paleis' Cuypers' 'bisschoppelijk al een eeuw Rijksmuseum tekens aan de wand Jenny Arean blij met 'aai over mijn bol' Concerten RADIO-TV-KUNST Exposities Beeldende kunst hangt al jaren niet meer louter in musea en galeries. In enke le jaren is het werk van kunstenaars alomtegen woordig geworden. Kunst op de koffie en bij het spor ten, tijdens het knippen en scheren en op weg naar de operatietafel. Daarom een serietje over oorden in Lei den en omgeving, die in de eerste plaats een ander doel hebben, maar daar naast öók beeldende kunst exposeren. Vandaag (n een korte on derbreking) hotel-restau rant Nachtegaal in Lisse en koffie huis Fenix in Leiden. Jan Stapel. Olieverfdoeken met zeegezichten, landschappen en stillevens, maar ook met de air brush gemaakte meisjeshoofden. In de bar staat een surfplank, die Nagel met een afbeelding van een topless dame heeft opgevro lijkt. Bonnier vertelt een redelijk aanbod te hebben. De agenda voor dit jaar is vol, voor volgend jaar is er echter nog alle ruimte. Kunstenaars seinen elkaar in over de mogelijkheid in Lisse te exposeren. Voor Stapel is dit zijn eerste expositie. Hij is in huis ge haald via een familielid van één van de koks. De verkoop in De Nachtegaal is niet onaanzienlijk. Bij zes van Stapels' werken hangt al een kaartje 'verkocht'. Volgens Bon nier komt het voor dat meer dan de helft van het geëxposeerde werk wordt verkocht. Zelfs zijn De Nachtegaal Bij hotel-restaurant De Nachtegaal aan de Heereweg in Lisse ziet men graag exposanten met veel werk. Er zijn heel wat muren die kunnen worden ge vuld: bij de receptie, in de eetza len, de gang naar het casino, de gangen bij de hotelkamers en de wanden in de bar. Sinds tweëenhalf jaar worden er tentoonstellingen gehouden, elke maand, een andere. Men heeft er voorkeur voor kunste naars uit de regio en voor werk dat in een themaweek is in te passen. Want zes maal per jaar wordt aandacht besteed aan een land. Als de Verenigde Staten aan de beurt zijn, wil men naast milkshakes en hamburgers en een vertegenwoordiger van de ambassade,- graag ook Ameri kaanse kunst aan de wanden. Bedrijfsleider J.R.M. Bonnier legt uit waarom een grote hore- ca-instelling als De Nachtegaal zich met beeldende kunst bezig houdt. Hij geeft drie redenen: het aanzien van het bedrijf wordt er geregeld door opgefrist; kunste- naars uit de regio hebben de kans om te exposeren; nieuwe gasten maken kennis met het etablissement. Hij legt uit: "Kijk, we geven aan de opening van een expositie altijd een feestelijk tintje. Dat is een aangekleed gebeuren. De kunstenaar mag op onze kosten zijn vrienden en familie uitnodi gen. Dat betekent voor ons dat er mensen binnenkomen, die hier misschien nog nooit zijn ge weest. Wie weet bevalt het hen zo dat ze nog eens terugkomen. Daarom hebben we graag men sen uit de regio, die overigens ruim is, van Noordzeekanaal tot Den Haag. Die zijn gemakkelijk aan het bedrijf te binden". Bonnier organiseert de exposi ties en bepaalt wie er zijn werk mag hangen. "Ik wil niet zeggen dat ik een deskundige ben. Mis schien is dat wel een voordeel. Ik zit niet aan stromingen vast, zo dat we een gevarieerd program ma hebben. Wel kijk ik gevoels matig naar de kleuren. Een steenkleurig schilderij op een stenen muur, dat kan natuurlijk niet". In de Nachtegaal kunnen zo wel zondagsschilders als gedi plomeerde kunstenaars hun werk tonen. Ook zegt Bonnier geen voorkeur te hebben voor fi guratief werk, al ligt dat bij de gasten wel het beste in de markt. De