Romeinse stad
onder Katwijk
Spanje in de race om
Europees Disneyland
Ook bisschop naar synode gehuwde
Achtergrond
WOENSDAG 14 AUGUSTUS 1985
PAGINA 15
Voor Katwijk in de Noord
zee moet de Brittenburg lig
gen, een mysterieuze ruïne
waarvan eeuwenlang is ge
dacht dat het een Romeinse
Waar vlak voor het Kat-
wijkse 'stille' strand de
grijze golven van de
Noordzee traag komen
aanrollen, moet verborgen
onder water en zand een
van de grootste archeolo
gische raadsels van ons
land liggen. Enige honder
den meters buiten de
kust, liggen aan een voor
malige Rijnmond de on
aanzienlijke resten van de
'Brittenburg' - een myste
rieuze ruïne die zo'n drie
honderd jaar geleden gold
als een van de belangrijk
ste toeristische beziens
waardigheden van Hol
land.
door
KJ. Steehouwer
Duizenden nieuwsgierige 'oud-
heidsminnaars' hebben vanaf
1520, toen de ruïne voor het eerst
van onder de 'wandelende' dui
nen tevoorschijn kwam, de moei
zame tocht naar Katwijk ge
maakt om de 'burcht' met eigen
ogen te gaan zien. Kunstenaars
brachten de steenhoop in prent.
Talloze gravures, opgesierd met
Romeinse beeldjes, munten en
inscripties, zijn er gemaakt in de
periode van twee-en-een-halve
eeuw waarin de Brittenburg bij
laag water op het strand te be
zichtigen viel.
Maar als een felle noordwester
storm weer een machtig stuk
muurwerk had blootgelegd, wa
ren er onmiddellijk ook andere
kapers op de kust. Slopers, ge
wapend met breekijzers en hou
welen, sloopten de ruïne geleide
lijk tot op de fundamenten weg.
Voor de oudheidkenners, die
geen steengruis maar klassieke
vaasjes en dakpannen met in
scripties wegdroegen, bestond er
geen twijfel over dat de Britten
burg een Romeinse militaire ver
sterking moest zijn geweest.
Dat bleef ook de geleerde me
ning nadat de burcht in de acht
tiende eeuw voorgoed onder zee
was verdwenen. Toen in de ne
gentiende en twintigste eeuw het
bestaan van een Romeinse ver
dedigingslinie langs de Rijn, de
Kromme Rijn en de Oude Rijn
werd aangetoond, werd dat oor
deel omgetoverd tot een vast
staand feit.
Immers, in zo'n 'limes' kon de
hoeksteen - een 'castellum' aan
de Rijnmond - niet ontbreken.
Omdat de Brittenburg boven
dien een reeks Romeinse militai
re inscripties had opgeleverd,
leek het bewijs rond.
Twijfel
militaire versterking was.
Pas in onze tijd kwam er bij
de onderzoekers steeds meer
twijfel bovendrijven. Maar
duikpogingen in het begin
van de jaren zestig brachten
geen oplossing voor het
raadsel van de verdronken
ruïne. Een Amsterdamse ar
cheoloog lanceert nu echter
een heel nieuwe theorie.
Volgens drs. Maarten de
Weerd is de Brittenburg een
heuse Romeinse stad ge
weest.
Het westelijke uiteinde van de 'Peutingerkaart'. Onder de Rijn (flumen Rhenusstaan van links naar
rechts afgebeeld (Lugduno BrittenbrugPretorium Agrippine Valkenburgen Matilone (Leiderdorp-
Roomburg).
Pas enkele tientallen jaren ge
leden kwam vanuit archeologi
sche hoek voorzichtig de eerste
twijfel bovendrijven. Door tien
tallen opgravingen in binnen- en
buitenland hadden de archeolo
gen steeds beter zicht gekregen
op de gebruikelijke vorm en in
richting van Romeinse forten.
Maar de talloze getekende platte
gronden die van de Brittenburg
bekend waren, lieten zich daar
mee helemaal niet vergelijken.
Waar gewone castella een tain-
nenbebouwing kenden van stan
daard-barakken langs rechte we
gen, stond er binnen de Britten
burg-muren slechts één groot
vierkant gebouw, voorzien van
steunberen. Voor de vreemde,
halfronde dubbeltorens van de
ruïne viel binnen de Romeinse
architectuur al helemaal geen pa
rallel te vinden. Ronde torens
werden pas in de laat-Romeinse
tijd gebruikelijk toen de Rijn-li
nie al lang en breed ontruimd
was. Bovendien stamde geen van
de andere, op gravures afgebeel
de vondsten uit die late periode.
