Warm eten koken op zes kilometer hoogte op li butagasstelletje Van technisch luchtmachtofficier tot luchtmachtpredikant Reportage Drie Hollanders varen per ballon over Atlantische Oceaan Het gesjacher rond een industrieterrein VRIJDAG 28 JUNI 1985 PAGINA 17 Op 6 kilometer hoogte op een butagasstelletje in de bui tenlucht van min 30 graden Celsius een warme maaltijd klaarmaken, is een van de speciale omstandigheden waar de drie Transatlantische ballonvaarders van Ca nada naar Europa mee te maken zullen krijgen. Op zich is dat nog het minst ingewikkelde, want de drie jaar voorbereiding om tot de uiteindelijke vlucht te komen hebben van het "varende trio" heel wat aanpassing en inventiviteit gevergd. Uiteraard zijn ze niet onervaren: Evelien Brink, Henk Brink en Evert Louwman; hebben ze al eerder in een mandje onder een ballon gezeten of de stuurknuppel van een vliegtuig gehanteerd. Maar alles wat voor deze Transatlantische Ballonvaart moest gebeuren, was daarvóór nog nooit eerder gedaan. Dus gaandeweg moest voor elk probleem een oplossing gevonden wor den. De man die daar het afgelopen jaar haast continu mee bezig is geweest is C. H. Bastinck uit Wijk bij Duurstede. Als grond- werktuigkundige heeft hij aan boord van de capsule gezorgd voor de nodige apparatuur die voor een zo veilig mogelijke vlucht moet zorgen. Dat er een dergelijke hooggekwalificeerde technicus in de arm genomen is, komt onder meer door de eis van de Rijksluchtvaartdienst. Met name alle communicatiemidde len, waaronder een aantal dat niet in West-Europa gebruikt wordt, moeten op de juiste wijze geinstalleerd zijn. "Al zijn som mige toestellen hier niet ge keurd, de RLD wilde toch mede werking verlenen als er maar door een bevoegd iemand ge werkt werd", zegt Bastinck. Geruisarm Gezeten op de kunststofbank voor de luchtvaartkaarttafel met daarboven de kast met zo'n 200 knoppen legt hij in een voor een leek begrijpelijke taal geduldig uit waar al dat fraais voor dient. "Helemaal bovenaan zit een nor male kamerthermostaat die voor een aangename temperatuur zorgt. Die is gekoppeld aan een kachel die rechts van dit paneel staat; werkt op gas en is heel ge- door Siem Leeuwenkamp Henk en Evelien Brink en Evert Louwman: "Unieke ervaring in je leven". i het gae loopt langs de uitlaat van de motor die voor de stroomvoorziening zorgt. Op die manier wordt het gas wat voorverwarmd, want vergeet niet: het is buiten min 30 graden. Dan zit links boven een een DME (distance measure equipment); die bepaalt via een grondbaken de snelheid van de ballon. Rechtsboven zit een UHF-zender die radiocontact mogelijk maakt tot 200 mijl". Met z'n drieën naast elkaar zit ten er vervolgens op het bedie ningspaneel de zuurstofrege laars, die verzegeld zijn geleend van de luchtmacht. "Op die hoogte van 20.000 voet heb je continu zuurstof nodig, ook als je gaat slapen. Want mocht er in eens paniek zijn, dan moetje wel direct klaarwakker zijn. Er is op die hoogte wel voldoende lucht, maar het ontbreekt er ten enema- le aan voldoende zuurstof. Zon der dat zou je gewoon van je stokje gaan, vandaar dat de con trole op de goede werking van de zuurstoftoevoer via deze vraagaf hankelijke sturingsapparatuur gebeurt. Daaronder in het mid den zitten nog twee blinkers, die de zuurstóftoevoer nog optisch weergeven. Een soort visbekje gaat steeds open als er zuurstof wordt gevraagd, uit een van de zes flessen die onder een ruk van 3,5 bar staan". Zuurstof De voorraad zuurstof is vol doende voor vier dagen, dat lijkt riskant als je weet dat de vlucht minimaal drie en een halve dag gaat duren. "Dat valt wel mee", zegt Bastinck, "want mocht de reis onverhoopt langer duren dan die vier dagen, dan kunnen ze natuurlijk een stuk zakken en daar kan wel normaal geademd worden. Vergeet niet dat