Taalbeheersing nu
niet slechter dan
vijftig jaar geleden
Landbouwcrisis in
VS woekert voort
Stage kerkleiders bij parlement zou ,rdet zijn
Interview
Achtergrond
Docent Arthur van Leeuwen nuanceert alarmerende geluiden
DINSDAG 10 SEPTEMBER 1985
PAGINA 11
Recordoogsten 'een ramp'
NEW YORK - Ondanks of juist
dank zij voor dit jaar verwachte re
cordoogsten zullen de Amerikaan
se boeren, die al vier jaar met ern
stige financiële moeilijkheden
kampen, er na 1985 waarschijnlijk
slechter voorstaan dan ooit. De
problemen van de boeren leggen
een zware wissel op de Amerikaan
se financiën, brengen de regering
Reagan in een moeilijk parket en
kunnen ook een bedreiging gaan
vormen voor boeren elders in de
wereld.
Deze maand wordt in de staat Il
linois ten behoeve van armlastige
boeren een 12 uur durend 'Farm
Aid'-concert gegeven - naar analo
gie van de Life Aid-concerten voor
de slachtoffers van de hongers
nood in Afrika. Er is inmiddels een
stormloop op de kaartjes ontstaan,
niet omdat de Amerikaanse burger
zo begaan is met het lot van de boe
ren, maar omdat ze een heroptre
den van de Beach Boys en B.B.
King niet willen i
Het ministerie van landbouw
voorspelt voor dit jaar buitenge
woon rijke oogsten, waaronder een
record van 210 miljoen ton mais.
"Na de bekendmaking begonnen de
prijzen van mais en andere granen
prompt te zakken. Het door het mi
nisterie berekende indexcijfer
voor landbouwprijzen ligt thans 12
procent onder dat van vorig jaar.
De inkomsten van de Amerikaanse
boeren zullen dienovereenkomstig
dalen van 34,6 miljard dollar vorig
jaar tot tusseh de 22 en 26 miljoen
dit jaar.
Fatale afloop
Zo hopen de schulden van de
boeren zich op - voor sommigen
met fatale afloop. Volgens het mi
nisterie is een op de drie boeren
niet in staat zijn rekeningen te vol
doen. In 1984 stond 6,6 procent van
alle Amerikaanse boerenbedrijven
voor een dreigend faillissement en
deze ontwikkeling zal naar ver
wachting in 1985 doorzetten.
Volgens Kenneth Bader, direc
teur van de Amerikaanse Soja-
Unie, zei dat de soja-oogst dit jaar
een bijna-record zal halen van 54
ton. 'Hierdoor zijn de prijzen ge
zakt tot vijf dollar per schepel, ter
wijl de gemiddelde produktiekos-
ten voor een schepel op 6 dollar lig
gen. Alle sojaboeren hebben dus
een gigantisch probleem'.De totale
schuldenlast van de Amerikaanse
boeren bedraagt op het ogenblik
212 miljard dollar - iets meer dan
de buitenlandse schulden van de
grootste schuldenlanden Brazilië
en Mexico tezamen. De schuld van
de boeren is de afgelopen drie jaar
met 50 miljard dollar gestegen. Het
totale bedrag ligt weliswaar iets la
ger dan in 1983, toen de totale
schuld 216 miljard dollar bedroeg,
maar de effecten beginnen steeds
zwaarder te drukken op de ban
ken. Regeringsbronnen zeiden dat
dit jaar naar verwachting 100 boe
renleenbanken failliet zouden
gaan, nadat vorig jaar al 80 banken
werden gesloten. In 1980 gingen
tien banken op de fles.
Hoewel dit op een aantal van
14.000 banken in de Verenigde Sta
ten een klein percentage is, voelen
zelfs de grote internationale ban
ken de gevolgen. De op één na
grootste handelsbank van de VS,
de Bank of America, maakte be
kend dat verliezen in de landbouw
voor het grootste deel verantwoor
delijk waren voor het totale verlies
van 338 miljoen dollar in het twee
de kwartaal van dit jaar - het groot
ste kwartaalverlies ooit door een
Amerikaanse bank gemeld.