Maar nog veel vreemder was
de ontdekking dat sommige
achttiende-eeuwse Brittenburg-
prenten gebouwen leken weer te
geven die op de vroegere platte
gronden helemaal niet te vinden
waren. Dat maakte een hevige
discussie los.
Waren de achttiende-eeuwse
kunstenaars gewoon wat 'vrij' te
werk gegaan, of had de Katwijk-
se zeebodem heel wat meer te
verbergen dan men tot dusverre
had vermoed? Misschien hoor
den de vondsten en de platte
gronden wel helemaal niet bij el
kaar, meende ten minste één on
derzoeker, en hij bestempelde de
Brittenburg tot een middeleeuw
se ruïne waaraan de zestiende-
eeuwse ambachtsheren van Kat
wijk, om toeristen te lokken, Ro
meinse vondsten uit eigen col
lectie hadden toegevoegd.
Hoewel dertiende-eeuwse tek
sten inderdaad over het bestaan
van een 'borch te Bretten' spre
ken, bleven andere historici de
Romeinse oorsprong van de Brit
tenburg voorlopig nog het voor
deel van de twijfel gunnen.
Opgraving
Een Amsterdamse archeoloog,
drs. Maarten de Weerd, heeft on
langs echter een geheel nieuwe
oplossing voor het raadsel aange
dragen. Een opgraving in de dui
nen vormde er de aanleiding
voor. Toen in 1982 de Rijnlandse
uitwateringssluizen moesten
worden vernieuwd, werd daar
voor een twaalf meter diepe
sluisput gegraven, die tot aan de
dpinvoet reikte. Op de bodem
daarvan kwamen grote hoeveel
heden Romeinse vondsten voor
de dag.
De resten van Romeinse ak
kertjes, een houten pallisade, een
uit elzestammen opgebouwde
waterput en een reeks afvalkui-
len konden hier in kaart worden
gebracht door Amsterdamse ar
cheologen. Zij stelden vast dat
de gevonden bewoningssporen
afkomstig waren van een kamp
dorp dat aan de Romeinse weg
naast de Brittenburg had gele
gen. De opgraving leverde onder
meer een karrevracht aardewerk
op.
Toen de archeologen na afloop
van het veldwerk begonnen met
de catalogisering en de bestude
ring van al dit vondstenmate
riaal, kwam een opmerkelijk de
tail aan het licht. De stempels op
de verzamelde dakpannen lieten
zich qua samenstelling niet al
leen goed vergelijken met de be
kende stempelvondsten van de
Brittenburg, maar ook met die
van de Romeinse stad Forum
Hadriani te Voorburg. Dat sug
gereerde, dat deze dakpannen
niet, zoals verwacht, van een mi
litaire versterking afkomstig wa
ren, maar wel eens uit een bur
gerlijke nederzetting konden
stammen!
Was de Brittenburg dan mis
schien een civiel bouwwerk ge
weest? Die klemmende vraag
bracht drs. De Weerd ertoe om
de bekende plattegronden van
de Brittenburg naast die van een
reeks Romeinse steden te leg
gen. Op deze manier bleek menig
raadsel onverwacht snel op te
lossen te zijn.
"Als we aannemen", zo rede
neert hij, "dat de Brittenburg he
lemaal geen 'burcht' maar een
stad is, zijn de ronde hoektorens
geen probleem meer, want deze
bouwwijze werd bijvoorbeeld al
in de tweede eeuw bij de Ro
meinse stadsmuren van Tonge
ren toegepast". Ook de rest van
de vreemde plattegrond is vol
gens drs. De Weerd te verklaren
als we ervan uitgaan, dat er van
deze stad nog slechts een hoek
punt teruggevonden is.
Graanpakhuis
De van de ruïne weglopende
muren die op veel oude gravures
te zien zijn en die ook in oogge
tuigenverslagen worden ver
meld, moeten dan de aanzet vor
men van het veel grotere om
muurde stadsgebied. Het opval
lende, van steunberen voorziene
gebouw in de ruïne, dat volgens
'menig onderzoeker een 'hor-
reum' of graanpakhuis moet zijn
geweest, misstaat volgens De
Weerd niet in 'zijn' stad: zulke
bouwwerken kwamen niet al
leen in castella voor.
