Steeds
Leiden..werkt dat?'
Universiteit doet
onderzoek naar
economie Leiden
Tentoonstelling geeft beeld van industriële werkgelegenheid 1940-1945
Woningen Hooigracht
krijgen gevelisolatie
tegen lawaai verkeer
Horecaproef
nog een tijd
voortgezet
DONDERDAG 20 JUNI 1985
LEIDEN In De Waag in Lei
den wordt vanaf vandaag tot
en met 11 juli de tentoonstel
ling 'Leiden werkt dat?' ge
houden. Deze tentoonstelling
probeert een beeld te geven
van het reilen en zeilen van de
industriële werkgelegenheid in
Leiden van 1945 tot 1985. De
tentoonstelling is samenge
steld door de FNV, de Weten
schapswinkel en studenten
van de Reinwardt-academie,
een hogere beroepsopleiding
voor museummedewerkers.
Het initiatief voor de tentoonstel
ling werd genomen door de FNV.
Omdat het organiseren van exposi
ties nu niet bepaald tot de dagelijk
se werkzaamheden van vakbonds
mensen behoort, klopte de vakbe
weging aan bij de Wetenschaps
winkel, die op zijn beurt de Rein
wardt-academie erbij betrok.
'Leiden werkt dat?' probeert
het publiek op een gerichte en aan
trekkelijke manier kennis te laten
maken met de verwikkelingen in
de industrie in Leiden. Onder meer
zijn er veel foto's te zien van indus
trie en industriële activiteiten,
maar ook foto's van bedrijfsfeest-
jes en allerlei 'snuisterijen' als be
drijfsorganen, vakbondskranten,
speciale penningen, produkten die
in de verschillende bedrijven wer
den gemaakt, relatiegeschenken
en posters. Zaken die waarschijn
lijk veel mensen zullen aanspreken
die ooit bij - soms al jaren geleden
verdwenen - bedrijven hebben ge
werkt. Behalve dit wordt met be
hulp van allerlei grafieken getoond
hoe de werkgelegenheid in de in
dustrie zich vanaf 1945 heeft ont
wikkeld.
De gegevens voor de tentoonstel
ling zijn door een aantal historici
en geschiedenisstudenten bijeen
gegaard uit onder meer boeken,
krante-artikelen en jaarverslagen
die op de Leidse industrie betrek-
king hebben. Ook hebben zij ge
sprekken gevoerd met werkne
mers en oud-werknemers van fa
brieken. Deze gegevens zijn ver
werkt in een speciaal voor deze
tentoonstelling geschreven boekje
dat op de expositie verkrijgbaar is.
Hoewel het initiatief voor de ten-
is uit Leiden vertrokken of is fail
liet.
Een ander deel van de tentoon
stelling is gevuld met bijdragen
van het gewestelijk arbeidsbureau
- dat onder meer een beschrijving
geeft van de werkgelegenheid in
Leiden sinds de Tweede Wereld-
!}"!?- °°ri°? de gemeentelijke sociale
gaan, heeft deze vakcentrale de
menstellers van de expositie volle
dig de vrije hand gelaten. "Het is
geen grote propaganda-stand ge
worden", meent Jos van Iersel,
voorzitter van de Leidse FNV.
Bedrijfstakken
'Leiden werkt dat?' valt in drie
delen uiteen. Eén deel is gewijd
aan de geschiedenis van de indus
trie in de Sleutelstad. Behalve dat
er een beeld wordt gegeven van de
algemene geschiedenis hiervan,
wordt ook een overzicht verstrekt
van de ontwikkelingen in vier be
drijfstakken waarin destijds de
meeste arbeiders werkzaam waren.
Dat zijn de textielindustrie, de voe-
dings- en genotsmiddelenindus
trie, de grafische industrie en de
metaal.