Openbare verkopen
De commerciële banken zitten
opgescheept met ongeveer een
door
David Smythe (AP)
kwart - 50 miljard dollar - van de
boerenschuld, terwijl de Ameri
kaanse regering ongeveer 100 mil
jard heeft uitstaan. 'Niemand voor
ziet een spoedig einde van de fi
nanciële crisis,' schreef het blad
Barron's. 'Van de winter kunnen
we op het nieuws weer emotionele
taferelen tegemoet zien van open
bare verkopen en protestdemon
straties. De plannen van de rege-
ring-Reagan om het begrotingste
kort te beperken door bezuinigin
gen in de landbouw zijn zo goed als
vergeten.'
Waarnemers voeren de Ameri
kaanse landbouwcrisis terug op
het uit 1980 daterende verbod op
de import van graan uit de Sowjet-
Unie, waarmee president Jimmy
Carter reageerde op de Russische
inval in Afghanistan. Het embargo
sloeg een gat in de markt voor bui
tenlandse concurrenten als Argen
tinië, terwijl tegelijkertijd de Ame
rikaanse produkten in het buiten
land steeds duurder werden door
de stijging van de dollar.
Met de vermindering van de ex
port daalden de prijzen van de
Amerikaanse landbouwgrond -
soms, bijvoorbeeld in Iowa, tot de
helft van de prijs. Hiermee raakten
de leningen die de banken bij de
boeren hadden uitstaan onvol
doende gedekt, en ging zelfs de re
gering over tot executieverkopen.
Subsidies
In de Amerikaanse landbouw
speelt overheidsingrijpen een gro
te rol. 'De Amerikaanse landbouw
economie drijft op aanzienlijke
subsidies waarmee boeren schade
loos worden gesteld als zij bepaal
de produkten niet produceren, of
als zij teveel produceren,' schreef
het blad Business Week. De rege-
ring-Reagan had bij haar aantre
den drastische sanering aangekon
digd van dit beleid, maar Reagan
zelf moest toegegeven dat nooit zo
veel landbouwsubsidies zijn uitge
keerd als juist door zijn regering.
In het Amerikaanse congres
gaan stemmen op om de kredieten
en subsidies voor de landbouw te
verhogen ter bevordering van de
export. Deze ontwikkeling komt in
een tijd dat ook boeren in andere
delen van de wereld met grote pro
blemen kampen. De Europese Ge
meenschap dreigt door de geldver-
slindeende subsidies aan de boe
ren in het slop te geraken. Landen
als Canada en Australië die door-
het Amerikaanse embargo hun ex
port naar de Sowjet-Unie konden
uitbreiden hebben de grootste
moeite om hun marktaandeel te
behouden. Andere landen - Argen
tinië, Brazilië - moeten hun export
koste wat kost op peil houden wil
len zij hun schuld aan het buiten
land kunnen afbetalen.
Bij het CDA bestaat een grote
reserve voor een gesprek met de
kerken. Dat constateerde de
voorzitter van de gereformeerde
synode, de Vlaardingse predi
kant dr. H. J. Kouwenhoven,
toen hij had geluisterd naar de
heer H. Oostlander, directeur
van het wetenschappelijk bu
reau van het CDA.
Die had in de rubriek 'Kerk
Vandaag' van de NCRV over de
kerkelijke leiders gezegd, dat zij
niet echt oog hebben voor wat er
werkelijk gebeurt. Oostlander
noemde hen "een kerkelijke eli
te, waaromheen een muur is op
getrokken". "Er is duidelijk
sprake van een kloof tussen lei
ding en basis in de kerk". Oost
lander zou meer 'open discussie'
willen. "Dan bestaat de kans dat
er op eikaars woorden wordt in
gegaan".
