Regering geeft Ivens
40 jaar later gelijk
3! 'M
Aantrekkelijk werk
Teleurstellende tentoonstelling
Rutger Haiier
haastig naar
filmpremière
Onvergetelijke beelden
in ritueel Opus E.S.P.
>L
DONDERDAG 12 SEPTEMBER 1985
KUNST
PAGINA 27
Minister eert regisseur in Parijs
PARIJS (GPD) - Minister Brink
man heeft in Parijs de 86-jarige
filmmaker Joris Ivens geëerd. Van
deze laatste der 'fellow-travellers'
verklaarde de minister dat hij het
„vermogen bezit om soms ver voor
andereq, de historische betekenis
van de politieke en maatschappe
lijke ontwikkelingen te herkennen
en op film vast te leggen". Dit late
eerbetoon ging vergezeld van hon-
derdduizend gulden uit de staats
kas ten bate van Ivens' filmarchie
ven in Amsterdam, die nodig aan
inventarisatie toe zijn. Minister
Brinkman reikte bij deze plechtig
heid in het Nederlands Instituut in
Parijs tevens uit naam van de 'Ne
derlandse filmdagen' aan Ivens het
'Gouden Kalf uit.
De relatie tussen Ivens en de Ne
derlandse staat is gespannen sinds
de filmer in '44 de benoeming aan
nam van 'filmcommissaris voor
Nederlands Oost-Indië'. Bij aan
komst in het gebied dat toen nau
welijks van de Japanners was be
vrijd, stelde Ivens vast dat de Indo
nesiërs tegelijkertijd bezig waren
zich van het Nederlandse kolonia
lisme te bevrijden. In Australië
filmde hij toen stakende haven
werkers, die weigerden schepen
voor Nederlands-Indië te laden, en
zijn film 'Indonesia calling' liep to
taal anders af dan de toenmalige
regering dat van haar 'filmcommis
saris' had verwacht. Ivens werd
van landverraad beschuldigd en
door
Rudolph Bakker
hij raakte in 1947 zijn paspoort
kwijt, dat hij pas in 1956 terug
kreeg.
Enige pogingen yan de Neder
landse overheid om het contact
met Nederlands beroemde filmma
ker te herstellen, liepen van toen af
aan dood. In '69 deed de toenmali
ge minister voor CRM, Marga
Klompé, een verzoeningspoging,
toen ze hem de opdracht voor een
vrije film wilde geven. Tien jaar la
ter nam Ivens een prijs aan uit han
den van minister De Koning, die
zich overigens in zijn rede met zo
veel woorden distantieerde van
Ivens' maatschappelijke ideeën.
Gisteravond speelde de laatste
fase in de strijd om stijfhoofdig
heid. Minister Brinkman kon niet
verder gaan in plichtplegingen en
eerbetoon, toen hij in zijn toe
spraak onder meer opmerkte: „Het
werd u van Nederlandse zijde op
velerlei wijze niet gemakkelijk ge
maakt. Ik constateer dat de ge
schiedenis u meer gelijk heeft ge
geven dan uw toenmalige oppo
nenten". En hij vervolgde: „Als
Nederlands minister van cultuur
stel ik u voor thans de hand te rei
ken en ik hoop dat u deze zult aan
vaarden".
Joris Ivens antwoordde de mi
nister ontroerd: „Ik voel me
werkelijk gelukkig, de baan is
vrij". En hij voegde eraan toe dat
hem nu eindelijk recht was gedaan
als regisseur. Ivens, die nog liet we
ten het een groot moment te vin
den dat hem de prijs was uitge
reikt, kreeg te horen dat de NOS
hem 300.000 gulden ter beschik
king stelt voor zijn nieuwe China-
film, terwijl een woordvoerder van
het Nederlandse filmfonds ver
klaarde eveneens 300.000 gulden
voor de nieuwe China-film aan Jo
ris Ivens te zullen schenken. Door
deze twee onverwachte beloftes
AMSTERDAM - 'Flesh and
Blood'de nieuwe Nederlandse
speelfilm van Paul Verhoeven is
gisteravond in een Amsterdamse
bioscoop in première gegaan. Ter
wijl vrijwel alle genodigcfèn in du
re auto's voor kwamen rijden, klom
hoofdrolspeler Rutger Hauer haas
tig over de afzetting om vervolgens
het theater binnen te snellen.
