Avantgarde niet aan bod op
festival van de fotografie
Fraaie beelden
van 17de-eeuwse
prentkunst
Soirées, workshops en exposities in het Zuidfranse Arles
Marinus
Voorberg
overleden
DINSDAG 30 JULI 1985
RADIO-TV-KUNST
PAGINA 13
Eén van de fotografische werkstukken van David Hockney, dit jaar de
grote trekker op het festival in Arles.
De artistiek directeur van de Rencontres Internationales de la Photographie, Lucien Clerque (links), heft
het glas met de fotograaf David Hockney (rechts) in Arles.
Tentoons telling in Teylers Museum
i de satirische fotomontages
enige interessante is. Vermeldens
waard zijn nog de tentoonstelling
van het werk van de inmiddels
overleden Amerikaanse oorlogsfo
tograaf Robert Cape, de scherp sa
tirische fotomontages gericht te
gen de ontwikkelingen in- de jaren
dertig in Nazi-Duitsland van de
Fransman Marinus, de '(recente)
agressieve en onthullende reporta
ge van de Duitse Herlinde Koelbl,
en niet te vergeten, de humoristi
sche tentoonstelling getiteld 'Mas
terpieces of Masterpieces', van de
twee jonge Duitse fotografen Wolf
gang Vollmer en Ulrich Tillman:
op onnavolgbare wijze plagieerden
zij de stijl of beroemde werken van
bekende fotografen als Man Ray,
Cameron, Ansal Adams, W. Euge
ne Smith e.a. en voorzagen deze
van quasi kunsthistorische tek
sten. Bijzonder grappig voor dege
ne die goed ingewijd is in de ge
schiedenis van de fotografie.
Tot slot nog een enkele kritische
opmerking over de manifestatie als
geheel. In de besprekingen van
voorafgaande jaren, viel de term
'provincialisme' nogal eens met be
trekking tot Arles; dit sloeg dan
onder meer op het feit dat de bege
leidende teksten meestal alleen in
het Frans waren opgesteld, iets wat
het beoogde internationale karak
ter van het gebeuren zeker niet ten
goede komt, en de hier en daar fa
lende organisatie. Wat het eerste
betreft: dit jaar is de bijbehorende
catalogus voor het eerst in het
Frans en in het Engels. Toch blijft
het festival voor de argeloze bezoe
ker wat moeilijk toegankelijk: de
van de Fransman Marinus
informatie is vaak te summier en te
vaag, en dat is zeker ook gezien de
relatief hoge toegangsprijzen, op
zijn zachts gezegd onhandig. In de
catalogus staat geschreven dat het
doel van de Rencontres Internatio
nales is om de verschillende ten-
denzen van de hedendaagse foto
grafie te laten zien. Het geheel
overziend, is men daar niet in ge
slaagd.
Afgezien van het feit dat er rela
tief veel werk van allang overleden
fotografen en van al eerder geëxpo
seerd, recenter werk werd ge
bracht, kwam de avantgardistische
fotografie van dit moment nauwe
lijks aan bod. De 'Galerie d'Essaie'
liet hier een kans liggen: geduren
de een week kon iedere fotograaf
elke dag eigen werk inleveren, en
uit dit aanbod koos men dagelijks
vier fotografen, die dan meteen
geëxposeerd werden. Helaas was
daar echter nooit echt nieuw, op
merkelijk werk bij. Of dit aan de
selectiecommissie lag of aan het
aanbod, kan ik moeilijk bepalen.
In de nauwe straten van Arles
hoort men wel fluisteren dat de ar
tistiek directeur van het festival,
Lucien Clerque, de echte avantgar
de wat buiten de deur wil houden.
Daarnaast hoorde ik ook dat hij
misschien binnenkort het veld
ruimt voor een ander. Maar afge
zien van deze kritische noten, De
Rencontres Internationales blijft
een belangrijke en unieke gebeur
tenis in de fotografiewereld. Arles
is een jaarlijks bedevaartsoord
voor iedereen die geïnteresseerd of
actief werkzaam is in de fotografie.
