Bier is de laatste jaren
veel tot stand gebracht'
p
L1
frv.l
Opera doet het kalm aan
Drie jonge choreografen over de ontwikkeling van de dans
Vlak voor de grote verhuizing
ZATERDAG 7 SEPTEMBER 1985
PAGINA 33
rTHEATERKRANT W86 A
Bijlage LeidschlAlphens Dagblad
Het Nederlands Dans Theater haalt
dit seizoen nieuw choreografisch
bloed in huis in de vorm van de Ame
rikaan Lar Lubovitch. Werken van
zijn hand gaan in première op 26 sep
tember en 21 november. De danser
Nacho Duato, wiens eerste balletten
veel succes hadden bij het NDT-pu-
bliek, maakt dit seizoen twee nieuwe
werken. Ook Kylian brengt twee pre
mières, waarvan één op 'L'histoire du
soldat' van Strawinsky. Verder een
reprise van 'Moves' van Jerome Rob-
bins uit 1973 en na vele jaren weer een
nieuw ballet van Glen Tetley, een
voormalig artistiek leider van het
NDT.
Bij het Nationale Ballet moeten we
tot januari van het volgend jaar op de
eerste première wachten. Die tijd
wordt opgevuld met herhalingen, een
serie Sleeping Beauties (in december)
en een Balanchine-programma (in no
vember) met de Tsjaikofski pas-de-
deux, die het NB niet eerder danste.
In januari dan 'De Bacchanten', een
door toneelregisseur Gerardjan Rijn-
ders gemaakt avondvullend ballet.
Februari brengt nieuwe choreogra-
fièen van Van Manen en Van Schayk.
Van Dantzig komt in maart aan de
beurt.
Werkcentrum Dans houdt 'Nailed'
van Kathy Goschalk op het repertoi
re, evenals 'Rondo' van Ton Simons
en 'Cross Currents' van Merce Cun
ningham. Nieuw werk is te verwach
ten van Gosschalk, Simons, Gerrit
Jan Vooren, David Gordon, Yoshiko
Chuma, de nieuwe huischoreograaf
Denies Louwerse en de dansers Hilde
Machtelinckx, Jan Muylaert en Ro
bert Benschop.
Dansproduktie gaat het land in met
de Holland Festivalproduktie 'Verti
go', die zich afspeelt op en om een
door Ruth Meijer bedacht object. In
maart gaat een programma voor de
grote zalen in première met nieuw
werk van Bianca van Dillen en Hans
van Manen.
De Nieuwe Dansgroep, het gezel
schap van Jacqueline Knoops, heeft
de Amerikaanse choreografe Nina
Wiener naar Nederland gehaald om
haar 'Wind Devil' in te studeren. In
oktober zijn de eerste uitvoeringen.
Nieuwe produkties zijn ook te ver
wachten van Shusaku Dormu Dan
ce Theater ('Noon of the plant'), Dans
groep Klim, Krisztina de Ch&tel en de
kersverse Stichting Dance Company.
Nederland heeft een opmerkelijke
traditie op dansgebied. Hans van
Manen, Rudi van Dantzig en Toer van
Schayk hebben met hun balletten het
gezicht van een generatie bepaald en
doen dat nog steeds. Hun werk vormt
de ruggegraat van het repertoire van
het Nationale Ballet. Jonge
Nederlandse choreografen hebben zich
daar naast hen nog geen vaste plaats
weten te verwerven.
Ook bij het Nederlands Dans
Theater, waar de Tsjech Jiri Kylian de
scepter zwaait, wordt in hoofdzaak
werk van buitenlandse choreografen
gebracht. Kleinere gezelschappen als
Werkcentrum Dans en Intro Dans
bieden wel vaak kansen aan
Nederlanders.
Hoe staat het met de nieuwe lichting
Nederlandse choreografen? Aan de
vooravond van het nieuwe seizoen
hadden drie van hen een gesprek met
elkaar en met uw verslaggever. Daarin
kwamen onderwerpen ter sprake als:
het peil van de dansopleidingen in ons
land, de kansen die je als choreograaf
krijgt om aan de slag te komen en de
grenzen tussen klassieke en moderne
dans, die langzaam maar zeker aan het
vervagen zijn.