alles wel haarfijn is uitgezocht door een weerkundige in Amerika. Op de van juli tot september gemid deld tweemaal per maand voor komende golfstroom die voor het slechte weer uitgaat, surfen ze als het ware naar Europa toe. Plaatselijk kan het weer natuur lijk wel veranderen, maar daar kan over- of omheen gestuurd worden". Het langdurig ophebben van de zuurstofmaskers kan mis schien wel een probleem gaan vormen. Dat is niet maximaal op uithoudingsvermogen getest en als zo'n ding dusdanig gaat irrite ren, dat het niet meer uit te hou den is, dan zullen ze toch moeten zakken, hoe gunstig de ballon vaart verder ook verloopt. Nu heeft de bemanning wel een zwa re training, zelfs bij vrieskou op de Noordzee, achter de rug. Deze zogeheten Luchtmacht Survival was ook bedoeld om in noodgevallen, als ze bijvoor beeld overboord moeten sprin gen aan parachutes in de kouwe- rende pakken die ze tijdens de vlucht steeds aan hebben, in de bar kille Atlantische Oceaan nog een kans te creëren om het alle maal na te vertellen. Verder is er met de.ballon zelf bijna twee uur gevaren om te kijken hoe alles zich een beetje gedraagt. In die korte tijd is er niet écht ervaring opgedaan met alle apparatuur aan boord. Thuisbasis "Vandaar dat ik continu be reikbaar zal zijn voor het drietal en in een aparte ruimte op de Luchthaven Schiphol is een vluchtleidingscentrum ingericht waar o.a. zeven meteo-specialis- ten de zaak in de gaten houden. Mocht er nu met de bediening van de apparauur iets aan de hand zijn, dan kan er met de thuisbasis overleg worden ge pleegd. Kijk, voor een captain op een DC-9 die naar de States vliegt is het eigenlijk routine ge worden. Deze vlucht is uniek in al zijn hoedanigheden, er is on der andere meer communicatie- en navigatieapparatuur aan boord dan in zo'n DC-9. Dat kun je niet in een stoomcursus even onder de knie krijgen, maar door het rechtstreekse contact met Schiphol wordt dat gebrek aan ervaring goed ondervangen". Weer terug naar het bedie ningspaneel, waar links en rechts van de blinkers voor de zuurstoftoevoer, een zender/ont vanger zit in de Hoge Frequentie. "Die heeft een zo hoog vermo gen, 35 Ampère liefst, dat er door Radio Holland in Scheveningen een aparte voorziening is aange bracht voor de afscherming. Een groot stuk koper is daarom in het kunststof-huis van de capsule aangebracht, als je daar met je vingers in de buurt komt terwijl er wordt uitgezonden, dan slaan de vonken gewoon over!", zegt Bastinck. Het zwarte vierkante meterlje naast de telefoonhaak van de ma rifoon is een van de twee laad- stroommeters. Tussen die twee in zit nóg een spanningsmeter die laat zien of er voldoende wordt bijgeladen door de genera tor. De generator zelf wordt ge start door een knop die een elek- tromotortje aanzet, bij brand kan de generator door één druk op de rode alarmknop direct uitge schakeld worden. Ontsteking "Dat gebeurt niet door de toe voer van het gas af te sluiten, maar de ontsteking wordt ge blokkeerd. Anders zou er nog vijf minuten gas ontbranden dat zich nog in de generator bevindt. Overigens zijn alle draden van de apparatuur van onbrandbaar ma teriaal en mag er aan boord niet gerookt worden. Dat zal voor captain Henk Brink wel wennen zijn, want die rookt behoorlijk. Het is hem afgeraden om al eer der te stoppen voor deze vlucht, daar zou hij maar zenuwachtig of geirriteerd door kunnen raken. Gewoon drie, vier dagen niet ro ken als hij in de lucht is, zo luidt het devies". Wat betreft het vochtigheids gehalte is het op die hoogte van 20.000 voet nog droger dan in de Sahara. De meter staat bijna op nul procent en daarom is het zaak de relatieve-vochtigheids- meter in de gaten te houden. Die moet minimaal 30 procent aange ven omdat dat het meest werkba re klimaat is; wordt het vochtig, dan