Stankoverlast Zuid-West omlaag
Nutsrapport slaat in aL
5 'n bom
'Wat kantoren betreft heeft
Leiden nog een achterstand'
Beeldhouwer moet in
drie weken atelier uit
al
NZH: winst van 1,85 miljoen
ONDER D/\K
Weinig verbetering door woningwet
JULI
JONDERDAG 25 JULI 1985
DEN HAAG/LEIDEN - Beeld
houwer F. Borst moet zijn beel
den, schilderijen en gereed
schappen binnen drie weken uit
zijn atelier aan de Kernstraat
hebben verwijderd. Dat hebben
hij en de gemeente gistermorgen
overeengekomen nadat de ge
meente hem in kort geding voor
de president van de Haagse
rechtbank had gedaagd. Zyn ei
gendommen mogen ten hoogste
zes maanden in een ruimte van
het Pesthuys worden opgesla
gen. Dat heeft dé gemeente Borst
20-24 u toegezegd.
De gemeente had de beeldhou
wer gedagvaard omdat zij een
ontruimingsbevel van de rechter
wilde. De kunstenaar heeft na
melijk met zijn kettingzaag ge-
estenma
ehoeve
Julio
ïrs
len
risten
trecht
ravan
luidsoverlast veroorzaakt, inmid
dels een huurachterstand van
bijna 1.550 gulden opgebouwd
en plaatste ook voorwerpen in de
omgeving van het gehuurde
pand. Iets wat volgens het huur
contract niet mag. Bovendien
heeft de gemeente drie andere
gegadigden voor het pand, een
deel van een voormalige fabriek
van het EBR en nu gemeentelijk
eigendom.
Borst ontkende niet dat de ket
tingzaag die hij by zijn werk ge
bruikt overlast heeft veroor
zaakt, maar zodra hij hiervan
door één van de buren op de
hoogte was gesteld heeft hij het
apparaat niet meer gebruikt. Dat
was in het begin van vorig jaar.
De hem door de gemeente aange
boden andere werkplaatsen, een
deel van het Pesthuys en de
Kaasmarktschool, heeft hij ge
weigerd. Het Pesthuys omdat de
zoldering er te laag is zodat zijn
beelden er niet in kunnen.
Borst maakte vice-president
mr. R.R. Portheine van de Haag
se rechtbank duidelijk dat bur
gemeester Goekoop hem per
soonlijk had toegezegd dat de ge
meente hem aan atelierruimte
zou helpen. Een toezegging die
echter tot op heden niet tot enig
resultaat heeft geleid.
Tijdens een korte schorsing
van de rechtzitting kwamen par
tijen tot overeenstemming dat
Borst de ruimte zal verlaten, zij
het dat hij dan van de gemeente
toestemming heeft om het Pes
thuys als tijdelijke opslagplaats
te gebruiken. Hij mag hier even
wel alleen zijn spullen opslaan.
Ambtenaar Keijser over kritiek FNV:
Rolstoelatleet rond de wereld
en volgende week in Leiden
LEIDEN - Rick Hansen doet in
□jn poging de wereld te veroveren
dp 31 juli Leiden en omgeving aan.
Hansen is een rolstoelatleet uit Ca
nada, die op 21 maart in Vancouver
is gestart voor een 25.000 mijlsrace
rond de wereld. In de eerste 64 da
gen door de Verenigde Staten leg
de hij reeds 7200 kilometer af. Mo
menteel is hij in Engeland, op 30
uli komt hij bij Wernhout vanuit
3elgië Nederland binnen. Na een
tocht langs tal van Nederlandse
steden, toert hij 5 augustus naar
het Duitse Gronau. Vervolgens
doet hij de Sowjet-Unie aan,
iNoord-Afrika, het Midden-Oosten,
[Japan en het Verre Oosten. De rol
stoeltour eindigt in september 1986
voor de poorten van de wereldex
positie EXPO'86 in startplaats
Vancouver.
