Fries melkschaap
om hoge produktie
in de eer hersteld
Computerhobby
leidt tot nieuw
opsporingssysteem
Paus ontmoette priesters van het heilig
Belangstelling voor schapekaas geeft ras weer toekomst
MAANDAG 12 AUGUSTUS 1985
PAGINA 7
■mémm
■BiHM
Het Friese melkschapenras kent opnieuw een tijd van
bloei. Er zijn weer liefhebbers die dit typische ras in de
wei laten grazen en er voor zorgen dat een oud schapen
ras levend wordt gehouden. De toenemende belang
stelling voor schapekaas heeft in dit verband zijn posi
tieve uitwerking niet gemist. Het Friese melkschaap
werd vooral om deze reden weer gewild. Het is immers
typisch een ras dat in de richting van de melkproduktie
is gefokt. Maar kan schapekaas het Friese melkschaap
blijvend een nieuwe toekomst bieden?
Lange tijd vreesden velen dat het met het Friese
melkschaap een aflopende zaak was. Na een piek in de
Tweede Wereldoorlog ging het langzamerhand bergaf
waarts. Zo rond 1960 bereikte het al in 1908 opgerichte
„Friesche Melkschapen Stamboek" een absoluut diep
tepunt. Men registreerde nog zo'n twintig leden, maar
minder dan de helft hield ook werkelijk schapen. Het
einde van het Friese melkschaap werd van verschillen
de zijden voorspeld, maar als door een wonder begon
rond 1970 de belangstelling toe te nemen. Het ledental
is al tot 140 gegroeid en de totale populatie in Neder
land wordt geschat op zo'n 1500.
Het Friese melkschapenras kent
opnieuw een tijd van bloei. Er
zijn weer liefhebbers die dit typi
sche ras in de wei laten grazen en
er voor zorgen dat een oud scha
penras levend wordt gehouden.
De toenemende belangstelling
voor schapekaas heeft in dit ver
band zijn positieve uitwerking
niet gemist. Het Friese melk
schaap werd vooral om deze re
den weer gewild. Het is immers
typisch een ras dat in de richting
van de melkproduktie is gefokt.
Maar kan schapekaas het Friese
melkschaap blijvend
toekomst bieden?
men het Friese melkschaap ook
die richting uit laten koersen.
Het fokken naar een zoge
naamd vleesschaap begon al zo
rond 1850. In de beginjaren van
de negentiende eeuw was de wol
nog een van de belangrijkste pro-
dukten. Ron^d 1830 begon men
echter al met het kruisen van het
Friese melkschaap met Engelse
rassen als de Leicester en de Lin
coln. Enerzijds probeerde men
daardoor een hogere wolop-
Het Friese melkschapenras kent opnieuw een tijd van bloei.
door
Bert de Jong
Lange tijd vreesden velen dat
het met het Friese melkschaap
een aflopende zaak was. Na een
piek in de Tweede Wereldoorlog
ging het langzamerhand bergaf
waarts. Zo rond 1960 bereikte het
al in 1908 opgerichte „Friesche
Melkschapen Stamboek" een ab
soluut dieptepunt. Meji regi
streerde nog zo'n twintig leden,
maar minder dan de helft hield
ook werkelijk schapen. Het ein
de van het Friese melkschaap
werd van verschillende zijden
voorspeld, maar als door een
wonder begon rond 1970 de be
langstelling toe te nemen. Het le
dental is al tot 140 gegroeid en de
totale populatie in Nederland
wordt geschat op zo'n 1500.
Aan de nieuwe toekomst van
het Friese melkschaap gaat een
rijke, maar zeker niet altijd dui
delijke historie vooraf. Het is
slechts met moeite te bewijzen
dat in de zestiende eeuw dit
schaperas voorkomt. Men ba
seert die stelling op vermeldin
gen van uiterlijke kenmerken als
grootte en vruchtbaarheid van
het dier in geschriften uit die
tijd. Duidelijker wordt het in de
zeventiende eeuw, als men aan
de hand van tekeningen en schil
derijen het Friese melkschaap
inderdaad kan herkennen. Een
duidelijk voorbeeld is het schil
derij „De Jonge Stier" van Pau-
lus Potter uit 1647.