Ledententoonstelling van de Voor-
schotense Kunstkring. Het Am-
bachts- en Baljuwhuis, Voorstraat
12, Voorschoten. Tot en met 29 sep
tember. Geopend: wo. t/m zo. van 14-
17 uur; vr. van 11-17 uur.
VOORSCHOTEN - Een
alleszins aantrekkelijke tentoon
stelling in het Ambachts- en Bal
juwhuis. Tot het. eind van deze
maand zijn vele tientallen
werken te bekijken van wel twin
tig kunstenaars, allen leden van
de Voorschotense Kunstkring.
Zoals we gewend zijn van deze
kunstkring zijn de werken uit
eenlopend van aard en in het al
gemeen van een heel behoorlijk
niveau. Bekenden, zoals.Fanny
Mazure (docente bij Ars), maar
ook kunstenaars die nog wat
minder vaak voor het voetlicht
zijn getreden, bevinden zich on
der de exposanten.
Tot de'meest indrukwekkende
creaties behoren zeker drie in ge
mengde techniek uitgevoerde,
expressionistisch te noemen
werken van Naan Rijks. Die 'ge
mengde techniek' betekent in dit
geval dat de kunstenares al schil
derend, plakkend en drukkend
(met bewerkte stukken hout en
linoleum) tot haar vormen is ge
komen. Eén van haar werken
draagt de veelzeggende titel 'Zit
tende man en onmondige
vrouw'; een ander toont een man
die grijperig boven een ineenge
doken vrouw gebogen is. Indrin
gend, knap vervaardigd werk
waar je niet zo gauw los van
komt.
Veel lichtvoetiger, en gewoon
bijzonder leuk, zijn twee kleine
pastels van Bertus de Korte. Eén
er van, 'Kenner van de vogel
trek', laat een stijf in het pak ge
stoken, geleerd ogende man zien
met vogels op zijn schouders en
Voorschotense Kunstkring
op de rugleuning van zijn stoel,
en met voor zich op een tafel een
werkelijk reusachtig kompas.
Een fijn ding om naar te kijken.
De kleine bronzen beeldjes naar
kermisklanten, dagjesmensen en
dansers van Anne Hulleman
hebben iets vergelijkbaar grap
pigs en luchtigs.
Klassiek-realistisch, zij het in
een wat moderne toonzetting,
zijn Fred Thoolens geschilderde
uitbeeldingen van Aphrodite (de
godin van de zinnelijke liefde en
schoonheid - Thoolen toont haar
naakt oprijzend uit het schuim
van de zee) en van Artemis, een
andere Griekse godin.
Nogal bijzonder wat de techni
sche kant aangaat zijn de zonni
ge zeefdrukken 'Bark' en 'Bloe
sem' van Jurjen Fontein. Deze
kunstenaar volgde eeri heel apart
procédé waardoor een aquarel-
of aquatintachtig effect dat zeef
drukken gewoonlijk sorteren.
Evenzeer opmerkelijk in tech
nisch opzicht is de Raku-kera-
miek van Magda Potma. 'Raku'
is Japans voor 'vreugde'.
'Raku-keramiek' wil zoveel
zeggen als 'met vreugde gebak
ken keramiek'. Een eigenaardige
1 Japanse werkwijze, waarbij de
potten stuk voor stuk worden ge
bakken en in een gesloten ketel
met houtwol worden gekoeld,
zorgde voor unieke resultaten.
Tot slot zij nog gewezen op
twee prachtige, grote olieverf
schilderijen van Fanny Mazure
(geb. 1942). Na vele jaren met
tempera op papier te hebben ge
werkt is zij twee jaar geleden be
gonnen haar op de natuur geïn
spireerde abstracte werk in olie
verf neer te zetten. Dat Mazure
met dit medium óók tot boeien
de resultaten kan komen - in dit
geval zijn ze geïnspireerd op een
Amerikaans berglandschap en
op een libelle - kan nu in Voor
schoten geconstateerd worden.
Er is verder nog werk van on
der anderen Erli Esselink en An
nie Godijn.
