Ttebellie tegen muziek van
30 bij 30 centimeter*
NedPho in de
startblokken
Komend seizoen biedt jazz in vele soorten
Cassette-labels komen in Staalplaat bovengronds
THEATERKRANT W86
Bijlage LeidschlAlpltens Dagblad
LEIDEN/AMSTERDAM - In Am
sterdam, aan de Spuistraat, is een
kleine winkel waar niets anders dan
cassettes worden verkocht. Er staan
er vele honderden, in alle soorten en
maten. De verpakkingen geven al
een indruk van de verscheidenheid
van de inhoud. De cassettes zitten
in lege melkdozen, in verbandtrom-
meltjes en luciferdozen, maar ook in
kistjes op LP-formaat. Er zijn hand
beschilderde of gezeefdrukte hoes
jes, maar ook slordig gefotocopieer-
de omslagen. De prijzen lopen uit
een van vijf gulden voor sommige
'punktapes' tot wel honderdvijftig
gulden voor de zogenaamde kunst
tapes. Er staan er vele honderden, in
alle soorten en maten. Om misver
standen te voorkomen: het gaat hier
steeds om opnamen die niet op
plaat zijn uitgebracht.
door
Ariejan Korteweg
Staalplaat, want zo heet de winkel,
kun je het voorlopige eindpunt van een
ontwikkeling noemen. Daar komt de
'cassettebeweging' bovengronds, een
molshoop die een netwerk met wijde
vertakkingen tot ver over de grenzen
zichtbaar maakt. Het is een ontwikke
ling die aan de meeste muziekliefheb
bers voorbij zal zijn gegaan. Want al zijn
er de afgelopen jaren in ons land meer
dan duizend cassettes verschenen, hun
bereik is klein. Cassette-labels zijn een
uitvloeisel van de terugkeer naar muzi
kale kleinschaligheid aan het eind van
de jaren zeventig. Een oplage van meer
dan een paar honderd exemplaren is eer
der uitzondering dan regel. De geluids
kwaliteit varieert van zeer matig tot na
genoeg gelijk aan die van een langspeel
plaat. Media besteden er weinig aan
dacht aan. Uitzonderingen daarop zijn il
legale radiozenders in Amsterdam en
het inmiddels gestaakte radioprogram
ma 'Spleen' van de VPRO.
Onderstaand verhaal schetst de op
komst van de cassette als zelfstandig
middel om muziek te verspreiden.
De langspeelplaat is op z'n retour,
wordt wel beweerd. De zwarte vinyl-
schijf met het vertrouwde formaat en de
luxe hoes heeft de aanval van de band
recorder afgeslagen, maar wordt nu van
twee kanten tegelijk bedreigd door
doosjes met muziek. De compact disc is
voorlopig alleen nog binnen bereik van
welgestelden en mensen die alles voor
hun muziek over hebben. Maar ook de
cassette rukt nog steeds opwOp drie
fronten tegelijk maar liefst. Er is het zo
genaamde 'home-taping', het thuis op
nemen van langspeelplaten voor vrien
den en bekenden. Er zijn de voorbe-
speelde cassettes die door de officiële
platenmaatschappijen worden uitge
bracht. Vooral de artiesten in het 'popu
laire' genre (een James Last, een Julio
ïglesias, een André Hazes) doen het
goed op cassette en behalen daarmee
ruwweg een kwart van hun totale ver
koop. Tenslotte zijn er de cassettes van
de cassette-labels. Daarover gaat het
hier. Het zijn cassettes zonder commer
ciële bedoelingen, die muziek bevatten
die anders niet zou worden uitgegeven.
Het begon allemaal zo'n vijf a zes jaar
geleden. Mensen, die vaak al jaren lang
voor zichzelf speelden en de eigen mu
ziek soms ook opnamen, begonnen cas
settes uit te geven. En zoals dat vaker
gaat, dezelfde ideëen onstonden op
meerdere plaatsen tegelijk. Voor iemand
er erg in had, ontstonden er 'cassette-la
bels', Dat klinkt gewichtiger dan het is.