Feitelijk begint de beschreven
geschiedenis van het Friese
melkschaap in 1908. In dat .jaar
wordt in Leeuwarden het
„Friesch Melkschapen Stam
boek" opgericht. „Vooral in het
belang van den arbeidersstand"
wil men met dit stamboek het
oude echte type melkschaap zui
ver fokken en beschermen. Het
was de voorzitter van de Frie
sche Maatschappij van Land
bouw, dr. Johan Edzart van Wei
deren baron Rengers, die op 28
augustus 1908 een vergadering
belegde „van belangstellenden
in de instandhouding van het
Friesche schaap". Een van de
eerste schapenstamboeken van
Nederland werd toen opgericht.
Voor de oprichting van het
„Friesch Melkschapen Stam
boek" was nog een reden. Eigen
lijk wilde men proberen om door
gebruikmaking van ooien van
het Friese melkschapenras en
rammen van het Engelse Lin-
colnras een melkrijk, vruchtbaar
en snel groeiend ras te fokken.
De tendens ging in de fokkerij
duidelijk in de richting van een
vleesschaap. Met beleid wilde
brengst te verkrijgen, anderzijds
was dit al een voorzichtige stap
op weg naar het fokken van een
vleesschaap. Het kruisen van het
Friese melkschaap met de Engel
se rassen zorgde er echter wel
voor dat het oorspronkelijke
Friese melkrijke ras zeldzaam
werd.
Zwakker
De positie van het Friese melk
schaap als zuiver ras werd aan
het eind van de vorige eeuw
steeds zwakker. De roep om iets
te doen met de fokkerij werd dan
ook allerwegen sterker. Het was
uiteindelijk K. N. Kuperus van
Marssum die ten aanzien van een
zuiver Fries melkschapenras een
belangrijke stap nam. Hij was
het die - naar later zou blijken -
de aanzet gaf tot de instandhou
ding van het Friese melkschaap.
Kuperus begon namelijk in 1885
met een particulier stamboek,
dat hij tot 1905 bij zou houden.
Dat werk kreeg in 1908 een ver
volg met de oprichting van het
„Friesch Melkschapen Stam
boek". Kuperus raakte bij dat
werk nauw betrokken door zijn
benoeming tot inspecteur.
Aanvankelijk kon het „Friesch
Melkschapen Stamboek" zich
nog wel verheugen in een snel
groeiend ledental, maar tot ver
betering van het Friese melk
schapenras leidde dat niet direct.
Na 1920 merkte men bovendien
dat allerwegen de populariteit
van de Texelaar toenam en het
Friese melkschaap immer meer
in de verdrukking kwam.
De vraag naar het Friese melk
schaap nam pas tijdens de Twee
de Wereldoorlog weer toe. Be
grijpelijk, want het'toonde zich
een goede producent van melk.
Bovendien waren in het stam
boek geregistreerde dieren bui
ten de officilele kanalen om ver
handelbaar. Na de oorlogsjaren
bleek echter al gauw dat deze op
leving slechts van zeer tijdelijke
aard was.
Het houden van het Friese
melkschaap werd steeds minder
een zaak van de boeren. Tot on
geveer 1960 hielden de Friese
veehouders 'voor de aardigheid'
wat schapen, maar met de voort
schrijdende rationalisatie op de
veehouderijbedrijven was er
daar steeds minder plaats voor
de woldieren. Slechts enkele fer
vente fokkers bleven het Friese
melkschaap trouw. De tijd dat
'de jongeren' bjj iedere boer wel
het schapemelken kon leren, was
echter voorbij.
Liefhebbers
Nu zijn het meestal liefhebbers
die om verschillende redenen en
kele exemplaren van het Friese
melkschapenras in de wei heb
ben lopen. Sommigen willen wel
eens wat anders dan bijvoor
beeld de Texelaar, die zich heeft
ontwikkeld tot het nationale ras
van Nederland. Anderen is het
vooral begonnen om de goede
melkeigenschappen van dit ras.
Zij bereiden van de gewonnen
melk kaas, kwark of yoghurt.
„Het Friese melkschaap moet
het van de melk hebben", is de
stellige mening van het bestuur
van het „Friesch Melkschapen
Stamboek". Voorzitter Jacob
van der Velde, secretaris Bokko
Span en bestuurslid Beeke
Beeksma waarschuwen echter
voor een al te rooskleurige voor
stelling van zaken. De'verkoop
van schapekaas gaat bijvoor
beeld nog niet zo gemakkelijk en
vlot als menig schapenhouder
wel zou wensen. „Je moet eigen
lijk wat maken, waar heel Neder
land op zit te wachten", verklaart
Span veelbetekenend.
