'Renoveren' luidt het parool
Tekort bij REAL-project
Leids groen in de kijker
Werkmanswoningen bouwt nauwelijks na de oorlog
Weinig animo voor huisvuilscheiding
ONDER D/\K
PAGINA 4
DONDERDAG 12 SEPTEMBER 1985
hoewel de bestuurders opmer
ken dat de werkzaamheden van
de vereniging door deze man niet
zijn belemmerd of geschaad.
Professor Cleveringa's voorzit
terschap wordt in ere hersteld.
Woningen aan het Kooipark lo
pen in het laatste oorlogsjaar on
der water omdat het gemaal,
door de zuinigheid met steen
kool (gevolg van de spoorwegsta
king), niet kan werken. Assisten
tie in deze natte perikelen van de
brandweer is niet mogelijk door
een gebrek aan benzine. Na de
oorlog blijkt dat Werkmanswo
ningen elf woningen kan af
schrijven als gevolg van bombar
dementen en plundering. Dat
laatste heeft betrekking op hui
zen waaruit zo goed als alle hout
was gesloopt om als brandstof te
dienen in de hongerwinter van
1944-1945.
In 190 van de 714 woningen die
Werkmanswoningen verhuurt
blijken houten onderdelen te
ontbreken. De schade wordt ge
raamd op meer dan 5500 gulden.
Van de gebombardeerde huizen
kunnen de fundamenten niet
worden gebruikt, omdat het rijk
inmiddels grotere woningen
voorschrijft. Het gaat om wonin
gen aan de Lopsenstraat en Pre
sident Steinstraat. Jaren duurt
het voordat de regering toestem
ming geeft voor herbouw. Daar
na is de te hoge kostprijs spelbre
ker. Het plan komt uiteindelijk
nooit van de grond: groen en spe
lende kinderen krijgen er ruim
baan.
Samenwoningen
Voor de woningbouwvereni
gingen zijn de naoorlogse jaren
toch al problematisch ook door
de schaarste aan materialen. Zo
vaardigt de regering de eerste
tijd een algemeen verfverbod uit.
Kort na de oorlog neemt Cleve-
ringa afscheid. Zijn opvolger
wordt J.J.G. van Hoek, die het
meer dan vijftien jaar zal uithou
den op deze stoel.
In ruim 300 bibliotheken in Nederland is lot en met 25 september de tentoonstelling 'Natuur je buurte
zien. De tentoonstelling, die gisteren in Leiden werd geopend, maakt deel uil van een project van het
ministerie van landbouw en visserij 'Natuur in stedelijke omgeving', bedoeld om de burgers een groter
natuur- en milieubesef bij te brengen.
Op de expositie zijn naast een overzicht van de literatuur en documentatie inzake natuur zaken, ook een
videoband, een film en een diaserie over de natuur te bezichtigen. In de meeste gemeenten hebben biblio
theken en de plaatselijke natuur- en milieugroeperingen de tentoonstelling samen verzorgd. De expositie is
onder meer te zien in de bibliotheken van Leiden. Katwijk. Noordicijkerhoul. Alphen, Haarlemmermeer
Voorschoten, Oegstgeest en Boskoop. <i„to Hoivasti
Tentoonstelling 'Natuur je buur' geopend
LEIDEN - De tentoonstel
ling 'Natuur je buur' in de
openbare bibliotheek in
Leiden is gistermiddag ge
opend door de vertegen
woordiger van minister
Brinkman van welzijn,
volksgezondheid en cul
tuur, H.J.A. Morsink. Deze
gebeurtenis was tegelijk de
afsluiting van het informa
tieproject 'natuur in de ste
delijke omgeving', een pro
ject van het ministerie van
landbouw en visserij.
De tentoonstelling in de biblio
theek, die tot 21 september is te be
zichtigen, geeft een overzicht van
de projecten die de afgelopen tijd
in het land plaats hadden. Speciale
aandacht wordt besteed aan de
'groene' Leidse activiteiten, zoals
het 'buurtgroenproject' in de buurt
de Werve in de Merenwijk. Door
medewerking van de directie
groen van de gemeente en zelf
werkzaamheid van de bewoners
werd die buurt opgefleurd.
