Schitterlichten of:
het steedse vertier
BO
Jc
K
E
N
Doorwrochte roman van Oek de Jong
Wisselende historische romans
Bandijk: een boek
voor op vakantie
DE
KIEER
zandvliet
Wonderlijk dierenverhaal
DONDERDAG 20 JUNI 1985
BOEKEN
PAGINA 17
'De voorbijganger' is het debuut
van de in 1953 in Arnhem gebo
ren schrijver Herman Koch. Ze
ven verhalen telt het boek, dat
volgens de uitgever een soeve
rein geschreven debuut is.
Soeverein - tsja.
Ik moet zeggen dat ik 'De voor
bijganger' met gemengde gevoe
lens heb gelezen. Er staan verha
len in dit boek die van talent ge
tuigen. In sommige verhalen
hoor je echter de echo van een
koor andere schrijvers.
Nu even voor de goede orde:
het is natuurlijk helemaal niet
erg als een schrijver schatplich
tig is. Integendeel zelfs. Maar
voorwaarde is wel dat de auteur
een eigen toon heeft.
En dat kan helaas niet altijd
worden gezegd van Koch. Laten
we maar eens een verhaal als
voorbeeld nemen: 'De bewonde
ring, een handleiding'. Het be
gint aldus: "Het was in april 19..
Ik zat in café Luxor op het druk-
tste plein van onze stad. We wa
ren met zijn vieren: Edward Con-
ADVERTENTIE
BOEKHANDEL
LEIDEN - LEIDERDORP
OEGSTGEEST - KATWIJK
VOORSCHOTEN
Alle op deze pagina besproken
boeken zijn bij ons dlrekt lever
baar, óf vla onze TERMINAL te
bestellen en dan binnen drié da-
gen verkrijgbaar.
U heeft ze vast wel eens in een
kunsttijdschrift aangetroffen,
die foto's van met infrarood
doorgelichte meesterwerken. Ze
tonen de schilderijen onder het
schilderij, de voorstellingen die
de schilder heeft weggewerkt,
die hij niet aan het oog van de
toeschouwer bloot wil stellen.
Literatuur en schilderkunst
hebben wat dat betreft iets ge
meenschappelijks. Ook in de
laatste kunstvorm kan men diep
ere lagen aantreffen. Maar de
vergelijking gaat niet hefèmaal
op. De schrijver wil, in tegenstel
ling tot de schilder, dat de lezer
zich juist wel bewust wordt van
die onderliggende lagen.
Hieraan moest ik denken na
het lezen van Oek de Jongs
nieuwste roman "Cirkel in het
gras", een 431 pagina's tellend
boek waaraan hij vijf jaar, 'far
from the madding crowd', met
het doorzettingsvermogen van
een monnik heeft gewerkt.
Op het eerste gezicht is deze
roman het nauwgezette verslag
van de hopeloze liefde tussen
Hanna, de Italiaanse correspon
dente van een Nederlandse
avondkrant, en de dichter/kunst
historicus Andrea Simonetti.
Via Joe Kurhajec, een Viet-
nam-veteraan, die in Rome car
rière wil maken als beeldhouwer,
komt Hanna in contact met And
rea. Tijdens een gezamenlijk
etentje voelt ze zich onweer
staanbaar aangetrokken tot deze
goed ogende, dromerige man.
Andrea is niet ongevoelig voor
de charmes van de Nederlandse
journaliste, maar zijn stukgelo
pen huwelijk is er de oorzaak van
dat hij toch eerst liever even de
kat uit de boom wil kijken.
Hanna, echt een vrouw van de
ze tijd, neemt het initiatief om
Andrea te veroveren. Ze gaat op
een dag naar het museum waar
Andrea werkt en bekent hem on
omwonden haar liefde. Andrea,
overrompeld door zoveel vurig
heid, laat haar per brief weten
dat ze bij hem kan intrekken.
rad, de bekende dichter, Stephan
Arthuro, Michel Audran en ik.
We wachtten op David Orsini,
over wie mij al veel was verteld".
Die ambiance, het drukke
plein, de bijzondere namen van
de mensen - het lijkt wel het be
gin van een verhaal van de Fran
se schrijver Modiano. Of zou dat
schijn blijken tijdens het ver
volg?
Nee, het hele verhaal is in de
schaduw van Modiano geschre
ven. "Het kwam nooit tot een
openlijke breuk. We bleven el
kaar sporadisch opzoeken, spra
ken af in café Luxor of wandel
den door het havenkwartier,
maar in onze gesprekken, waarin
we van de ene zin naar de andere
sprongen zonder in de diepte te
durven kijken, teerden we meer
en meer op herinneringen, herin
neringen aan een tijd die voor
goed tot het verleden behoorde".
Je moet maar durven. Waarom
heeft Koch dit verhaal niet met
een de titel van één van Modia-
no's boeken gegeven?
Schitterlichten
In een interview in de Volks
krant vertelde de Amerikaanse
schrijver Raymond Carver on
langs dat in zijn schrijfgroep -
In zyn huis aan de Piazza Far-
nese ontmoet ze Leda, de doch
ter uit Andrea's eerste huwelijk.