De samenstellers van de tentoon
stelling hebben speciaal aandacht
geschonken aan enkele grote be
drijven uit die vier bedrijfstakken:
de textielbedrijven J.J. Krantz en
Zonen en Clos en Leembruggen,
de conservenfabriek Nieuwenhui-
zen 'Sleutels Conserven', de brood
fabriek coöperatie 'Vooruit', de
grafische bedrijven Rotogravure
en E. J. Brill, en de metaalfabrieken
De Grofsmederij en de HCG. Ove
rigens zijn alleen nog Brill en de
HCG in Leiden gevestigd. De rest
dienst, de sociale werkplaats, de
gemeente Leiden - die materiaal
toont waarmee zij bedrijven naar
Leiden probeert te trekken en het
bio-sciencepark presenteert -, en
de Stichting Werkgelegenheid -
welke informatie geeft over nieu
we bedrijven en het Mostertcom-
plex, het nieuwe bedrijfsverzamel
gebouw.
Het derde en laatste deel van de
expositie is ingeruimd voor de
FNV zelf. De bond toont onder
meer allerlei vakbondsmateriaal
uit heden en verleden en geeft in
formatie over het landelijke en
plaatselijke beleid van de vakbe
weging.
Niet vrolijk
gane banen op te vangen. Boven
dien bleek dit werk niet geschikt
voor de werkloze fabrieksarbei
ders zodat veel Leidenaren zich ge
noodzaakt zagen werk buiten de
stad te zoeken.
Leiden is overigens van oudsher
een industriestad geweest; in het
begin voornamelijk textiel maar
met de opkomst van de moderne
industrie in de 19de eeuw kwamen
binnen de singels ook allerlei ande
re fabrieken te staan.
In de jaren '50 maakte Nederland
en ook Leiden een grote economi
sche groei door en breidden veel
industriën uit. In het begin van de
jaren '60 eisten werknemers echter
hogere lonen. Het gevolg was dat
ook de prijzen stegen, waardoor
veel bedrijven hun concurrentie
positie verloren ten opzichte van
het buitenland. Met name traditio
nele en arbeidsintensieve bedrij
ven, zoals de textiel-bedrijven
raakten langzaam in het slop.
Geen ruimte
"i
Het verhaal dat de tentoonstel- In L«den speelden echter ook
ling vertelt over de geschiedenis nog andere problemen. De bedry-
ven die in de binnenstad waren ge
vestigd hadden geen ruimte om uit
te breiden. En het bleek geen een
voudige zaak om buiten het cen
trum grond te krijgen voor uitbrei
ding. Daarnaast bleek er in Leiden
een tekort te zijn aan geschoold in
dustrieel personeel.
Overigens zijn dat niet de enige
redenen waarom een groot deel
van de industrie uit Leiden ver
dween. Ook zijn bedrijven ten on
der gegaan omdat bijvoorbeeld fu
sies verkeerd uitvielen of omdat
de Leidse industrie, is op t_„
aantal punten niet bepaald vrolijk.
In 1947 telde de stad niet minder
dan 343 industriële vestigingen
waarin in totaal 8000 mensen werk
zaam waren. Met name in de jaren
'70 brokkelde de werkgelegenheid
in de industrie echter snel af door
dat veel bedrijven hun poorten slo
ten of naar elders vertrokken. Wel
breidde de werkgelegenheid in de
dienstensector zich uit, maar lang
niet voldoende om alle verloren ge-
In de Waag werd vanochtend nog gewerkt c
hier bij de afdeling voedingsindustrie.
een bedrijf in een ander deel van
Nederland grotere uitbreidingsmo
gelijkheden had.
De tentoonstelling 'Leiden
werkt dat?' is vanmiddag geopend
door wethouder J. Fase-Dubbel
boer (economische zaken) en Mi
chel Negenman, bestuurslid van
de FNV. De expositie is op maan
dag geopend van 13.00 tot 18.00
uur, op dinsdag tot en met vrijdag
van 10.00 tot 18.00 uur, op zaterdag
van 10.00 tot 17.00 uur en op zon
dag van 13.00 tot 17.00 uur. De
Waag is ook op koopavond open.
De toegang is gratis.