In nog ruim driehonderd andere
openbare bibliotheken in het land
is de tentoonstelling in de periode
van 11 tot en met 25 september te
zien. De tentoonstelling werd op
gezet in nauwe samenwerking met
het Nederlands Bibliotheek en
Lektuur Gentrum.
De vertegenwoordiger van mi
nister Braks van landbouw, drs.
J.B. Pieters, ontving uit handen
van de voorzitter van de advies- en
begeleidingscommissie Natuur in
de stedelijke omgeving, P. Stelt
man, het boek dat de neerslag is
van de verschillende projecten in
het land. Het boek, getiteld 'Na
tuur je buur, ideeënboek voor een
groene woonomgeving' werd door
hem echter meteen doorgespeeld
aan Morsink, die het op zijn beurt
weer overhandigde aan de direc
teur van de openbare bibliotheek
van Leiden, T. de Caluwé. Hij leen
de het boek onmiddelijk uit aan de
niet aanwezige minister Brinkman,
die hij eerst tot lid maakte. Brink
man wacht dus nog een rekening
voor het contributiegeld.
Blijvend
Pieters liet in zijn toespraak we
ten dat het wat hem betreft niet
moet blijven bij de tot nu toe on
dernomen activiteiten. "Hoewel
verantwoordelijkheid en zorg voor
natuurlijke elementen in de woon-
omgeving vooral op lokaal niveau
liggen, is blijvende aandacht voor
dit onderwerp vanuit het ministe
rie van landbouw en visserij mijns
inziens gewenst".
Pieters zei dat de nadruk daarbij
zal liggen op informatieoverdracht,
in de vorm van advisering en zo no
dig trainingen. "Ik denk hierbij
aan bijvoorbeeld instructiebijeen
komsten die in samenwerking met
de 'Vereniging van hoofden van
gemeentelijke beplantingen en het
Instituut voor Natuurbescher
mingseducatie kunnen worden
ontwikkeld en permanente infor
matieverstrekking door de provin
ciale consulenten natuur- en mi
lieu-educatie. De aandacht voor
natuur in de woonomgeving is
daarmee geen voorbijgaand ver
schijnsel, maar wordt een blijvend
element in natuurbeschermingsac
tiviteiten op lokaal niveau".
Tussen alle positieve geluiden
ook een paar kritische kantteke
ningen. Die kwamen van mevrouw
G.M.P. Cornelissen, voorzitter van
de vaste kamercommissie voor
welzijn en cultuur. Zij vond dat het
project ook meer op andere groe
pen dan vooral de jeugd gericht
had moeten zijn. Ze noemde als
voorbeelden vrouwen en ouderen.
Als ander kritiekpunt noemde ze
dat soms heel lang op subsidie
moest worden gewacht. Cornelis
sen: "Waarom moesten bepaalde
groepen daar lang op wachten?
Dat werkt heel erg demotiverend".
Scholen
Op de tentoonstelling zijn onder
meer de werkstukken van kinde
ren van Leidse basisscholen te
zien. Zij noemden hun project 'de
buurt natuurt'. Een informatiebord
van de buurt de Werve en een
'diaklankbeeld' verschaffen infor
matie over het project daar. Verder
wordt de bezoeker geïnformeerd
over de activiteiten van de directie
groen van de gemeente Leiden en
over de initiatieven van de vrijwil
ligers van het 'Instituut voor Na
tuurbeschermingseducatie (IVN).
Op een video-apparaat is de film
'Natuur je buur' te zien. Ook zijn
een documentatiemap, een litera
tuurlijst en een knipselkrant voor
de jeugd in te zien.
te weten dat prompt Mulders
naaste medewerker -B. Buurman
tot bestuurslid wordt benoemd
en als architect voor de vereni
ging aan de slag kan. En ook die
dubbelfunctie blijft lang be
staan: tot in 1951. Tegen belan
genverstrengeling bestaat in die
dagen kennelijk geen bezwaar.
