'Bij de kinderen
heet 't camping'
Nieuwe pil voor een zorgeloze bevalling
Bedrijfspastoraat laat Herman Bode niet vallen
Reportage
Voor Wilhelmina was
Prinsjesdag 1945
de mooiste opening
Woonwagens en huizen in één wijk
PAGINA 8
MAANDAG 16 SEPTEMBER 1985
VEENENDAAL - „Och, ze zijn wat meer op zich
zelf', zeggen de woonwagenbewoners in de Veenen-
daalse wijk De Schans over hun buren in de huizen,
en dat zeggen de burgers omgekeerd ook over men
sen op het kamp. Een schoolvoorbeeld van integra
tie, zo noemde staatssecretaris Brokx (volkshuisves
ting) de wijk een paar maanden geleden bij de ope
ning. Maar na eeuwen van wantrouwen gaat dat niet
in één keer. „Van beide kanten is er afstand", zegt
directeur H. A. Roeterdink van Patrimoniums Bouw
vereniging.
BERLIJN (GPD) - De 'abortuspil'
kan verder worden geperfectio
neerd. Het ziet er naar uit dat dit
hormoonprodukt over enkele jaren
niet alleen een medisch verant
woorde vervanging zal vormen
voor de tot nu toe geldende abor
tuspraktijk, maar ook, in combina
tie met andere produkten, een veel
beter middel zal zijn om de beval
ling op te wekken. Er mag worden
verwacht dat het aantal keizersne
den daardoor aanzienlijk zal kun
nen teruglopen.
Vermoedelijk zijn er vele miljoe
nen steroïede hormonen, maar
slechts van enkele honderden
daarvan is grondig uitgezocht welk
nut zij kunnen hebben. In labora
toria over de hele wereld zijn er on
geveer 60.000 gemaakt. Gebleken
is dat er wellicht ook mogelijkhe
den zijn om hormonen in te zetten
tegen diverse hormoon-afhankelij
ke vormen van kanker, zoals borst
kanker, kanker van het baarmoe
derslijmvlies en tegen goed- zowel
als kwaadaardige gezwellen van de
voorstanderklier bij de man (pro
staat).
Prof. dr. Friedmund Neumann,
hoofd van de afdeling endocriene
farmacologie van de farmaceuti
sche industrie Schering AG in
West-Berlijn, zei zaterdag dat de
ontwikkeling op dat laatste gebied
er zo gunstig uitziet, dat hij ver
wacht dat over enkele jaren „vele
urologen werkloos zullen worden".
Schering liep met zijn persconfe
rentie vooruit op het wereldcon
gres voor gynaecologie, dat deze
hele week in West-Berlijn wordt
gehouden en waaraan door naar
schatting 7.000 gynaecologen
wordt deelgenomen.
Gezwellen
Op het ogenblik worden wereld
wijd nog tienduizenden
prostaatoperaties verricht. Goed
en kwaadaardige gezwellen van de
prostaat komen zeer veel voor, bei
de leiden onder meer tot ernstige
problemen bij het i
Vanaf het 4Uste levensjaar stijgt
het aantal mannen met prostaat-
problemen sterk en een man die 80
jaar oud is, heeft vrijwel zeker een
vergrote prostaat. Overigens zal
die vergroting niet in alle gevallen
zo ernstig zijn, dat operatief ingrij
pen of plaatsing van een afvoerka-
theter noodzakelijk is. Maar zowel
operatie als katheter zal straks
voor een belangrijk deel tot het
verleden gaan behoren indien tijdi
ge behandeling met een hormoon-
kuur mogelijk blijkt.
Neumann waarschuwde op
nieuw tegen de opvatting als zou
de abortuspil kunnen gaan dienen
als vervanger voor de gewone anti
conceptiepil. Maar gegeven het feit
dat er in de wereld elk jaar nog tus
sen de 40 en 50 miljoen abortussen
worden gepleegd, ziet de farma
ceutische industrie hierin een be
langrijke markt, vooral in de ont
wikkelingslanden. Vervanging van
de gewone pil door deze 'maandpil'
stuit echter op een groot aantal
(ethische) bezwaren, met name
door de hoeveelheid hormonen die
de pil bevat.