LEIDEN - Onder bewoners en ei- ningen, als het genoemde ministe-
genaren van woningen aan de rie instemt met het verlenen van
Hooigracht bestaat grote .belang- subsidie. De hoogte van het subsi
stelling voor het project gevelisola- diebedrag is afhankelijk van de
tie waarmee de gemeente Leiden mate van geluidhinder. In het alge
binnenkort een begin wil maken,
zijn deze subsidiebedragen
Het project omvat het aanbren- evenwel zo hoog dat de geluidwe
gen van geluidwerende
i- rende voorzieningen, volgens de
gen aan woningen waarvan de ge- gemeente, kunnen worden aange-
luidbelasting door het verkeer erg bracht zonder enige bijdrage, of
hoog is. Sind
gelijkheid
kort bestaat de i
gemeenten om
met slechts een geringe bijdrage i
de kosten, van de huiseigenaren/
het ministerie van volkshuisves- bewoners. Pas als de hoogte van
ting, ruimtelijke ordening
het subsidiebedrag en de eventue-
i de voorgestelde i
:en begin wordt gemaakt.
lieubeheer een subsidie los te krij- le eigen-bijdrage bekend zijn, hoe
gen voor het aanbrengen van der- ven huiseigenaren definitief te be-
gelijke voorzieningen. slissen of zij aan het project mee-
De overlast van verkeerslawaai doen. De bedoeling is dat in no-
kan uiteraard niet overal tegelijk vember/december met de uitvoe-
worden aangepakt. Gedacht wordt ring va
aan een periode van vijfentwintig ningen
jaar waarin aan alle geluidoverlast
in bestaande woningen een eind
wordt gemaakt. Een en ander bete
kent dat ook voor de gemeente Lei
den, in het jaar 1985, een beperkte
hoeveelheid geld is gereserveerd
waarmee een klein aantal wonin
gen akoestisch kan worden geïso
leerd.
De gemeente heeft daarom een
keuze moeten maken welke wo
ningen het eerst aan de beurt ko
men. Die keuze is gevallen op de
woningen aan de Hooigracht. De
geluidoverlast in deze woningen is
zo hoog dat deze straat als één van
de meest urgente situaties wordt
gezien.
LEIDEN - De vakgroep macro-so- ,Met behulp
i deze data-bank
De drukke Hooigracht, die door de gemeente als eerste is uitgeko;
beurt,
Tijdens het onderzoek zal onder
meer worden gekeken naar de
knelpunten in de economische
structuur en hoe deze eventueel
zijn te verbeteren. Overigens zal de
Leidse economie niet alleen weten
schappelijk worden doorgelicht,
het is ook de bedoeling dat er uit
eindelijk beleidsadviezen zullen
worden gegeven.
Esther Jorna, medewerkster van
de Leidse Wetenschapswinkel van
de universiteit, hoopt dat het on
derzoek in september kan begin
nen. Zij verwacht dat het ongeveer
een jaar gaat duren.
Een van de belangrijke delen van
het onderzoek is het opzetten van
een grote data-bank: een centraal
Dunt waar gegevens over ontwik-
:elingen in de Leidse economie
worden verzameld en opgeslagen.
Veel van die gegevens zijn nu al
voorhanden, maar zijn moeilijk te
- 'destilleren' uit bestaande rappor-
het 'project gevelisolatie', (foto Holvast) ten en overzichten.
ciologie van de Rijksuniversiteit willen de onderzoekers onder meer
Leiden begint binnenkort moge- duidelijkheid krijgen over wat er
lyk met een onderzoek naar de eco- de afgelopen decennia nu precies
nomie van de gemeente Leiden. me* d« Leidse werkgelegenheid is
Het college van bestuur van de uni- gebeurd. Onder meer willen zij we-
versiteit moet zich hierover overi- ten of en hoe verschuivingen heb-
gens nog uitspreken. Het is de ver- ben plaatsgehad tussen verschil-
wachting dat dit binnenkort ge- lende beroepsectoren.
Leerzaam
"We hebben ook gekozen voor
de Hooigracht omdat het één van
de moeilijkste straten is om geluid-
werende voorzieningen te treffen",
aldus het hoofd van de gemeente
lijke directie milieu, G. in 't Veld.
"Aan de Hooigracht staan namelijk
tal van monumenten waarin nu
eenmaal geen voorzieningen mo
gen worden aangebracht die het
monumentale karakter van de pan
den aantasten. Wij beschouwen die
extra moeilijkheid als een goede
leerschool", aldus In 't Veld.
