Bartje bidt ook niet
voor blauwe bonen
Een grootscheepse wormenjacht
Jan Krol 13 jaar later dienstweigeraar
ZATERDAG 29 JUNI 1985
EXTRA
PAGINA 23
Jaren geleden raakte televisiekijkend Nederland in de ban van Bartje, de
schepping van Anne de Vries. De serie beleeft momenteel al haar tweede
herhaling. De hoofdrol werd gespeeld door Jan Krol uit het Drentse Drouwen,
9 jaar oud destijds. Tegenwoordig woont en werkt hij in Heemstede. Wat is er
van hem geworden?
door Jan Wierenga
van Willy van Hemert. Het succes
galmde geruime tijd na, ebde weg. Een
paar keer kwam de belangstelling terug.
Dat was ten tijde van de eerste herhaling
en de tweede die thans over het schermt
rolt. Twaalf jaar na de opnamen. Velen
willen weten hoe het momenteel met
hem gesteld is. Ze overvallen hem op
zijn werk als hij niet oppast. Loerende
camera's. Dat kan niet. De NCRV-gids,
oké dat zat erin. Pontificaal in de Privé
onlangs: ach daar zal het wel bij blijven.
Maar nee, telefoon hier, telefoon daar. In
het verre Drouwen bemiddelt moeder
Krol. Ze hebben het wel gezien: giert
drokte meer, geen nieuwe afspraken.
Boek niet gelezen
J an volgt deze herhaling elke aflevering
opnieuw getrouw. Maar curieus: hy
heeft nimmer het boek gelezen. Het
verhaal kent hij van het manuscript voor
de tv-serie. Maar noch heeft 'Bartje', nog
'Bartje zoekt het geluk' ooit in het echt
gelezen. Hij wil dat toch nog eens doen.
Maakt niet de indruk daar onmiddellijk
werk van te maken. Onsterflijke Bartje.
Hij wordt vermenigvuldigd in boeken,
Bartje met zijn ouders in de tv-serie naar het hoek van Anne de Vries.
(foto ANP)
door Henk Dam
Hoe zou 't met Bartje wez'n. Over de
romanfiguur van die naam,
geesteskind van Anne de Vries,
hoeft niemand zich zorgen te
maken. Die leeft ten eeuwigen dage.
Maar die jongen dan, die destijds de
hoofdrol speelde in de
NCRV-televisieserie? Jan Krol uit
Drouwen. Een hele kerel is dat
geworden, 22 jaar inmiddels. Van
dat parmantige ventje met zijn kuif
van haarlak, die zo levensecht op de
buis verscheen, is niet veel meer
over.
Parmantig is het juiste woord niet meer.
Zelfbewust is beter. Jan woont nu onder
de Hollanders en spreekt zonder accent
hun taal. Werkzaam onder gehandicapte
kinderen. Jan heeft het in de showbizz
naderhand niet ver geschopt. Hij had
daar geen trek in. Stel je toch voor,
constant in de schijnwerpers, hij zou
daar doodziek van zijn geworden. Dat is
hij nu ook al een beetje, eigenlijk.
Daarom is dit het Laatste Gesprek.
Jan Krol was negen jaar plus een stukje
tien toen hij Bartje speelde in de serie
Afgelopen weekeinde was
het weer zover: in het
Britse dorpje Willaston
werd voor de zesde maal
het
wereldkampioenschap
wormsteken gehouden.
Onzin? Integendeel, zoals
bijna alles in Engeland
een bloedserieuze zaak.
Het leven van de lumbricus terre-
stris is in de eerste plaats saai. Hij is
ongewerveld, doof, praktisch blind
en heeft een hooguit rudimentair ze
nuwstelsel. Zijn dagen worden ge
vuld met aarde happen aan de voor
kant en dat weer uitscheiden aan de
andere kant.
Beneden is het altijd donker, altijd
vochtig, en altijd hetzelfde. Nooit ge
beurt er eens iets leuks. Nee, het valt
niet mee om een regenworm te zijn. Be
halve als je onder het nietige Britse
dorpje Willaston woont, want dan heb je
één keer per jaar een dagje uit. Willaston
namelijk, pal naast het Westengelse
Nantwich (ook geen metropool), is elk
jaar in de maand juni het toneel van het
wereldkampioenschap wormbezweren.