Ook de hier gevonden militaire
inscripties vormen geen onover
komelijk probleem; in de rumoe
rige derde eeuw werd het een ge
bruikelijke praktijk om comple
te legerafdelingen in steden in te
kwartieren. Een door 'Friese en
Saksische' zeerovers bedreigde
stad aan de Rijnlinie zal daarom
zeker onderdak hebben geboden
aan een beschermend marine-de
tachement.
Dakpanstempels van de Chas
sis) G(ermania), het Germaanse
Eskader, zijn in Katwijk al ge
vonden. Een belangrijk punt in
het voordeel van de nieuwe theo
rie is, dat er in het Zeeuws-
Vlaamse Aardenburg enkele ja
ren geleden eveneens resten van
een Romeinse stadsomwalling
werden gevonden.
Ook in Engeland zijn het afge
lopen decennium veel kleine, tot
dusverre onbekende Romeinse
stadjes ontdekt, die aantonen dat
dit verschijnsel in onze uithoek
van het Romeinse Rijk veel beter
wortel heeft geschoten dan enke
le jaren gedacht werd.
Van de stad bij Katwijk is
waarschijnlijk zelfs nog de naam
bekend. Want op de zogenaamde
'Peutingerkaart', een midde
leeuwse copie van een laat-Ro
meinse reiskaart, staat ter hoogte
van de Rijnmond de naam 'Lug-
dunum' ingetekend. Als we de
beroemde Alexandrijnse geo
graaf Ptolemaeus mogen gelo
ven, heette de plaats zelfs voluit
'Lugdunum Batavorum'. Met de
ze indrukwekkende Latijnse
naam heeft Leiden, de academi
sche buurgemeente van Katwijk,
zich dus sinds de zeventiende
eeuw ten onrechte getooid!
MADRID - Eind augustus zal de
rode loper in Spanje weer uitge
legd worden voor Jim Cora, Lee
Lanzelle en Bill O'Toole. Namen
die zelfs de meest rigoureuze kran
tenspellers weinig of niets zullen
zeggen.
Het selecte gezelschap zal waar
schijnlijk weer in audiëntie bij pre
mier Felipe Gonzalez ontvangen
worden, die begin dit jaar zelfs an
derhalf uur uittrok om deze nota
belen te woord te staan.
Ondanks de vorstelijke behande
ling hebben deze figuren geen
druppel blauw bloed in hun aderen
en maken evenmin deel uit van een
buitenlandse regering. Het zijn
simpelweg leden van de Raad van
Bestuur en de directie van het
Amerikaanse concern Walt Disney
Productions.
De reden waarom ze met zoveel
hoffelijkheid door de Spaanse au
toriteiten bejegend worden is dat
de zakelijke voogden van Donald
Duck en Mickey Mouse voor 1 ok
tober de knoop moeten doorhak
ken in welk Europees land het toe
komstige Europese Disneyland ge
bouwd zal worden.
Nadat eerder Groot-Brittannië,
Italië, Griekenland en Joegoslavië
hebben moeten afhaken, zijn
Spanje en Frankrijk als enige se
rieuze gegadigden overgebleven.
De strijd om de vette kluif van
Goofy en de zijnen (door een fanta
sierijke geest al omgedoopt in 'dis-
neywar' (disneyoorlog)) is uit fi
nancieel en economisch oogpunt
alleszins de moeite waard om ge
streden te worden.
Het vierde pretpark na Anaheim
(Californië), Orlando (Florida), en
Tokio (Japan) moet een gigantisch
project worden, vandaar dat het al
omschreven is als het contract van
de eeuw voor Europa. Met de aan
leg is een investering gemoeid van
7 miljard gulden.
De bouw, die naar verwacht on
geveer tien jaar zal duren, zal aan
naar schatting 40.000 mensen werk
bieden. Als het park eenmaal klaar
is zullen nog eens 10.000 mensen
hun brood direct bij Disneyland
verdienen.
Volgens voorlopige schattingen
zou het Europese Disneyland on
geveer 10 miljoen bezoekers per
jaar extra moeten trekken, die voor
zo'n slordige 2 miljard gulden aan
extra deviezen zouden zorgen.