eisen die hij stelt hebben vooral ook betrekking op de pre sentatie. Het werk moet er ver zorgd uitzien. Geen doeken met een lijst van schrootjeshout, want dat komt onplezierig over op de gasten. Bonnier: "Als een kunstenaar belangstelling heeft nodig ik hem uit voor een praatje. Zijn werk bekijk ik aan de hand van fotomateriaal. Abstract of figura tief werk maakt me niet uit. We kunnen hier ook beeldhouw werk of bijouterie tentoonstel len. Alleen politieke onderwer pen, uitgesproken rechts of links, die kunnen we hier niet ge bruiken. Een schilderij met een hakenkruis heb ik geweerd. Maar eigenlijk zijn er zelden pro blemen. Het valt me op dat kun stenaars meest rustige, geduldi ge mensen zijn. Ze hebben in elk geval een heel ander levenstem po dan ik". Op het ogenblik hangt er werk van de Voorschotense schilder er wel eens buitenlandse hotel gasten die een werk meenemen in het vliegtuig terug naar huis. De Nachtegaal berekent bij ver koop twintig procent provisie. Bonnier: "Maar daar gaat het ons absoluut niet om. Je moet dat meer zien als een tegemoetko ming in de kosten. Wij stellen toch de wanden beschikbaar, zorgen voor spotjes en publici teit". Fenix Sinds drieënhalf jaar is op de Bo termarkt in Leiden een galerie annex koffiehuis gevestigd: Fe nix. Theo Robben is er de eige naar van. Een voormalig sys teemontwerper uit Tilburg, die een goede baan in de automatise ring eraan gaf om in een eigen zaakje in Leiden uit de as te her rijzen. "Als systeemontwerper had ik een goed inkomen en kocht veel beeldende kunst. Uit liefhebberij schilder ik zelf ook. Ik dacht me prettig te zullen voelen bij een galerie. Maar juist in de tijd dat ik wilde beginnen kenterde het tij, de verkoop van beeldende kunst liep terug. Vandaar die combinatie met een koffiezaak, al had ik geen enkele ervaring in de horeca en kende ik Leiden amper. Ik had er geen flauw idee van of mensen bij mij op de kof fie zouden willen komen. Dat is alles meegevallen". "Natuurlijk had ik liever een echte galerie gehad. Fenix heeft toch een mindere status. Het is vlees noch vis en dat heeft helaas zijn weerslag op de kunstenaars die ik hier kan laten exposeren. Ik streef er naar elke maand van expositie te wisselen, maar er zijn periodes dat ik werk uit mijn eigen bezit in de zaak moet han gen. Toen ik begon rekende ik op een groot aanbod, maar nu kan ik me die twijfels wel voorstel len. Want als een koffiezaak goed loopt, neemt dat veel tijd in be slag. Je bent dan niet in staat het publiek aan te spreken en en thousiast te maken voor de kunstwerken. Het blijft bij vrij blijvend kijken. Dat werkt door in de verkoop". "Aan de andere kant: hier ko men veel meer bezoekers. In een echte galerie komen hooguit twintig mensen per dag kijken, hier wordt het werk dagelijks door een veelvoud daarvan ge zien. En aan het exposeren zijn geen kosten verbonden. In geval van verkoop gaat het hele bedrag naar de kunstenaar. Dat zou toch moeten aanspreken". "Bij het publiek valt wel een zekere gewenning te bespeuren. In het begin had ik vaak figura tief werk, toch hadden veel men sen daar moeite mee. Inmiddels is de drempel lager geworden. Mijn eigen voorkeur gaat uit naar abstract werk, dat wordt door be zoekers nu meer gewaardeerd". Wie nu in Fenix gaat kijken, zal zien hoe de wanden van het ach terste deel in felle kleuren zijn beschilderd. De Leidse kunste naar Jaap Kanbier, die onlangs bij galerie Stelling exposeerde en een decor vervaardigde voor de Lyrische Komedie, maakte de muurschildering. Vergankelijk werk want in augustus zal Rob ben eigenhandig de witkwast hanteren om Fenix in de oor spronkelijke staat terug te bren gen. "Die muurschildering roept veel reacties op. Het is een groot contrast met wat men hier ge wend is. 