Of wormstampen. Of wormtrillen. In elk
geval: het gaat erom zoveel mogelijk
wormen boven de grond te krijgen.
Daarmee heeft het plaatsje, dat verder
in geen enkel opzicht opmerkelijk is, het
Guinness Book of Records gehaald. Het
is dan ook niet gering wat de boeren
zoon Tom Shufflebotham in 1980 pres
teerde. Hij wist in een half uur tijds 511
wormen naar het aardoppervlak te krij
gen. Onderwijzer Gordon Farr, sinds het
prille begin de grote man achter het we
reldkampioenschap, voorzitter, secreta
ris en enig lid van het bestuur dat de
wedstrijd jaarlijks organiseert en boven
dien scheidsrechter, zegt dromerig:
„Tom was groots. Hij woont hier nu niet
meer. Het laatste dat ik van hem ge
hoord heb is dat hij in binnen- en buiten
land demonstraties wormbezweren
geeft".
Zoals in da{ eerste jaar van de WK
wormbezweren, 1980, is het nooit meer
geworden. Maar elk jaar opnieuw probe
ren enige tientallen fanaten de prestatie
van Shufflebotham te verbeteren. In
goede jaren halen de beste deelnemers
met gemak 300 wormen naar boven; het
totale aantal wormen dat zich naar bo
ven laat lokken, loopt dan in de duizen
den. Ja, het wereldkampioenschap
wormbezweren is iy Willaston een be
scheiden traditie geworden. Het is alle
maal te danken aan het grote enthou
siasme van schoolmeester Farr die de
trofee (een zilverkleurige worm) ont
wierp, en het evenement zijn spelregels
schonk.
Hoe gaat het wormbezweren in zijn
werk? In de eerste plaats wordt een stuk
grond in vakken van drie bij drie meter
verdeeld. Iedere deelnemer krijgt een
slap kaft, hard kaft, in
advertentieteksten en wat moesten
souvenirverkopers zonder hun stenen
Bartje, dat aardige beeldje in diverse
afmetingen, zo betaalbaar voor iedereen.
Bartje is de échte Commissaris der
Koningin in Drenthe. Dr. Oele komt een
heel eind, akkoord, maar diens Integrale
Structuurplannen leggen het
ruimschoots af tegen Brune Bonen
Klabatse. Dr. Oele is bovendien nog te
groot voor een permanent plaatsje op
Hare Majesteits werktafel.
Keer op keer ontfermt een heel volk zich
over dat Drentse kereltje. Dat gaat nooit
verlo-ho-ren. De NCRV kan hem een
jubileum lang ongestraft blijven
herhalen. Jan weet alles nog van de
opnamen. Onbevangen voor de
camera's. Vaak last van de slappe lach,
waardoor verschillende scenes steeds
opnieuw moesten. Willy van Hemert
was een geduldig man, die zyn
kindersterretjes met veel begrip
behandelde. Ik bid niet veur brune
bonen, nooit nooit nooit. Vooral dit
beroemde zinnetje mislukte vele malen.
Barkje was een spel, zegt Jan. Heel leuk
met de andere kinderen die meededen.
Dominique alias Riki, Hans alias Arie.
Broertje en zusje van Bartje. Zou hij nu
opnieuw moeten acteren, het zou
allemaal een stuk enger zijn.
Filmmoeder Jantje Weurding. De
Bartje-familie is een beetje uit elkaar
gevallen. Natuurlijk. Hun leven gaat
verder. Er is nog een reünie geweest.
Geen flair
Jan Krols ouders hebben nooit
aangestuurd op een vervolg van de
filmcarrière van hun zoon. Jan werd niet
vwat Danny de Munck nu is. Die is ouder
dan hij destijds, en bovendien wil hij
niet ontkennen dat hij die flair gewoon
niet in huis had. Een onvervaard
stadsjoch tegen een dorpsjongen uit
Drenthe waar men van huis uit toch al
niet behept is met bombarie en
drukte makerij. Geen eerlijke
competitie. Direct na de eerste
afleveringen was er anders werk genoeg
aan de winkel. Handtekeningen zo goed
en zo kwaad. Uitnodigingen links en
rechts voor openingen van van alles en
nog wat, en andere erebaantjes. Met
scepsis werd alles gewogen en
doorgaans te licht bevonden. Een paar
krenten slechts uit de pap. Het grote
geld stroomde niet binnen. Huize Krol
wist niet zo goed raad met de ontstane
situatie. Hoe werkt zoiets, wat kun je
beste doen, wat overkomt ons allemaal?