Iedereen die zijn eigen muziek opneemt
en daar een aantal kopieën van maakt
kan zich de eigenaar van een 'label' noe
men. Die 'labels' brachten hun bandjes
niet alleen door verkoop aan de man,
maar ook door ze uit te wisselen. Zo ont
stond een cassette-circuit met intensieve
onderlinge contacten, dat zich geheel
aan de tot dan toe gangbaré kanalen
voor de verspreiding van muziek ont
trok. De grotere labels ontwikkelden
een distributie-apparaat, dat de casset
tes per post bij de klanten thuis bezorg
de. Het contact tussen producent en ko
per werd zo kort als maar mogelijk is.
Wildgroei
In feite was er met de opkomst van deze
cassettes sprake van een nieuw ver
schijnsel in de muziekwereld, dat zon
der al te veel overdrijven de democrati
sering van de distributie kan worden ge-
noemd. Ook de produktie werd werd tot
z'n elementaire vorm teruggebracht.
Een cassettedeck, een microfoon en een
paar bandjes zijn voldoende om aan de
slag te kunnen. Wie een eigen cassette
uit wil brengen, hoeft nauwelijks finan
ciële of andersoortige drempels te ne
men en hoeft zich niets aan te trekken
van de op verkoop gerichte platenmaat
schappijen.
Als iedereen gelijke kansen heeft,
gaan kaf en koren hand in hand. Wild
groei is onlosmakelijk met democratise
ring verbonden. De fijne zeef die platen
maatschappijen hanteren heeft bij cas
sette-labels heel wat grovere gaten. De
luisteraar moest flink selecteren. Wie de
ontwikkelingen niet op de voet volgde,
zag al snel door de bomen het bos niet
Hersenletsel
Wie de Nederlandse Cassette Catalo
gus editie 84/85 doorbladert treft namen
van labels aan als Citroenvla Fonds, File
bij Vianen, Kremlin Products en Wel
vaartstaat Tapes. Wordt daar maar eens
wijs uit, zeker als daar cassettes worden
uitgegeven van groepen en artiesten als
Gaitjan Kruutmoes de Cultural Delay,
Dier, Der Junge Hund of Chriet Titulaer
en de Kunstmanen. Wat moetje denken
van een aanbieding met de titel 'Tanz-
musik für Atomschutzraume' öf 'Her
senletsel'.
Kubus cassettes in Leiden was zo'n la
bel van het eerste uur. De gebroeders
Smit begonnen rond 1980 met Kubus en
hadden vier jaar later een catalogus met
wel twintig titels. 'Colony of Vipers' is
met een oplage van ruim zevenhonderd
exemplaren hun best lopende uitgave
geweest. Kubus cassettes leidt nu als
meer labels uit de begintijd een sluime
rend bestaan; de bestaande titels zijn
verkrijgbaar, maar er worden geen nieu
we cassettes meer uitgebracht. De ge
broeders Smit hebben zich op andere
markten gestort.
Rob Smit: "We zijn begonnen met mu
ziek uit te brengen die te vreemd en te
verontrustend was voor de grote maat
schappijen, en die dus zonder cassettes
nooit zou worden verspreid. Vaak was
dat muziek die niet op de podia werd ge
bracht, maar door mensen thuis werd
opgenomen. Ik bespeur nu een geleide
lijke verandering. De cassette hoort er
nu helemaal bij en wordt steeds meer ge
koppeld aan opkomende bands, die nog
niet aan een plaat toe zijn". Voorbeelden
daarvan zijn La Peste uit Leiden, Blue
Murder, Dojoji en de Groningse Beat
niks.
Illegaal
Blue Murder is uitgegroeid tot een in
eigen land veelgevraagde groep. Hun
cassette werd uitgebracht bij Staal Ta
pes, het cassette-label dat inmiddels is
uitgegroeid tot een winkel. Geert-Jan
Hobijn en Roland Spekle vertellen hoe
ze driejaar geleden in een kraakpand be
gonnen met de verkoop van tweede
hands platen, in zakken verpakt voor het
geval de eigenaar van het pand onver
wacht mocht 'binnenkomen.
Daarna kwamen de cassettes. Aanvan
kelijk waren dat vooral bandjes van ille
gaal en met provisorische middelen op
genomen concerten. Daar zijn ze nu he
lemaal van afgestapt. "We hadden eens
uitgerekend dat dat drie kwart van onze
inkomsten was. We lagen in feite aan een
illegaal infuus. We besloten ons te gaan
verdiepen in wat er echt op cassette-ge
bied aan de hand was".