'Blijft dat nog lang zo', informeren bezoekers wel eens, maar anderen zijn enthousiast. Dat vind ik al heel wat". VRIJDAG 19 JULI 1985 Lii Rijksmuseum voor Geologie en Minera logie - 'Mineralen uit vakantielanden', V m 1/9; ma t/m vr van 10-17 uur, zo 14-17 Bedrijfsleider Bonnier van De Nachtegaal: "Ik wil niet zeggen dat ik een deskundige ben, maar dat is misschien wel een voordeel". (foto Holvast) Theo Robben van Fenix voor de muurschildering i galerie gehad". e Rijksmuseum, ontwerpen en bou- 10 tot 17 uur, zondag 13 tot 17 uur, maandag gesloten. Tot 10 november (catalogus f 10). P. J. H. Cuypers, gebouwen en ontwerpen. In Nederlands Documentatiecentrum voor de Bouwkunst, Droog bak IA, Amsterdam. Open: dinsdag tot en met vrijdag van 10 tot 17 uur, zaterdag en zondag 13 tot 17 uur, maandag gesloten (boek f24,50. Staatsuitgeverij). Cuy pers als kerkenbouwer. Staal Bankiers, Lange Houtstraat 8, Den Haag. Openings uren bank. Tot 1 oktober (catalogus van drs. H. P. R. Rosenberg (f 10). Bij Unie boek verscheen het boek Honderd jaar Rijksmuseum. Prijs f34,50. AMSTERDAM (GPD) - Sinds honderd jaar staat er in Amster dam een „bisschoppelijk paleis". Althans die kenschets gaf J. P. Holswilder er aan in een spotprent die hij tekende voor het toenmali ge blad De Lantaarn. De architect van dit zogenoemde paleis, P. J. H. Cuypers, ligt geknield tijdens de „wijding" ervan, te zamen met de wegberijders. De Stuers en Alber- dingk Thijm. Het was één van de kritieken die op de schepping van Cuypers werd geuit. Opvallende afwezige op de officiële opening op 15 juli 1885 was koning Willem III. Zijn uitspraak „In dat gebouw zal ik nooit een voet zetten" hebben de historici tot nu toe nooit bevestigd gekregen, maar dat hij het met dit bouwwerk, een mengstijl met nog al wat gotiek niet eens was. staat vast. En daarbij zal voorts wel een rol gespeeld hebben dat de koning gebelgd was omdat het nieuwe museum niet naar koning Willem I vernoemd was, zoals oorspronke lijk de bedoeling was. En de vorst had een mooi excuus voor zijn ont stentenis, hij was aan het kuren in Duitsland. De geschiedenis van het Rijks- museumgebouw alsook Cuypers als architect en kerkenbouwer staan centraal in drie exposities: in het Rijksmuseum zelf, de Droog bak in Amsterdam en Staal Ban kiers in Den Haag. Een feit is dat architect Cuypers in de tweede helft van de negen tiende eeuw zijn visie nadrukkelijk gestalte heeft gegeven in twee mar kante gebouwen in de hoofdstad: het al genoemde Rijksmuseum en het Centraal Station die uiterlijk veel overeenkomst vertonen. Voorts torenen enkele rooms-ka- tholieke kerken de Amsterdamse hemel in. Van zijn zes kerken in de hoofdstad zijn er inmiddels twee afgebroken, waaronder de ver maarde Willibrordus buiten de ves te die het aan de Amstel nog geen eeuw heeft uitgehouden. Nederland was in 1813 na de Franse tijd onafhankelijk gewor den onder koning Willem I. Dat feit diende na een halve eeuw toch op de een of andere wijze blijvend ge stalte te krijgen. Wat was mooier dan de stichting van een „Muzeum Koning Willem de Eerste" in 's rijks hoofdstad? Trouwens, een be hoorlijk onderdak voor de nationa le kunstcollecties was hard nodig, zo schrijven K.M. Veenland-Heine- man en A. A. E. Veis Heijn