Jan bleef de verplichte glimlach
daarentegen bespaard. Hij is daar best
tevreden mee. Wel is hij bij Mies geweest
in haar programma Eén van de Acht. Hij
was meteen ook de hoofdprijs: met
Bartje een paar dagen per huifkar door
Drenthe. Dat was tamelijk gek.
Opgezadeld te zijn met mensen die je
vak toegewezen en dan is het zaak te
proberen in 30 minuten zoveel mogelijk
wormen naar boven te krijgen. Dat is
minder moeilijk dan het lijkt. Wormen
namelijk zijn gevoelig voor trillingen.
Sommige vogels hebben dat ook door.
t)ie kun je op vochtige dagen op de
grond zien stampen en daarmee wormen
naar boven zien lokken. Hengelaars ge
bruiken dezelfde truc al sinds eeuwen
om aan hun aas te komen.
Waarom is de worm zo dom om daar
steeds weer in te trappen? Mogelijk
heeft dat te maken met zijn angst voor
regen. Je kunt je dat moeiteloos voor
stellen. Vallende regen geeft ook trillin
gen; voor de worm is het dan zaak ijlings
Jan Krol nu: "Ik was Bartje
helemaal niet kende. Maar wel gezellig
en zo.
Natuurlijk heeft het door zijn kop
gespookt. Nog een keertje meedoen in
een film. Eén keer leek het er even op,
jaren later met dat geheimzinnige
telefoontje waarvan de familie tot op
heden de herkomst niet weet. Hoe oud
Jan was en wat zijn lengte was. Ze
hebben er nooit weer iets van gehoord.
Misschien was de lengte niet goed. Niet
zo heel lang daarna kwam de KRO met
de jeugdserie Q en Q. Of er verband
bestaat? Het blijft gissen. En als er nu
nog eens een kans, komt dan bedankt hij
daar waarschijnlijk toch maar voor.
Dienstweigeraar
Twee zeer deftige dames komen het
restaurant binnen. De entourage bevalt
hen niet. Ze hebben daarover een korte
woordenwisseling met de serveerster.
Deftige dames zouden dat niet moeten
doen. In Drouwen gebeurt zoiets niet.
Het idee: twee kakelende harpijen in
dure vermomming luid en duidelijk
doorkomend in het dorpscafé. Jan kijkt
opzij en kan een snelle grijns niet
bedwingen. Toch is hij aardig
ingeburgerd hier. Hij werkt in het
Epileptisch Centrum in Heemstede,
vlakbij Haarlem. Hij doet daar
vervangende dienst, omdat hij het leger
niet in wilde. Dienstweigeraar dus.
Bartje schiet niet met blauwe bonen. Hij
is daar erg kort over, grote woorden over
zo'n principiële zaak trekje er bij hem
niet uit. "Ik wil geen wapens dragen",
zegt Jan. "Ik vind bovendien dat ik hier
in Heemstede zinvoller werk kan doen
dan bij de militairen". Zodoende.
Op de boerderij in Drouwen kwam dat
wel even hard aan. Daar had de familie
niet op gerekend. Vooral ook omdat Jan
van tevoren nooit typische ideeën ter
linker of ter rechter zijde had
geventileerd. Tenminste, dat vindt hij
zelf. Politiek interesseert hem niet.
Dienstweigeren is gemakkelijker dan hij
dacht. Tevoren had hij behoorlijk de
zenuwen, maar naarmate de gesprekken
vorderden bleek dat hy sterk genoeg in
zyn schoenen stond. Gemotiveerd
genoeg.
naar boven te kronkelen voor zyn hol
letje vol water loopt en hij jammerlijk
verdrinkt.