gewoon even het raam open en je ziet de naald zakken", zegt deze in het vak doorknede tech nicus, die als het spul, in Canada eenmaal is opgestegen vliegensvlug naar Nederland af reist om de begeleiding via de ether een satellieten waar nodig ter hand te nemen. Want de drie ballonvaarders in hun drie mil joen gulden kostende luchtvaar tuig worden wel van minuut tot minuut gevolgd. "Het mooiste apparaat aan boord voor de communicatie is toch wel de richtantenne voor de satelliet. Ik heb me ook verbaasd hoe simpel en doeltreffend het gaat, gewoon draaien van de an tenne en je hoort het signaal steeds beter worden. Het komt uiteindelijk glashelder door, pri ma spul", zingt Bastinck. Schotelantenne De hele ontvangstapparatuur zit onder de tafel waarop de kaart ligt van het gebied dat moet wor den overgestoken. De ESA is een Amerikaanse vinding waarbij ook het Nederlandse Estec een steentje heeft bijgedragen. De verbinding komt tot stand via een schotelantenne in New Foundland voor het gebied tot 30 graden westerlengte, en eentje in Toulouse voor het deel ten oos ten van deze lijn. Kortom, ieder een moet deze Transatlantische Ballonvaarders continu kunnen horen of zien, over de radio of op de radar. In de garage van het taxibe drijf Hoek in Driebergen, waar de capsule al die tijd is gestald, wordt er tijdens het gesprek nog druk gewerkt aan de nieuwe zuurstofvoorziening. "We wilden eerst vloeibare zuurstof meenemen in een soort grote thermosfles. Maar om een haast absoluut vacuüm te ver krijgen heb je op de eerste plaats 100 procent lekdichte tanks no dig en verder duurt het 14 dagen om dat vacuüm te trekken. Op het laatste moment kampten we met minieme lekken en het Duit se bedrijf kon niet garanderen dat het verholpen kon worden, dus moesten we overstappen op de zware flessen van 70 kilo, waar maar 10 kilo zuurstof in zit. Voor deze vlucht betekent dat zes flessen. Dat scheelt el even wat aan gewicht, maar goed, dit werkt ook", zegt Bastinck relati verend. Omdat de Rijksluchtvaart dienst een vinger in de pap heeft, zijn er aan boord ook nog drie aparte flessen zuurstof, voldoen de voor één uur vrij ademhalen, mocht het andere systeem falen. De RLD is ook de instantie die een noodradio verplicht stelt. Dit baken zendt op een internatio naal overeengekomen frequentie van 121.5 meter/243 Mhz uit, zo dat een ieder die een signaal hoort op deze frequentie weet dat er hulp gevraagd wordt. Barograaf Om alles officieel te kunnen re gistreren is er aan boord van de capsule een barograaf geinstal leerd. Dit apparaatje wordt bij het begin van de vlucht door een commissaris van de FAI (Fédéra- tion Aviatique Internationale) voorzien van een blanco schrij- frol en daarna verzegeld afgeslo ten. Na afloop kan dan het ver loop van de reis afgelezen wor den; ook de diverse hoogtes staan vermeld op deze papierrol. "En ze kunnen natuurlijk op twee manieren in het Guinness Book of Records terecht ko men", zegt Bastinck. "Ze kun nen de grootste afstand over bruggen in een zo kort mogelijke of zo lang mogelijke tijd. Ook de grootste hoogte zou tijdens de overtocht bereikt kunnen wor den. En het zou natuurlijk het mooiste zijn als ze in Nederland landen, dan moeten ze zo vroeg mogelijk in juli vertrekken. Want hoe later ze gaan, des te zuidelij ker is de trek van de lucht stroom". Wie weet landen ze op het im porteursterrein van Toyota in Raamsdonksveer. Dan kan Evert Louwman zo weer achter z'n bu reau stappen, want de zaken gaan voor deze jonge durfal, die directeur van Toyota Nedeland is, gewoon door. "Maar voor dat ene unieke in je leven moet er wel even tijd vrij worden ge maakt", zegt hij. Shell en de prijs van Moerdijk MOERDIJK - In het debat over kerncentrales en de opslag van kernafval valt steeds vaker de naam