in hun boekje Het nieuwe Rijksmuseum. Die verzamelingen waren onderge bracht in het Trippenhuis aan de Kloverniersburgwal in Amster dam; de omstandigheden waarin ze verkeerden waren verre van ide aal? Het onderkomen was brandge vaarlijk, bovendien werd in de di recte omgeving een petroleumop- slag gevestigd. De zaal waar de Nachtwacht hing werd enkele ke ren per maand gebruikt voor de vergadering van de Academie van Wetenschappen, die medebewoner van het Trippenhuis was. Jacob van Lennep stelde zich in de strijd om verbetering hierin te krijgen slagvaardig op. In een ano niem artikel (1859) schreef hij: In dien gij dan toch een zelfmoord moet begaan als artistieke natie, begaat hem dan op eens, met één slag, die luid weerklinke, en niet door langzame uithongering." Prijsvraag Diverse initiatieven voor een be tere behuizing strandden, maar een paar jaar later zag het er dan toch naar uit dat een in leven ge roepen commissie betere papieren zou hebben. Ondersteund door de toenmalige minister Thorbecke werd in 1863 begonnen met een geldinzameling voor een nieuw museumgebouw, dat niet meer dan een half miljoen gulden zou mogen kosten. Er werd bovendien een prijsvraag uitgeschreven. Bij na een jaar later waren er maar liefst 21 plannen binnen. Nee, niet Cuypers kwam als nummer een uit de architecten wedstrijd te voor schijn, maar Ludwig Lange en diens zoon. Lange had al musea op zijn naam staan: dat van Leipzig en het archeologisch museum in Athene. Wat kon hem hier in ons land nog in de weg staan? Precies datgene waarmee hij in Duitsland en Griekenland wel succes had geoogst: de renaissance en de klas sieke oudheid. Dat werd door de kritiek die volgde beschouwd als „on-Nederlands". En zoals het wel met meer win nende ontwerpen het geval is, van al die ingezonden plannen kwam niets terecht. Sterker nog, toen men zich dan toch niet kon vinden in de tekeningen van Lange werd Een 'opengewerkte' tekening van ht tweede-prijswinnaar Cuypers ge passeerd en kreeg architect Eber- son de opdracht voor een nieuw ontwerp, die overigens ook aan de prijsvraag had deelgenomen. Hoe wel de commissie zich in zijn idee kon vinden, werd zijn plan toch niet uitgevoerd. Het duurde tot half 1875 voor er een nieuwe prijsvraag werd uitge schreven. In de voorwaarden stond onder meer dat het museum zijn bestemming diende uit te druk ken: het bewaren van Nederlandse schilderijen uit de 16de en 17de eeuw. Bovendien zou het als een soort „poortgebouw" fungeren voor de nieuwe stadswijk die er ten zuiden van zou verrijzen. Er moest een onderdoorgang komen. Dat die ook werkelijk is gerealiseerd daarvan kan de bezoeker zich da gelijks overtuigen. Het ministerie van Binnenlandse Zaken had in middels een afdeling kunsten en wetenschappen gevormd, waarvan jhr De Stuers het hoofd was gewor den. Nadat een ontwerp van Cuy pers nu wèl de eerste prijs had be haald beijverde De Stuers zich de realisering van het museum tot een succes te maken. Overigens zou niet het winnende ontwerp geko zen worden, aan de stijl er van zou nog het een en ander gesleuteld worden. Typerend voor het Rijks museum is dat het niet één hoofd ingang heeft, maar twee. Wie van cijfertjes houdt: het Rijksmuseum van Cuypers werd opgetrokken uit 8.500.000 bakstenen, op 8000 palen voor een aanneemsom van f 650.000. De uit Roermond afkomstige Pierre Cuypers, die zijn opleiding genoot aan de Antwerpse Acade mie koesterde al vroeg een grote voorliefde voor de gotiek. Als bou wer van kerken had hij de wind