Rick Hansen wordt in Leiden
verwelkomd door loco-burgemees-
ter Tesselaar. Het belangrijkste
doel van deze 'Man in motion
world tour' is, behalve het laten
zien waartoe een gehandicapte toe
in staat is, het in het leven roepen
van een wereldwijd fonds ten be
hoeve van hulp aan gehandicap
ten. Hansen wil met zijn toer het
vermogen van de mens demonstre
ren zich aan te passen aan trans
port- en communicatietechnieken
om obstakels te overwinnen.
Joy-rider na
achtervolging
aangehouden
LEIDEN - Een 22-jarige Leidse au
todief is vannacht om tien voor
vier op heterdaad betrapt. Agenten
zagen op dat tijdstip een wagen rij
den, waarvan werd doorgegeven
dat het voertuig bij een woning aan
de Muiderkring was gestolen. Na
een korte achtervolging kon de
man worden aangehouden. Het is
een bekende van de Leidse politie.
Hij is al eens eerder voor joy-riding
is opgepakt.
LEIDEN - De zakelijke dienstver
lening is in Leiden nog altijd on
dervertegenwoordigd. Pas als het
Schuttersveld is volgebouwd met
kantoren, is die zakelijke dienst
verlening weer een beetje in even
wicht met het landelijke beeld. Het
is dus niet juist dat in Leiden een
eenzijdige economie dreigt te ont
staan, zoals de FNV stelt.
Ambtenaar E. Keijser, hoofd van
de directie economische zaken van
de gemeente Leiden, is het beslist
niet eens met enkele gevolgtrek
kingen die de FN V-Leiden heeft
gemaakt in haar nota 'Leids werk
een achterstand. Nu is het percen
tage van de beroepsbevolking dat
werkzaam is in de zakelijke dienst
op voorhand niet de conclusie
moet trekken dat de industrie
aandacht moet krijgen.
verlening de laatste jaren welis- Wacht dan tot het onderzoek klaar
waar iets toegenomen, maar nog is", aldus Keijser.
lang niet genoeg om de achter
stand goed te maken".
De FNV stelt in haar nota dat in
het noordelijk deel van de provin
cie Zuid-Holland leegstand van
kantoren dreigt. Dat is echter een
bewering die volgens Keijser ner
gens op stoelt. "Ik heb van die
leegstand nog niets gemerkt".
Hij erkent overigens dat Leiden
vergeleken met de rest van Neder-
i discussie'. In die nota pleit de land ook in de industriële sector
FNV voor een grotere rol
industrie in de Leidse economie.
De aandacht voor het aantrekken
kampt met een achterstand. Naar
verhouding is die achterstand ech
ter kleiner dan in de zakelijke
van kantoorbedrijven zou volgens dienstverlening. "In Nederland
gemiddeld 40 procent van de be
roepsbevolking werkzaam in de in-
1980
/LjMaar aan wensen gemeente wordt niet helemaal voldaan
de federatie daarentegen kunnen
worden verminderd. Op die ro.._
nier wordt voorkomen dat de Leid- dustrie. In Leiden
se économie een verkeerde struc- 35 procent",
tuur krijgt.
Keijser zegt desgevraagd:
1980 was in Leiden 8 procent van dat niet alleen het beieid van de ge-
de Leidse beroepsbevolking werk- meente Leiden, maar zelfs de hele
zaam in de zakelijke dienstverle- - landelijke - economische struc-
ning. In geheel Nederland was dat tuur zich in toenemende mate op
de zakelijke dienstverlening heeft
gericht. Keijser: "Zo bekeken volgt
de gemeente de landelijke trend,
niet meer en niet minder. Het lijkt
me te veel gevraagd als de gemeen
te Leiden gaat proberen om lande
lijke trends om te buigen. Daar-
Die profielschets vindt hij overi
gens een goed idee van de FNV.
"Ik ben zeer benieuwd naar de re
sultaten daarvan. Ik ben zelfs be
reid om aan dat onderzoek mee te
doen, hoewel ik daarvoor niet ben
benaderd door de FNV".
Keijser plaatst vraagtekens bij
de stelling van de bond dat de ge
meente meer industrie naar Leiden
moet halen door actief te werven.