De afgelopen maanden heeft de
gemeente getracht elke belangheb
bende (eigenaar of bewoners van
panden aan de Hooigracht) van de
nodige informatie te voorzien om
aan de weet te komen of ze mee
willen doen aan het project. Tot 15
juni konden eigenaren en/of bewo
ners via een enquêteformulier rea
geren op de oproep van de ge
meente. Drieënveertig eigenaren/
bewoners, samen in het bezit van
72 van de ongeveer 80 woningen,
hebben daarop geantwoord "graag
te willen meedoen".
Dit betekent dat nog dit jaar ge
luidwerende voorzieningen kun
nen worden aangebracht in de wo-
Staatssecretaris
bij Noorderwiek
LEIDEN - Staatssecretaris Gin
jaar-Maas van onderwijs zal maan
dag 1 juli een bezoek brengen aan
'De Noorderwiek', het gebouw
waarin het R.K. Middelbaar-
Dienstverlenings- en Gezond
heidszorgonderwijs (mdgo) een
centrale plaats heeft gekregen. De
staatssecretaris zal spreken over
dit nieuwe onderwijs en de school,
die het twaalfeneenhalfjarig be
staan viert, bezichtigen. In de
school aan de Ter Haarkade is een
tentoonstelling ingericht over het
mdgo, die van 1 tot en met 5 juli te
bezichtigen is.
Radactie: Wim Brands Bart Jungmann
Controleur (1)
"Laten we maar naar boven
gaan", zegt Minerva-werknemer
Wies Sobus. "Daar zit nu toch
niemand. Het nachtleven weetje
wel". En inderdaad, in de zaal die
we betreden zit alleen een ver
dwaald meisje de krant te lezen;
verder niemand aanwezig.
De bijna zestigjarige Wies So
bus neemt zaterdag afscheid van
Minerva waar hij negenentwintig
jaar werkte. Eerst als buffetbe-
diende, tegenwoordig als contro
leur. "Controleren houdt ook in
dat ik het bier bestel. En het gaat
om behoorlijke hoeveelheden,
dat kan ik u wel verzekeren".
Hoe komt iemand die in 1925
in het zuidwesten van Polen
werd geboren in een Leidse stu
dentensociëteit terecht? Een le
ven in vogelvlucht: in 1940 werd
de toen vijftienjarige Wies Sobus
door de Duitsers weggehaald uit
zijn vaderland. "Ik werd te werk
gesteld in een werkkamp in het
Zwarte Woud in Duitsland. Een
maand of acht heb ik daar in een
steengroeve gewerkt, daarna een
tijd bij een boer en toen de bom
bardementen begonnen, moest
ik in opdracht van de Duitsers
puin ruimen".
Toen de oorlog was afgelopen,
bleef Wies Sobus in Duitsland.
"Ik kreeg een baantje bij de
Amerikaanse bezettingsdienst,
depots bewaken en zo, dat werk
deed ik". Terug naar Polen
kwam niet 'im Frage'. Sobus:
"De communisten waren im
mers aan de macht gekomen en
ik had geen zin om van de ene
onvrijheid in de andere terecht te
komen".
Maar wat moest hij dan? Sobus
besloot in '47 gebruik te maken
van de mogelijkheid om naar een
ander land te verhuizen. Het
werd Nederland. Niet dat Sobus
dat land kende, maar Nederland,
zo wist hij, ligt niet zo ver van
Polen en dat kwam mooi uit,
want hij hoopte altijd nog dat het
in Polen weer goed zou komen,
dat de communisten uiteindelijk
het veld zouden ruimen.
Maar dat gebeurde niet en
daarom verzoende hij zich maar
met zijn lot: een bestaan in Ne
derland. Sobus woonde aanvan
kelijk in Warmond. Hij werkte
onder meer bij een bakkerij, be
schilderde potten in een potten
bakkerij en kwam uiteindelijk in
de horeca terecht
Controleur (2)
"Ik had een vriend wel eens ge
holpen; hij werkte in de horeca.
Toen er een baantje vrijkwam bij
Minerva dacht ik daarom: dat is
wel wat voor mij. In het begin
wist ik niet wat me hier over
kwam. Waar ben ik nu terecht
gekomen, dacht ik. Wat je niet
meemaakte! Uitspattingen enzo.
Maar gaandeweg wende ik daar
wel aan. Ik ben trouwens ook
een makkelijk mens. Af en toe
moet je hier gewoon met
oogkleppen oplopen, doen alsof
je niets ziet, dat is dè methode.