Helga Langen (35) heeft een aantal
jaren bij Dansproduktie gewerkt en
balletten gemaakt. Ze heeft les gegeven
aan de dansacademie en maakte
'Gotspe' voor Pauline Daniels. Samen
met Margie Smit, Truus Bronkhorst en
Patrice Kennedy richtte ze de groep
Vals Bloed op, die veel succes had met
achtereenvolgens Usher, She Said en
Dagger of Charm. She Said sloeg ook
aan in Londen, Zurich en Palermo en
wordt binnenkort gebracht in Parijs en
Toronto. Het komend seizoen
verspreidt het kwartet van Vals Bloed
zich over verschillende produkties.
Helga Langen brengt in januari samen
met Patrice Kennedy, Esgo Heil en
Matthias Maat een nieuwe produktie
uit. Margie Smit choreografeert haar
eigen soloproduktie en Truus
Bronkhorst heeft zich voor een jaar
aangesloten bij theatergroep Nationaal
Fonds.
John Wisman (27) maakte deze zomer
de overstap van het Nationale Ballet
naar het Nederlands Dans Theater. Bij
het NB danste hij niet alleen, maar
maakte ook de goed ontvangen werken
'Masse' en 'Say it again, louder' en een
choreografie voor het Europese
concours voor jonge dansers. Ook bi j
het NDT hoopt hij de komende jaren
naast het dansen scheppend te kunnen
werken. Zijn plannen voor de komende
twee jaar: een ballet voor de groep van
Krisztina de Chatel; een eigen
produktie buiten het NDT om met
AMSTERDAM/SCHEVENINGEN
De Nederlandse Operastichting
begint aan haar allerlaatste seizoen
vóór de verhuizing naar het nieuwe
onderkomen aan het Waterlooplein.
Een seizoen met als chef-dirigent
Edo de Waart en met de uitvoering
van een door de Amerikaan Philip
Glass geschreven opera als wereld
première.
door
Pieter C. Rosier
De onzekerheid rond de opening van
het Muziektheater heeft de Nederlandse
Operastichting, die op de drempel van
een nieuwe fase in haar 21-jarig bestaan
staat, voor heel wat problemen met be
trekking tot de programmering ge
plaatst. Operaliefhebbers zullen het
daarom dit seizoen met slechts tien pro
dukties moeten doen, zes minder dan in
het afgelopen jaar. Bovendien gaat het
voor een groot deel om herhalingen.
Wat Philip Glass betreft, de ervaring,
die de Operastichting in 1980 met deze
componist bij de produktie 'Satyagraha'
opdeed, leidde tot de uitnodiging een
nieuwe opera, overigens als een co-pro
componist Chiel Meijering en beeldend
kunstenaar Kees Bierman en een
opdracht voor het Nationale Ballet.
Ed Wubbe (28) was een aantal jaren
danser bij het Rotterdamse
Werkcentrum Dans en waagde vorig
jaar de stap zich helemaal op het
choreograferen toe te leggen. Hij werkt
nu free lance voor verschillende
groepen. In de afgelopen jaren maakte
hij o.a. Zwaar Terrein en Cellorganics
voor Werkcentrum Dans, een deel van
de zanddans Zenith in Schoorl en
enkele balletten voor Intro Dans, waar
hij ook het komend jaar een dans gaat
maken. Andere opdrachten: voor de
Groningse dansgroep Reflex en de
juniorengroep van het Nederlands
Dans Theater. Mogelijk ligt een
opdracht voor de grote groep van het
NDT in het verschiet.
door
Ariejan Korteweg
John Wisman: "Zeven jaar heb ik bij
het Nationale Ballet gedanst. Het werd
hoog tijd om eens een andere groep te
proberen. Ik wil choreograaf worden en
dan is het leggen van contacten hoogst
belangrijk. Die had ik inmiddels bij het
NB en wil ik nu bü het NDT krijgen".