ANTOON ERFTEMEIJER
Joris Ivens, Marceline Loridan
het Gouden Kalf in de Parijse
kwam de 100.000 gulden van mi
nister Brinkman in een mager licht
te staan. Wat niet weg neemt dat
moet worden aangenomen dat het
geld van het filmfonds toch van het
ministerie van cultuur afkomstig
De Nederlandse regering kon
een verzoening met Joris Ivens bij
na niet langer uitstellen, sinds
Ivens met geld van de Franse mi
nister van cultuur Jack Lang aan
een nieuwe China-film bezig is, ter
wijl juist tussen Frankrijk en ons
land de culturele banden officieel
zijn aangehaald.
Joris Ivens werd in 1898 in Nij
megen geboren. Grote aandacht al
trok zijn film 'Zuiderzee' uit 1930.
In 1937 maakte hij een film over de
Spaanse burgeroorlog. De inzet
van Ivens voor onderdrukten en
hongerenden had steeds een mar
xistisch perspectief. De twaalf uur
durende film 'Hoe Yukon de ber
gen verzette' was een gloeiend
epos over het revolutionaire China
van Mao. In '61 volgde een film
over het Cuba van Fidel Castro.
Ivens woont al sinds 1948 in Parijs.
De Keersmaeker
ontvangt
Zilveren CJP
LEIDEN - De Belgische choreo
grafe en danseres Anne Theresa de
Keersmaeker heeft vandaag in
Brussel de Zilveren CJP gekregen
van de gezamenlijke Nederlandse
en Belgische CJP-organisaties. De
Keersmaeker maakte vooral in ons
land veel indruk met het samen
met Michèle Anne de Mey gedan
ste 'Fase' op muziek van Steve
Reich, met het door haar eigen
groep uitgevoerde 'Rosas danst
Rosas' en met haar jongste produk-
tie 'Elena's Aria', op zondag 15 en
maandag 16 september in de
Stadsschouwburg van Amsterdam
De prijs bestaat uit een aquarel
van de Belgische kunstenaar Pol
Marat.
POPPLAAT - De popsterren Elton
John, Stevie Wonder en Dionne
Warwick hebben voorgesteld dat
een gemeenschappelijke plaat
wordt gemaakt waarvan de op
brengst wordt gestoken in het aids-
onderzoek. De bijbehorende video
clip al zou al zijn gemaakt.
De plaat zal de titel "That's what
friends are for" dragen. Stevie
Wonder en Dionne Warwick zou
den zich hebben verplicht eind
september op te treden op een
groot liefdadigheidsconcert in Hol
lywood, waarvan de opbrengst van
naar schatting 4,5 miljoen gulden
naar het aids-onderzoek zou gaan.
Driemans-expositie in de LAK-gale-
rie, Cleveringaplaats 1. Tot en met
25 september. Geopend: ma. t/m vr.
LEIDEN - Men neme een bier
viltje. Men krabbele op de onbe
drukte kant met potlood wat
kringetjes en uitlatingen als
"Niets beweegt, allen draaien (de
beweging binnen de kring)"; "De
macht is de plaats vice versa
(macht is inzicht)"; en: "De in
vloed binnen de kring en de in
vloed van de kring naar buiten
(althans binnen de kring)". Ten
slotte lijst men dit in en er is een
kunstwerk ontstaan, waard om
medemensen te tonen. Dat vond
althans de maker hiervan, Ton
Mars (geb. 1950), en met hem de
tentoonstellingscommissie van
het LAK, die er de toch al zo
zwaar belaste tweefasen-studen
ten en de overige leden van de
Leidse Civitas mee wensen te
confronteren.
Mars' drie jaar jongere kunst
broeder Jouke Kleerebezem be
dacht iets anders voor de groeps
tentoonstelling waarop dit bier
viltje prijkt. Hij zou aanvankelijk
nieuw werk (aquarellen) uit
Frankrijk meenemen waar hij
deze zomer vertoefde. Misschien
lag het aan de wijn, of aan iets
anders, maar uiteindelijk is het
anders gelopen en heeft Kleere
bezem op het laatste moment (zo
vernam ik) aan deze tentoonstel
ling niets anders bijgedragen
dan een vijftal oude stukken
schutting. Hier en daar had hij
op die houten vlakken nog wel
wat uit de losse hand bewater-
verfde papiertjes en een houten
knutselwerkje bevestigd, maar
die 'applicaties' zijn er inmiddels
afgevallen (te bezichtigen op het
LAK-secretariaat).