Tot het eind van de twintiger
jaren, zoals in de eerste afleve
ring van deze serie was te lezen,
verloopt de woningwetbouw in
Leiden zeer voorspoedig. Ook
Werkmanswoningen profiteert
daarvan. De vereniging krijgt
daarna een aandeel in de bouw
van de zeer schamele hoeveel
heid arbeidershuizen, die de ge
meente Leiden vrij gelijkmatig
over alle corporaties uitsmeert.
Te duur
Hoew.el de leegstand in die ja
ren wel meevalt, vindt Werk
manswoningen de woningen
toch te duur. Als gevolg van de
crisis zijn de duurdere woningen
(met een weekhuur van boven de
zes gulden) moeilijk verhuur
baar. Een gemiddelde Leidse ar
beider mag blij zijn als hij twin
tig gulden per week naar huis
brengt. Jarenlang zeurt het be
stuur dan ook bij de gemeente
om toestemming voor een huur-
verlaging. Vergeefs. Vermel
denswaard is voorts het feit dat
het gemeentebestuur op verzoek
van Werkmanswoningen twee
straten naar de hoogleraren
Drucker en Greven vernoemt.
Tot enige jaren na de Tweede
Wereldoorlog ligt de corporatie-
bouw stil. In de oorlog wordt
prof. dr. R.P. Cleveringa, die
toen al een aantal jaren voorzitter
van Werkmanswoningen wa's, in
hechtenis genomen. Ook mr.
E.A. Cosman, al langer dan 25
jaar secretaris van de woning
bouwvereniging, wordt door de
bezetter van zijn functie onthe
ven. Een lid van de NSB planten
de Duitsers voor hen in de plaats
op een bestuurszetel. Na de be
vrijding wordt de man direct
weer uit het bestuur verwijderd.
door Raymond Peil
LEIDEN - Het REAL-project in Tuinstadwijk in Leiden,
waarbij bewoners afval gescheiden kunnen aanbieden,
loopt minder goed dan aanvankelijk werd gehoopt. Het
aantal bewoners dat er aan meedoet is kleiner dan ver
wacht. Bovendien brengen de verschillende 'waardevolle'
afvalstoffen, zoals glas, papier en metaal, minder geld op.
Het REAL-project zit daardoor met een 'gat' in de begro
ting van om en nabij de 32.000 gulden per jaar.
Ongeveer een derde deel van dit te
kort (10.000 gulden) is veroorzaakt
doordat de inkomsten zijn tegen
gevallen. De resterende 22.000 gul
den is het gevolg van hogere uitga
ven. Daarbij is de aanschaf van be
paalde apparatuur inbegrepen. De
kans bestaat dat de gemeente een
deel van dit geld weer terug krijgt
als die apparatuur later wordt ver
kocht.
Het REAL-project (REcycling
Afval Leiden) heeft nog een andere
tegenslag te verwerken. De provin
cie heeft de subsidie-aanvraag van
Leiden voor dit project namelijk
niet gehonoreerd. De gemeente
had gerekend op een bijdrage van
ongeveer 67.000 gulden.
Of en hoe de gemeente nu verder
gaat met het project, is nog niet be
kend. Volgende week vergadert de
begeleidingscommissie van het
project hierover. Dan zal ook wor
den gekeken hoé het tekort van
99.000 gulden eventueel kan wo-
den opgevangen. J. van der Male
van de directie financieel beleid
van de gemeente Leiden zegt dat
op dit moment nog niet precies
kan worden aangegeven hoe het te
kort kan worden aangevuld.
Concurrentie
Van der Male stelt dat alleen het
ophalen van schillen - die worden
doorverkocht als veevoer - redelijk
aan de verwachting voldoet. Aan
vankelijk was er rekening mee ge
houden dat 54 procent van de be
woners in Tuinstadwijk schillen
zouden aanleveren. Nu, nadat het
project een half jaar draait, blijkt
32 procent van de bewoners schil
len aan te leveren.