Moerdijk. Bedoeld wordt dan het terrein van het Industrie en Havenschap Moerdijk; de groot ste zandbak van Brabant. Een paar honderd hectaren zand met één echt groot bedrijf, Shell Nederland Chemie, en een paar kleinere on dernemingen. door Laurerit Heere Het industrieterrein ontstond aan het eind van de jaren zestig. Drijvende krachten er achter wa ren het ministerie van economi sche zaken en de provincie Noord- Brabant. Moerdijk ligt op het grondgebied van de gemeenten Klundert en Zevenbergen. Die zijn deelnemers in het Industrie en Ha venschap. Net zoals de vlakbij lig gende gemeente Hooge en Lage Zwaluwe, Breda en de provincie Noord-Brabant. Die drie kleine gemeenten, Klun dert, Zevenbergen en Hooge en La ge Zwaluwe, hadden in de jaren zestig plannen voor een gezamen lijk, klein (400 ha) industrierrein aan de Moerdijk. Niet zij hebben het initiatief genomen om er een heel groot industrieterrein van te maken, evenmin als de provin- Shell In 1968 bleek Shell Chemie niet langer uit de voeten te kunnen in het Rotterdamse havengebied. Shell zocht een andere lokatie en ging praten bij Economische Za ken. Óp de nominatie stonden het Zeeuwse Sloegebied (te duur) en de Groninger Eemshaven (te ver weg) en Antwerpen. Shell wilde slechts kiezen tussen Antwerpen (financieel erg aantrekkelijk) en Moerdijk. Op 27 maart 1968 werden de bur gemeesters van de drie gemeenten, de provincie en enkele ambtenaren naar het ministerie van economi sche zaken opgetrommeld.„Het is wel duidelijk, dat deze vestiging voor Nederland niet behouden kan worden, tenzij Moerdijk aantrek kelijk genoeg kan worden ge maakt", aldus het verslag van de bijeenkomst. Op verzoek van het ministerie maakte de Rotterdamse haven dienst een ontwerp van een indus trieterrein van netto 1.400 ha. Later werd het 1.200 ha. Rotterdam maakt ook de begrotingen (Rotter dam diende voor verleende dien sten - die overigens niet in de be groting waren opgenomen een rekening van ruim 32 miljoen gul den in). Tegenvaller Het Rotterdamse plan rammelde aan alle kanten. De ene na de ande re tegenvaller ontstond. De oor spronkelijk begrote kosten kwa men uit op 280 miljoen maar moes ten worden verhoogd tot 420 mil joen. Om op dat moment uit de kosten te komen, had de grond prijs op bijna 40 gulden per vier kante meter moeten uitkomen. Maar EZ had Shell de grond aange boden voor 20 gulden, zodat het kersverse industrie- en haven schap al voor het uit de startblok ken met een tekort van 75 miljoen gulden zat opgescheept. Volgens Shell is over de prijs he lemaal niet onderhandeld. Even min is er onderhandeld over een optie die Shell nam op nog eens 250 ha. Ook daarvoor betaalde Shell, in 1975, 20 gulden. De reële prijs toen al opgelopen tot ruim zestig gulden per meter. Die uiterst voordelige transacties voor Shell hadden tot gevolg dat de rest van de grond duurder moest worden, wilde het schap niet in de rode cy- fers blijven. Probleem was echter dat Moer dijk toen niet meer kon concurre ren met Rotterdam en andere in dustrieterreinen. De problemen werden nog groter toen de econo mische groei uitbleef en er vrijwel nergens meer industriegrond werd verkocht. De voorspelling van EZ dat Shell andere giganten naar Moerdijk zou trekken werd niet be waarheid. Ook de belofte van Shell dat er voor duizenden mensen werk zou komen, werd niet inge lost. Bij alle bedrijven samen werken ongeveer 1.500 man in plaats van duizenden. Klagen Sinds het begin van de jaren ze ventig is het Industrie en haven schap Moerdijk gaan klagen in Den Haag. Soms met succes. In 1975 kwam er steun. Met honderd miljoen werden de 'eerste' Shell- verliezen weggewerkt. Maar toen resteerde nog een schuld van ze ventig miljoen. Door rente op rente liep die schuld op tot 134 miljoen in 1984. En de leegliggende terrei nen