In het gangetje naast de foyer
hangt dan nog een aantal kleine,
hypereenvoudige abstracte teke
ningetjes, ook van Ton Mars. Met
wat lijntjes en verder met één
kleur verf per tekeningetje, zijn
figuurtjes gemaakt die fragiel
ogen en in de verte aan werk van
Paul Klee doen denken, met dit
verschil dat in Mars' werk het
element 'fantasie' schittert door
afwezigheid.
Wat is dit alles? Post-kubisme,
neo-dadaïsme, minimal art? Of
onbeduidend provinciaal geëx-
perimenteer in de marge? In elk
geval géén avant-gardistische
kunst, en evenmin kunst die 'ty
pisch hedendaags' genoemd zou
kunnen worden. De kunstenaars
Gronings trio in LAK-galerie
zelf lijken over dat laatste echter
anders te denken.
Ton Mars en Jouke Kleerebe-
zemer exploiteren samen met
Hans Scholten (die ook in het
LAK exposeert) de Groningse
expositieruimte annex kunst
boekenuitgeverij 'De Zaak'.
Voor de goede orde: alle drie de
artiesten hebben de Groningse
kunstacademie 'Minerva' be
zocht. 'De Zaak', opgericht in
1979, wil naar eigen zeggen vor
men van hedendaagse kunst on
afhankelijk verkennen en ont
wikkelen. 'De Zaak' beoogt "een
geconcentreerde reflektieve om
gang met hedendaagse kunst,
vanuit een gerichtheid op het
geestelijke en inhoudelijke as-
pekt met daarin opgenomen de
aandacht voor de kontekst waar
in de kunst ontstaat en waarin zij
getoond wordt. Derhalve is De
Zaak een ideële instelling". Zes
maal per jaar wordt het - overi
gens mooi verzorgde! - blad
'Drukwerk De Zaak' uitgegeven,
dat voornamelijk gevuld wordt
met teksten en beeldende uitin
gen van kunstenaars. In de tijd
schriftenkiosk naast de LAK-ga
lerie liggen nummers van dit pe
riodiek ter inzage (prijs: 15 gul
den per nummer).
Die gerichtheid op het geeste
lijke en inhoudelijke aspect van
kunst kweekt vanzelfsprekend
hooggespannen verwachtingen.
Het nu bij het LAK geëxposeer
de stelt echter zwaar teleur. De
Zaak "staat een omgang met
beeldende kunst voor vanuit het
respekt voor inhoudelijke waar
den in kunst en cultuur. "Als er
iets opvalt bij het getoonde werk
is het wel een volslagen gebrek
aan inhoud.
Tot slot nog enige opmerkin
gen over het werk van Hans
Scholten (geb. 1952). Deze kun
stenaar toont ons vier inktkras-
werken - studies naar we mogen
aannemen - tezamen met een
drietal gigantische zwart-wit-fo-
to's. Op die foto's, die zo naast
elkaar hangend in de galerie iets
van een drieluik hebben, komen
die krassen terug in combinatie
met een afbeelding- met-spiegel
beeld van een blokkenopeensta-
peling. Verder vallen krachtige,
dieptesuggererende licht-don-
ker-contrasten op. Gezegd moet
worden dat deze foto's nog het
minst oninteressante gedeelte
van de expositie vormen. De vele
tegenstellingen die in de drie fo
to's zijn op te merken (licht-don-
ker; beeld-spiegelbeeld; tweedi-
mensionaliteit-driedimensionali-
teit; losheid (van de krassen)-so-
liditeit (van de blokkenconstruc-
tie) maken de platen tot boeiend
kijkvoer. Scholten wil wat "spe
len met de vermeende realiteits
waarde van de fotografie", zo
vertelde hij me. "Ik ben nu stap
voor stap op weg via de fotogra
fie naar beeldhouwkunst". Wie
weet krijgen we zijn toekomstige
produkten ook nog eens in Lei
den te zien?
ANTOON ERFTEMEIJER
Vanavond première in het LAK-theater
'Opus E.S.P., een verzinnebeelding:'.