Het aantal bewoners dat oud pa
pier en metaal gescheiden inlevert
is aanmerkelijk minder. Bij het be
gin van het experiment hoopte de
gefneente dat 58 procent van de be
woners zou meedoen. In werkelijk
heid is dat slechts 15 procent.
Volgens Van der Male kan dit la
ge percentage worden verklaard
door de hoge prijzen die op dit mo
ment worden geboden voor oud
papier. De gemeente moet daar
door concurreren met allerlei ver
enigingen die oud papier ophaffen
om de clubkas te spekken.
De resultaten bij het ophalen van
gebruikte metalen laten eveneens
te wensen over. De gemeente
hoopte op een deelnemingspercen
tage van 50 procent. In feite doel
echter maar 16 procent van de be
volking van Tuinstadwijk hieraan
mee. Van der Male kan voor dit te
genvallende resultaat geen verkla
ring geven.
Iets hoger, maar nog steeds aan
merkelijk lager dan de verwachtin
gen, is het percentage van de be
woners dat glas inlevert. De ge
meente raamde een deelnemings-
Bouw 181
koopwoningen
begonnen in
Stevenshof
LEIDEN - In de Stevenshof is de
bouw begonnen van 181 koopwo
ningen. Wethouder Tesselaar
(volkshuisvesting) gaf gistermid
dag, gadegeslagen door een flink,
aantal toekomstige bewoners, het
officiële startsein door de 'eerste'
paal te slaan.
Het gaat hier om een project van
de bouw- en ontwikkelingsmaat
schappij Wilma, dat in drie typen
uiteenvalt: 20 stuks 'twee-onder
één-kap', 57 'normale' eengezins
woningen en 78 'drager-inbouw'
woningen, ook wel 'meerkeuzewo-
ningen' genoemd. Het bijzondere
van het laatste type is dat de koper
grotendeels zelf de indeling en de
afwerking van het huis bepaalt.
Van het totale project, dat tot
stand komt nabij de Veenwatering,
zijn inmiddels 110 woningen ver
kocht. Wilma hoopt in april met de
oplevering te kunnen beginnen.
Hoewel een flink deel van de hui
zen binnen de door de gemeente
gehanteerde koopprijsgrens vallen
- en dus een woonvergunning is
vereist - zijn het toch vooral niet-
Leidenaars die in dit deel van de
Stevenshof zullen tornen te wo
nen. Na zes maanden aan Leide-
naars te zijn aangeboden kunnen
de (ongesubsidieerde) woningen
vrij worden verkocht. Het zijn met
Na de moeizame start van Werkmanswoningen kan de vereniging
gaan profiteren van de voorrechten die de woningwet voor haar
met zich meebrengt. Bovendien blijft Werkmanswoningen tot kort
voor de Eerste Wereldoorlog de enige woningcorporatie in Leiden.
Ondanks het feit dat het gemeentebestuur niet uitblinkt in zijn
activiteiten ter bevordering van de woningwetbouw, krijgt de club
enige armslag, mede door de nog immer nauwe banden tussen bei
den (de architect Korevaar is niet alleen enige tijd voorzitter van
Werkmanswoningen maar ook wethouder van fabricage).
Een groot probleem vormen echter de fors stijgende prijzen,
waardoor het Werkmanswoningen moeilijk wordt gemaakt goed
koop te bouwen. Bovendien volgt voor de Eerste Wereldoorlog een
crisis, waardoor de huren van de woningwetwoningen voor velen -
en juist voor degenen die van de sociale bouw moeten profiteren -
vaak onbetaalbaar blijken. Een klacht die overigens tot in de tach
tiger jaren zal worden gehoord.
Heilzaam
In 1911 besluit het bestuur
zelfs de meest armlastige huur
ders aan de Singelstraat te vrij
waren van de verplichting om de
huur twee weken vooruit te beta
len, met het oog op hun geringe
draagkracht. "Toch wordt een
paar keer een huurder uit zijn
woning gezet, wat heilzaam
werkt op de betaling door andere
niet-geregelde betalers", consta
teert secretaris H.A. Sypkens
toch wel tamelijk opgewekt.