Klimaat
De vertegenwoordigers van Walt
Disney zouden geen typische Ame
rikaanse zakenlui zijn als ze niet
handig en slim gebruik zouden
proberen te maken van de belang
stelling om het Europese Disney
land in de wacht te slepen.
Om de spanning en de onzeker
heid nog wat te vergroten heeft het
concern bewust nog geen besluit
genomen over de definitieve opzet
van het park: overdekt of in de
open lucht. Frankrijk denkt daar
om een streepje voor te hebben
omdat de plek waar Disneyland in
Frankrijk zou moeten komen (Mar-
ne-la-Vallee in de buurt van Parijs)
zou kunnen rekenen op een vast
potentieel van ongeveer 10 miljoen
inwoners van de Lichtstad.
Spanje daarentegen schermt met
de gunstige klimatologische om
standigheden. Het Spaanse minis
terie van toerisme heeft zelfs een
vergelijkend staatje laten opmaken
van het aantal zonne-uren per jaar
aan de Middellandse Zeekust en in
Parijs.
Onnodig te stellen dat Spanje er
in dit opzicht aanzienlijk beter af
komt dan Frankrijk. Naast het
weer, dat een dure overkapping
onnodig zou maken, heeft Spanje
zich sterk gemaakt met het aantal
toeristen dat Spanje jaarlijks be
zoek: meer dan 40 miljoen, van wie
er talloze een tripje naar het Dis
neyland zullen willen maken tus
sen het strandvertier door.
Voor Spanje zal de bouw van
Disneyland een welkome impuls
van de economie betekenen, al was
het alleen maar vanwege de stimu
lans van de werkgelegenheid. Van
daar dat Spanje bereid is diep in de
buidel te tasten om de heren van
Walt Disney te overreden het
sprookjeskasteel op Spaanse bo
dem te plaatsen.
Spanje wil zelfs zo ver gaan om
26 procent van de totale kosten
(bijna twee miljard gulden) bij te
dragen in de vorm van aanleg van
snelwegen, hotelaccommodatie,
verbetering van de vliegvelden, le
ningen tegen lage rente en ver
strekking van de grond (2000 ha)
waar het complex zou moeten ver
rijzen.
Zelfs over de kans dat ze over
vragen maken de Amerikanen zich
niet druk meer. Nadat verschillen
de Spaanse gemeenten, uitermate
happig om Disneyland binnen de
gemeentegrenzen te halen, aange
boden hadden om de grond gratis
ter beschikking te stellen, verhoog
den ze plotseling de eisen. In plaats
van bijna 2 miljard in de vorm van
onder meer de grond verlangt Walt
Disney Productions nu 850 miljoen
gulden handje contantje.
Benidorm
Volgens de laatste berichten uit
Florida zijn de Spaanse autoritei
ten superoptimistisch gestemd, en
niet alleen vanwege de positieve
reactie van de vorige delegatie die
per helikopter langs de hele Mid
dellandse Zeekust werfl getrans
porteerd om een gunstig stekje
voor Disneyland uit te kiezen.
En dat ondanks het feit dat
Frankrijk recent het aanbod weer
eens heeft verhoogd, waarbij de
burgemeester van Parijs, Jacques
Chirac, een extra douceurtje heeft
aangeboden. De Spanjaarden zijn
er heilig van overtuigd dat de zon
en de massale toeristenstroom
naar Spanje bij de beslissing de
doorslag zullen geven.
De mogelijke lokaties, waar Dis
neyland ondergebracht zou kun
nen worden, worden door de
Spaanse autoriteiten evenwel
angstvallig geheim gehouden,
vooral om eventuele acties van
grondspeculanten te voorkomen.
De vertegenwoordigers van Dis
ney hebben echter wel door laten
schemeren, dat noch de Costa del
Sol, noch de Costa Brava in aan
merking zullen komen.
door
Gerrit Jan Hoek
De eerste toeristenstreek ligt na
melijk te ver van een groot bevol
kingscentrum als Barcelona af, de
tweede is vanwege de rotsachtige
structuur van de bodem minder
geschikt. Hoewel Valencia centraal
ligt en beschikt over een goede in
frastructuur, heeft het het nadeel
dat de onteigening van de rijke si
naasappelboomgaarden een veel te
kostbare operatie zou worden.