Volgens Oostlander heeft de
kerkelijke vredesbeweging als
een zeef gewerkt. "Daardoor
hebben de kerkleiders onvol
doende kijk gekregen op de
werkelijkheid". "Er is bij hen
een enorm informatietekort over
wat politiek in feite is. Een stage
van kerkleiders in het parlement
zou niet gek zijn"./ Oostlander
vatte zijn woorden zo samen:
"Men moét preken tot politici
achterwege laten".
Geconfronteerd met de uit
spraak van de gereformeerde sy
node dat kernwapens in strijd
zijn met Gods bedoeling met de
schepping, antwoordde de direc
teur van het CDA-bureau dit ook
wel te weten. "Maar ik zie geen
weg hoe men zich minder kan
bezondigen".
Dr. Kouwenhoven, voorzitter
van de gereformeerde synode,
die naar Oostlander had meege
luisterd, zette daartegenover, dat
de kerk de plicht heeft zich tot
stem van bezorgde mensn te ma
ken. "De kerken hebben hun
grote bezorgdheid geuit over
kernwapens, de wapenwedloop
en de problematiek van de Derde
Wereld, maar Oostlander heeft
daarvoor kennelijk geen anten
ne. De politiek heeft veertig jaar
na dato geen antwoord op die be
zorgdheid".
Kouwenhoven noemde dat
'een cultureel probleem van de
eerste orde'. Hij vroeg zich af, of
politiek-in-zichzelf nog wel het
geschikte orgaan is om antwoord
te geven op de vragen rond de
kernwapens en de wapenwed
loop. "De politiek heeft altijd
weer de neiging, te kijken naar
veiligheid op korte termijn". De
voorzitter van de gereformeerde
synode vond het 'afschuwelijk',
dat kerken en politici op een zo
verschillende golflengte zitten.
Boekje voor Van Agt. De
commissaris van de koningin in
Noord-Brabant, mr. A. A. M. van
Agt, mocht het eerste exemplaar
van het negende deel in de serie
'Anderhalve eeuw gereformeer
den in stad en land' in ontvangst
nemen. Dat deel gaat over Bra
bant en Limburg.
"In dit boekje wordt gelukkig
nauwelijks gesproken over de
gereformeerde ziekte van scheu
ring, tegenstelling en scheiding",
zei ds. C. Mak, voorzitter van de
commissie Herdenkingen, bij de
aanbieding.
Mr. Vën Agt wees op de bete
kenis van de zuidelijke provinr
cies voor de oecumene. "Gere
formeerden, hervormden en
rooms-katholieken werken hier
intensief samen". Dat was vóór
de oorlog wel anders.
"Bij ons op de rooms-katholie-
ke school in Geldrop", zo vertel
de de commissaris, "kon de ge
dachte rijpen dat het wel raad
zaam en nuttig was, protestantse
leeftijdgenootjes zo nu en dan af
te rossen. En dat gebeurde ook.
Dat was natuurlijk niet eerlijk,
want wij waren met veel meer,
maar het ging immers om de
voortplanting van het ware ge
loof. Dit verhaal is niet alleen
plezant, het duidt ook de maat
schappelijke werkelijkheid van
toen aan".
De sfeer waarin mr. Van Agt
nu het gereformeerde boekje
ontving was wel totaal anders.
Het is tegenwoordig allemaal zo
slecht nog niet.
Hebreeuws en Grieks. In de
eerste week van oktober wordt
een begin gemaakt met i
Dagmaat-cursussen bijbels He
breeuws en bijbels Grieks voor
beginners. De cursus Hebreeuws
is op woensdagavond in het Zen
dingshuis te Oegstgeest, de cur
sus Grieks op maandagavond in
het gebouw van het Nederlands
Bijbelgenootschap in Haarlem.
De lessen worden eenmaal in de
veertien dagen gegeven en de
beide cursussen duren twee jaar.
Voor het volgen ervan is een
vooropleiding op mavo-niveau
gewenst.