En dan is het leuk werk. Ik ben
overigens snel geaccepteerd
door de studenten".
Vroeger en nu - onontkoom
baar gespreksonderwerp. "Er is
veel veranderd. Vroeger had je
ongeveer zevenhonderd vijftig le
den en zevenenvijftig man perso
neel, tegenwoordig zijn er zo'n
tweeëndertighonderd leden en
zeventien personeelsleden. Met
andere woorden: je moet een
stapje harder lopen. Vroeger was
de mentaliteit ook anders trou
wens. De afstand was groter,
maar tegelijkertijd was de om
gang prettiger. De jongens zijn
wat ruwer geworden en dat is
niet altijd even leuk. Je ziet te
genwoordig ook wel eens stu
denten verloren rondlopen.
Vroeger werden die jongens op
gevangen".
Wies Sobus vertelt dat hij zijn
dochter nooit zou hebben gead
viseerd om lid te worden van Mi
nerva. "Tja, waarom niet? Het is
niks voor haar, denk ik. Uit zich
zelf zou ze het overigens ook niet
gedaan hebben. Weet u waar
mijn dochter zich bijvoorbeeld
over verbaast? Dat die jongens
hier allemaal Wies tegen mij zeg
gen en geen u. Dat begrijpt ze
niet. Tegen een oudere man, zo
als ik, hoor je u te zeggen, vindt
zij".
En daar heeft ze groot gelijk in
natuurlijk. Het opvallende is
trouwens dat Wies Sobus de stu
denten niet bij hun voornaam
aanspreekt, maar u tegen ze zegt,
zelfs als het de grootste snotneus
betreft. Vindt hij dat niet won
derlijk? "Op straat spreek ik ze
wel gewoon bij hun voornaam
aan, maar hier niet. Hier zeg je u.
En ach, ik heb daar ook niks op
tegen. Ik ben werknemer, ze be
talen mij: zo denk ik daarover.
Ze kunnen het, met andere woor
den, krijgen zoals ze willen".
"Er zyn overigens wel leden
die mij met u aanspreken. Da
mes veelal. En dat vind ik toch
ook leuk,natuurlijk". Waarna
Wies Sobus vertelt dat hij in de
vrije tijd die hij nu krijgt zich
weer intensief met een paar van
zijn hobbys wil gaan bezighou
den: schilderen, vissen en teke-
Aan het einde van het gesprek
vertelt hij dat hij dertien jaar ge
leden weer voor het eerst in Po
len was. Hij zag toen zijn zuster
die hij nog nooit had gezien. "Ze
werd geboren toen ik in Duits
land zat. Het was een dreun voor
me, ook lichamelijk".
Hoopt hij nog steeds dat zijn
oude droom in vervulling gaat,
een vrij Polen? "Ach, ik weet het
niet... in het begin had ik wel
heimwee, maar nu niet meer zo.
Nederland beschouw ik nu als
een tweede vaderland. Ik heb
hier een gezin, een leuke doch
ter, een kennissenkring... wat wil
een mens nog meer?"
Gezicht op Waal
'Gezicht op het Rapenburg' is
een schilderij dat zich momen
teel in Deventer bevindt. Niets
alarmerends, ze zijn daar die IJs-
sel waarschijnlijk ook allang zat,
maar het werkstuk van de schil
der Bos hoort in het stadhuis van
Deventer en daar hangt het dus
niet.
'Gezicht op het Rapenburg'
verhuisde destijds samen met
Cees Waal naar het oosten des
lands. De wethouder werd bur
gemeester en het schilderij dat in
zijn Leidse werkkamer hing,
mocht als dankbetuiging mee
naar het Deventer stadhuis. Nu
is dat schilderij eigendom van
museum De Lakenhal en Waal
heeft het louter in bruikleen.
Eén van de voorwaarden daar
bij is dat 'Gezicht op het Rapen
burg' alleen maar in kantoortijd
gezien mag worden. Maar de bur
gemeester van Deventer heeft
het schilderij thuis hangen, zo
constateerden Leidse spionnen,
en dat is niet de bedoeling.