„De kanalen ontbreken", ver
duidelijkt Span de situatie op de
markt voor schapenkaas. Met na
me voor de zachte verse schape
kaas ligt de afzet enorm gevoelig.
„Die moet in twee of drie dagen
verkocht zijn", aldus Span. Voor
de zogenaamde harde kaas is die
hindernis op de markt er niet.
Voor beide soorten geldt echter
dat de belangstelling van de con
sument afneemt. Was schape
kaas enkele jaren geleden nog
„in" en lag de prijs per kilo zeker
een gulden hoger, nu moet me
nig schapenhouder zijn uiterste
best doen om de kaas kwijt te ra
ken.
De veranderingen in de markt
hebben Klaas en Joke Zandstra
uit Luinjeberd met hun schapen
houderij aan den lijve ondervon
den. Zes jaar geleden begonnen
ze hun hobby professioneler aan
te pakken. Twee keer daags zo'n
dertig schapen melken en daarna
in de 'kaaskelder' om kaas te be
reiden voor een in het begin wil
lige markt. Joke vertelt dat toen
tertijd voor de zachte verse kaas
een gemakkelijke afzet werd ge
vonden tegen hogere prijzen. De
Zandstra's hebben de indruk dat
de consument kritischer is ge
worden en nu minder snel geld
besteedt aan de wat duurdere
schapekaas. Joke wijst in dit ver
band ook op de snel gedaalde af
zet van Franse kaassoorten. „Er
zijn weer meer mensen die een
goedkope Edammer nemen, in
plaats van duurdere soorten",
merkt Klaas Zandstra op.
Schapekaas
De markt voor schapekaas
wordt bovendien nog bemoei
lijkt door het feit dat voor alle ge
produceerde schapekaas niet ge
makkelijk een afzet kan worden
gevonden. Klaas Zandstra heeft
de indruk dat de markt de laatste
jaren te veel schapekaas te ver
werken heeft gekregen. „Het
schapenhouden als hobby wordt
bekeken als' een romantische
zaak. Er zijn al heel wat mensen
enthousiast begonnen, maar ve
len verkijken zich op de situatie.
De gemaakte kaas gaat echter
wel de markt op en dat gaat dan
ook nog vaak tegen lagere prij-
Vooralsnog blijft bij de kaas
handel schapekaas zeker in de
schappen staan. De „zachte ver
se" wordt aangeprezen als een
oude Friese lekkernij, die be
strooid met peper en zout op rog
gebrood wordt gegeten. Voor het
maken van deze soort wordt van
de kaasmaker het minste werk
gevraagd. Als na het stremmen
van de melk de wrongel is be
reid, wordt deze slechts enkele
uren in de kaasvormen geperst.
Daarna kan de „zachte verse"
naar de consument. De bereiding
van de „harde kaas" neemt meer
tijd in beslag. Voordat het aan
het persen toe is, heeft de Wron-
gelbereiding heel wat tijd en
energie gevraagd. Daarna volgt
vanzelfsprekend nog het pekelen
en later het veelvuldig keren.
Voor de „zachte verse" geldt
een prijs van ongeveer f 3,50 per
drie-onsje en voor een kilogram
belegen „harde" zo'n 15 tot 20
gulden. Van zeven liter schape-
melk kan een kilo „harde" kaas
worden gemaakt en van vijf liter
een kilo „zachte verse". De wei is
het restant, maar daarmee kan de
schapenhouder gemakkelijk wat
rundvee mesten. Jaarlijks komt
er zo'n duizend kilogram schape
kaas op de Nederlandse markt.
Voor de slacht zijn de Friese
melkschapen minder geliefd. De
veehandel oordeelt in het alge
meen wat misprijzend over de
slachtkwaliteit van
dit ras. De opbrengst van zo'n
175 tot 200 gulden per slachtdier
is altijd een paar tientjes lager
dan bijvoorbeeld een Texelaar.