Voor nadere inlichtingen kan
men zich wenden tot het Dag-
maat-leerhuis, Fazantstraat 46,
2162 GM Lisse, telefoon 02521-
13321.
Het Dagmaat-leerhuis heeft
ook een exegesecursus 'Verstaan
van de bijbel' en een leescursus
'Kennismaking met de bijbel'.
Beide zijn op donderdagavond.
Opvoeding. Als er voldoende
belangstelling voor is, wil het
Christelijk Studiecentrum in
Amsterdam dit jaar in Leiden op
zes maandagavonden een twee
wekelijkse cursus houden over
'opvoeding vanuit het christelijk
geloof. De cursus (met tijd voor
onderling gesprek) is speciaal
bedoeld voor ouders van jonge
kinderen.
Wie belangstelling heeft, kan
verdere inlichtingen vragen bij
het Christelijk Studiecentrum,
Nieuwezijds Voorburgwal 96(1),
1012 SG Amsterdam, telefoon
020-257141.
Afscheid. Zondagmiddag 22
september om half 5 neemt ds.
G. J. Wolters in de Dorpskerk af
scheid van de hervormde ge
meente van Wassenaar. Hij gaat
naar Ameide. Op zaterdag 21 sep
tember om 4 uur is er een af
scheid in het Dorpscentrum.
- Op zondag 6 oktober om 3
uur gaat ds. F. Biemond - afkom
stig uit De Kaag - voor in een af-
scheidsdienst in de hervormde
kerk van De Rijp. Ds. Biemond,
sinds 1966 werkzaam in De Rijp,
Graft en Graftdijk, gaat met pen
sioen.
Evangelist was Biemond in
Vlagtwedde en Hoorn op Ter
schelling en aanvankelijk hulp in
het pastoraat in de genoemde
Noordhollandse dorpen. Dankzij
een beslissing van de synode ver
kreeg hij in 1978 de status van
predikant.
Na zijn afscheid gaat ds. Bie
mond wonen in Moerdijk. Daar
wordt hij bijstand in het pasto
raat.
Hervormde Kerk: aangeno
men naar Ter Aar kandidaat P.
J. Stam Barendrecht, naar Drie-
sum (Fr.) R. Veldman Goud
swaard; beroepen te Berkel kan
didaat M. Zoeteweij Waddinx-
veen, te Geervliet-Heenvliet kan
didaat mevrouw M. Geense
Utrecht.
Onlangs publiceerden 500
leraren Nederlands een
zwartboek over hun druk
ke werkzaamheden. "Als
het zo doorgaat loopt de
situatie volstrekt uit de
hand", zo waarschuwden
zij, om vervolgens schie
lijk te pleiten voor een
taakvermindering met
maar liefst 20 procent.
"Anders kunnen veel leer
lingen zich bij het verlaten
van de middelbare school
mondeling noch schrifte
lijk goed uiten". De drei
gende taalverloedering
wordt gebruikt als argu
ment in de strijd om meer
geld. Taalverloedering?
Ach, in de zeventiende
eeuw werd daar ook al
voor gewaarschuwd.
Arthur van Leeuwen is
docent taalbeheersing aan
de School voor de Journa
listiek. Als er één beroep
is dat een uitstekende be
heersing van de Neder
landse taal vereist, dan is
het de journalistiek. Van
Leeuwen moet elk jaar op
nieuw constateren dat
veel eerste jaarsstudenten
elementaire vaardigheden
onvoldoende beheersen:
spelling, grammatica, op
stellen maken. Toch is hij
niet echt wanhopig. In bij
gaand verhaal nuanceert
hij de alarmerende gelui
den.
door
Ben Rogmans
Hoe vaak hoor je niet de klacht
dat de jongeren van nu hun moe
dertaal onvoldoende beheersen?
Men zegt dat ze geen fatsoenlijke
sollicitatiebrief meer kunnen
schrijvèn, hun opstellen barsten
van de spelfouten en hun kennis
van de grammatica is ook al be
neden alle peil. Zegt men.
