbiedt een feest-
journaal te maken, wel iets ontzet
tends aardigs te berde kan bren
gen. En wat krijg je? "De geschie
denis van de Nederlandse cinema.
Deel I: het bezoek van Maurice
Chevalier aan Amsterdam voor de
oorlog en het bezoek van Lollobri-
gida aan Amsterdam na de oorlog".
Kan het erger? Nauwelijks. Dan
wil de regisseur van de openings
film (Pervola) dat in het voorpro
gramma Oops zal worden ge
draaid, omdat deze korte film
eveneens door zijn maatschappij
tje geproduceerd is. En dan kun je
wel zeggen: meneer Seunke, Oops
is een tuttige Dollywood-film, niet
bondig, niet leuk en twintig jaar
achterlopend op de Muppet-show.
Maar dan ben je niet alleen Oops
kwyt, maar natuurlijk ook Pervola.
Dus je hebt het maar te draaien,
odk al heet je Droge. En ook al ben
je dat: er moesten toch twee extra
prijzen alvast worden uitgereikt,
want dat was afgesproken. En dan
staat daar ineens Danny de Munk
Kitty Courbois te zoenen, want ei
genlijk is de prijs voor Gerard Tho-
len, maar Gerard is ineens hevig
ziek geworden, wat hem vaker
overkomt. En er zal een prijs wor
den uitgereikt voor het beste tv-
programma over films.
En wat maken we mee? Eric de
Kuyper dient zich aan en zegt dat
Utrecht niet op Hollywood lijkt en
zelfs niet op België en hij klaagt na
mens de jury dat er dit jaar maar
vier inzendingen zijn gekomen, te
genover vorig jaar nog acht. En
vervolgens wordt de ene inzending
per rapport nog erger gevonden
dan de andere en De Kuyper sluit
af met de mededeling dat er dus
ook geen prijs wordt weggegeven.
Het zou een mirakel zijn als er vol
gend jaar nog één omroep bereid
blijkt om een programma in te zen
den.
En dan volgt, wat de hoofdscho
tel van het voorprogramma had
moeten worden. Een beleefd debat
over film en literatuur, met als
sprekers Willem Frederik Her
mans, Henk Hofland en Fons Ra
demakers, maar het werd helemaal
niks. Hermans deed zijn best om
op geestige manier beledigend te
zijn, maar hij had zich slecht voor
bereid en het is toch al zo moeilijk
filmliefhebbers trefzeker te beledi
gen als je zelf nog nooit een film
gezien hebt en dus echt niet weet
je praat en iedereen dat
doorheeft. En Hofland, die heeft
ook absoluut geen enkel verstand
van film, al laat hij zich geregeld
door Skoop dwingen om er toch
over te schrijven, want het is tóch
een naam, maar ook Hofland
kwam tot niets. En Fons Radema
kers deed zijn best, maar hield het
veilig, want hij hoopte Hermans
rustig te houden en ongevaarlijk.
Het enige leuke moment van het
debatje zat dan ook in de laatste
paar seconden toen de dissidente
Nederlander in hem los brak en sa
tanisch dreigend krijste nog wel
eens een boekje over Rademakers
te willen schrijven.
Kortom, gisteravond ook op de
tv al uitgezonden NOS-filmpje
over de uitreiking van het eerste
Gouden Kalf aan Ivens, had enige
allure. En Pervola bleek tweëe-
neenhalf uur later een uitstekende
film.
PARIJS (GPD) - Minister voor cultuur Brinkman heeft op
10 september in Parijs de verzoenende hand uitgestoken
naar Nederlandse grootste documentaire-filmer Joris
Ivens. De 86-jarige Ivens heeft die hand aanvaard en ge
zegd dat hij met dit gebaar 'werkelijk gelukkig' was. Deze
door de camera's van de NOS vastgelegde scènes hebben
nu ook de Nederlandse kijkers bereikt en die hebben kun
nen zien dat Ivens in zijn dankwoord de minister toch
even terecht wees door op te merken dat zijn films de door
Brinkman genoemde 'politieke betrokkenheid' weliswaar
niet ontbeerden, maar dat ze allereerst als een artistieke
getuigenis moesten worden opgevat.