"In de naaste toekomst wil ik me
steeds meer op het choreograferen toe
leggen. Maar ik hoef er nog niet zoals Ed
Wubbe van te leven. Dat zal bij mij wel
langzamer gaan, want ik heb voorlopig
niet het plan met dansen te stoppen".
- Het Nederlands Dans Theater werkt
veel met buitenlandse dansers en choreo
grafen. Wordt er wel hard genoeg naar
talent uit eigen land gezocht?
John Wisman: "Het is natuurlijk altijd
goed voor een Nederlands gezelschap
om Nederlanders in huis te halen. Het is
een beetje triest dat ze er zo weinig heb
duktie met de Houston Grand Opera, te
maken. 'The Making of the Representa
tive for Planet 8', gebaseerd op Doris
Lessings roman, zal op 31 maart 1986
voor het eerst in het Circustheater in
Scheveningen op de planken worden ge
bracht, gevolgd door voorstellingen in
Utrecht, Eindhoven en Amsterdam. In
dit nieuwe werk vertelt één van de vijf
tig vertegenwoordigers van een kleine
planeet over de ondergang van dit als
idyllisch omschreven oord. De bewo
ners leiden een onbezorgd bestaan in
een aangenaam klimaat totdat ze te ho
ren krijgen dat hun planeet door een
kosmisch ongeval langzaam zal bevrie
zen. Geholpen door de agent van het
overkoepelende rijk van Conapus wordt
ben. Maar ik ga er niet te veel over zeg
gen. Ze zoeken er wel naar, en als ze dan
niet worden gevonden, is er hier kenne
lijk niet genoeg talent. Dan moet je wel
naar het buitenland. Ik geloof niet in de
verplichting Nederlanders aan te ne
men. Dan wordt het zo'n sociaal plan."
Ed Wubbe: "Zoiets heeft met de poli
tiek van een groep te maken. Het Dans
theater wil een bepaald niveau ophou
den. Daar geef ik hen gelijk in. Ze
werken wel met Nederlanders. Ikzelf
verkeer in de gelukkige omstandigheid
dat ik dit seizoen voor het Danstheater
iets kan maken. Er gebeurt absoluut en
wel degelijk iets. Er sluipen daar steeds
meer Nederlanders binnen. Het is een
traag proces, maar het gaat steeds be
ter".
"Er is in ons land talent genoeg. Kijk
maar naar wat de kleinere groepen pres
teren. In vergelijking met het buitenland
steken we gunstig af. New York wordt
als het walhalla van de dans beschouwd,
maar watje daar ziet is vaak veel oubolli-
ger."
Helga Langen: "Ik geloof ook dat het
peil is gestegen. In mijn tijd had je wei
nig goede dansers. Er waren nog amper
academies. Dat is nu veel beter".
- Toch hoor je de dansgezelschappen
vaak klagen over het niveau van de
dansopleidingen in ons land.
John Wisman: "De opleidingen voor
docenten en dansers moeten helemaal
gesplitst worden. Pas dan zie ik
werkelijke vooruitgang".
Ed Wubbe: "Het probleem is dat de
scholen zoveel mogelijk mensen moeten
aannemen om aan de subsidie-eisen te
voldoen".
Helga Langen: "Ach ja, en er wordt
vaak les gegeven door oudere docenten
die geen knip voor hun neus waard zijn.
Dan ben je toch klaar. Ik denk wel eens:
over twintig jaar sturen ze mij ook als
een ouwe taart de deur uit".
John Wisman: "Dat geloof ik niet. Als
iedereen zich bewust van de penibele
omstandigheden en daardoor wordt vin
dingrijk een oplossing gevonden. De
opera wordt uitgevoerd met medewer
king van het Nederlands Philharmo-
nisch Orkest en het Nederlandse Kamer
koor onder leiding van Lucas Vis. Wie
de solisten zullen zijn, is nog niet be
kend.