en weinig gebruikte havens vergen hoge onderhoudskosten waardoor de verliezen nu zijn op gelopen tot ruim 200 miljoen. Medio '84 besloot Moerdijk maatregelen te nemen. Daartoe werd het schap ook wel gedwon gen want Binnenlandse Zaken weigerde de begroting goed te keu ren (vanwege het verlies) en de uit zichten werden steeds slechter. Plannen werden gemaakt maar de conclusie luidde steeds opnieuw: Moerdijk is geschikt voor een aan tal bedrijven maar de grond is er veel te duur. En de organisatie deugt niet. En het verkoopappa raat is niet geschikt. Moerdijk klopte opnieuw aan voor nieuwe miljoenensteun. Ein deloos onderhandelen volgde. Commissaris der koningin Dries van Agt dreigde in een persoonlij ke brief aan premier Lubbers zelfs met aftreden als het rijk niet over de brug zou komen. Den Haag be sloot te helpen. Kernafval Den Haag wil in principe zo'n 109 miljoen bijdragen maar dan moeten de deelnemers de rest op hoesten. Het laatste voorstel tover de staatssecretaris Van Amels- voort in opdracht van premier Lubbers uit zijn hoed. Moerdijk kan 48 ha verkopen (voor 55 gul den per meter) en Den Haag wil die grond dan gebruiken voor opslajg van kernafval (als minister Winse- mius het goed vindt) en voor de op slag van overtollige mest. En on dertussen probeert Van Agt ook nog een a twee kerncentrales naair Moerdijk te krijgen. De drie kleine deelnemers heb ben inmiddels ingestemd met de verkoop van die 48 ha. Binnen is binnen, luidt zo ongeveer het standpunt. En wat het Rijk ermee doet, zien de gemeenten later wel. Tegen een opslag van kernafval en een mestbank hebben ze in ieder geval geen bezwaar geuit. Maar ze zijn ook niet in de positie om echt te protesteren. Brabants duurste zandbak. Straks gevuld met kernafval? Van buitenkerkelijk officier bij de luchtmacht tot luchtmachtpre dikant. Dat is in één zin het ver haal van Frans Jansen (34) uit Roosendaal. De Leidse hoogle raar in de theologie Ter Schegget bevestigde hem deze week in een dienst van de Roosendaalse her vormde gemeente tot luchtmacht predikant. De eerste standplaats van dominee Jansen is Schöppin- gen in Duitsland. De in Assen geboren Frans Jansen volgde een opleiding tot technisch officier aan de militai re academie in Breda. Eerst werkte hij op de basis Twente en daarna in Gilze-Rijen. "Zo'n tien jaar geleden kwa men bij mij en mijn vrouw, na de geboorte van de kinderen, vra gen op over de zin van het leven. Mijn vrouw sloot zich in 1975 aan bij een bijbelstudiegroep". De ex-luchtmachtofficier die dit ver telde en die onlangs zijn theolo gische studie voltooide moest tot dat ogenblik niets van de kerk hebben. "Ik had er totaal geen binding mee, vond het allemaal nogal zweverig en niet ratio neel". Maar Frans ging toch een keer met zijn vrouw mee naar die bij- belgroep. En na wat verzet en aarzeling raakte hij door de bij bel geboeid. In 1978 besloot hij, zijn contract met de luchtmacht niet te verlengen. "Ik gaf een ze ker bestaan op. Vrienden en ken nissen verklaarden me voor gek". Frans ging theologie stude ren aan de interkerkelijke bijbel- school by Leuven in België. Om dat het daar, naar zijn gevoel, wat té evangelisch was en te veel op Amerikaanse leest geschoeid, stapte hij na overleg met enkele predikanten, onder wie de lucht machtdominee van Gilze Rijen, over naar de theologische oplei-, ding aan de Leidse universiteit. "Ik moest daar weer helemaal opnieuw beginnen. Met de voor opleiding meegerekend ben ik in vijf jaar afgestudeerd". In zijn Leidse periode was Jansen een regelmatig bezoeker van de gere formeerde kerk in Roosendaal. Hij was daar ook betrokken bij allerlei activiteiten. Een stage als theologisch student bij de her vormde predikant van Roosen daal deed hem uiteindelijk be sluiten, zich met zijn vrouw bij de Hervormde