Amtella bij Tarragona heeft het
nadeel dat op luttele kilometers de
kerncentrale van Vandellos ligt die
mogelijk bezoekers zou kunnen af
schrikken.
Het meest gerede oord is daarom
de provincie Allicante, dat veruit
de meest complete condities biedt
die het Amerikaanse concern ver
langt: een stabiel klimaat, zon, veel
toeristen (Benidorm ligt op een
steenworp afstand) en uitstekende
verbindingen met de snelweg met
Noord-Europa. De sprookjes
koorts begin zich daarom al mees
ter te maken van veel inwoners van
de Middellandse Zeekust die in het
project Disney-World een soort
verlaat Marshall-plan zien.
Alternatieven
En mocht Walt Disney op het
laatste moment alsnog besluiten
om de voorkeur te geven aan
Frankrijk dan liggen er al twee am
bitieuze alternatieve plannen in de
kast. Een Spaans ingenieursbu
reau is al 4 jaar bezig om een volle
dig Spaans pretpark, dat de naam
zou moeten krijgen van Hispanora-
ma, in de buurt van Madrid uit te
werken.
En een consortium van Spaanse
en Arabische financiers is bereid
het eventuele verlies van Disney
land op te vangen via de construc
tie van een kunstmatig eiland voor
de kust van Benalmadena aan de
Costa del Sol. Daar zou de Spaanse
gouden eeuw moeten herleven uit
de tijden van Columbus, wiens
ontdekking van Amerika over ze
ven jaar wordt herdacht. Een
Spaans sprookje met goudbesla
gen galjoenen en piraten incluis.
De constructie van het pretpark
Het wordt hoog tijd, dat de
kerk mogelijkheden vindt voor
al die gewijde priesters en reli
gieuzen die zich nu niet voor de
geloofsverkondiging mogen in
zetten. Die ruimte komt er niét
als mensen niet de moed hebben
die te scheppen.
Dat schrijft de aartsbisschop
kardinaal Arns van Sao Paulo
(Brazilië) aan de organisatoren
van de internationale 'synode
van gehuwde priesters', die de
laatste week van deze maand
wordt gehouden in Ariccia,
zuidelijk van Rome, een paar ki
lometer van het pauselijke bui
tenverblijf Castelgandolfo.
Ongeveer 150 mensen zullen
aan deze synode deelnemen. On
der hen is ook een gehuwde bis
schop met zijn vrouw. Hun na
men worden pas tijdens de ope
ningszitting van 25 augustus be
kendgemaakt. De deelnemers
komen uit veertien landen. Uit
Nederland veertien, deels na
mens de Vereniging van Pasto
raal Werkenden, deels namens
het Landelijk werkverband voor
gelijkberechtiging van gehuwde
en ongehuwde Priesters.
Hoewel de komende synode in
de bestaande rooms-katholieke
kerkorganisatie geen juridische
basis heeft, houden de organisa
toren desondanks vast aan deze
benaming, omdat het woord 'sy
node' oorspronkelijk 'samen
komst van het kerkvolk' bete
kent. Zij vinden, dat met een bis
schop, priesters en leken het hele
kerkvolk is vertegenwoordigd.
Er komen drie discussiestuk
ken aan de orde. In één ervan
wordt geprobeerd, aan te tonen
dat de sacramenten van priester
schap en huwelijk in één per
soon kunnen samengaan. Een
andere discussie zal gaan over de
plaats van de vrouw in de kerk.
Een ter voorbereiding van deze
synode gehouden enquete maakt
duidelijk, dat in tal van landen
priesters ook na hun huwelijk
hun pastorale activiteiten blijven
voortzetten, vaak met medewe
ten van de plaatselijke bisschop.
Van de gelovigen heeft tussen de
65 en 75 procent geen moeite met
de gehuwde priester. De organi
satoren van de synode hebben
berekend, dat er over de hele we
reld ten minste 80.000 gehuwde
rooms-katholieke priesters zijn.
De synode zal een boodschap
opstellen voor de bijzondere bis
schoppensynode van eind no
vember in Rome, met het ver
zoek het vraagstuk van het pries
tercelibaat uitdrukkelijk in be
spreking te nemen.
Misdienares. Het 16-jarige
meisje Sigrid Diekmann uit de
Sint Antoniusparochie in Gro-
nau (West-Duitsland, vlakbij En
schede) vroeg de paus in een
brief, waarom hij zich in een toe
spraak wel tot misdienaars maar
niet tot misdienaressen had ge
richt. Zij had deelgenomen aan
een internationale bedevaart
voor misdienaars naar Rome.