"Je moet erg voorzichtig zijn
met de kreet: ze beheersen hun
eigen taal niet meer", vindt Ar
thur van Leeuwen, docent taal
beheersing aan de School voor
de Journalistiek in Utrecht. "Het
wordt vrij makkelijk gezegd, ook
door leraren Nederlands. Hun
oordeel is waarschijnlijk geba
seerd op wat ze denken dat ze
vroeger zelf konden toen ze eind
examen deden. Er is nauwelijks
vergelijkend onderzoek gedaan
naar verschillen in de taalvaar
digheid tussen scholieren van nf&f
en vroeger. Bovendien uitten in
de jaren vijftig, omstreeks de
eeuwwisseling en in de zeven
tiende eeuw allerlei mensen pre
cies dezelfde klacht. Dat is iets
van alle tijden".
Als je naar oorzaken wilt zoe
ken, moet jè je eerst afvragen
welke aspecten van het onder
wijs je wilt onderzoeken. Je kan
bijvoorbeeld kijken naar de
structuur van het middelbaar on
derwijs. Er is veel meer doorstro
ming uit alle lagen van de bevol
king naar hogere vormen van on
derwijs dan vroeger.
Een tweede mogelijke oorzaak
is de motivatie van de leerlingén:
die kan minder zijn dan vroeger,
bijvoorbeeld door het ontbreken
van een rooskleurig toekomst
perspectief.
Radicaal
Het kan ook zijn dat een ge
brek aan taalvaardigheid het ge
volg is van de manier van lesge
ven van de leraren en de oplei
ding die zij gehad hebben. In de
jaren zeventig is in de opleiding
van docenten wat veel nadruk
gelegd op het communicatie-on
derwijs: rollenspel, kringgesprek
en sociale vaardigheden. In de
Arthur van Leeuwen: "De taal verandert snel. Wat nu nog fout is, kan morgen goed zijn(foto gpdi
tijd dat de zachte sector de touw-
tjes' in handen had, vond men
dergelijke zaken vaak belangrij
ker dan spellen, schrijven en
grammatica.
In het begin van de jaren ze
ventig kwam het voor dat zelfs
afgestudeerde Neerlandici niet
op de hoogte waren van de spel
lingvoorschriften en het bestaan
van het "groene boekje", de
Woordenlijst der Nederlandse
taal. Daarin staat hoe woorden
gespeld moeten worden.
Maar, hoe radicaal de oplei
ding van docenten ook geweest
is, in de praktijk gaat het er op
scholen traditioneler aan toe.
"Het zijn de idealistische experi
menten die veel aandacht krij
gen", zegt Van Leeuwen. Een
paar jaar geleden bijvoorbeeld,
stak een storm vari protest op,
toen bekend werd dat een com
missie van moedertaaldeskundi
gen voorstelde om het grammati
ca-onderwijs maar af te schaffen.
Van Leeuwen daarover: "Der
gelijke revoluties in het moe
dertaalonderwijs voltrekken zich
vooral in de hoofden van de theo
retici. Hier en daar heerst de filo
sofie dat het niet dondert hoe je
iets zegt, als mèar overkomt wat
je bedoelt. Daar ben ik het niet
mee eens. Er moet voldoende
aandacht blijyen voor de wetten
en regels van de taal".
"De taalkundigen zijn het er
nog lang niet over eens of je het
grammatica-onderwijs zo maar
kan schrappen. Gelukkig is de
dagelijkse onderwijspraktijk
over het algemeen traditioneler
dan de voorhoede van onderwijs-
makers en vakdidactici aan de
universiteiten".
Jargon
Een van de erfenissen uit de ja
ren zeventig is het agogenjargon,
dat in het taalgebruik van alle
dag is doorgedrongen. Een bron
van ergernis voor velen. Zelfs
voetbaltrainers spreken over
"een stukje weerbaarheid in de
groep" en een "stukje sociale be
geleiding vanuit de trainer naai
de mensen op de grasmat toé".