Bijverschijnselen
De verdere ontwikkeling van de
vorig jaar in Frankrijk op de markt
gebrachte 'abortuspil' van Roussel,
RU 486, is door Schering ter hand
genomen wegens de soms specta
culaire bijverschijnselen van die
pil. In Nederland heeft de Utrecht
se prof. Haspels dat aan de hand
van klinische proeven bevestigd.
Zware bloedingen bijvoorbeeld
kwamen nogal eens voor. Proeven
met cavia's - veel verder is men er
in Berlijn nog niet mee - hebben
uitgewezen dat deze verschijnse
len bij een door Schering uitgevon
den alternatief voor de RU 486, ge
naamd de 13-alfa anticonceptiepil,
zich vermoedelijk in het geheel
Het gaat bij de uitvinding van
Schering om een nieuwe groep ste
roïede hormonen, die overigens
geen verandering zal brengen in
het noodzakelijke dokterstoezicht
op het gebruik van de abortuspil.
Andere proeven met ratten en
cavia's doen vermoeden dat de
nieuwe pil van Schering, in combi
natie met prosteglandinen en het
tot nu toe bij 'opwekking van
weëen' gebruikelijke oxytocine,
kan leiden tot een werkelijk be
trouwbare methode van inleiden
van de bevalling bij vrouwen bij
wie de bevalling niet van nature op
gang komt. Als dit aan de hand van
klinische proeven kan worden be
vestigd, dan kunnen allerlei com
plicaties voor moeder en kind wor
den voorkomen. Bovendien zal het
aantal zwangerschappen dat door
een keizersnede moet worden
beëindigd, drastisch kunnen ver
minderen.
Prinses Juliana en haar moeder koningin Wilhelmina. (archieffoto)
Het bedrijfspastoraat in het
aartsbisdom Utrecht houdt - tegen
de wens van aartsbisschop Simo-
nis in - vast aan Herman Bode als
kandidaat voor het voorzitter
schap.
Simonis heeft in juni geweigerd
de oud-ondervoorzitter van de
FNV in die functie te benoemen.
Hij vond hem een 'te uitgesproken
figuur' voor deze functie en wilde
liever een 'meer neutrale' voorzit
ter. Vorige week liet Simonis in
een gesprek met een delegatie van
het bedrijfspastoraat weten, dat hij
het argument van een 'meer neu
trale' voorzitter niet langer houd
baar achtte. Toch bleef hij Bode af
wijzen, nu met het argument dat
deze in uitlatingen over de kerk 'te
negatief is.
Bode ondertekende indertijd het
manifest van de Mariënburggroep
van kritisch-loyale rooms-katholie-
ken. Simonis wil hem nog wel ont
moeten, maar zijn standpunt zal hij
niet veranderen. Bode heeft daar
op gereageerd met te zeggen, dat
hij gesprekken die van tevoren al
zinloos zijn niet wenst te voeren,
zelfs niet met de kardinaal.
De raad van het bedrijfspasto
raat is verontwaardigd over Simo
nis' weigering. "Om geloofwaardig
te blijven binnen een gespleten
kerk" zal de raad - het hoogste be
leidsorgaan - geen andere kandi
daat voordragen, maar Bode als
voorzitter laten optreden. Hij
wordt deskundig adviseur van het
bestuur. Simonis kan alleen met
een beroep op de uitzonderingsre-
Gebed en vuist. "Het is haast
beschamend, dat de mensen in Ni
caragua onze aandacht voor hun
land beschouwen als een teken van
bemoediging en hoop. Maar het is
voor ons ook een stimulans om
door te gaan, net als zij met gevou
wen handen, maar ook net als zij
met gebalde vuist".
Dat zei de voorzitter van de gere
formeerde synode, dr. H. J. Kou-
wenhoven, gisteren in Utrecht bij
de afsluiting van de 'internationale
week voor vrede in Nicaragua', een
week die was georganiseerd door
dertien voornamelijk kerkelijke or
ganisaties, zoals de Interkerkelijke
Adventsactie, Solidaridad, de Bis
schoppelijke Vastenactie en de
hervormde en gereformeerde we-
relddiakonaten.