„Door de veehandel wordt wat
neergekeken op het melkschaap,
omdat het een slechter slachtre-
sultaat zou hebben", verklaart
Klaas Zandstra. „Maar het slach-
tresultaat is prima, het is een
vooroordeel". Ook de bestuurde-
ren van het „Friesch Melkscha
pen Stamboek" veroordelen de
houding van de veehandel. „De
handel probeert er misbruik van
te maken", aldus secretaris
Span.
Vacht
Wol biedt slechts een kleine
aanvulling op de besommingen.
Per vacht houdt de schapenhou
der ongeveer 15 gulden over. De
wol van het Friese melkschaap is
overigens bijzonder geliefd van
wege de fijne structuur en men
betaalt er daarom vaak iets meer
voor dan voor wol van andere
rassen. De wolopbrengst van het
Friese melkschaap is in het alge
meen lager. Dit komt mede door
dat de buikwol ontbreekt.
Om de bijzondere eigenschap
pen als melkschaap verder te
ontwikkelen heeft het „Friesch
Melkschapen Stamboek" in 1983
de instelling van melkcontrole
gesteund.
Het vervolg daarop is het op
zetten van een fokprogramma.
Het doel daarvan is het fokken
van een Fries melkschaap dat
een hoge melkproduktie, hoge
vet- en eiwitgehaltes, een hoge
vruchtbaarheid en een goed ex
terieur heeft. Begin dit jaar is
men daarmee begonnen. Het
stamboek richt zich binnen dit
programma enerzijds op de fok
kerij op melkproduktie en gehal
ten, anderzijds op de fokkerij op
lammerenproduktie en groei-
snelheid. Het Friese melkschaap
heeft om die reden - analoog aan
de rundveefokkerij - al de naam
„Amerikaan ondér de melkscha
pen" toebedacht gekregen. Ge
poogd wordt dat het Frysk
Molkskieppe Stamboek met de
verkregen gegevens de leden van
dienst kan zijn bij.de rasverbete
ring. Maar tevens zijn er meer
kansen voor bijvoorbeeld ex
port. Voor de houders van het
Friese melkschaap zou dat een
extfa mogelijkheid zijn om een
goed bestaan te vinden in deze
landbouwsector.
CUYK - Liefhebberij in het experi
menteren met de home-computer
heeft er toe geleid dat er voor de
recreatievaart een centraal gere
geld landelijk signalerings- en op
sporingssysteem komt. Hiermee
kan de rijkspolitie te water het snel
stijgende aantal diefstallen bij de
watersport-vloot aanzienlijk terug
dringen.
Dat is hard nodig, want het aan
tal diefstallen van plezierjachten,
buitenboordmotoren, kostbare na-
vigatieapparatuur en andere
scheepsbenodigdheden rijst de
laatste jaren de pan uit.
Uitdenker van het systeem is
wachtmeester le klasse C. P. (Tom)
van Halewijn (35) uit het Brabantse
Cuyk, groepsrechercheur bij de
rijkspolitie te water in Nijmegen.
Sinds kort is hij gedetacheerd in
Den Haag om daar de Centrale Re
cherche Informatiedienst (CRI), de
Nederlandse afdeling van Interpol,
bèhulpzaam te zijn bij het opzetten
en vervolmaken van het systeem
dat uit zijn hobby is voortgeko-
door
Dick Horst
Tom van Halewijn: "Wij kregen
bij de groep Nijmegen regelmatig
verzoeken van andere politiekorp
sen om uit te kijken naar gestolen
boten en motoren. Dat betekende
in de praktijk dat de politie-telex-
berichten in de map gingen eri er
verder weinig gebeurde. Kon ook
niet anders, want de gegevens wa
ren te summier".
"We wisten vaak geen merk of
type van speedboot, motor of jacht.
En wat doe je nu met verzoeken
om uit te kijken naar een gestolen
blauwe motorboot of een wit zeil
jacht met rode kgjuit? Vaak was
het materiaal waarvan zo'n scheep
je is gebouwd niet eens bekend.
Zoek het maar uit".
"Ik vroeg me af hoe het mogelijk
zou zijn om alle gegevens beter te
rangschikken, een beter 'plaatje'
van zo'n schip te krijgen. Daarvoor
is een formulier nodig met alle
noodzakelijke gegevens. Stop die
gegevens in de computer en met
een simpele druk op de knop heb
je dan weer alle gegevens op een
uitdraai voor je. Zwart op wit.".