Daaruit is Staalplaat voortgekomen.
Het is nu een collectief van acht mensen,
die onderling taken hebben verdeeld als
het ontwerpen van de hoesjes, de inter
nationale distributie en het schrijven
van de nieuwsbrief. De winkel heeft
achthonderd titels in huis, waarvan on
geveer de helft uit eigen land. De andere
helft is geïmporteerd, vooral door de ei
gen uitgaven te ruilen. Wat binnenland
se cassettes betreft streeft Staalplaat
naar volledigheid, bij import wordt op
kwaliteit gelet.
Voor hun eigen uitgaven hechten ze
veel waarde aan de vormgeving. En het
moet gezegd dat de verpakkingen van
de slagwerkmuziek van de Amerikaan
Z'Ev, van de onheilspellende doempop
van de Engelse groep Nocturnale Emis
sions en van de Joegoslavische band
Laibach er pico bello uitzien.
Metropolen
Cassettes bestrijken inmiddels vrijwel
het gehele muzikale spectrum, van 'hea
vy-industrial' tot een Franse groep die
zich louter van speelgoedinstrumentjes
bedient. Er zijn cassettes met etnische
muziek uit Indonesië en Afrika, maar
ook de te verwachten synthesizer-opna
men, er zijn cello-Goncerten en een door
Willem de Ridder uitgezette wandeling
door Amsterdam, er is een serie met
straatgeluiden uit de metropolen van de
wereld en opnamen van gisteren gefor
meerde punk-bandjes. "In onze winkel
komen allerlei soorten mensen. Het zijn
heus niet alleen schichtige vleermuizen
in zwarte kleren. Een belangstelling
voor wat buiten het gangbare om ge
beurt is wel een voorwaarde".
Waarom kiezen kopers voor cassettes?
Hobijn en Spekle sommen tal van voor
delen op: "Cassettes zijn gemakkelijker
te verpakken en mee te nemen, ze zijn
goedkoper en eenvoudig per post te ver
sturen, met een walkman kun je ze af
spelen waar je maar wilt en vraag en aan
bod zijn zorgvuldig op elkaar af te stem
men. Bovendien, bij cassettes denk je
eerder: is dit goed, in plaats van, hoeveel
verkoop ik er hier van".
Overigens: Hobijn en Spekle hebben
plannen om ook een platenlabel te be
ginnen. Is dat geen verloochening van
hun ideeën over de cassette als zelfstan
dig medium? Ze vinden van niet. "Cas
settes zijn een rebellie tegen de muziek
van dertig bij dertig centimeter, maar
dat wil niet zeggen dat de platenwereld
oninteressant zou zijn".
AMSTERDAM/LEIDEN - Het Ne-
derlands Philharmonisch Orkest,
met 170 musici het grootste van ons
land, heeft voor zijn eerste seizoen
205 uitvoeringen op het program
ma: 94 als symfonie-orkest, 64 als
begeleidingsorkest bij opera-uitvoe
ringen en de overige 47 als kameror
kest. De benoeming van de Oost
duitser Hartmut Haenchen (42) tot
chef-dirigent per 1 september 1986
behoeft nog bekrachtiging van ho
ger hand. Wel staat Haenchen. die
door
Pieter C. Rosier
enkele jaren geleden hier al opviel
door een uitvoering van Richard
Strauss' 'Elektra', het komend sei
zoen al op de bok als dirigent bij de
uitvoeringen van 'Le Nozze di Figa
ro' van Mozart.
Hartmut Haenchen is vertrouwd met
zowel opera als met symfonische mu
ziek en kamerorkestmuziek. De Oost-
duitse dirigent werkt met alle vooraan
staande orkesten van de DDR, met na
me bij de Deutsche Staatsoper Berlin en
als vaste gastdirigent van de Komische
Oper Berlin en van de Staatsoper Dres
den. Hij heeft voor de Berliner Philhar-
moniker gestaan en leidde operaproduk-
ties in tal van landen in en buiten Euro
pa. Tekent Haenchen bij het Nederlands
Philharmonisch Orkest voorlopig voor
één programma, er staan dit seizoen nog
twaalf andere dirigenten voor het orkest,
onder wie Ken-Ichiro Kobayashi, Anto-
ni Ros-Marba, Edo de Waart, David Zin
man, Hubert Soudant en Anton Kersjes.