HAARLEM (GPD) - Uit zijn
omvangrijke collectie oude
prenten en tekeningen heeft
het Teylers Museum in Haar
lem in zijn jongste expositie
gekozen voor het landschap in
de Hollandse 17de-eeuwse gra
fiek, Op het Land. Samenstel
ler dit keer de in Utrecht afge
studeerde kunsthistoricus Mi-
chiel Plomp, die ook de tekst
heeft geschreven voor de be
knopte catalogus. Hij verzorgt
momenteel de inventarisatie
van de 17de-eeuwse Hollandse
tekeningen uit de collectie-
Teyler. Waar mogelijk zijn de
vermelde werken van een na
dere toelichting voorzien.
door
Frans Keysper
Onder de 64 prenten zijn diverse
hoogtepunten of op zijn minst bij
zonder mooie platen aan te wijzen.
Zo is de altijd weer boeiende Rem
brandt vertegenwoordigd met vijf
etsen. Daaronder bevindt zich zijn
niet nader gedateerde Boerderij
met schutting, waarover valt te
vertellen dat dit de enige land
schapsets van Rembrandt is, waar
van een getekende voorstudie be
kend is. Die schets bevindt zich in
het Rijksprentenkabinet in Am
sterdam. Het afbeelden van hoge
bruggetjes was bij de 17e-eeuwers
kennelijk populair, zo blijkt uit een
in 1979 gepubliceerde studie van
Irene de Groot, „Landscape, et
chings by the Dutch masters of the
17th century".
Hiervan wordt dan ook een klaar
voorbeeld geciteerd in de Visser
van Adriaen van Ostade, een kun
stenaar die beinvloed is geweest
door Rembrandt. De linker partij
op deze prent is donker gehouden,
een boom strekt een zware tak hal
verwege een rustiek aandoend
houten bouwseltje over een water
tje. En hoewel de brug een ietwat
ondermijnde indruk maakt, biedt
het toch voldoende stevigheid aan
een ventje dat zijn hengel laat af
hangen en tuurt naar zijn dobber,
gadegeslagen door een knaapje dat
een mandje gereed houdt om de
begeerde vangst straks te kunnen
herbergen. Het is een verhaaltje,
zoals zovele zeventiende eeuwse
Hollandse werken dat zijn. Realis
tische tafereeltjes uit het dagelijk
se leven en nog steeds onvermin
derd populair.
Hoewel de uitbeelding van het
landschap in de Noordelijke Ne
derlanden op zichzelf zo vanzelf
sprekend lijkt, als zelfstandig on
derwerp is pas sprake in de zeven
tiende eeuw. Daarvóór, zegt Mi-
chiel Plomp, diende het slechts als
achtergrond voor religieuze en my
thologische voorstelingen. „In dit
emancipatieproces heeft de prent
kunst een belangrijke rol gespeeld.
Grote kunstenaars, zoals Hendrick
Elk jaar staat in de zomer
maanden juli en augustus het
Zuidfranse stadje Arles ge
heel in het teken van de foto
grafie. Deze Rencontres Inter
nationales de la Photographie
werden voor het eerst in 1970
georganiseerd, en zijn in de
loop der jaren uitgegroeid tot
het belangrijkste evenement
op dit gebied in Europa, en
wellicht ook daarbuiten. In de
tweede week van juli komen
uit diverse landen fotografen,
galeriehouders en andere be
langrijke personen naar Arles
toegestroomd om contacten te
leggen, afspraken te maken en
aankopen te doen. In deze
week vallen ook de zg. 'soi-
rées'; in het antiek theater
worden dan foto's op een
groot scherm geprojecteerd
van één of meer fotografen.
Daarnaast zijn er tot en met
de maand augustus tal van fo
to-exposities door de hele stad
verspreid te bezichtigen, en
voor wie dit alles nog niet ge
noeg is, bestaat de mogelijk
heid tot het volgen van work
shops onder leiding van min
of meer bekende mensen uit
de fotografiewereld. Onder
staand artikel geeft een im
pressie van de manifestatie
van dit jaar.
door
Linda Roodenburg
ARLES - Op en rond de binnen
plaats van het hotel d'Arlatan is het
ongewoon druk. Aan diverse tafel
tjes zitten groepjes mensen grote
mappen met foto's door te nemén.