Nadat de Ivens-bewonderaars het
gebaar van minister Brinkman
hadden toegejuicht, bedachten ze
later dat dezelfde minister de P. C.
Hooftprijs aan de columnist en au
teur Brandt Corstius geweigerd
had. En vroegen ze zich af of een
revolutionair als Ivens de minister-
hand wellicht toch beter had kun-
Is Ivens nog steeds de 'verroeste
fellow-traveller', zoals hij zichzelf
kortgeleden nog omschreef? Hij
antwoordt: „Ik ben revolutionair
in die zin dat ik geloof dat in be
paalde situaties de revolutie de
mensheid vooruit kan helpen. Ik
ben niet voor de permanente revo
lutie. Niet die van Trotski en niet
____i weigeren. Ze vergaten daarbij die van Mao in de laatste tijd a
hoe belangrijk voor Ivens de ban- zijn leven. Overigens is dat revolu-
den met Holland gebleven zijn, hoe tionaire wel een beetje een stop-
hij door opeenvolgende Neder
landse regeringen in leven en werk
is gepest - zeven jaar lang was hem
zijn paspoort afgenomen - en dat
hü al ruim twintig jaar in Parijs
woont, zodat de strubbelingen van
de dagelijkse Nederlandse politiek
hem niet al te zeer opwinden.
In een vraaggesprek met onze
correspondent in Frankrijk zegt
Ivens: „Het gaat hier niet om een
zaak van interne Nederlandse poli
tiek, maar om de geste van de Ne
derlandse regering en het interes
seert me niet of die nu vooruitstre
vend dan wel conservatief is. Het
door
door Rudolph Bakker
woord van me geworden, ik den
langzamerhand filosofischer ge
worden, of wijzer als je het zo noe
men wilt. Steeds meer volksbewe
gingen worden bestuurd met slo
gans".
Nieuwe mens
mvi Ivens onderscheidt twee soorten
was het gebaar dat me heeft bevre- 'massa's', die welke spontaan
Cees Nooteboo
Kunstprijzen
voor Nooteboom
en Raayniakers
AMSTERDAM (ANP) - Schrij
ver Cees Nooteboom is onder
scheiden met de Multatuliprijs
voor dit jaar. Componist Dick
Raaymakers zal de Matthijs
Vermeulenprijs voor 1985 ont
vangen. Beide prijzen bedra
gen 10.000 gulden. Dit heeft de
Stichting Amsterdams Fonds
voor de Kunst, die de prijzen
beschikbaar stelt, meegedeeld.
Nooteboom ontvangt de prijs
voor zijn roman In Nederland
De jury zegt over hem onder
meer: maar Nooteboom is voor
al een gehaaide en knappe con
structeur van een verhandeling
over de betoverende wisselwer
king tussen schrijver en lezer.
Aan Raaymakers is de prijs
toegekend voor zjjn muziek-
theaterwerk Extase. Volgens
de jury vervult Raaymakers op
het gebied van componeren in
Nederland een voorhoedefunc
tie.
De prijzen zullen op 15 no
vember in Paradiso in Amster
dam worden uitgereikt.
digd".
voortkomen uit een gemeenschap
pelijk ideaal (zoals na de Eerste
In zijn autobiografie 'Aan welke Wereldoorlog) en zij die door een
dictatuur bijeen zijn gedreven.
Joris Ivens: "Heel Europa moet zich sterk maken tegen
kant en in welk heelal' neemt i
fascinerend relaas vol tegen- ivens merkt óp: „Heti:
r dat ii
strijdigheden Ivens enige afstand
tot de Cubaanse revolutie die hij
eens bezong. En bekent hij met
schroom dat noch de culturele re
volutie in China noch het nieuwe
Vietnam aan de verwachtingen
hadden beantwoord. De snel gro- __o
ter wordende druk van de Sowjet- We hebben lange tijd geloofd
dictatuur in Oost-Europa, zoals het iets waarvan de inhoud
drama van Boedapest in 1956, leg
de hij echter nog uit als 'histori
sche onvermijdelijkheden die aan
vaard moesten worden'.