"Spelend met mijn computer zag
ik het ineens helemaal zitten. In de
groep-Nijmegen gingen we er mee
aan de gang. We ontwierpen for
mulieren voor de diefstal-aangiften
en al gauw bleek dat het werkte".
„De signalering van gestolen
scheepjes verliep vlotter en we
haalden al gauw een aantal gesto
len boten en motoren boven water.
Vervolgens breidde de proef zich
uit tot ons hele district en ook bij
de landgroepen van de rijkspolitie
deelden we de standaard-formulie
ren voor de noodzakelijke gege
vens uit. In het winterseizoen 1983-
'84 leerden we dat de ervaringen
met de proef gunstig waren".
"Bij ons zoeksysteem - jachtha
vens afzetten en controleren - ont
dekten we, dank zij het signale
ringssysteem, al gauw een flink
aantal gestolen buitenboordmoto
ren. Uitsluitend en alleen doordat
we nu zeer systematisch te werk
gingen".
Het succes bleef niet onopge
merkt in Den Haag, waar de Cen
trale Recherche Informatiedienst
(CRI) al lang met de gedachte
speelde om tot een landelijk sys
teem te komen. Het duurde niet
lang of Halewijn kreeg het verzoek
naar Den Haag te komen om daar
behulpzaam te zijn bij het landelijk
invoeren van zijn systeem.
Men is nu al zo ver, dat alle in ons
land gestolen watersportspulletjes
in de computer van de CRI worden
geregistreerd.
Alle gegevens be
treffende merk, type, nummers,
aantal pk's, kleur en andere bijzon
dere kentekens, worden in het sys
teem opgeslagen. Op die manier
heeft men desgewenst onmiddel
lijk een compleet overzicht van het
gestolene.
De rijkspolitie te water verwacht
bij de signalering en opsporing van
gestolen plezierboten (en surfplan
ken) en buitenboordmotoren meer
resultaten dan tot dusver.
Jaarlijks worden er in ons land
op schepen van groot tot klein zo'n
4000 inbraken gepleegd en zo'n
1800 boten en surfplanken gesto
len. Van kleine polyester jolletjes
tot kapitale stalen jachten.
Het is de bedoeling, dat de ont
worpen formulieren worden ver
strekt aan de bezitters van plezier
vaartuigen en surfplanken. Die ge
gevens berusten dus bij de eige
naar, die ze ook kan doorspelen
aan zijn verzekering.
Wordt er wat gestolen, dan
vraagt de politie, bij de aangifte, de
gegevens op. In feite liggen die ge
gevens al vast, nog vóór er iets is
gestolen. Het systeem kan ook^
frauderen met de verzekering*
voorkomen.
Tot dusver kon je een
boot verzekeren, zonder datje echt
een schip had. Je kon dus iets wat
je niet hebt, zogenaamd laten ste
len en de verzekeringspenningen
innen. Als je bij de politie maar
aangifte van diefstal had gedaan.
Dat is nu voorbij. Want in feite
gaat het hier om een drieledig pro
ject doordat zowel de eigenaar, als
de verzekering en de politie over
het signalement van het schip of
surfplank beschikken.
Tom van Halewijn: gegevens van schepen beter rangschikken' (foto gpd)
De paus had op zijn bezoek aan
de Westafrikaanse staat Togo een
ontmoeting met 'priesters van
het heilig bos', twee mannen en
een vrouw. Er waren geen ver
slaggevers bij, maar na afloop
zeiden functionarissen van het
Vaticaan wel, dat de ontmoeting
in een 'zeer vriendelijke sfeer'
was verlopen. Het bezoek was
geheel in de lijn van het Vati
caan, dat geen bezwaar heeft te
gen contact met 'priesters die
een hogere macht aanbidden'.
In een korte toespraak tot de
bos-priesters moedigde paus hen
aan, ook tot Maria te bidden.
Vlak bij dit bos staat een Maria-
heiligdom, gesticht door missio-
In de hoofdstad van Ivoorkust,
Abidjan, wijdde de paus zater
dag de pas voltooide Sint Pau-
lus-kathedraal, waarvoor hij in
1980 al de eerste steen legde. Met
de eigenlijke bouw is in 1983 be
gonnen.