Hoe het ook zij, bij het WK wormber
zweren wordt een veelheid van triltech-
nieken gebruikt om de worm naar boven
te krijgen. De meest toegepaste bestaat
eruit een riek in de grond te steken en
die heen en weer te bewegen. Minder
subtiele geesten springen gewoon op en
neer. Het merkwaardige is dat deze me
thoden het beste werken. Goed wrikken
met de riek, een beetje erbij stampen,
opletten en ja hoor: binnen de kortste
keren zie je de wormen naar boven ko
men, klaar om gevangen en geteld te
worden.
Andere deelnemers leggen transistor
In Haarlem plenst de regen
onophoudelijk neer. Zwarte gezichten
boven de Noordzee, waar alle narigheid
vandaan komt, de hele dag al. Van
hieruit is het met de Eend drieënhalf uur
ryden naar Drouwen. De band met thuis
is prima. Jan komt er met regelmaat. Hij
gaat dit jaar niet met vakantie omdat zijn
ouders straks in september vijfentwintig
jaar zijn getrouwd. Die Eend is trouwens
nieuw; de vorige reed hij total loss. Met
recht een schokkende ervaring, maar de
verzekering keerde gelukkig zonder
dralen een nieuwe uit.
Zachte sector
Jan Krol spreekt met liefde over zijn
werk. Hij is in het Epileptisch Centrum
leider van een groep geestelijk
gehandicapte kinderen. Geen
gemakkelijk werk. Veertien, zestien,
misschien zelfs achttien maanden moet
hij zijn alternatieve dienstplicht
vervullen. Hij hoopt dat hij daarna kan
blyven.
Na de lagere school ging hy naar de
mavo in Borger. Daarna de havo in
Emmen en ten slotte naar Leeuwarden
waar hy de Hogere Beroeps Opleiding-J
voltooide. Dat staat voor
jeugdwelzijnswerker. Jan zoekt zyn heil
in de zachte sector, prima. Hij komt nog
vaak in Leeuwarden waar z'n vrienden
Jan Krol, een jongeman waaraan niet
veel opzichtigs valt te bekijken. Half
lang blond haar, een lichte stoppelbaard,
eigentijds in de kleren. Hy houdt van
bioscopen en romantische muziek.
Herman van Veen, Liesbeth List, Hair -
wel oud, maar niettemin David Bowie.
Jan praat graag met mensen, maar heeft
op z'n tijd behoefte aan alleen zyn. Niet
eenzaam dwalend over het
Drouwenerzand, meer op z'n gemak wat
rommelend in zijn kamer. Het gaat om
een voormalige televisiester en dat
rechtvaardigt de vraag: nee, hy heeft
momenteel in de liefde geen bindende
afspraken lopen.
Hij lijkt op geen stukken na nog op
Bartje. Niet onmiddellijk herkenbaar
althans. De mensen kijken hem niet na.
radio's of cassetterecorders met de her-
riekant naar de grond toe in de hoop de
regenwormen daarmee tot een zonne-
vlugje te verleiden (waarbij vooral
"Good vibrations" van de Beach Boys
het goed schijnt te doen). Farr: "En vorig
jaar hadden we een computerprogram
meur die zei erin geslaagd te zijn de lo
kroep van de worm op de band te krij
gen". Die programmeur speelde een aan
zijn homecomputer verbonden bandje
met afschuwelijke herrie af, maar ving
niets. Net zoals de man die twee jaar ge
leden gitaarsnaren naar de grond leidde
en daarop tokkelde, het niet ver bracht.
Farr: "Deze deelnemer ving één tor, één
mot en één spin. Die telden niet mee,
want alles met poten is verboden".
(foto GPD)
Toch heeft hij het in Heemstede wel
even gezegd: denk erom, ik was Bartje
en ik kom straks weer op de televisie.
Datje 't even weet dus.
Wie wilde er vroeger geen vriendje zyn
met Bartje? Jan had ze voor het
uitkiezen. Met het verwisselen van
school kon hij steevast op voldoende
belangstelling rekenen. Jan deed
gewoon, dan deed-ie al gek genoeg.
Beginnende kapsones zette niet door. j
Bartje achtervolgde hem, maar op een
afstandje. Pas in Heemstede was hij hem:
helemaal kwijt. Spijt in zijn stem omdat
dat zo plezierig was en omdat hij er toch
nog een keer aan moet geloven.