De deelnemers aan de slotmani
festatie konden een verklaring te
kenen waarin de Nederlandse re
gering en het parlement worden
opgeroepen actief deel te nemen
aan het proces van vrede en ver
zoening in Midden-Amerika.
Zending. Bij de herdenking
van het 20-jarig bestaan van Trans
World Radio Nederland, zaterdag
in Baarn, zei de Urker hervormde
predikant dr. C. A. Tukker, dat het
zendingswerk van de media reke
ning moet houden en nauw contact
moet onderhouden met het zen
dingswerk van de kerken in de lan
den waar wordt gewerkt. "Wij
moeten voorzichtig zijn met
geestelijke kolonisatie'.
De jonge kerken in de Derde We
reld zijn uiterst gevoelig voor we
derkerige assistentie.
Aids. Uit angst voor de virus
ziekte Aids weigeren steeds meer
Amerikaanse presbyterianen de
gemeenschappelijke avondmaals
beker. Bisschop William Swing in
San Francisco - waar elke dag een
Aids-patiënt sterft - wil het ge
bruik van de gemeenschappelijke
beker echter niet verbieden omdat
er nog geen bewijs is dat de ziekte
via deze beker is verspreid.
Wel vraagt de bisschop begrip
voor Aids-patiënten die niet uit de
beker willen drinken. Zij doen dat,
zo schrijft hij, om geen infectie op
te lopen die door hun verzwakte af
weersysteem niet meer kan wor
den bestreden.
Sovjet-Unie. De 'Pravda', het
orgaan van de communistische
partij in de Sovjet-Unie, stelt in een
hoofdartikel vast, dat de regering
van dit land de strijd tegen de
godsdienst nog lang niet heeft ge-
Volgens het blad is in de steden 8
tot 10 procent belijdend gelovige.
Op het platteland ligt dat cijfer nog
hoger. "De atheïstische propagan
da is niet doeltreffend als ze geen
antwoord kan geven op de vragen
van de gelovigen", aldus de krant.
DEN HAAG (ANP) - Volgens wij
len koningin Wilhelmina was
Prinsjesdag 1945 „de mooiste ope
ning der Staten-Generaal, die er
ooit geweest is". Zij zegt dat in
haar gedenkboek „Eenzaam, maar
niet alleen".
Nu precies veertig jaar geleden
had Prinsjesdag plaats op dinsdag
20 november 1945. In het midden
van het voorlopige parlement ver
scheen de koningin om voor het
eerst sinds 1939 weer een Troonre
de uit te spreken. Gedurende de
oorlogsjaren vond een dergelijke
plechtigheid uiteraard niet plaats.
Op de laatste Prinsjesdag voor
de oorlog, dinsdag 19 september
1939, werd de kortste Troonrede
uit de parlementaire geschiedenis
uitgesproken. De in 1945 door ko
ningin Wilhelmina uitgesproken
rede wordt daarentegen uitzonder
lijk genoemd, alleen al door de op
vallend grote lengte van de toe
spraak. Het toen zittend kabinet
Schermerhorn-Drëes wilde zich
namelijk 'door middel van de
Troonrede voor het eerst direct tot
de Staten-Generaal richten, nadat
deze zes jaar lang van iets derge
lijks verstoken waren gebleven', al
dus de koningin.
"Gevoelens van diepen bewo
genheid mengen zich met die van
vreugde en erkentelijkheid, nu ik
na zes jaren van bittere scheiding
weer in Uw midden verschijn",
sprak Wilhelmina. "Leed en ontbe
ring, nederlaag en ontreddering,
maar ook offervaardigheid en hel
denmoed kenmerkten de donkere
jaren der Duitsche furie".
De Troonrede bevatte verder een
oproep tot herstel en vernieuwing.
„Te duur hebben wij onze vrijheid
gekocht dan dat wij haar nu zou
den misbruiken of verspillen", al
dus de koningin, die bij deze gele
genheid vergezeld was van haar
dochter en schoonzoon, toen nog
prinses Juliana en prins Bernhard.