De hand die minister Brinkman
de socialistische landen altijd spra
ke is van een geforceerd enthou
siasme, al is het ooit spontaan be
gonnen. Wat eens als een religie be
gon, schijnt nu utopie. Overigens
zou ik nog twintig jaar geleden ge
zegd hebben dat dat niet waar is.
derd is, zo zelfs dat de 'socialisti
sche' landen volgens mij helemaal
geen recht meer hebben zich socia
listisch te noemen. Ik zou ze liever
de 'oostlanden' willen noemen,
hele grote fouten gemaakt,
Zedong is fout geweest".
Op myn vraag hoe het dan wel
moet om mensen het leven aange
namer te maken antwoordt Ivens:
„Dat is een typisch Nederlandse
vraag, laat de mensen toch een
beetje zich vergalopperen, laat ze
op hun intuïtie afgaan. Wat ik wel
geloof is dat de wereld niet veran
derd kan worden door partij-orga
nisaties van kleinere groepen die
de grote groepen willen overheer-
Mao woord: „lk geloof - en de jeugd in
de meerderheid in Nederland zal
daar misschien verwonderd over
zijn - dat de kruisraketten niet al
leen Nederlands belang zijn, i
arme of de rijke man, of voor of te
gen de eenvoudige man. Als je daar
aan gaat denken, kom je er niet uit.
Je moet voor jezelf plezier hebben
'n ding te maken. Een schil-
woord, het woord is wel belangrijk,
maar het beeld is - in onze dagen -
gedegradeerd, het is een gefotogra
feerde realiteit geworden".
Op myn vraag wie voor Ivens de
indrukkendste mens is geweest die
hij ook heeft gekend, antwoordt hij
na enige aarzeling: Zhoe Enlai??
en hij legt uit: „Ik kende hem al in
1938 aan het front in China en als je
met iemand aan het front hebt ge
leefd, dan ken je mekaar goed, dan
weet je wat er in zit. Hij was later
eerste minister en je voelde de
twee grote eigenschappen die hem
tot een grote persoonlijkheid
maakten. Hij had namelijk waar
digheid en warmte, een karakteris
tiek van China. Elke keer als ik in
China was gingen we lunchen of
zo. Bij mensen aan huis komen in
China, dat doe je niet. Hij was na
tuurlijk wel een dogmaticus, daar
is waar. Als hij nu nog zou leven
zou ik hem misschien wel hebben
gezegd dat het een beetje anders
was dan we hadden gedacht. Dat
anders gaan denken is overigens
niet of je je jasje omdraait, maar
een lang proces".
Op zijn 86e gunt Joris Ivens zich AMSTERDAM (ANP) - Het Wil
de filosofie dat je mets en niemand iem Breuker Kollektief begint van-
kunt overhaasten. Ook in zijn film- daag aan een tournee naar de Ne-
kunst zal hij geen tol betalen aan derlandse Antillen, Canada en de
de moderne haast: „Shakespeare is Verenigde Staten. Het eerste con-
nog evengoed geldig en de Bijbel cert wordt gegeven op Bonaire en
ook. Al die haast komt door de de laatste (op 26 oktober) in Atlan-
techniek die we niet kunnen bij- ta.
houden; dat is het grote drama van Van de bijna 30 concerten tijdens
onze tijd. Op een miijoen kilometer deze tournee worden er tien op de
afstand kunnen we een camera la- Antillen uitgevoerd. Daar wordt
ten draaien die rond Saturnus ook in workshopverband met
zweeft. Terwyl heel wat mensen plaatselijke muzikanten gewerkt
nog niet eens de kunst beheersen Behalve Bonaire zpn ook Curacao
om vredig bij elkaar te leven in hun en Sint Maarten in de tournee op
eigen huis". genomen
Willem Breuker
naar Antillen
en Ver. Staten
op 10 september in het Nederlands want het socialisme bestaat daar
Instituut in Parijs heeft geschud niet meer".