Goltzius, Esaias van de Velde, Ni-
colaes Berchem en Rembrandt
hebben zich met het landschap in
de prentkunst bezig gehouden".
En daarbij wordt gerefereerd aan
Vlaanderen als bakermat, in de 16-
de eeuw onder anderen Jeroen
Bosch waarbij we weliswaar reli
gieuze onderwerpen zien, maar
waarbij het landschap toch even
zeer een dominerende rol speelt.
En dan geen religie in de zin van
een devote beschouwing, maar een
satire, een flinke kritiek op de
toenmalige maatschappij waarbij
de geestelijkheid stevig in de tang
werd genomen. Bij Pieter Bruegel,
die drie jaar door Italië had ge
reisd, zien we dan een zuivere pro
fane opvatting van het landschap.
In diezelfde periode, midden zes
tiende eeuw, bevinden de Noorde
lijke Nederlanden zich in een over
gangsfase van het maniërisme naar
wat bekend geworden is als het
Hollands realisme.
Beide elementen vinden we te
rug in de befaamde Haarlemmer
Hendrick Goltzius, die voor de ou
Ik zit naast Bas Vroege, vertegen
woordiger van de Rotterdamse fo
togalerie Perspektief. Een meisje
komt op ons af. Met een blik alsof
ze elk moment in tranen uit zal bar
sten vraagt ze of we ook haar foto's
willen bekijken. Dat willen we wel.
Ze legt een mapje met een beschei
den aantal foto's voor ons neer. Er
zitten een paar mooie, poëtische fo
to's tussen van een klein meisje,
haar dochtertje wellicht, maar ver
der een aantal onderling zeer ver
schillende afdrukken zortder enige
zeggingskracht. Een expositie in
Nederland zit er voor haar niet in.
Ze moet het maar doen met wat
goede raad en de aanmoediging
om toch maar vooral door te gaan
met die foto's van dat kleine meis
je. Ze schuifelt met haar map naar
een volgend tafeltje in de hoop
daar meer geluk te hebben.
Dit gaat zo de hele ochtend door,
een constante stroom fotografen
die hun werk ter bèoordeling aan
bieden. Een enkele keer zit er iets
interessants tussen. Een Italiaan
toont een serie prachtige portret
ten die hij maakte van vrienden en
van hem onbekende personen. We
besluiten een gedeelte daarvan op
te nemen in het tijdschrift Per
spektief en hem te interviewen. Als
we een selectie gemaakt hebben is
hij erg verbaasd: we hebben zon
der het te weten precies al zijn Sici-
liaanse vrienden er tussen uitge-
hald.
Aan de tafel naast ons heerst een
nerveuze drukte. Fotografen ver
dringen zich met hun werk rond
een kleine, vriendelijk uitziende
man met een rond hoofd. Het is
Jean Claude Lemagny. Hij is naar
Arles gekomen om een stage te be
geleiden, maar vooral ook om fo
to's te verzamelen voor de fotocol
lectie van de Bibliothèque Natio
nale. Voor iedere ambitieuze foto
graaf is het een grote eer om in de
ze collectie hedendaagse fotografie
opgenomen te worden, en een stap
verder op de weg naar de bekend
heid. Lemagny neemt uitgebreid
de tijd voor iedere zich aandienen
de fotograaf, stelt vragen over het
werk, en geeft altijd serieus com
mentaar. ongeacht de kwaliteit van
de foto's. Af en toe is er een geluk
kige van wie er één of meer foto's
uitverkoren worden. Betaald
wordt er niet of nauwelijks voor de
werken.
Deze zorgvuldige behandeling
van Lemagny contrateert hevig
met het gedrag van de Franse gale
riehoudster even verderop. Met
een verveeld gezicht neemt ze het
zoveelste portfolio ter hand en ter
wijl ze enkele achteloze blikken op
het werk werpt, blijft ze gewoon
doorpraten tegen de personen
naast haar. Ze neemt vaak ook niet
de moeite meer om meer dan drie
foto's te bekijken, en wuift vervol
gens hautain met haar hand, ten te
ken dat de map weggehaald dient
te worden.