De Nederlandse Operastichting
brengt in het seizoen 1985-'86 nog drie
werken, die niet eerder onder haar ver
antwoordelijkheid zijn uitgevoerd, te
weten Wagners 'Die Meistersinger von
Nürnberg', in samenwerking met de
English National Opera, tijdens het Hol
land Festival in juni in het Amsterdamse
Carré, de éénakters 'Der Geburtstag der
je kwaliteit in je hebt, dan houd je dat
vast".
Ed Wubbe: "Het hangt niet alleen met
leeftijd samen. Lesgeven mag geen kan
toorbaan zijn, zoals het nu vaak is. De
motivatie ontbreekt vaak. Mensen pak
ken elk jaar weer klakkeloos naar het
zelfde lesprogramma".
Helga Langen: "Er moet een echte
academie voor moderne dans komen,
zet dat er maar in".
Ed Wubbe: "Je hoeft geen briljant
danser te zijn. Maar als je na drie jaar van
een academie af komt, weet je echt nog
niks. Dat heb ik zelf gemerkt".
Helga Langen: "Er wordt verbazend
veel tijd aan krukken besteed".
- Hoe staat het met de privé balletscho
len?
Ed Wubbe: "Dat hele enge amateuris
tische is wel voorbij dacht ik".
John Wisman: "Ach, als je er op je
achtste wordt weggehaald is er nog wei
nig verprutst. Maar wacht je veel lan
ger... Wat me wel eens verbaast is dat in
Nederland mensen die niet kunnen dan
sen dan maar een docentenopleiding
gaan doen. In het buitenland kan dat
niet. Daar moetje eerst zelf gedanst heb
ben".
- Wie componist wil worden kan com
positie studeren aan het conservatorium.
Ook voor dramaturgie en beeldende
kunst bestaan opleidingen. Voor choreo
grafen zijn die er niet. Hoe word je cho
reograaf
Helga Langen: "Je kunt op balletaca
demies wel het ABC van de choreografie
leren. Ik heb het voor mijn choreografe
ren altijd prettig gevonden zo'n grote er
varing met lesgeven te hebben gehad.
Dan ga je veel sneller zien wat mooi is en
wat niet. Die ervaring missen jullie".
Ed Wubbe: "Wat je op school leert, is
niet genoeg. Al leer je er tegenwoordig
meer dan vroeger. De drempel om te
gaan choreograferen is lager, het wordt
ook meer gestimuleerd. Dan komt het
Infantin' van Alexander Zemlnsky en 'II
Prigioniero' van Luigi Dallapiccola,
waarmee deze maand (17 september) in
Scheveningen het seizoen wordt ge
opend, en 'Turandot' van Giacomo Puc
cini, waarvan de eerste uitvoering staat
genoteerd op 29 december in het Circus
theater. Er staat trouwens nog een nieu
we produktie op stapel: 'Le Nozze di Fi
garo' van Mozart. Het is een co-produk-
tie met Opera Forum en de eerste uitvoe
ring is 20 februari in Utrecht.
Aan de Wagner-uitvoering onder lei
ding van Edo de Waart werken als solis
ten mee Roberta Alexander en Jard van
Nes, aan de twee éénakters, eveneens
onder Edo de Waart, Els Bolkestein en
Neil Rosenshein, aan 'Turandot' (muzi
talent er waarschijnlijk ook sneller uit.
Ik heb zelf het meest geleerd door als
danser met verschillende choreografen
te werken. Ik kan me uit onze tijd herin
neren, dat John de enige was die wel
eens een dansje maakte".
John Wisman: "Maar dat wil helemaal
niet zeggen dat je dan choreograaf
wordt. Balanchine heeft gezegd: je moet
een goed danser zijn geweest om goed te
kunnen choreograferen".
Helga Langen: "Van Manen is toch
vroeger ook geen briljant danser ge
weest".
Ed Wubbe: "Rudi van Dantzig ook
niet. Het is eerder een kwestie van veel
zijdigheid".
John Wisman: "Er zijn zo veel manie
ren om goed te dansen. Wie bij Pina
Bausch danst kan even goed zijn als een
solist bij het American Ballet Theater
die Don Quichot doet".