Premier dr.ir. W. Schermerhorn
zegt in zijn memoires de eerste na
oorlogse opening eigenlijk als
niet erg veel bijzonders te hebben
ervaren". De Troonrede, zo ver
haalt hij, was voor een groot stuk
een herhaling van wat we al eerder
gehoord hadden. „De sfeer, ja die
was eigenlijk wel die van een zeke
re plechtigheid, zoals ik die lateïr
vaker heb meegemaakt."
Koningin Wilhelmina - aldus de
latere kamervoorzitter dr. L.G.
Kortenhorst - beleefde die novem
berdag in 1945 „haar grote dag". In
zijn naslagwerk over het eerste na
oorlogse parlementaire jaar con
cludeert hij, dat de vorstin woor
den „rechtstreeks tot het hart van
het nu ten volle bevrijde volk"
sprak, woorden die „door hun een
voud diepe indruk maakten op al
len die ervan getuigen mochten
zijn"
Eén van die getuigen was freule
C.W.I. Wttewaal van Stoetwegen,
CHU-Kamerlid, die haar ervarin
gen op Prinsjesdag-1945 eveneens
aan het papier heeft toevertrouwd:
„Er zijn bepaalde dagen in je leven,
die je nooit vergeet. Zo'n dag is
voor mij 20 november 1945", zo
schreef zij. Die Prinsjesdag kénde
een sobere inrichting en ging ge
paard zonder het gebruikelijke,
traditionele ceremonie. „Er was
geen gouden koets, er waren geen
gala-uniformen. Het geheel maakte
een sobere, ook wel een sombere
indruk", zo schrijft de freule. Ook
zij noemt de Troonrede lang van
inhoud. „Het was herdenking van
gevallenen, dankbaarheid voor de
bevrijding en veel over herstel en
vernieuwing."
„Ik zat, lang voor het begon, op
geprikt in de Ridderzaal en voelde
me allerminst op mijn gemak. Een
punt van discussie in familie- en
vriendenkring was geweest wat ik
aan moest hebben. Uiteindelijk
verscheen ik in een beeldige, licht
blauwe jurk, gekregen van een
vriendin in Canada en een geleen
de hoed van zuster Feith; daarover
een vooroorlogse bontjas. En zo zat
ik in de koude Ridderzaal", zo luidt
het ooggetuige-verslag van de freu
le over die gedenkwaardige Prins
jesdag-1945.
In de eerste vergadering na de
oorlogsperiode van de Tweede Ka
mer, gehouden op dinsdag 25 sep
tember 1945, benadrukte kamer
voorzitter mr J.R.H. van Schaik de
grote rol van koningin Wilhelmina
in het verzet tegen de Duitse bezet
ter. „De sterkste steun in dit
geestelijk verzet is van de overzijde
uitgegaan van Haar, die in Haar
voortdurende zorg voor het hoog
ste landsbelang in de meidagen
van 1940 heeft gemeend, niet uit
den weg te mogen gaan voor een
beslissing, die Haar wel onnoeme
lijk zwaar moet zijn gevallen", al
dus de oud-kamervoorzitter. Hij
noemt het vertrek „naar den
vreemde" een daad van buitenge
wone wijsheid.
„De herinnering aan wat onze
Vorstin in de meest hachelijke oog-
enblikken van het volksbestaan
met doortastende en volhardende
geestkracht voor het Nederland-
sche volk heeft gedaan en bereikt,
zal in onvergankelijke dankbaar
heid blijven voortleven", zo voegt
Van Schaik daaraan nog toe.
Geven: "Ik woon liever op een opgeruimd kamp". <foto: GPD>
grip voor woonwagenbewoners
zullen krijgen, nu ze er zo vlak bij
wonen: „Kijk, als een van ons
een moord heeft gepleegd, dan
zijn we meteen allemaal moorde
naars. Als iemand in een gewone
straat een moord pleegt, dan
wordt hij er alleen op aangeke
ken. Ik hoop dat de mensen in de
huizen wat leren. Hier ga je toch
wat meer met hen om dan wan
neer je op een groot kamp staat.
Ik denk dat het beter gaat met
kleine kampen".