Idee en regie: Hans Bosch. Vocale en
elektronische muziekcompositie:
Kerry Woodward. Lichtontwerp en
technische realisatie: Johan Vonk.
Kostuums: Paulette Boschung. De
cor: Floris Brasser. Mezzo-sopraan:
Anne Iiaenen. Percussie: Willem
Jansen. Spelers: Sabry El Hamus,
Warry van Klaveren, Neeltje Sijben,
Fran Waller Zeper, Danny Alice. Ge
zien als try-out op 11 september in
het LAK-theater. Daar nog te zien op
12 (première), 13 en 14 september.
LEIDEN - Hans Bosch noemt
zijn nieuwste voorstelling 'Opus
E.S.P.' - die vanavond zijn lande
lijke première beleeft in het
LAK-theater - met een wat ou
derwets woord 'een verzinne
beelding'. Iets verzinnebeelden
betekent iets voor de zintuigen
waarneembaar maken, iets zicht
baar, hoorbaar of voelbaar ma
ken. We kunnen een idee of be
grip verzinnebeelden: zo kan de
duif het zinnebeeld zijn van de
onschuld of van de vrede. Een
heel complexe en eigenaardige
verzinnebeelding is het ritueel.
Het specifieke van het ritueel is
namelijk dat we niet alleen iets
aar ook iets aan
den lijve ondervinden. We kijken
er niet alleen naar, we nemen er
ook aan deel. De ervaring die dat
oplevert is meer dan de som van
wat we met onze vijf zintuigen
waarnemen. Dat extra zou je een
buitenzintuiglijke waarneming
kunnen noemen, een E.S.P.: een
Extra Sensory Perception.
Theatermaker Hans Bosch, die
eerder regisseerde bij de mime-
groepen Prisma, Tërmiek en het
Grifteater en die meewerkte aan
de 'Civil Wars' van Bob Wilson, is
duidelijk gefascineerd door ri
tuelen. Het eerste deel van de
voorstelling is er een aaneen-
schakeling van: het voltrekken
van een huwelijk, het planten
van de meiboom, het wisselen
van de wacht, maar ook het eeu
wige spel van aantrekken en af
stoten tussen geliefden, de
straatspelletjes of de schunnige
grappen van de vaudeville. Het
tweede deel, ingeleid door een
mooie zowel Aziatisch als Afri
kaans klinkende solo van per
cussionist Willem Jansen, is één
lange derwisjen-dans van de vijf
Scène uit Opus E.S.P.
spelers. Voortdurend snel om de
as draaiend, meetrommelend en
hoorbaar ademend, lijke ze in
trance te raken. De zang van An
ne Haenen, de dans en de mime,
de op de band gezette of live-ge
speelde muziek, het decor en het
schitterende licht van Johan
Vonk worden één geheel, één ri
tuele verzinnebeelding. Van
wat? Van levensenergie? Van de
eeuwigdurende cirkelgang van
ons bestaan? Vaneen primitieve
re maar gelukzalige toekomstige
wereld? In weet het niet. De
voorstelling laat wat dat betreft
veel vragen open. Zelf had ik het
gevoel voor twee uur een andere
wereld te zijn binnengevoerd. In
het begin loopt het publiek ach
ter de drums en fluitjes van Wil
lem Jansen aan om via de cata
comben van het LAK uiteinde
lijk in de geheel met rook gevul
de theaterzaal terecht te komen.
J
(foto Bob van Dantzigi.
Ook aan het eind vult het toneel
zich weer langzaam met rook om
ons zo terug te voeren uit dit vi
sioen naar onze dagelijke
werkelijkheid.
Die laatste scène is daarbij één
van de allermooiste scènes die ik
ooit in een theater gezien heb.
Hoog boven de rook die zich
eerst als een zacht golvend meer,
dan als ochtendnevel uitspreidt
over de toneelvloer, hangen de
vijf in het zwart geklede spelers
aan hun lange bamboestokken.
Ineengedoken uitgestrekt of on
dersteboven langzaam bewe
gend is het of ze zweven. Eén
voor één zakken ze tenslotte
langs de palen naar beneden.
Vlak voordat de laatste speler de
grond raakt dooft het licht: een
onvergetelijk beeld als afsluiting
van een zeer opmerkelijke voor
stelling.
MARC VAN DER VELDEN.