De zaak kwam daarom aan de
orde in de raadscommissie La
kenhal en wethouder Kuijers
van cultuur schreef daarop een
maand geleden een briefje naar
Deventer.
De wethouder: "Ik heb in die
brief geschreven dat volgens het
bruikleencontract het schilderij
niet voor thuis, maar voor de
werkkamer bedoeld is. Wordt
het wel thuis opgehangen dan
kun je ook allemaal problemen
met de verzekeringen krijgen.
Bovendien vindt men dat in Lei
den ook niet correct. Vandaar
dat briefje. Nee, ik heb daar nog
geen reactie op gekregen, ik zal
Waal er nog eens over benade-
Wij hebben gisteren gepro
beerd Kuijers voor te zijn en dat
is half gelukt. Waal zelf bleef on
bereikbaar, maar zijn secretares
se heeft hem namens ons de zaak
voorgelegd. "Hij heeft het in on
derzoek", is haar antwoord na
mens hem. En: "Hij voert daar
over correspondentie met de
wethouder". Met andere woor
den, de burgemeester wil er niets
over zeggen? "Nee, dat klopt".
Zo geeft het 'Gezicht op het
Rapenburg' een fraai kijkje op
het karakter van een burgemees-
Industrienota
Het idee voor het onderzoek is
afkomstig van de FNV in Leiden.
Deze bond kaartte het aan bij de
Wetenschapswinkel die het vervol
gens doorspeelde naar de universi
teit. De FNV zal bij het onderzoek
worden betrokken, als deze studie
ook inderdaad doorgaat.
De vakbeweging is trouwens zelf
bezig met het maken van een nota
waarin aandacht wordt geschon
ken aan industriële ontwikkelin
gen in Leiden. De vakbeweging
doet dit omdat onder meer in het
economische beleidsplan van de
gemeente de industrie naar haar
mening te weinig aan bod is geko-
Het is de bedoeling dat op korte
termijn een eerste aanzet voor de
nota wordt gepubliceerd. De nota
moet uiteindelijk een aantal ge
richte voorstellen opleveren die,
eventueel in samenwerking met de
gemeente, kunnen worden verwe
zenlijkt. Daarbij kunnen ook de be
leidsadviezen die uit het onder
zoek van de universiteit voortko
men een grote rol spelen.
De FNV wil in het najaar een dis
cussie-avond houden met verte
genwoordigers van de vakbonden
en vier politieke partijen in Leiden
over het industriebeleid van de ge
meente.
LEIDEN De proef met een latere
sluitingstijd op zaterdag voor een
aantal cafés in Leiden, die afgelo
pen zaterdag afliep, wordt ver
lengd. In elk geval nog met komen
de zaterdag en waarschijnlijk zelfs
tot medio september. Aan de hand
van deze proef wordt bepaald of er
een definitieve verruiming van de
sluitingstijden voor de horeca
moet komen.
In juni van het vorig jaar verleen
de burgemeester Goekoop dertien
horecabedrijven toestemming om
gedurende een jaar bij wijze van
experiment op de zaterdagnacht
pas om drie uur de zaak te sluiten,
in plaats van twee uur. De dertien
waren gekozen op grond van hun
ligging: plaatsen waar de minste
overlast werd verwacht. Dit jaar
kwamen er nog zes horeca-onder-
nemingen bij die aan de proef
mochten meedoen, doordat ze met
succes bij de gemeentelijke com
missie van beroep- en bezwaar
schriften in beroep waren gegaan
tegen een eerdere afwijzing van
hun verzoek. Op 15 juni liep de
proef af.
Naar aanleiding van de resulta
ten van de proef wil burgemeester
Goekoop de gemeenteraad een
voorstel doen hoe de sluitingstij
den nu verder moeten worden ge
regeld. De voorbereiding van dit
voorstel zal nog enige tijd kosten;
Goekoop hoopt er in september
met de gemeenteraad over te kun
nen praten. Hij heeft de bewuste
café- en discohouders al laten we
ten dat ze zaterdag hun zaak nog
tot drie uur mogen openlaten. De
burgemeester stelt de raadscom
missie voor algemene en bestuur
lijke aangelegenheden voor de
proef voort te zetten totdat de ge
meenteraad een definitief besluit
over de horecatijden heeft geno
men. De commissie vergadert hier
maandag over.