Van alle uitvoeringen worden er het
komende seizoen 121 gegeven in Am
sterdam en 36 in Utrecht. Dit laat zich
verklaren uit de voorgeschiedenis van
het orkest, dat is ontstaan uit het samen
gaan van het Amsterdams Philharmo
nisch Orkest, het Utrechts Symfonie Or
kest en het Nederlands Kamerorkest.
Het USO was met ruim 180 jaar de oud
ste orkestinstelling in ons land; de beide
andere werden in de jaren vijftig van de
ze eeuw opgericht.
Alle vaste musici van de drie orkesten
konden per 1 september 1985 in vaste
dienst treden bij het nieuwe orkest. Hun
aantal moet over vijf jaar zijn terugge
bracht tot ongeveer 150. Het streven is er
op gericht dit door natuurlijk verloop te
bereiken. Behalve in Amsterdam en
Utrechts treedt het Nederlands Philhar
monisch Orkest (NedPho) in het seizoen
1985-'86 een aantal malen op in Den
Haag, Scheveningen, Rotterdam en
Haarlem. Negen uitvoeringen worden
over de grens gegeven: vijf in Zwitser
land, drie in West-Duitsland en één in
België.
Het NedPHo geeft op zaterdagavond 1
maart een concert in de Leidse Stadsge
hoorzaal, onder leiding van Hubert Sou
dant. Het programma voor dit concert in
Leiden, waaraan solistische medewer
king wordt verleend door Emmy Ver-
hey,. vermeldt o.m. de Vierde Symfonie
van Bruckner. Op donderdagmiddag 19
september heeft er onder leiding van
Antoni Ros-Marba een besloten concert
plaats in Noordwijk.
Hartmut Haenchen
Het Theo Loevendie Kwintet.
LEIDEN De lijst van jaarlijk
se jazzevenementen lijkt steeds
langer te worden. Hieruit mag
echter niet de conclusie worden
getrokken, dat ook de als se
rieus te beschouwen jazzconcer
ten in aantal toenemen. Dit kan
mede de oorzaak hebben in het
succes van het North Sea Jazz
Festival, waar in één lang week
einde veel topattracties te be
luisteren zijn. Topattracties, die
voor een gemiddeld jazzpodium
in Nederland niet te betalen zijn.
door
Willem Winsemius
De buitenlandse musici, die wel be
schikbaar zijn, staan daarentegen met
hun moeilijke muziek ver af van de
grootste publiekgroep. De podia worden
zo gedwongen hun programma zo aan
trekkelijk mogelijk te maken of de sfeer
te verbeteren. Het jaarlijkse Keytown
Festival in januari mag zich in grote be
langstelling verheugen, maar het accent
ligt daar voornamelijk op dixieland en
blues of swingende jazz. Het enige con
cert waar je in je stoel gedwongen wordt
te luisteren is het jaarlijkse optreden van
Chris Hinze Combination in de Leidse
Schouwburg. Dat is dit jaar op zaterdag
2 november.
Naast Afrikaanse elementen en zang is
er ook de Indiase percussionist en elek
tronisch slagwerk-bespeler, Ramesh
Shotham. Voor beginnende en amateur
musici uit de moderne jazz of voor
feestelijke oude-stijlmuziek en funk zijn
er speel- en luistermogelijkheden in het
jazzcafé de Duke, Ook zijn daar soms be
kende Amerikaanse en Nederlandse
jazzmusici. Swingende mainstreamjazz
is te horen vanaf zondagmiddag 13 okto
ber bij Jazz on Sunday in het restaurant
van de Menkenhal Bowlingcentrum aan
de Boshuizerkade. Van het programma
is nog weinig bekend, mogelijk wordt
begonnen met een groep musici uit een
Amsterdams jazzorkest met conservato
riummuzikanten. Op de donderdag
avonden organiseert de Stichting
Burcht in september mainstream-jazz
van Victor van Os.