Dit tafereel in hotel d'Arlatan
maakt geen deel uit van het officië
le programma van het festival in
Arles, maar is in wezen een van de
belangrijkste onderdelen. Het is
het jaarlijkse ontmoetingspunt bij
uitstek van galeriehouders op het
gebied van de fotografie, uitgevers
van fotoboeken en tijdschriften, en
de fotografen zelf in Europa. Hier
worden over de grenzen heen vele
afspraken gemaakt voor het ko
mende jaar en contacten gelegd.
verture van deze tentoonstelling,
zorgt. Naast hqt Hollands realisme
ook grafiek dat Michiel Plomp ty
peert als „on-hollands", namelijk
bos- en riviergezichten van Her
man Naiwincx en Anthonie van
Waterloo. Tot degenen die het ge
waardeerde genre van het Italiaan
se landschap uitbeeldden, behoort
Voor de toevallige passant is het
een volstrekt ondoorzichtig gebeu:
ren, vrijwel niemand geeft op een
bordje aan welke galerie hij of zij
vertegenwoordigt of welk magazi
ne. Je moet een ingewijde zijn in
de wereld van de fotografie, de
mensen kennen, of er op een of an
dere manier achter zien te komen.
Deze 'markt' in hotel Ariatan is in
de loop van de zestienjarige ge
schiedenis van de Rencontres In
ternationales de la Photographie
vanzelf ontstaan en geworden tot
een onmisbaar onderdeel.
Maar nu iets over het officiële
programma van het festival. Stond
vorig jaar de bekende Franse foto
graaf Lartigue ter gelegenheid van
zijn zeventigste verjaardag in het
middelpunt van de belangstelling,
dit jaar is David Hockney de grote
trekker (door de Fransen conse
quent 'Goknij' genoemd). In het
Espace Van Gogh, het hospitaal
waar Van Gogh werd verpleegd na
dat hij zo nodig zijn oor moest af
snijden, is (o.a.) een grote retros
pectieve tentoonstelling te bezich
tigen van al zijn fotowerk vanaf
1968. Deze expositie geeft een dui
delijk beeld van de ontwikkeling
die Hockney heeft doorgemaakt in
zijn onderzoek naar de mogelijkhe
den van het medium. Zijn eerste
foto's zijn te vergelijken met de
kiekjes die we allemaal wel eens
maken: foto's van goede vrienden
bij hun zwembad (titel: 'Fred and
Marcia', Beverley Hills, 1968). Hier
na is Hockney gaan experimente
ren met fotografie, en hij blijkt met
name geïnteresseerd te zijn in het
perspektief van waaruit het te foto
graferen object weergegeven
wordt. Op één van de zg. 'soirées'
in Arles, 'Carte Blanche a David
Hockney' getiteld, gaf i hij een uit
eenzetting van zijn ideeën hierover
en zijn toepassing daarvan. Vol
gens Hockney is het een misvat-"
ting te denken dat een foto een
weergave van de werkelijkheid is,
die te vergelijken is met hoe het
menselijk oog waarneemt. Een fo
to is een momentopname vanuit
slechts één gezichtspunt, maar het
menselijk oog verspringt daarente
gen steeds als het iets bekijkt. Als
wij iets of iemand observeren, krij
gen we doordat onze ogen bewe
gen, een veel completer beeld dan
een enkele foto van datzelfde ob
ject ooit kan geven. De logische
conclusie die Hockney hieruit trok
is: als je iets met behulp van de fo
tografie zo rëel mogelijk wilt weer
geven, moetje een hele reeks foto's
achter elkaar maken, waarbij je de
camera steeds een klein stukje laat
verspringen. Al deze momentopna
men vanuit verschillende hoeken
monteert hij vervolgens tot één
groot geheel, om zo tot een soort
totaalbeeld te komen, dat verge
lijkbaar is met de manier waarop
wij ons een beeld ergens van vor
men door er naar te kijken. Het
eindresultaat doet sterk denken
aan de schilderijen uit de tijd van
het kubisme. Ook deze schilders
gaven hun onderwerpen weer van
uit verschillende gezichtspunten
tegelijk. In feite is de theorie van
Hockney dus niet zo nieuw, maar
de fotografische toepassing ervan
wel.