"De FNV zegt er niet bij hoe we dat
moeten doen. Het is mijn vak om
bedrijven te werven, maar ik zou
niet weten hoe het in dit geval
moet aanpakken. We kunnen be
drijven niet tegen hun zin in naar
Leiden toe sleuren".
De FNV spreekt zichzelf volgens
Keijser trouwens tegen door in
haar nota op te merken dat Leiden
geen opvallend gunstige vesti
gingsfactoren heeft. "Daarmee on
dergraven ze volgens mij hun stel
ling dat de industrie een belangrij
ker rol moet spelen".
De bond vindt dat het ook moge
lijk moet zijn om door middel van
een ontwikkelingsmaatschappij
nieuwe bedrijvigheid te scheppen.
Tevens somt de bond in zijn nota
enkele industriële activiteiten op
die de moeite waard zijn.om door
beschikt zij eenvoudigweg een dergelijke 'maatschappij' tot
'erste
5 verbi
amenvi
lijk
'il zegt
n blij
ening
verlen
at zij
Oers.
en
t
niet de middelen".
Een belangrijk bezwaar van Key-
tegen de FNV-nota is dat de
ontwikkeling te worden gebracht.
De FNV denkt daarbij onder meer
1 apparatenbouw, toegepaste in-
vakbond een aantal zaken nader formatica en lichte industrie. Dit
LEIDEN - Het dagelijks bestuur
van het Hoogheemraadschap Rijn
land heeft gisteren besloten dat de
stankoverlast van de rioolzuive
ringsinstallatie in de wijk Zuid-
West met 53 procent moet
Luxor-eigenaar
Uges overleden
LEIDEN - Reinier Uges, de eige
naar van bioscoop Luxor aan de
Stationsweg, is op 78-jarige leeftijd*
overleden in zyn woonplaats Den
Haag. Uges was al een tijdje ziek.
Uges groeide op in het bioscoopbe
drijf, zoals hij enkele jaren geleden
verklaarde in een interview in deze
krant waarin hij terugblikte op zijn
carrière in het bioscoopwezen.
Een tijdlang was hy ook de eige
naar van theaters in Den Haag en
Rotterdam. In Leiden bezat hij Lu
xor en Camera. Uiteindelijk bleef
alleen de eerstgenoemde bioscoop
over. Plannen om Camera nieuw
leven in te blazen mislukten, vol
gens Uges was dat te wijten aan de
regelzucht van de gemeente.
deren. Voor de maatregelen die gaat, wenste hij hiermee geen ge-
hiervoor moeten worden genomen, noegen te r
zal over enige tijd 125.000 gulden
beschikbaar worden gesteld.
Het dagelijks bestuur van Rijn
land zegt dat het niet om een een
malige operatie gaat, zoals aanvan
kelijk de bedoeling was. "Is deze
fase achter de rug, dan zal worden
bekeken wat er verder moet wor
den gedaan om de stankoverlast te
bestrijden", aldus een voorlichter
van het Hoogheemraadschap.
De afgelopen maanden heeft een
werkgroep van ambtenaren van
het Hoogheemraadschap en de ge
meente zich over de zaak gebogen.
Er werd een compromis bereikt:
het Hoogheemraadschap zou de
overlast met 82 procent verminde
ren en de gemeente zou een bijdra
ge van 75.000 gulden leveren in de
totale kosten (425.000 gulden).
wordt teruggebracht met 53 pro
cent en daarna buigen we ons over
de vraag wat er nog meer moet ge
beuren om de stank terug te drin
gen. De maatregel die het alge
meen bestuur heeft genomen is
dus geen eenmalige meer".
Binnenkort zal het algemeen be
stuur van Rijnland zich buigen
over dit voornemen van het dage
lijks bestuur.
onderzocht wil hebben,
tussen wel alvast conclusies trekt.
Verder zijn sommige uitspraken
van de bond af en toe vaag, te vaag
in elk geval om er een beleid op te
baseren.