"Van Hans van Manen heb ik veel ge
leerd. Gewoon door te kijken hoe zijn
balletten tot stand komen. Dan zie je hoe
flexibel hij werkt en gemakkelijk van
zijn uitgangspunt afstapt als hij een be
ter idee krijgt. Er bestaat zo iets als een
choreografisch oog, datje bij je zelf kunt
ontwikkelen."
Helga Langen: "In het moderne cir
cuit is er niemand die iets voor je maakt,
daar zijn geen loslopende choreografen.
Dus doe je het zelf. Wil je wat, dan ga je
uitproberen hoe je het zou kunnen ver
wezenlijken".
John Wisman: "In de toekomst zal ook
het moderne circuit heus wel verande
ren. Als de moderne dans zich verder
ontwikkelt, zal het vanzelf meer interna
tionaal gericht worden. Zelf ga ik nu iets
voor Krisztina de Chêtel maken".
Ed Wubbe: "De grenzen tussen mo
dern en klassiek worden steeds vager.
Er zijn eigenlijk geen echt klassieke cho
reografen meer. Technisch gezien liggen
Stichting Dansproduktie en het Dans
theater helemaal niet zo ver uit elkaar".
kale leiding Christian Badea) Christina
Deutekom en Pieter van den Berg én
aan 'Le Nozze di Figaro' onder Hartmut
Haenchen o.a. Sheri Grecnawald en
Leena Kiilunen.
Herhalingen zijn er van 'Piqué Dame'
van Tsjaikovski in oktober (met Annett
Andriessen en Jan Blinkhof), 'Cavalleria
Rusticana' van Mascagni in één pro
gramma met 'Pagliacci' van Leoncavallo
in november (met Leena Kiilunen en
Adriaan van Liempt), The turn of the
screw' van Benjamin Britten in decem
ber (met Helen Field en Enid Hartle),
'Arabella' van Richard Strauss in maart
(met Ashley Putnam en John Brochcler)
en 'Fidelio' van Van Beethoven in mei
(met Anne Evans en Wouter Goedhart).
Helga Langen: "Het eerste wat wij bij
Vals Bloed zeggen is: gèèn choreogra
fie".
Ed Wubbe: "Dat hoor je vaker. De
Amerikaan David Gordon noemt zich
bijvoorbeeld geen choreograaf meer,
maar constructeur".
John Wisman: "Vals Bloed doet mo
dern, maar Jiri Kylian en Rudi van Dant
zig doen dat ook, ieder op hun manier.
Het Nationale Ballet is niet klassiek geo
riënteerd, dat spreek ik tegen."
Helga Langen: "Van Manen en Van
Dantzig zou ik toch echt hedendaags
klassieke choreografen willen noemen.
Die werken puur met muzikale frases.
Tsja tsja, ta ta tie. Die scheiding is er nog
wel degelijk. Wq als Vals Bloed zouden
nooit bij Kylian kunnen komen, nooit
van z'n leven".
Ed Wubbe: "Je hoort wel van mensen:
een klassieke opleiding is een belemme
ring. Dat heb ik nooit begrepen. Het
voordeel van klassiek geschoolde dan
sers is, dat ze zich juist door de training
die ze hebben gehad vrijheden kunnen
veroorloven. Die training geeft je als
choreograaf de ruimte om vrij met de
materie om te gaan".
Helga Langen: "Ik ben zelf klassiek
opgeleid, want in die tijd was er niks an
ders en voel die beperkingen in zekere
zin toch wel. Het is een programmering
die je meekrijgt, er wordt een richting
gegeven aan je denken en bewegen".
- Er wordt wel gesproken over de nieu
we Belgische of Franse dans en over het
Duitse expressionisme. Heeft de Neder
landse dans specifieke kenmerken?
Ed Wubbe: "Welnee, er is hier in 25
jaar enorm veel tot stand gebracht. Er is
een grote verscheidenheid. Er wordt al
te snel gezocht naar referenties. Vooral
bij jonge choreografen. Als je eenmaal in
een hokje zit, heb je geen kans meer om
eerlijk beoordeeld te worden".