Van Leeuwen: "Wanstaltige
niksformuleringen noem ik dat.
Als studenten van mijn school
dergelijk jargon gebruiken;
streep ik het onmiddellijk door.
Het is belangrijk dat journalisten
zich helder en éénduidig uit
drukken. Ik maak me er verder
geen zorgen over. het is hooguit
vermakelijk. Hetzelfde geldt
voor enkele VARA-programma's
waarin het plat praten geculti
veerd wordt: het is ergerlijk,
maar onbelangrijk".
Al met al baren noch de revolu
tionaire ideeën van onderwijs-
makers, noch het gebruik van
jargon of de verheerlijking van
het plat praten Van Leeuwen
veel zorgen. Wat hem wel opvalt
is dat er op de middelbare scho
len zo weinig opstellen gemaakt
worden, hoewel ook daarvoor de
laatste jaren weer wat meer aan
dacht bestaat.
"Ik kan me voorstellen dat veel
leraren Nederlands het leuker
vinden om literatuuronderwijs te
geven. Daar zit bovendien veel
minder (nakijk)werk aan. Maar
als ik hier in het eerste jaar aan
iemand met een diploma havo op
zak vraag: hoeveel opstellen heb
je op je middelbare school ge
maakt en het blijken er zes te
zijn, dan schrik ik echt wel
Kranten
Als er een beroep is waarin een
uitstekende beheersing van de
Nederlandse taal vereist is, dan
is het de journalistiek wel. In de
tijd dat de weerstand tegen alle
formele regeltjes - en dus ook te
gen die van de taal - groot was,
maakte de School voor de Jour
nalistiek turbulente tijden door.
De kwaliteit van de opleiding
werd toen over het algemeen niet
erg hoog aangeslagen. Volgens
Van Leeuwen is dat sinds 1980
erg veranderd. "De journalisten
die we nu opleiden kunnen rede
lijk meedraaien bij een regionale
krant. En dat is ook het doel
waarmee de school indertijd is
opgericht".
In ,de opleiding wordt meer
dan vroeger aandacht besteed
aan basisvaardigheden als spel
ling en grammatica. In het eerste
jaar worden twee trimesters uit
getrokken voor het bijschaven
van het taalgebruik van de stu
denten. Dat is ook wel nodig:
"Dertig procent van de eerste
jaars die we hier krijgen, zou ei
genlijk meer aan taalvaardigheid
in huis moeten hebben. Je mag
toch verwachten dat ze tenmin
ste de spelling beheersen en een
redelijk opstel kunnen maken.
Dat blijkt niet het geval te zijn".
Meer aandacht voor de formele
kanten van taal betekent niet dat
het taalgebruik zelf formeler
hoeft te worden. De'schrijfstijl in
de kranten is volgens Van Leeu
wen wat losser geworden. "De
hoofdartikelen zijn toegankelij
ker, leesbaarder geschreven.
Daarnaast worden tegenwoor
dig, meer dan dertig jaar gele
den, mensen uit alle lagen van de
bevolking uitgebreid in de kran
tekolommen geciteerd. Ook
daardoor wordt het taalgebruik
minder formeel".
Dat is een verandering die op
veel plaatsen merkbaar is. De
taal zelf verandert voortdurend.
Wat nu nog fout is, kan morgen
goed zijn. Dat is altijd al zo ge
weest en heeft niets te maken
met taalverloedering of taalver
vuiling. Als "men" zegt dat de
jeugd van nu z'n taal slecht be
heerst, kan dat ook komen om
dat "men" de jeugd slecht vindt.
Met al te stellige uitspraken be
geef je je al snel op glas ijs. Wat
niet wegneemt dat iedereen dié
eeri verhaal wil schrijven of een
toespraak moet houden, vol
doende basiskennis moet heb
ben om tenminste begrepen te
worden door zijn lezers of
toehoorders.