Sloopauto's
Op het kamp mag wel worden
gesloopt, maar de sloopauto's en
caravans mogen niet langer dan
een dag blijven staan. Sommigen
vinden dat wel eens lastig, „Maar
dat wisten we van tevoren", zegt
de heer Geven. Hij is er niet on
gelukkig mee: „Ik woon ook lie
ver op een opgeruimd kamp".
De enige die het er niet mee
eens is, is de heer Dufort. Hij
trekt nog met een wagen door
Nederland. Met de gewone sta-
wagen kan dat niet: die is alleen
met politiebegeleiding te vervoe
ren. Daarom heeft hij een cara
van die op het oude kamp naast
de wagen stond. Maar dat is hier
verboden. „De mensen uit de
huizen mogen toch ook geen ca
ravans op straat zetten?" zegt
Geven. Dufort is het daar niet
mee eens: „Dat zijn toch ook
geen reizigers? Bij reizigers ligt
dat anders. Ze willen er een ge
wone straat van maken. Dan kan
ik ook wel in een huis gaan wo
nen". Voor hem had het kamp
ook niet zo dicht bij de wijk hoe
ven te liggen. Nu kunnen de
mensen uit hun huis zo de wagen
inkijken. Dat kunnen de wagen
bewoners onderling ook, maar
dat is toch anders, vindt hij: „Dat
is dezelfde soort".
„Als ik mensen uit Veenendaal
vertel waar ik woon, kijken ze
me altijd aan alsof ik gek ben",
zegt een bewoner van het rijtje
huizen vlak naast het kamp,
„Maar als ze hier een paar keer
geweest zijn, zien ze ook dat het
er erg netjes is en helemaal niet
zoals ze verwacht hadden".
Een woonwagenkamp in de
buurt maakt volgens hem niets
uit: „Je hoort ze niet en het is er
netjes. Alleen heb je weinig con
tact met hen, ze trekken erg naar
elkaar toe. Veel mensen zijn ook
familie van elkaar". Wat hij ziet
van het kamp, doet hem erg den
ken aan de straat waar hij in zijn
jeugd opgroeide: „De hulpvaar
digheid onderling is veel groter.
Of er een familie bijkomt die ze
niet kennen, maakt hen niets uit,
ze helpen onmiddelijk met het
stellen van de wagen en dergelij
ke. In de gewone straten heb je
toch vaak bijna geen contact met
je buren?"
Crimineel beeld
De heer Van Haaren zit na
mens de huizenbewoners in het
wijkcomité. Van daaruit heeft hij
ook meer contact met de mensen
op het kamp en komt hij ook ge
regeld bij hen thuis: „Dat crimi-
nele beeld dat mensen van woon
wagenbewoners hebben, daar
klopt niets van. Het gaat prima in
de wijk, al zie je wel dat er wat
zijn die niet zo snel con-
"tact met de woonwagenbewo
ners zullen opnemen. Die heb
ben toch nog een zekere schri
kreactie door wat er in het verle
den allemaal over die mensen ge
zegd is. Je hoort wel eens dat
woonwagenbewoners vies zou
den zijn. Nou, menig huisbewo
ner kan er een voorbeeld aan ne
men. Keurige tuintjes en hun wa
gens houden ze heel erg schoon".
Hij heeft er geen moment spijt
van dat hij naar De Schans is ver
huisd: „De mensen hier zeggen
wel eens: het is net een vakantie
centrum met caravans. Het is een
hele rustige wijk met veel speel-
gelegenheid. Het is hier heerlijk
voor de kinderen. Die gaan wel
meer met de woonwagenbewo
ners om. Voor hen is dat de cam
ping".
De wijk wordt beheerd door
Patrimoniums Bouwvereniging.
Bij de bouw is speciale aandacht
besteed aan het energieverbruik'
van de huizen. Die waren binnen
de kortste keren verhuurd. Op
vallend genoeg ging het rijtje
huizen pal naast het kamp het
eerste weg. Dat komt doordat de
huizen aan de andere kant van de
wijk op industrie uitkijken, ter
wijl er bij het kamp een vrij uit
zicht is.