Goedkoop bouwen wordt hele
maal problematisch als de mate-
riaalprijzen (ook door de Eerste
Wereldoorlog) de pan uitrijzen,
terwijl Werkmanswoningen juist
goedkope woningen wil bouwen
voor arbeiders. Het bouwplan
tussen Oude Vest, Bouwelou-
wensteeg, Van der Werfstraat en
de Paradijssteeg, in 1912 opge
steld, loopt daardoor jaren ver
traging op.
Noodgrepen die Werkmanswo
ningen toepast, omdat de be
hoefte aan woningen met een
huur van 1,75 tot 2,25 gulden per
week enorm blijft, pakken niet
altijd even gelukkig uit. Voor het
Kooi-terrein, dat al jaren in het
bezit van de vereniging is en al
even lang voor een groot deel
braak ligt, wordt een nieuw plan
gemaakt, aansluitend op het
Kooipark. Ten noorden van het
park worden tot 1921 149 krotten
opgeleverd, die tot de sloop in
1981 gebreken blijven vertonen.
De vice-voorzitter en lange tijd
architect van de vereniging, W.C.
Mulder, hoeft deze flop echter
niet mee te maken. De man over
lijdt in 1920. Op zijn tekentafel
hebben onder meer het Kooiplan
en Geregracht/Zijdgracht gestal
te gekregen.
Om aan te geven hoe de ver
houdingen liggen is het leuk orn^
Aan de Bankastraat en omgeving moet Werkmanswoninge\
met de grond gelijk maken en opnieuw optrekken, voor de
ding van haar woningbezit.
Professor Cleveringa, langdurig voorzitter van Werkmanswoningen,
oerd in de Tweede Wereldoorlog ook van deze functie ontheven. Na de
)orlog is hij in ere in dit 'ambt' hersteld. c
In jaarverslagen maakt Werk
manswoningen ook melding van
het grote aantal het aantal sa
men- en inwoningen, vooral van
jongeren, in haar panden, een
symptoom van de naoorlogse
woningnood. De vereniging be
sluit soepel op te treden als een
illegale samenwoning wordt op
gespoord. De in- en samenwo
ners krijgen toch een vergunning
als zij met terugwerkende kracht
extra huur betalen.
Na de oorlog spitsen de werk
zaamheden van Werkmanswo
ningen zich vooral toe op de in
standhouding van het woningbe
zit. Dat betekent (groot) onder--
houd, revisie en renovatie.
Nieuwbouw wordt aan de andere
verenigingen overgelaten.
Vanaf 1973 gaat het vooral om
forse renovaties. Voor zover be
woners en het rijk willen mee
werken wordt het hele vooroor
logse woningbezit gerenoveerd.
Op ^plaatsen waar de kwaliteit
van de huizen te slecht is heeft
'vernieuwbouw' plaats. Zo wor
den aan aan de Bankastraat en
omgeving 176 woningen van
Werkmanswoningen met de
grond gelijk gemaakt en vervan
gen door nieuwbouw.
Benauwd
Net twee jaar geleden maakt
de vereniging, die inmiddels de j
respectabele leeftijd van 92 jaar
heeft bereikt, enkele benauwde
maanden door. De aandelen, die
in het begin juist een levensvoor
waarde voor het bestaan en de
handel en wandel van de vereni
ging waren, dreigen Werkmans
woningen de das om te doen.
Twee grote aandeelhouders
willen hun aandelen winstgeven
der te maken. Door het bestuur
over te nemen denken zé het hui-
zenbezit van de vereniging te
kunnen verkopen en zo een leu
ke winst te maken op de aande
len, die zij in 't geniep en voor
torenhoge prijzen in het bezit
hebben gekregen. Eén drasti-,
sche ingreep van de gemeente,'
die volgehs de statuten vier van
de zeven bestuursleden mag be
noemen, kan dit voorkomen.