De derde etappe van zijn Afri
kaanse reis is Cameroun, waar de
paus met saluutschoten werd be
groet. President Paul Biya en de
twintig bisschoppen van het
land wachtten hem op het vlieg
veld op. (Van de 9,3 miljoen in
woners van Cameroun belijden
er 2,5 miljoen het rooms-katho-
lieke geloof).
De paus noemde in een toe
spraak Cameroun 'Afrika in ëen
notedop' (waar alle in Afrika ge
vonden wereldgodsdiensten zijn
vertegenwoordigd) en een 'ei
land van vrede'. Hij prees dit
land, omdat het streeft naar res
pect voor de verschillende bevol
kingsgroepen, sociale gerechtig
heid en harmonie.
Tijdens een openluchtmis in
de hoofdstad, Yaounde, wijdde
de paus vijftien jongemannen tot
priester. Tot de priesters in het
algemeen zei de paus in een
preek, dat hun voorbeeld van
grote betekenis kan zijn voor de
roepingen van jongeren.
De paus gaf gisteren nog een
speciale verklaring uit, waarin
hij de rassenpolitiek van Zuid-
Afrika opnieuw veroordeelt. Hij
betreurt het ten diepste, dat een
onrechtvaardige toestand bijna
dagelijks schuldig is aan bloedi
ge botsingen tussen bevolkings
groepen. "Scheiding naar ras is
ontoelaatbaar". De paus doet in
zijn verklaring een beroep op al
len om een eind te maken aan el
ke vorm van discriminatie, en
politieke vrijheid en vrijheid van
gedachten en geweten in te voe-,
Jehovah's Getpigen. Een
kleine 40.000 mensen hebben het
vierdaagse internationale con
gres van Jehovah's Getuigen in
Utrecht bezocht. De meesten
kwamen uit Nederland, maar
verder uit heel Europa en uit
Amerika. In het zwembad 'De
Hommel' zijn zaterdag 151 be
zoekers door onderdompeling
gedoopt. Zij werden daarmee
geordineerd tot 'bedienaren van
het evangelie'. In totaal zijn er in
Nederland ongeveer 28.000 'ver
kondigers'. De Jehovah's heb
ben 308 plaatselijke gemeenten.
J. Tolenaar, topman van het
Wachttorengenootschap, schet
ste in een toespraak de hopeloze
toestand in deze wereld en de
hoopvolle verwachtingen van de
Getuigen. Tegenover de aange
taste moraal en onbijbelse le
vensstijl van de meeste mensen
moeten de Jehovah's Getuigen
rechtschapen zijn. Het gaat fout
met de wereld. Op Gods weeg
schaal zijn haar politieke, econo
mische en religieuze leiders te
licht bevonden. Maar voordat de
ze wereld verdwijnt en de nieu
we aanbreekt, zal Jehovah allen
vergaderen die zich aan zijn wil
onderwerpen.
Internationaal leider C. Barber
zag in de tegenwoordige samen
leving een ernstig tekort aart
rechtschapenheid. Hij riep op tot
morele zuiverheid en een onberi
spelijke levenswandel.
Uitgesteld. De 'plenaire zit
ting' van het Landelijk Pastoraal
Overleg van de Rooms-Katholie-
ke Kerk, die dit npjaar zou wor
den gehouden, is tot eind februa
ri volgend jaar uitgesteld. Het
thema 'Geloofsverdieping in de
ze tijd' vraagt meer voorberei
ding dan men dacht. Het ge
spreksmateriaal wordt nu in sep
tember en oktober verspreid.
Overleden. In Apeldoorn is,
89 jaar oud, professor W. Kremer
overleden. Van 1954 tot 1966 was
hij hoogleraar in de nieuwtesta
mentische en ambtelijke vakken
aan de theologische hogeschool
van de Christelijke Gereformeer
de Kerken in Apeldoorn.
Hervormde Kerk: beroepen
Gravenpolder-Baarland-
Hoedekenskerke H. P. Swets
Vroomshoop; aangenomen naar
Naarden (deelwerk) kandidaat F.
J. Hirs Nijmegen.
Gereformeerde Kerken: aan
genomen de benoeming tot le-
gerpredikant te Zuidlaren F. van
der Veen Balk (Fr.), naar Leeu
warden M. A. Jansens Dronrijp.