„Er zijn nog wel goede dingen,
zal Ivens aan de hand van de wind, zoals kindercrèches bijvoorbeeld,
die hij zijn hele leven bestudeerde
r het grote ideaal van het
i aangenamer te maken
en daar zijn ze niet in geslaagd.
Daar staan nog altijd rijen
welke historische gegevenheden
en ontwikkelingen China hebben
gemaakt tot wat het nu is.
Kort voor zijn vertrek voor een
eerste terreinverkenning van een
paar maanden (Ivens woonde met Dan moet je'zeggen: Ik ben niet ge-
onderbrekingen vijf jaar in China) slaagd.
ontving hij me in zijn zonnige ap
partement in het Parijse 'Quartier
Latin' nog achter de ontbijttafel, in
keuken die uitloopt op
Zullen de 'oostlanden' zich ooit
van deze macht van de minderheid
tover de meerderheid ontdoen?
pvens wijst dan op 'het misbruik
van de informatie in de 20ste eeuw'
en op 'de zware hand van de dicta
tuur, die ook nog gewapend is'.
„Veel mensen die het communis
me verlaten hebben - zo gaat hij
beter voort zÜn nu cynisch geworden
dat heel Europa zich ontzettend der zou u hetzelfde zeggen. Anders
sterk moet maken tegen een moge- word je een pamfletteur".
lijke Sowjet-invasie en tegen de he
le macht die - voor mij - dreigt uit
het oosten. Amerika is heel gevaar
lijk, dat zijn ook geen engelen,
maar het grootste gevaar ligt in een
overheersing van het socialisme, of
het zogenaamde socialisme dat nu
in de Sowjet-Unie heerst en over
de wereld verbreid wordt. Dan kun titeit haalden
je beter een ziek kapitalisme heb
ben".
Maar een communistische partij
heeft nooit ongelijk. Alleen de Chi-
..v».v.. nese communisten zeggen dat wel.
üjke~wöo'nk^êr"mêrrpiantên, Op het ogenblik zegt de regering
goudvissen en aquarellen
SIENA (AP) - De Italiaanse schrij- gestuwd door een gedreven taak
ver Italo Calvino is in een zieken- van de zojuist geëindigde veld
huis in Siena overleden. Hij was 62. slag,' schreef hij over een nieuwe
Calvino werd op 6 september generatie auteurs, de neo-realisten.
of zeggen „laat ik maar gelovig
worden". En nu heb je ook zo'n
de winkels, zelfs voor groente >™.ord 'love, love love'. Daar
en tomaten en dat is schandalig. ^^^"^bu^U'hréle'n sUat o"
op je hand. Het moet van binnen
uit komen. De mensheid loopt er al
tweeduizend jaar mee rond en
weet nog niet wat het betekent".
„Ik ben er misschien in mijn
eeuw niet wijzer op geworden,
maar ik heb wel gezien datje men
sen niet kunt forceren. Dat heeft
het socialisme geprobeerd: in een
enkele generatie de mens verande
ren, maar het idee 'nieuwe mens'
gaat veel langzamer. In het begin
was het een goed idee, maar het is
verkracht en veranderd en ver
kommert tot dictatuur".
openlijk: de laatste dertig jaar dat
we geregeerd hebben hebben we
door een beroerte getroffen
derging de volgende dag een her
senoperatie. Na een lichte verbete
ring in zijn toestand raakte de
schrijver in coma. Voor zijn dood is
hij niet meer bij bewustzijn ge
weest.
Calvino gold als een van de
grootste hedendaagse schrijvers in
Italië. Hij was een meesterverteller
wiens liefde voor het rijke Italiaan
se erfgoed van sprookjes, verhalen
en fabels doorklonk in zijn dikwijls
exotische romans. 'De oorsprong
van alle fictie is het sprookje,' zei
hij.