mee, want na het herstel van de t Rijksmuseum. bisschoppelijke hiërarchie ont stond er een grote vraag naar kerk gebouwen, vertellen Guido Hooge- woud, Janjaap Kuyt en Aart Oxe- naar in hun geschrift P. J. H. Cuy pers en Amsterdam. Ook de inrich ting en versiering van kerken legde hierbij gewicht in de schaal en Cuypers speelde op de situatie in door de stichting van een werk plaats. Voor de bouw van kerken waren immers gespecialiseerde handwerkslieden nodig, die zo in de oude ambachten konden wor den opgeleid. In geschrifte onder vond Cuypers steun van Alber- dingk Thijm; met name de symbo lische waarde van het kerkgebouw diende in ere te worden hersteld. Van grote invloed op Cuypers .is daarbij de Franse architect Viollet- le-Duc geweest, wiens tiendelige standaardwerk over de gotiek een soort bijbel voor Cuypers moet zijn geweest. Op schetsbladen van Cuypers staan soms regelrechte verwijzingen naar Viollet. En het was Viollet die in zijn land een op leving teweeg bracht van de go tiek. Het aan Amsterdam gewijde boek over Cuypers omvat de perio de 1860-1898. Naast het vele dat tot stand gebracht is, zijn uiteraard ook ontwerpen niet gerealiseerd. Zo blijft een ontwerp voor een Pas sage - in heel wat Europese steden ontstonden in die tijd winkelpassa ges - in het ongewisse. Zijn ijs baan is ook nooit gebouwd. Even min als zijn ideeën ten aanzien van het Damrak (een grote verkeers weg) en beurs, geplaatst aan de Prins Hendrikkade westelijk vóór het Centraal Station, zijn uitge voerd. En het Museumplein is niet Amsterdams' mooiste straat ge worden. Maar dat was niet de schuld van Cuypers. Scheveningen Cabaretprijs SCHEVENINGEN (GPD) - De al lerminst zachtzinnige humor van het theaterprogramma van Jenny Arean is met een prijs bekroond en gewaardeerd. Ze krijgt de Scheve ningen Cabaretprijs 1985 voor haar show 'Gescheiden vrouw op oor logspad'. Jenny Arean, net terug van een zonrijke vakantie, heeft er geen moment over gedacht om de prijs te weigeren. „Welnee, waarom zou ik? Ik vind het een aai over je bol, temeer omdat ik hoor dat de jury unaniem was in de beslissing". Jenny Arean heeft de teksten voor haar solöprogramma niet zelf geschreven. Haar schrijvers, Ischa Meijer, Robert Long, Gerrit Krol, Dimitri Frenkel Frank en anderen, teken den voor haar de portretten van een aantal vrouwen, zonder dat Arean zich associeert met een min derheid of een actiegroep. Het titel nummer zegt in de openingstekst onder meer: „Gescheiden vrouw op oorlogspad, wie doet me was, wie doet me wat. Een oorlogs vrouw, gescheiden pad, van wat naar wie, van wie naar wat. Vergeet mij niet, vergeet het niet, ik ben je eigen stuk verdriet...", dichtte Ischa Meijer. Jenny Arean (42) - die als actrice in toneelstukken en musicals en als cabaretière een grote naam heeft opgebouwd - is Jenny Arean. op het ogenblik druk met een film rol bij Pim de la Parra. Haar theaterprogramma is uit stekend ontvangen. Ze speelt het komend seizoen door en is zeer te vreden over de belangstelling van de schouwburgen. Er zijn al 110 voorstellingen geboekt. De Scheveningen Cabaretprijs is in 1983 ingesteld door de Stichting Scheveningen Bad en achtereen volgens toegekend aan Herman van Veen en Martine Bijl. Jenny Arean neemt de prijs in ontvangst op 29 september tijdens een cabaretgala in het Circusthea ter in Scheveningen. Naast haar treden dan prominenten op uit het vaderlandse cabaret. LEIDEN - Ewald Kooiman bespeelt vanavond het orgel van de Hooglandse kerk. Hij doet dat