Kerk aan te slui ten. Jansen: "Dat houdt verband met het feit dat deze kerk breed is samengesteld". De hoofd-luchtmachtpredi- kant vroeg hem een paar jaar ge leden, legerdominee te worden. "Ik heb toen ja gezegd, hoewel het niet de vooropgezette bedoe ling was toen ik aan mijn theolo gische studie begon. Maar het is wel logisch, want ik ken de luchtmacht, en dat is een groot voordeel". Jansen vindt de geestelijke verzorging bij de luchtmacht aantrekkelijk. "In Duitsland krijg ik niet alleen te maken met de luchtmacht, maar ook m*»+ eén kerkelijke gemeenschap die daar is opgebouwd. Dat maakt het my mogelijk, de nodige erva ring op te doen. Het is geen ker kelijke gemeente in de traditio nele zin van het woord, maar een afkomstig uit verschillende ker ken, die daar samen een eigen kerkvorm hebben gevonden". Professor Ter Schegget beves tigde Frans Jansen in de kerke lijke gemeente van de garni zoensplaats Roosendaal: Jansen: "We vonden het zinvol, de beves- tigingsdienst in Roosendaal te houden. Hier is het allemaal be gonnen. Waar nog bij komt, dat we hier veel vrienden hebben". Volgende week begint de nieu we luchtmachtpredikant met zijn pastorale werk in Schöppingen. Hervormde Kerk: toegelaten tot de evangeliebediening Th. van Deelen, Veenendaal, en me vrouw E. Cazemier, Groningen; beroepbaar J. Mooij Leiden, W. van Vreeswijk Zoetermeer, H. Vermeer Ede, P. J. Stam Baren- drecht, ir. W. Markus Waddinx- veen en A. B. Elbert Groningen. Gereformeerde Kerken: be roepbaar H. Menkveld, Heino (Ov.), en H. Nagelhout Zwolle. 57 beroepen! De heer A. J. Gunst (44) te Kapelle (Z.) heeft uit 57 beroepen het beroep van de gereformeerde gemeente in Terneuzen aangenomen. Die is sinds 1982 vacant. Dat zijn Axel en Oostburg ook, zodat ds. Gunst de enige predikant van dit kerk genootschap (Gereformeerde Gemeenten) in Zeeuws-Vlaande ren zal zijn. Katwijk. De gereformeerden in Katwijk aan Zee die zondag morgen naar de Vredeskerk gaan kunnen hun liedboek thuis laten. Er wordt dan alleen uit de 'Oude Berijming' gezongen, maar jeugd en jongeren kennen die niet en daarom krijgen de kerkgangers een stencil met alle teksten. De kerkeraad algemene zaken van de Katwykse gereformeerde kerk verwacht, dat de oudere ge neratie die incidentele terugkeer naar de vroegere berijming op prijs zal stellen. Ds. A. C. Kersten gaat in de dienst voor. Bij de paus. De vroegere bis schop van Den Bosch, mgr. Bluyssen, is gisteren bij de paus op bezoek geweest. Hij zit op 't ogenblik in Rome, en het is ge bruikelijk dat een bisschop de paus dat laat weten. De paus kan hem dan uitnodigen voor een persoonlijk gesprek. Over de visite zijn, naar ge woonte, geen mededelingen ge daan, maar volgens 'waarne mers' kan worden aangenomen, dat de huidige situatie in het Bossche bisdom niet onbespro ken is gebleven. Bezorgd. Uiteen brief van de Raad van Kerken in Nederland aan premier Lubbers blijkt, dat deze raad bezorgd blijft over het beleid van de regering ten aan zien van de werkgelegenheid en de sociale zekerheid. De raad waardeert het stand punt van het kabinet dat de over heid een voortrekkersrol moet vervullen bij de herverdeling van het werk, maar vraagt zich tege lijk af, of dit voornemen wel vol doende in politieke daden wordt omgezet. Vooral het tempo van de arbeidstijdverkorting is bij de overheid erg laag, vindt de raad. Hij noemt het zorgwekkend, dat het vrijwaren van burgers van gebrek - een van de voor naamste politieke doeleinden van na de oorlog - onder druk staat. Steeds meer mensen doen een beroep op kerkelijke fond sen om uit hun financiële proble men te komen. De Raad van Ker ken pleit voor een menswaardig bestaan voor hen die van een mi nimum-uitkering moeten leven.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1985 | | pagina 17