Sigrid heeft nu antwoord op
haar brief gekregen. Het kwam
van monseigneur Giovanni Bat-
tista Re, tweede secretaris bij het
Vaticaanse staatssecretariaat. Re
geeft toe, dat er in enkele landen
(meest Middeneuropese) vrou
welijke misdienaars voorkomen,
maar volgens een verordening is
dat uitgesloten. "Daarom moet
ieder er begrip voor hebben, dat
de paus een uitzonderingstoe
stand niet officieel kan goedkeu
ren", schrijft Re.
Ook in Nederland komen 'mis-
dinettes' (zoals ze wel worden ge
noemd) voor, maar niet erg veel.
Paus. De paus wenst in Ka
meroen een rooms-katholiek in
stituut voor hoger onderwijs, in
navolging van de protestanten.
Hij sprak die hoop gisteren uit
bij een ontmoeting met intellec
tuelen, hoogleraren en studen
ten.
In deze toespraak op zijn reis
door zeven Afrikaanse landen
ging de paus in op de betekenis
van de natuurwetenschappen,
"die zoveel voor de menselijke
vooruitgang kunnen betekenen,
vooral in de ontwikkelingslan
den". Hij vond het jammer, dat
in Kameroen de beroepskansen
van afgestudeerden geen gelijke
tred houden met de aanwas van
het aantal studenten.
De paus vroeg ook aandacht
voor de menswetenschappen,
vooral filosofie en theologie.
"Het gaat erom, een mensbeeld
te verwerkelijken waarbij ge
rechtigheid geen loze uitdruk
king blijft".
Economie. De wereldecono
mie moet zo worden, dat de goe
deren eerlijker worden verdeeld.
De ontwikkelde landen moeten
de behoeften van de ontwikke
lingslanden behoorlijk onderzoe
ken om samen met deze landen
een begin te maken met de op
lossing van de gigantische pro
blemen in de wereld.
Dat zei de voorzitter van de Ke-
nyase bisschoppenconferentie,
monseigneur Raphael Ndingi,
gisteren ten overstaan van dui
zenden gelovigen op het 43ste in
ternationale Eucharistisch Con
gres in Nairobi.
Economisch en technologisch
is de mensheid heel goed in staat
om ieder een menswaardig be
staan te geven, "als we maar onze
zelfzucht wilden overwinnen en
de rijkdommen van de wereld
broederlijk wilden delen". Vol
gens de bisschop zal de kerk zich
daarom intensiever moeten be
zighouden met sociale en econo
mische problemen overal op aar
de. "Ze heeft mede tot taak, de
mensen het verschil te laten zien
tussen goed en kwaad". "Als de
kerk zwijgt over alle boosheid,
maakt ze zich mede verantwoor
delijk voor wat onderdrukkers
allemaal weten aan te richten".
Kerkepad. De tv-uitzending
(NCRV) over de Kerkepad-route
rond Geertruidenberg, die vorige
week vrijdagavond door het
klaarleggen van een verkeerde
band de mist inging, is nu mor
genavond (donderdag) oip 10 uur
op Nederland 2.
Hervormde Kerk: beroepen
te Zwolle (voor de vereniging
'Kinderzorg') C. M. van Endt
Velp, te Hasselt A. Schaap Arne-
muiden; benoemd tot voorgan
ger van de vrijzinnige geloofsge
meenschap Flevoland J. Koorn-
stra Adorp-Wetsinge. (De ver
melding dat kandidaat G. J. van
Herk te Groningen het beroep
uit Oldehove-Niehove heeft aan
genomen bleek niet juist te zijn).
Gereformeerde Kerken: be
roepen te Bolsward en te Om
men P. Ravensbergen Wijnje-
woude (Fr.).
Christelijke Gereformeerde
Kerken: bedankt voor Oud-Vos-
semeer-Tholen L. W. van der
Meij Zaamslag.
Gereformeerde Gemeenten:
beroepen te Lisse A. Moerkerken
N ieuw-Beij erland
Evangelisch-Lutherse Kerk:
beroepen te Delft-Schiedam R.
E. van den Berg Ede; aangeno
men naar Rotterdam C. Hallewas
Haarlem.