in het kader van het Internationaal Orgelfestival. Op het pro gramma staan werken van Bach, Rein- ken en Werckmeister. Aanvang kwart' over acht. Het wekelijkse wandelconcert in de Hartebrugkerk wordt morgenmiddag verzorgd door de organist Arie Plomp. Deze orgelbespeling duurt van drie uur Voor het lunchconcert op de woensdag middag in de Hooglandse kerk staat dit maal de naam van Martin Voogd geno teerd. Van half één af kan men zijn or gelspel beluisteren. OPDRACHT VOOR KYLIAN - Jiri Kylian, de artistiek-directeur van het Nederlands Danstheater, heeft een Russische uitnodiging aange nomen om voor het Russische to neel een aantal eenakter-balletten te produceren. Het gezelschap ver vulde in Leningrad een gastsei- zoen van zes dagen. Kylian heeft toegezegd eenak ters te zullen maken voor het gezel schap „Choreografische Miniatu ren", dat zestien jaar geleden werd opgericht. SJOSTAKOVITSJ - Maksim Sjostakovitsj, de zoon van de be roemde Russische componist Dmi tri Sjostakovitsj, wordt met ingang van volgend jaar de nieuwe diri gent van het symfonie-orkest van New Orleans. De uit de Sowjet-Unie afkomsti ge Maksim Sjostakovitsj heeft in 1981 politiek asiel gekregen in de Verenigde Staten. Leiden De Lakenhal - Aspecten van Nederland se tekenkunst 1945-1985, tot 12/8; 'Ver zameld en getoond', over oude sleutels en sloten, t/m 2/9; di t/m za van 10-17 uur, zo 13-17 uur. Holiday Inn - pentekeningen Rob van der Horst en Karei Lengkreek, t/m 31/7; dag. 10-22 uur. Galerie van der Vlist - Joop van Ulden, keramiek, Beatrice de Metz, wandkle den, Ronnie Meerts, grafief, tot 15/9; di t/m za 10-17 uur. Holiday Inn - aquarellen van Arien van Steenderen, t/m 28/8. Stelling - Lange Mare, 'Eenzaam maar niet alleen', tekeningen, schilderijen en sculpturen; t/m 3/8; di t/m za van 12-17 Pijpenkabinet - 'Een ander gezicht', met zeldzame Franse figurale pijpen, t/m 11/ 8; zo van 13-17 uür. Rijksmuseum voor Volkenkunde - 'Poolstreken, over leven en overleven' en 'Groenland, tastbaar verleden', t/m 21 9; di t/m za van 10-17 uur. zo van 13-17 Museum van Oudheden - 'Op goede gronden' over de eerste boeren in NW Europa, t/m 1/9; di t/m za van 10-17 uur. zo van 13-17 uur. Museum Boerhaave - 'Balans van een eeuw', t/m 31/12; di t/m za 10-17 uur, zo 13-17 uur. Galerie Oude Rijn - Stille Mare, tekenin gen, aquarellen en houtsnedes/collage van Tjade Witmaar, t/m 31/8; dag. 11-18 uur, do tot 21 uur. Piggelmee - Jan Vossensteeg, 'vrouwen van het nachtleven', geëtst en getekend in houtskool en pastel door Lia Laim- böck, t/m 2/8; ma t/m za van 9-18 uur, do van 9-21 uur. Pourquoi Pas - Nieuwe Beestenmarkt, Lilian Groeneveld, Jossy Gussen, aqua rellen, tot 31/8; di t/m za 9-22 uur, zo van 11-22 uur. Leiderdorp Leythenrode - Franse aquarellen Chris- taan Groothoff, t/m 8/8; dag. van 10-20 Gemeentehuis - expositie gemeentelij ke kunstaankopen, t/m 10/9; ma t/m do 8-17 uur. vr 8-15 uur. Warmond Galerie De Pomp - Dorpsstraat, aquarel len en potloodtekeningen van Margare- tha Aeyelts, t/m 8/8; di 19-21 uur. woe, do, za, zo van 14-16 uur. Het Oude Raadhuis - Dorpsstraat, Frans Jan van der Heide met maritieme schil derijen en olieverf, t/m 1/8; woe, do, zo 14-16 uur, di 19-21 uur, za 10-16 uur. Wassenaar Auberge De Kieviet - Stoeplaan, aqua rellen van Isabel van Selms, t/m 25/7; di t/m zo van 9-12 en 15-19 uur. Beeldentuin De Narwal - Oud Clingen- daal, beeldenexpositie, t/m 29/9; ma t/m vr van 11-17 uur.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1985 | | pagina 19