De aandeelhouders worden als
lid geroyeerd en de gemeente
koopt de aandelen op. De woe
kerwinsten gaan hun, ondanks
een rechtzaak die nog wordt aan
gespannen, aan de neus voorbij.
Tevens plaatst de gemeente de
ambtenaren Akse en Kroon in
het bestuur. Hierdoor is een soe
pele gang van zaken tot de fusie
meteen gewaarborgd. Zoals dit
jaar Wel blijkt. Werkmanswonin
gen is de eerste vereniging waar
van de leden met de fusie in
stemmen.
'Onderdak' is een serie die de ge
schiedenis belicht van de sociale
woningbouw in Leiden en van de
Leidse woningbouwverenigingen,
waarvan de namen door de voorge
nomen fusie spoedig tot het verleden
zullen behoren. Dit is het achtste ar
tikel uit deze serie.
percentage van 65 procent. Dat
percentage blijkt in werkelijkheid
36 procent te zijn.
Niet rooskleurig
Van der Male verklaart dat de ge
meente alsnog pogingen in het
werk gaat stellen om een bijdrage
van de provincie voor REAL in de
wacht te slepen. Over de toekomst
van hel experiment kan hij op dit
moment echter nog geen concrete
mededelingen doen. Zoals gezegd
moet onder meer de begeleidings
commissie zich daarover nog bui
gen.
"De situatie is op dit moment
weliswaar niet al te rooskleurig.
Maar de vraag is- natuurlijk of we
nog kampen met 'aanloop-proble
men' of" dat het experiment als mis
lukt moet worden beschouwt.
Daar komt nogjDij dat op dit'mo
ment niet alle voordelen van het
gescheiden ophalen van afval in
geld zijn uit te drukken. Denk
maar aan de zure regen. Alles wat
buiten de verbrandingsovens kan
worden gehouden, is meegeno
men", aldus Van der Male. Een an
der, niet meteen in geld uit te druk
ken voordeel is dat REAL, wan
neer het project wordt uitgebreid
tot heel Leiden, aan tien tot vijftien
mensen werk bieden.
Uit zijn woorden blijkt ook dat
de 'vuilverbrandingswereld' flink
in beweging is. Ook dit kan allerlei
- financiële - gevolgen met zich
meebrengen die nu nog niet hele
maal zijn te voorzien. De provincie
Zuid-Holland moet op termijn mo
gelijkheden zoeken om het huis
vuil binnen de provinciegrenzen te
verwerken. Nu wordt een groot
deel van het vuil afgevoerd naar de
VAM in Drente.
meerkeuzewoningen in de Stevenshof, waarvan er 78 zullen worden
name Hagenaars (vooral ambtena
ren) die belangstelling hebben ge
toond naar Leiden te verhuizen.
"In Den Haag kan ik wel een flat
huren, maar dat kost me 800 gul
den. En als ik er een huis wil, moet
ik zes jaar wachten", zegt één van
hen.
Wethouder Tésselaar die gister
middag een toespraakje hield in
Holiday Inn, besefte dan ook dat
het vooral toekomstige Leidenaars
warén tot wie hij zich richtte. Hij
waarschuwde hen alvast: "De ver
keerschaos is in Leiden spreek
woordelijk". De Stevenshof ("we
bouwen in eëh vrij hoog tempo en
zijn erg trots op deze wijk") noem
de hij "voor Hagenaars een uiter
mate goede uitvalsbasis". Dat lijkt
in tegenspraak met uitspraken van
het Leidse gemeentebestuur in het
verleden, dat de Stevenshof niet
mag worden gebouwd om de
Haagse woningnood te_verlichten,
maar Tesselaar wees er desge
vraagd ook op dat de Wilma-huizen
tot de weinige woningen in de Ste
venshof horen die in de vrije sector
worden gebouwd. "Een gedeelte
vrije sector is nu eennmaal onver
mijdelijk"