De schrijver begon zijn loopbaan
tijdens wat hij noemde de 'literaire
explosie' in Italië direct na de
Tweede Wereldoorlog, toen voor
malige partizanen als hij zelf de
verhalen boekstaafden van dege
nen die voor de vrijheid hun leven
in de waagschaal stelden en ver
nuft en koppigheid gebruikten om
te overleven. 'Wij hadden de oorlog
overleefd voelden ons niet ver
pletterd, overwonnen of 'afge
brand', maar overwinnaars, voort-
Kruisraketten
Voor Ivens komt het gevaar
voornamelijk uit het 'oosten' en op
mijn vraag over de zin van de
kruisraketten geeft hij ten ant-
Heeft Joris Ivens in zijn docu
mentaires ooit naar objectiviteit
gestreefd? „Objectiviteit bestaat
niet", is zijn antwoord en hij gaat
voort: „ik'geloof dat het waanzin is
daar naar te streven, zelfs voor
journalisten. Voor een kunstwerk
moet je je persoonlijk inzetten en
die persoonlijke inzet is veel inte
ressanter. Je mag bijvoorbeeld
best zeggen dat je voor Franco
bent, daarom moeten we onze
films ook niet kwetsend maken.
De mensen moeten over dingen
gaan nadenken en zeggen: die
Ivens ziet het zo, maar ik zie het
anders".
„Zodra je zegt: „lk heb de waar
heid, dan is dat propaganda, terwijl
mijn films - en daarom zijn ze ook
geliefd in zekere zin - altijd plaats
laten voor eigen opinies. Ik heb
nooit een propagandafilm willen
maken in die zin. Heel veel mensen
geloven wel in objectiviteit. Dat is
hetzelfde als wanneer eenvoudige
mensen zeggen: het staat in de
krant, dus het is waar, of: ik heb
het zelf op de televisie gezien, dus
is het waar. Dat is vreselijk, be
grijpt u: het monopolie van de
waarheid hebben".
„Als artiest kun je niet gaan den
ken is dit of dat voor of tegen de
Volgens Ivens heeft ons land
meer geslaagde documentaires
dan speelfilms voortgebracht, on
der meer „omdat we door gebrek
aan baten (er waren eenvoudig
geen betalende kijkers genoeg, zo-
grote landen) nooit een quan-
waaruit de kwali
teit vanzelf naar voren zou komen.
En een ander ding is", aldus Ivens,
„dat ons volk heel visueel zijn im
pressies neemt, dat wil zeggen on
ze karaktertrekken zijn visueel,
maar niet dramatisch, en een Ne
derlander is woordkarig".
„Daarom staan onze schilders
bovenaan, en hebben we geen gro
te zangers of operaschrijvers. In de
speelfilm hebben we ook niet ge
noeg training, en regisseurs en spe
lers neigen vaak tot overdrijving, al
zijn er natuurlijk uitzonderingen.
Jonge mensen worden daarbij ge
forceerd met de gedachte dat je al
tijd een meesterwerk moet maken,
maar je moet ze met rust laten, laat
die mensen ook eens een normale
film maken".
Zhoe Enlai
De grootste filmmaker van onze
tijd is volgens Ivens de Japanner
Kurosawa, gevolgd door Woody
Allen („die heeft een dichterlijke fi
losofie, die man"). En hij heeft gro
te bewondering voor John Huston.
Het bezwaar dat Ivens tegen Ing-
mar Bergman („maar ik ken hem
ook te goed") is „dat hij teveel
theaterkunst met filmkunst ver
mengt". En dan is er de Fransman
Jean-Luc Godard: „Dat is een man
die experimenteert, die wil ook
niet de overheersing van het
'Belshazzar' van G.F. Handel, opge
voerd in het kader van het Haags
Bach Festival door solisten, Kon-
zertchor en Kammerorchester
Darmstadt o.l.v. Wolfgang Seeliger.
Regie: Petra Morsbach. Gehoord in
DEN HAAG - Handels beste
opera's zijn zijn bijbelse oratoria.