Directeur Roeterdink en zijn
medewerker J. van Eden kunnen
alleen maar met tevredenheid
vaststellen dat het tot nu toe pri
ma is verlopen. Zou Patrimo
nium er weer instappen als de
gemeente dat zou vragen? Roe
terdink kan dat alleen maar vol
mondig beamen: „Op dit mo
ment zouden we zeker geen nee
zeggen tegen nog zo'n project".
In De Schans leven woonwagen
bewoners en huizenbewoners
dan wel niet met elkaar, maar
wel als vreedzame buren naast
elkaar. En al die verhalen die je
altijd over woonwagenbewoners
hoort? „Ik vind mensen gelijk
negatief over iets dat ze niet ken
nen. Ik zie daar de reden niet van
in", merkt een burger schou
derophalend op.
door
Runa Hellinga
Niet dat het met de bouw van
het kampje in De Schans alle
maal van een leien dakje is ge
gaan. Het was de zevende of
achtste plek waar de gemeente
Veenendaal een woonwagen
kamp met vijftien standplaatsen
probeerde te vestigen. Het was
nog onbebouwd gebied, dus in
de directe omgeving kon nie
mand protesteren. Uit een aan
grenzende wijk kwamen wel
verontruste geluiden van huisei
genaren die vreesden voor een
waardedaling van hun bezit.
Bovendien zagen een paar be
drijven uit de buurt het hele
nieuwbouwplan niet zitten, om
dat ze bang waren voor proble
men met de hinderwetvergun
ning. Met enige aanpassing van
de bouwplannen kon aan dat
laatste bezwaar tegemoet wor
den gekomen. Het kampje, dat
vroeger wat afzijdig van de wijk
was gepland, is daardoor deel
van de wijk geworden.
In De Schans glimt alles nog
van nieuwigheid. Overal zie je
nog mensen aan hun woning of
hun wagen knutselen. De wijk
wordt pas sinds dit vooijaar be
woond. Ook de wagens zien eruit
alsof ze pas gisteren zijn ge
bouwd, maar dat is schijn. De
meeste woonwagenbewoners
komen van het grote kamp in
Rhenen, even verderop, en heb
ben hun wagen daar vandaan
meegenomen. Alle woonwagen-
Woonwagens en woningen in één wijk: De schans.
bewoners in De Schans hebben
bewust gekozen voor een klein
kamp. Ze waren al zeven jaar op
zoek naar een plek voordat ze
hun standplaatsen kregen toege-
Ruimte
Bijna allemaal zijn ze het er
over eens dat het een enorme
verbetering is. De heer Geven,
die namens de woonwagenbewo
ners in het wijkcomité zit: „In
dat andere kamp konden de
mensen in de wagen naast ons
het beleg van je boterham kij
ken, zo dicht stond je op elkaar.
Hier hebben we tenminste ruim
te om de wagens".
Die ruimte is ook belangrijk
voor mevrouw Hendriks. Ze
vindt dat er nog wel meer voor
delen zitten aan een klein kamp:
„Doordat het kamp bij een
woonwijk ligt, heb je hier minaer
dat mensen zeggen: kom je daar
vandaan, dan ben je een woon
wagenbewoner. Nu heb je ge
woon een straat en een huisnum
mer, dat valt niet zo op. Het komt
zo vaak voor dat wagenbewoners
die werk zoeken, bij het noemen
van hun adres worden afgewe-
Een ander voordeel van een
klein kamp vindt ze, is dat er
geen aparte school bij wordt ge
bouwd: „Ook op het andere
kamp deed ik mijn kinderen al
op een burgerschool. Ik vind dat
ze niet alleen met kampkinderen
moeten omgaan. Op de school
waar ze zitten, zitten allerlei soor
ten kinderen, kampkinderen,
burgerkinderen, Turkse en Ma
rokkaanse kinderen. Dat vind ik
goed, ze moeten leren met alle
soorten mensen om te gaan. En
ze moeten wat meer kansen krij
gen dan ik vroeger had, ik hoop
dat mijn kinderen het ver schop
pen".
Ze heeft niet veel contact met
de buren in de huizen. Maar ze
hoopt toch dat die wat meer be-