Een groep, die in Leiden belangstelling
probeert te kweken voor de wat moder
nere jazz is de idealistische stichting Hot
House, die al sinds 1969 concerten orga
niseert. De muziek is die van de zich zelf
improviserende musici noemende saxo
fonisten Ab Baars en Luc Houtkamp of
pianist Guus Jansen en de meer op pop
en funk georiënteerde groepen als Loos,
de Groningse Noodband of de Nine
Tobs. De muziek ligt vaak dichter bij de
Europese kunstmuziek dan de primitie
ve blues. Alleen uiteenlopende en gere
nommeerde namen als Willem Breuker
of Hans Dulfer krijgen voldoende be
langstelling.
Hot House brengt in het seizoen '85/'86
achttien concerten in het restaurant bij
het LAK-theater. Hiertoe wordt het aan
wezige cafetaria omgebouwd tot een
jazzclub. Om het iets aantrekkelijker te
maken, zijn er het komend seizoen plan
nen om tijdens de pauze video-presenta
ties te geven.
Het eerste concert heeft daar op 12 okto
ber plaats met de groep FUTURE
SHOCK van tenor en sopraansaxofonist
Maarten van Norden. Een band opge
richt in februari dit jaar, met een combi
natie van jazz, freefunk en hedendaagse
impro. Deze 7-mans formatie bestaat
verder uit trompettist Wouter van Bem-
mel, de uit het Surinam Music Ensemble
afkomstige basgitarist Eric Calmes en
drummer Eddy Veldman. Gitarist Jan
Kuiper wisselt swingend gitaarspel af
met andere modernere technieken en
was eerder te horen bij de Brullband van
Leo Cuypers. Saxofonist Rutger van Ot-
terloo speelde met Nine Tobs en New
Hip Stilen. De trombonist is de veelzijdi
ge Australiër Simon de Haan, die op za--
terdag 26 oktober soli en duetten zal spe
len met Haagse saxofoongeluidenmaker
Luc Houtkamp.
Omdat de stichting Jazz in Nederland ja
ren geleden bij monde van Hans Dulfer
oktober tot jazzmaand uitriep om de pu
bliciteit te bundelen, zal er op zaterdag
19 oktober een dubbelconcert worden
gegeven door de Tilburgse formaties
Vaalbleek Vokaal, van Edison-Populair-
winnaar, bassist Nico van Langenhuij-
sen en het kwintet van Paul van Keme-
nade, de podiumprijswinnaar van 1985.
Vaalbleek is een middelgrote formatie
met vier blazers o.a. trompettist Toon de
Gouw, en een ritmegroep met gitarist
Peter Mingaarts. De muziek heeft Nico's
eigen composities en arrangementen,
waar improvisatiemuziek en rockjazz af
gewisseld worden.
Voor het radio-jazzfestival Amsterdam
1984 is deze groep uitgebreid met drie
zangeressen Steini van der Eng, Miriam
Snoek en Karin Stelck, die teksten zin
gen van Jan Arends en de Ierse dichter
Richard Murphy. Deze groep maakte on
langs een lp voor Eksakt, genaamd Ca
outchouc met slagwerker Frans van
Grinsven als bespeler van, hoe verzin
nen ze het, vuilnisbakken. Het kwintet
van altist en basklarinettist Paul van Ke-
menade, die zijn instrumenten op forse
wijze en met een emotionele toonvor-
ming bespeelt opent het concert. Wat
muziek betreft, valt hij terug op de jazz
traditie van Eric Dolphy en Charlie Ha-
den. Op slagwerker Joop van Erven na
(ex-Loek Dikker) spelen de overige le
den, pianist Willem Kühne, ook in Vaal
bleek Vokaal.
Vanaf 26 oktober zal Hot House elke
veertien dagen een concert geven. Op 9
november is dit het kwintet van Theo
Loevendie. Loevendie, wiens opera Nai-
ma het afgelopen Holland Festival suc
ces had, komt met een All Star bezet
ting: saxofonist Ab Baars, trombonist
Wolter Wierbos, bassist Arnold Dooye-
weerd en drummer Martin van Duijnho-
ven, Boy Edgar prijswinnaar 1984. Bei
de laatsten spelen al zeer lang bij Loe
vendie. De eigen composities staan heel
dicht bij Afro-Amerikaanse traditie, met
afwijkende ritmen, zonder echter de zo
kenmerkende swing. Verder staan groe
pen met Han Bennink, trio Jan Willen
vd Ham, het Greetje Bijma kwartet, een
blues-avond en de Rockets van J.C.
Tans in de Leidse jazzweek, op het pro
gramma.