Het klinkt paradoxaal, maar de
verklaring is in feite simpel. In
zijn opera's moest Handel ge
hoorzamen aan de wetten en tra
dities die in de 18de eeuw golden
voor de zogenaamde 'opera se-
ria', statige muziekdrama's met
veel muziek en weinig drama,
beheerst door de meestal driede
lige 'da capo-aria' die vooral
dienden om de vocale sterren te
laten stralen. Vrijheid om drama
tische eisen te volgen bezat de
componist nauwelijks, omdat de
structuur van de opera vrijwel
geheel gereglementeerd was
door strakke conventies (o.a. dat
een solist meestal na een grote
aria het toneel diende te verla
ten). Het door Handel gecreëerde
bijbelse oratorium was echter
een nieuw genre en kende die
wetten niet, zodat componist en
librettist hun eigen inzichten
konden volgen en de eventuele
verhaallijn konden volgen. Een
gevolg daarvan is dat een 'orato
rium' als 'Samson' één van de
beste en dramatisch overtui
gendste muziekdrama's is, die de
eerste helft van de 18de eeuw
heeft opgeleverd.
"Belshazzar", dat gisteravond
door een gezelschap uit Darm
stadt in de Haagse Grote Kerk
werd opgevoerd, staat niet hele
maal op hetzelfde niveau, maar is
als 'opera' toch heel wat aantrek
kelijker dan menig ander werk
van Handel. De structuur van de
aria's is vrijer, de opbouw bezit
een grote mate van logica (kom
daar eens om bij een opera seria)
en de vele koren van Perzen, Ba-
byloniërs en Joden bezitten een
dramatische zeggingskracht die
zowaar vergelijkbaar is met de
koren in Italiaanse opera's van
bijna een eeuw later, zoals Ver
di's 'Nabucco'.
De in Den Haag gepresenteer
de enscenering bleek effectiever
en heel wat stijlvoller dan de
Duitse voorstelling van Harry
Kupfer, die onlangs door de
Duitse televisie werd uitgezon
den. Neutrale, tijdloze kostuums
en een strak, rood-zwart reisde-
cor verleenden een functionele
entourage aan regie, waarin be
weging en soberheid fraai met el
kaar in evenwicht waren. De op
stelling van twee koren links en
rechts van het speelvlak zorgde
voor momenten die deden den
ken aan het Griekse drama, maar
bood ook de mogelijkheid tot
een plotseling uitwaaieren over
het speelvlak heen, waarbij de af
zonderlijke koorleden individu
eel geregisseerd leken.
Ook muzikaal waren de koren
imponerend, zeker in de sterk re
sonerende akoestiek van de Gro
te Kerk. Het orkest en de solisten
kwamen door diezelfde akoes
tiek echter minder goed uit de
verf. Ongetwijfeld stond de hele
uitvoering op een hoog- niveau,
maar de nagalm zorgde tijdens
de ouverture al voor merkwaar
dige akoestische effecten en
maakte het heel moeilijk de af
zonderlijke prestaties van de so
listen (onder wie de bariton Phi
lippe Huttenlocher) op hun juis
te waarde te beoordelen. De to
taalindruk maakt een bezoek aan
de tweede voorstelling de moeite
waard, maar het is raadzaam tij
dig aanwezig te zijn en een plaats
te bemachtigen.
PAUL KORENHOF
DEN HAAG - Burgemeester Ha-
versmans van Den Haag zwaait te
vreden met zijn helm, nadat hij gis
teren de eerste paal heeft geslagen
voor de nieuwe muziekzaal aan het
Spui in Den Haag. itoto anp>
Congres over
roman als
bron van kennis
LEIDEN - De vakgroep Franse
taal en letterkunde van de Leidse
universiteit organiseert samen met
het Institut Francais de la Haye op
20 en 21 september een tweedaags
congres over 'De roman als bron
van kennis' in de Pieterskerk. Daar
worden voordrachten gehouden
door de filosofen G. Gusdorf en P
Ricoeur, door de romandschrijf-
ster Hella Haasse en de hooglera
ren Franse letterkunde H.G.C. Hil
lenaar, E. van der Starre en S.A.
Varga.