Het zou te ver voeren om in dit
artikel alle overige ca twintig ten
toonstellingen en evenementen
uitvoerig te bespreken, alhoewel
de Hockney-expositie zeker niet de
onder anderen Bartholomeus
Breenbergh met schilderachtige
etsen van de Rui'nes van Tivoli en
het Colosseum - ontelbare malen
door kunstenaars vereeuwigd. Zo
komen relatief breed uitgemeten
de verschillende facetten van de
landschapsprentkunst uit de Gou
den Eeuw in Teyler aan bod.
HILVERSUM (GPD) De beken
de dirigent Marinus Voorberg is
vandaag plotseling op 65-jarige
leeftijd in Hilversum overleden.
Marinus Cornelis Voorberg diri
geerde vele orkesten en ensem
bles, overal ter wereld. Hij was
onder meer dirigent bij het Ka
merorkest van het Amsterdams
Concertgebouw, bij het Wiener
Philharmoniker, en hij verwierf
wereldfaam met het Nederlands
Vocaal Ensemble.
Marinus, Voorberg, geboren op
7 mei 1920 in Hoek van Holland,
studeerde piano aan het conserva
torium van Brussel en later in
Den Haag. Hij verwierf ook be
kendheid als organist. In 1950
werd hij dirigent bij de Neder
landse Radio Unie. Marinus Voor
Op het land. Hollandse afiek
uit de 17e eeuw. Teylers Museum,
Spaarne 16, Haarlem. Open: dins
dag tot en met zaterdag van 10.00
tot 17.00 uur, zondag 13.00 tot
17.00 uur, maandag gesloten. Tot
en met 1 september. Catalogus,
samengesteld door Michiel
Plomp, prijs f 5.
Marinus Voorberg. (foto kippa)
berg is ook leider van het NCRV
Vocaal Ensemble geweest. In 1960
werd hij dirigent van het Amster
dams Kamerorkest en in 1975
volgde zijn benoeming tot chef-di
rigent van Radio Stuttgart. Mari
nus Voorberg was Ridder in de
Orde van Oranje Nassau.
Straattheater
Stadhuisplein
LEIDEN - Het straattheater op het
Stadhuisplein in het kader van de
Lakenfeesten is de afgelopen we
ken een aantal malen letterlijk in
het water gevallen. Deze week zijn
er nog drie groepen die de zon in
het water willen zien schijnen.
Het Belgische duo Wurre Wurre,
twee zonnebrildragers en een
hond, geeft morgen een optreden
vervuld van symmetrie. De drie
meter lange Ubu de clown meldt
zich donderdag. Zijn buik biedt
ruimte aan een miniatuur poppen
theater. Beide voorstellingen be
ginnen om 14.00 uur.
De voorstellingen op het plein
worden vrijdag afgesloten met de
Brassband. Vijf koperblazers uit
Los Angeles, afkomstig uit gero-
nommeerde Amerikaanse symfo
nie-orkesten, die nu de wereld
rondreizen met muziektheater. Dit
kwintet begint om 16.00 uur.
TENTOONSTELLING - In de Vis-
hal op de Grote Markt in Haarlem
worden vanaf 3 augustus 155 foto's
van de Franse fotograaf Jacques-
Henri Lartigue tentoongesteld. De
inmiddels 91-jarige Lartigue foto
grafeert sinds zijn zesde levensjaar,
maar is eigenlijk pas op latere leef
tijd wereldberoemd geworden;
met een serie reportages over Pa-
blo Picasso. Tegenwoordig worden
vooral de foto's die hij in zijn jeugd
maakte hogelijk gewaardeerd. Ze
tonen vaak het vertier van kort na
de eeuwwisseling: strandleven, au
toraces, paarderennen en het para
deren op de boulevard.
De expositie in Haarlem duurt
tot 15 september.