Een voorbeeld: de FNV heeft de
Wetenschapswinkel verzocht of de
Leidse universiteit een onderzoek
wil doen naar de structuur van de
Leidse economie. Deze zogenoem
de 'profielschets' moet uiteindelijk
een beeld geven van waar Leiden
sterk in is en wat er eventueel aan
de economie kan worden verbe
terd. "Het lijkt me dat de FNV dan
rijtje nieuwe industriële activitei
ten heeft de FNV, zoals zij zelf toe
geeft, uit het rapport van de com
missie Wagner.
"Een dergelijke ontwikkelings
maatschappij vind ik een prima
idee. Maar die gedachte hebben wij
vorig jaar al gelanceerd. Ik heb
trouwens wat twijfels of de indus
triële activiteiten die de FNV wil
laten ontwikkelen, wel haalbaar
zijn. Toegepaste informatica bij
voorbeeld. Andere gebieden, zoals
Eindhoven en Enschede, bieden
hiervoor veel meer mogelijkhe
den", vindt Keijser.
gemeente Leiden, en met
wethouder Peters, al laten weten
1 vermindering van de die
er alles van weg dat het compromis
de tafel werd geveegd, maar op
Uges voor zijn bioscoop aan de
Stationsweg. (archieffoto).
stank met 53 procent onvoldoende
vond. Peters eiste dat het Hoog
heemraadschap verdergaande
maatregelen zou nemen.
Dat de energiebesparende maat
regelen die werden voorgesteld
ook een vermindering van de stank
met zich mee zouden brengen,
vond hij wel prijzenswaardig, maar
omdat niet bekend is met welk per
centage de stankoverlast omlaag
teren werd genomen - een stance- LEIDEN - De Noord-Zuid-Hollandse (NZH) heeft in regio,
ductie van 53 procent - toch niet 1984 1,85 miljoen winst gemaakt. Dit blijkt uit het Het stadsvervoer nam met zeven procent af. In het
worden geïnterpreteerd, aldus het jaarverslag van de busonderneming. De winst is vol- interlokaal vervoer was sprake van een daling van één
Hoogheemraadschap. gens de NZH vooral gemaakt in de categorie groeps- procent. Dit beeld wijkt overigens niet af van de lan-
mag het besluit dat gis-
gens de NZH vooral gemaakt in de categorie groeps- procent. Dit beeld wijkt overigens niet af vi
toervervoer. Voorts zorgde ook de dochteronderne- delijke trend, aldus het jaarverslag,
ming rederij NACO, die o.m. de zomerse bootdienst De NZH wil proberen deze ontwikkeling af te rem-
Enkhuizen-Staveren onderhoudt, voor het positieve men. Dat zou moeten gebeuren door gerichte kwa-
resultaat. liteitsacties. "Daarnaast is de NZH er veel aan gelegen
Het aantal passagiers daalde in '84. In totaal werden dat de minister een politiek voert waarbij de tarieven
ders. We zeggen: laten we er eerst er vorig jaar drie procent minder mensen vervoerd. De niet verder stijgen. Zij zal hiervoor by de minister
zorgen dat de stank reizigersontwikkeling verschilde overigens sterk per gaan pleiten".
De voorlichter: "Kyk, aanvanke
lijk zeiden wij: die vermindering
van 53 procent is een eenmalige
maatregel. Nu stellen we het i
door Raymond Peil
Het beleid van de rijksoverheid speelt in de bestrijding van de woning
nood een belangrijker rol dan het goed bedoelde maar verre van vol
maakte werk van Werkmanswoningen, waarover in de eerste afleve
ring van deze serie geschreven. Een belangrijke aanzet voor de tot
standkoming van de Woningwet kwam desondanks toch weer uit de
pen van de hoogleraren Greven en Drucker. In 1896 verschijnt van hun
hand het meest beroemde rapport over de woningkwestie, 'Het Nuts-
rapport'.
Dit rapport poogt de rijksoverheid op het goede spoor te zetten naar
verbetering van de volkshuisvesting. Allerlei mogelijke wettelijke
maatregelen worden erin aanbevolen. Het Nutsrapport slaat in als een
bom. Vooral omdat de opstellers niet afkomstig zijn uit de socialisti
sche hoek. De roep om overheidsbemoeienis uit linkse geledingen
wordt in die tijd immer met een dosis argwaan gadegeslagen.