Perfect Drents
Gien drokte. Hy kreeg de rol van Bartje
ook vanwege zyn welluidende heldere
uitspraak van het Drents. Op de auditie
moest hij een stukje voorlezen uit
Bartje. Hij beheerst zijn moedertaal nog
steeds perfect. Soms sluipt er ongewild
een Nederlands woord in. Jan kan zich
voorstellen dat voor het Drents
hernieuwde belangstelling bestaat.
Ouders leren het hun kinderen weer. Hy
zou het ook doen, mits hij er woonde
natuurlijk. Hij zit niet meer zo aan zijn
geboortegrond gebakken. Het werk is
het belangrijkst.
Bartje in Haarlem. Het scenario ligt ver
achter hem. Toch vindt hij het nog altijd
een goed verhaal. Anne de Vries heeft
precies de goede snaren geraakt. Zo was
het immers in Drenthe. Bittere armoe en
de moedeloze strijd van kleine mensen.
Jan vindt dat hij Bartje goed heeft
neergezet. Hij kan dat nu met meer
afstand en dus scherper beoordelen. "Ik -
was Bartje", zegt hij.
Het laatste wat van Bartje werd
vernomen is dat hij de sik met een
grassprietje onder de staart kietelde. Het
onwillige dier nam een sprong en was in j
één keer het bruggetje over, haar baas
meesleurend naar 't geluk. Hoe is het
eigenlijk verder met hem gegaan? Anne
de Vries vond het niet nodig dat te
vertellen. Hij had zijn werk afdoende
gedaan.
En voor wat Jan Krol betreft: liever gien
drokte.
Dat laatste is maar één van de vele
spelregels die er rond de WK zijn. Farr
zegt dat die ook nodig zijn, omdat nogal
wat deelnemers de neiging hebben vals
te spelen. "Dan hebben ze bijvoorbeeld
al uit hun eigen tuin wormen in hun
doosje gedaan. Vorig jaar hadden we ie
mand die alle wormen die hy ving in
tweeën hakte, om zo zijn score te ver
dubbelen".
Geloof het of niet, wormbezweren
wordt in Engeland serieus genomen.
Door de heren van het Guinness Book of
Records bijvoorbeeld, die eerst na een
lange briefwisseling met Gordon Farr
erin toestemden het record van Shuffle-*
botham in hun boek op te nemen. Farr:
"Ze nemen ook niet zo maar alles op.
Waar vooral discussie over nodig was,
was rond de vraag of elk stuk grond ge
lijk is. Als je elders kampioenschappen
houdt, zijn de omstandigheden daar dan
net zo als hier in Willaston? Ik heb de
heren uiteindelijk ervan overtuigd dat
braakliggende stukken grond, worm-
technisch gezien, vrijwel overal hetzelf
de zijn".
Twee jaar geleden liet ook het zeer
Britse Koninklijke Genootschap voor de
(Voorkoming van Wreedheid jegens Die
ren zijn licht over het wormbezweren
schijnen, na door verontruste leden te
zijn gebeld. Hun conclusie: "Wormbe-"
zweren is niet wreed, mits de wormen
later weer terug onder de grond mogen".
Farr: "Dat is vanaf het eerste jaar een
van de spelregels geweest. Ik tel alle
wormen, en doe ze dan in een grote tori
met lekkere compost. Als het donker is;
keren we die ton om, en kunnen de wor-j
j men ongestoord weer naar hun duistere
woningen kruipen, niet gehinderd door.
de vogels".
I Dit jaar was het niet veel, geeft Farr
toe. De winnaar van de WK 1985, het af
gelopen weekeinde gehouden, haalde
slechts 57 wormen naar boven. Lasser*
Brian Mason en zijn 9-jarige zoon James
hadden er keihard voor gewerkt boven
dien. Hoewel niet zo hard als politieman
Mike Forster die met zijn knuppel gena-
deloos z'n hele stuk bewerkt had. Zijn
score: slechts 12 wormen.
Farr: "Een slecht jaar, wat moet ik
meer zeggen? Het weer deugde niet, de
grond viel tegen. De mijnstaking zal er
ook wel mee te maken hebben, al weet
ik nog niet precies hoe. En net nu u als
buitenlandse pers er bent. Kunt u vol
gend jaar niet terugkomen?"
Een overzicht van de deelnemers
De kampioen van vorig jaar rust even uit.