John Wisman: "Blijkbaar vinden men
sen het gemakkelijk om alles in hokjes
te stoppen. Als iets is ingedeeld, hoef je
er niet meer over na te denken. Daar zit
gemakzucht achter".
Helga Langen: "Ik heb geen idee wat
die nieuwe Franse dans zou kunnen zijn.
Iets frivools zeker met korte rokjes".
- Vals Bloed is anders mede dankzij de
kritieken als een komeet omhoog gescho
ten.
Helga Langen: "Zo is dat. Kritieken
zijn belangrijk voor het geld. Krijg je een
goede pers, dan gaat het met de subsidie
vlotter. Dat hebben we na 'She said'
goed kunnen merken".
John Wisman: "Ze kunnen zo'n grote
invloed hebben dat je de volgende dag
op straat in een emmer naar eten moet
zoeken".
- Bij de grote gezelschappen is het
meestal één choreograaf die het ballet
maakt. Kleinere, moderne groepen ma
ken vaak als collectief een dansstuk. Wat
zijn de redenen voor die verschillende
werkwijzen?
John Wisman: "Het Nationale Ballet
en het Danstheater zijn grote bedrijven.
Daar ontbreekt de tijd voor een dergelij
ke werkwijze. Er moeten zeven of acht
produkties per jaar worden gemaakt, die
er binnen een paar weken moeten staan.
Je bent gedwongen heel produktiege-
richt te werken".
Ed Wubbe: "Hoe gaat dat dan bij Vals
Bloed, zitten jullie echt samen een pasje
te maken?
Helga Langen: "Zo werkt het niet. We
praten eerst met z'n allen over het basis
idee. Dan gaan we de studio in en stellen
ons wat aan. Daar komen de grootste ru
zies van, maar uiteindelijk komen ook
bruikbare dingen boven drijven. Je
moet soms compromissen sluiten, dat is
duidelijk".
Ed Wubbe: "Het wordingsproces in
een collectief verloopt veel trager. Je
hebt dan echt de tijd nodig. Dat heb ik
bij Zenith ook gemerkt".
John Wisman: "Ik heb wel een enigs
zins vergelijkbare werkwijze. Met de
componist en de decorontwerper wordt
het basisidee uitgebreid besproken. Het
vergt jaren om de juiste mensen te vin
den met wie het goed en efficiënt samen
werken is. Ik ben als choreograaf min
der uitgesproken de belangrijkste scha
kel. Je hebt choreografen die tegen een
belichter zeggen: zet er maar wat op, als
het maar geen rood is. Zo werk ik niet
Ik ben in het gehele proces geïnteres
seerd".
Helga Langen: "Bjj ons werkt de com
ponist gelijk op met de dans. Als we de
cor zouden gebruiken, zou dat precies
hetzelfde gaan".
Ed Wubbe: "Bij de grote gezelschap
pen is het toch vaak: hebben we een mu
ziekje? Goed, dan beginnen we. Ik wil
voor mijn balletten een andere ont
staanswijze".
- Kun je in Nederland als choreograaf
je boterham verdienen?
Ed Wubbe: "Ik heb het afgelopen jaar
meer verdiend dan toen ik nog danser
was. Ik kan er van rondkomen, al moet
ik zeggen dat ik ook niet zulke hoge ei
sen stel. Maar het blijft een gok. Tot nu
toe wordt mijn werk redelijk tot goed
beoordeeld. Maar heb je twee floppen,
dan zitje aan de grond".
John Wisman: "Ik ben nog niet zo ver.
Ik heb een inkomen als danser".
Helga Langen: "Met Vals Bloed leven
we er niet van. Soms een paar maanden,
maar in principe niet. Wat we verdienen
gaat op aan produktiekosten".
Fragment uit 'Arabella' van Ri
chard Strauss met Ashley Putnam
en John Bröcheler. roto pr)
V.l.n.rEd Wubbe, John Wisman en Helga Langen.
(fotoGPD)