De schrijvers zyn echter vooraan
staande en gerespecteerde burgers
en het rapport wordt de directe
aanleiding voor de Woningwet van
1901. Deze wet legt gemeenten ver
plichtingen op en verleent hun be
voegdheden die de verbetering van
de woonomstandigheden van gro
te volksgroepen beogen.
Zo hoopt men de kwaliteit van
de nieuwbouwwoningen te verbe
teren via een plicht aan elke ge
meente om een gedetailleerde
bouwverordening te hebben. Hier
ligt ook de kiem van de dienst voor
bouw- en woningtoezicht, die in de
volksmond spoedig als 'bouwpoli-
tie' wordt aangeduid. Tevens krij
gen gemeenten de bevoegdheid
fom slechte woningen te onteige
nen of onbewoonbaar te verklaren.
Van groot belang zyn ook de mo
gelijkheden dié de woningwet
schept worden voor de oprichting
van verenigingen. Deze dienen
'uitsluitend in het belang van de
Wethouder en architect Korevaar: vo
nuttige voorzitter, die de bouwplannen 1
telijke instanties goed weet te verkopen.
Werkmanswoningen een heel
de vereniging bij de gemeen-
(foto Gemeentearchief Leiden)
verbetering van de volkhuisves
ting werkzaam te zijn': de woning
bouwverenigingen.
Schrijnend
De woningwet van 1901, die in
augustus 1902 in werking treedt,
heeft een enorme invloed op de
volkshuisvesting. Deze wet geeft
niet alleen voorschriften voor de
bouw van huizen en voor de plaat
sing ten opzichte van elkaar of van
de openbare weg, maar gebiedt
ook gemeenten met meer dan
10.000 inwoners een bestemmings
plan op te stellen voor haar gron
den buiten de bebouwde kom. Bo
vendien wordt de mogelijkheid ge
opend om van overheidswege
voorschotten te verstrekken, onder
meer ook aan woningbouwvereni
gingen, voor de bouw van goedko
pe huizen.
Vooruitlopend op de woningwet
laten burgemeester en wethouders
van Leiden rond 1900 een woning-
onderzoek houden. De leefbaar
heid van alle een-, twee en drieka
merwoningen wordt bekeken,
waarbij men er overigens van uit
gaat dat een keuken of een zolder
ook als kamer moeten worden ge
zien. Iets meer dan de helft van de
Leidse bevolking, voornamelijk ar
beiders, vindt in deze woningen
onderdak.
De resultaten van het onderzoek
brengen schrijnende woonomstan
digheden aan het licht: 11 procent
van de woningen is niet op de wa
terleiding aangesloten, 14 procent
moet genoegen nemen met één ka
mer, waarbij gezinnen van 10 per
sonen zeker geen uitzondering wa
ren. Duidelijk wordt ook dat er
sprake is van een groot gebrek aan
fatsoenlijke huizen.
Uit het Woningonderzoek blijkt
dat Leiden op dat moment 1287
woningen heeft met één (woon)ka-
mer. Hierin wonen vaak gezinnen
van tien tot dertien personen. Dit
rapport vermeldt verder dat er 800
woningen niet zijn voorzien van
een privaat. Een wc wordt noodge
dwongen soms door tien gezinnen
gebruikt, terwijl van een water
spoeling nog helemaal geen sprake
is.
Bovendien zijn deze privaten
nogal eens gebouwd in de woonka
mers of pal naast de bedstee. Het
komt zelfs voor dat zón plee bij ge
brek aan slaapruimte voor de kin
deren met behulp van een beetje
stro wordt omgetoverd tot een kin
derslaapplaats. Een zak met stro
op de bril en wat vodden als deken
vormt dan een voor de toenmalige
begrippen riant bed.
Bedsteden in die tijd zijn niets
anders dan slaapholen in de kamer
waar wordt geleefd en gekookt, ge
geten en de was gedaan. In deze
ruimte leeft het hele gezin en sla
pen, behalve de ouders, ook de kin
deren in één of meer kribben. Kis
ten die zich in de stede boven het
voeten- en/of hoofdeind van de ou
ders bevinden. De ruimte onder
het bed vindt men bovendien per
fect geschikt voor de winteropslag
van aardappelen.
Weinig verandering
Toch verandert er, ondanks de
invoering van de woningwet, voor
lopig weinig in Leiden. Het over
wegend conservatieve gemeente
bestuur blijft zich verlaten op het
particulier initiatief. Alleen de kro
topruiming in de binnenstad wordt
ter hand genomen. Werkmanswo
ningen grijpt als eerste Leidse wo
ningcorporatie de mogelijkheid
aan om met rijkssubsidie woning
wetwoningen te bouwen: in 1907
aan de Geregracht en omgeving.
Steeds duidelijker wordt echter
dat nieuwbouw van goedkope wo
ningen door woningbouwvereni
gingen meer en meer nodig zal zijn.
Het tekort hieraan loopt snel op.
Bovendien is het door de nieuwe
bouwverordening niet meer moge
lijk een winstgevende woning te
bouwen met een huur van minder
dan twee gulden per week. Daar
komt bij dat de lonen van de arbei
ders meestal te laag zijn om een
duurdere woning te kunnen beta
len.
Een blik op de Koningstraat en Willemstraat, die aan het begin van deze eeuw zijn volgebouwd. Door particu
liere bouwers omdat de woningbouwvereniging toen nog niet aan de bak kwam. (foto Holvast)
Zo verrijzen in die tijd in het
Noorderkwartier, op initiatief van
particulieren, veel goedkope arbei
derswoningen. Tussen 1905 en
1910 worden er honderden wonin
gen gebouwd. De Prins Hendrik
straat, Koningstraat, en Maurits-
straat worden door particulieren
aangelegd.
De behoefte aan woningen met
een huur van 1,75 tot 2,25 per week
blijft desondanks enorm. Een wo
ningstatistiek van 1912 onder
streept dat. Werkmanswoningen,
dat nog steeds nauw verbonden is
met de gemeente, vergroot daarom
haar bouwactiviteiten om juist wo
ningen in deze categorie te bou
wen. Het Kooi-terrein, nog immer
het bezit van de vereniging, lijkt
daarvoor geschikt. Het oude plan,
dat maar voor een klein deel van de
grond is gekomen, wordt van tafel
geveegd en in 1916 wordt een
nieuw plan ontwikkeld dat aan
sluit op het volkspark, tegenwoor
dig het Kooipark.
De plannen vallen in goede aarde
bij de diverse gemeentelijke in
stanties, hetgeen niet verwonder
lijk is als men weet dat de architect
Korevaar niet alleen voorzitter is
van Werkmanswoningen, maar
ook wethouder van fabricage waar
onder ook de volkshuisvesting
valt. Ten noorden van het park
worden 149 voornamelijk etagewo
ningen gepland en ten zuiden er
van 30 duurdere eengezinswonin
gen. i
In de gemeenteraad oogst het
plan veel kritiek. Velen vinden de
woningen (2 tot 2,50-gulden week-
huur) te duur en te klein. De term
'woonhokken' valt zelfs. In 1921 is
de bouw, na vertraging door de
stijgende materiaalprijzen en een
tegenwerkend ministerie, afge
rond en Leiden blijkt een nieuwe
groep krotten rijker: verzakkingen
treden op grote schaal aan het
licht, slaapkamers zijn te klein. Tot
de sloop in 1981 blijven waterover
last, scheurende muren, stutbal
ken en lekkages de bewoners teis
teren.
Meer nog dan Werkmanswonin
gen heeft de socialistisch getinte
vereninging De Eendracht haar
stempel op deze hoek van de stad
gedrukt. Vanaf 1919 werden ver
schillende plannen ten noorden
van de Lage Rijndijk uit de grond
gestampt. De ontwerpen waren
voor een groot deel van de beken
de Leidse architect Jesse.