Vader en dochter zijn sterk aan
elkaar gehecht. Leda ontvangt
haar 'rivale' niet bepaald gastvrij.
Ze ziet met lede ogen toe hoe de
indringster het huishouden naar
haar hand wil zetten. Hanna
"...maakte zichzelf wys dat het
haar wel lag om zich ergens naar
binnen te moeten vechten, maar
in feite vond ze het vreselijk zich
een plaats te moeten veroveren
in een huis dat niet het hare was
en dat een verleden toonde dat ze
niet kende".
De verhouding tussen Hanna
en Andrea wordt gekenmerkt
door een voortdurend aantrek
ken en afstoten. De verschillen
tussen de karakters van de twee
geliefden treden al snel aan het
licht. Hanna - niet voor niets de
dochter van een steenfabrikant -
is een zeer aards wezen, een
vrouw, die Andrea geheel in be
slag wil nemen. Andrea daaren
tegen is een dromerige, filoso
fisch ingestelde man, die zijn
verheven opvattingen over de
liefde niet kan terugvinden in de
manier waarop Hanna hem be
mint. Soms communiceren ze
door middel van briefjes.
In een van die briefjes schrijft
Simonetti: "Mevrouw, alstublieft
zet nooit meer uw tanden in enig
deel van mijn hoofd. Je mag me
bijten in mijn hals en in mijn
schouders, maar niet in mijn
voorhoofd, mijn oren, mijn neus
en mijn lippen. Het was of ik
door een hond gebeten werd....
Je beet me en ogenblikkelijk
dacht ik: Nu maak ik haar dood,
nu maak ik haar koud". Koud
maakt Andrea zijn minnares
niet, maar hij schopt haar wel op
zeer onintellectuele wijze de
deur uit.
In 'Opwaaiende Zomerjurken'
liet Oek de Jong zijn hoofdper
soon in een van de innerlijke mo
nologen het volgende zeggen-
"Bewonder gedachteloos het
avondlicht over de stad. Raak
Carver doceert creatief schrijven
-Jay Mc Inerney zat. Mc Inerney
was werkzaam bij de uitgeverij
van Carver, Random House, en
had wel eens laten weten dat hij
graag wilde schrijven.
Wat hij schreef voor die groep
creatief schrijven werd steeds
Herman Koch (foto PR)
beter, vertelde Carver. Uiteinde
lijk debuteerde Mc Inerney zelfs
met een roman waarvan vakge
noot Tobias Wolff zei: "Het is een
oogverblindend debuut: knap,
oprecht, en heel, heel geestig".
Oogverblindend zou ik 'Schit
terlichten, grote stad' niet willen
noemen, maar het is wel een
boek dat ik met zeer veel plezier
heb gelezen omdat het inderdaad
zeer geestig is geschreven.
Hoofdpersoon is een jongeman
die met zijn vrouw, een prachtig
fotomodel, naar New York is ver
trokken om de wereld te gaan
veroveren. Niets lijkt hem in de
weg te staan: in de eerste plaats
is er die mooie vrouw, zoals ge
zegd, maar de jongeman heeft
ook een mooie baan bij een tijd
schrift, dat wil zeggen: bij dat
tijdschrift heeft hij nu nog een
baan op de afdeling feitencontro
le, maar waarom zou hij uiteinde
lijk niet één van de gevierde
schrijvers kunnen worden?
En dan komt er een kink in de
kabel. Op een dag belt zijn vrouw
op die voor een show in Parijs is.
"Haar stem klonk eigenaardig.
Ze zei dat ze niet naar huis
kwam. Je begreep het niet.
"Neem je een latere vlucht".
"Ik blijf', zei ze.
Weg vrouw, en de jonge talent
volle feitenverificateur zal de fei
ten onder ogen moeten zien: zijn
droomkasteel in puin. Hij raakt
nu geheel van God los. Ogen
schijnlijk heeft hij alles nog
steeds in de hand, maar onder
tussen. Zijn escapades, stroop
tochten naar discotheken en
ander werelds vertier, houden ei
genlijk maar één ding in: hij is
voor zichzelf op de vlucht.
En de puinhoop in zijn leven
wordt steeds groter, want na
tuurlijk komt de dag waarop
blijkt dat hij zyn werk niet goed
genoeg heeft gedaan en dat heeft
tot gevolg dat hij ook zijn baan
kwijtraakt.
Aan het einde van het boek
gaat het de Jonge Held dagen.
Hij loopt 's ochtends op straat na
tomeloos doorhalen en ruikt op
eens de geur van vers brood.
Geld heeft hij niet om broodjes
te kopen, maar wel een zonnebril
als ruilobject. Hy krijgt een zak.
"De eerste hap blijft in je keel
steken en je kokhalst bijna. Je
zult langzaam aan moeten doen.
Je zult alles helemaal opnieuw
moeten leren".
'Schitterlichten, grote stad'
zou je het vlot en goed geschre
ven verslag van een gevecht in
de grote stad kunnen noemen.
Het gevecht om op de been te
blijven en niet te bezwijken voor
de verlokkingen, die schitteren
zoals zilverwerk dat op de bo
dem van een heldere beek doet.
Dat die strijd humoristisch
wordt beschreven, maakt dit de
buut tot een zeer lezenswaardig
boek.
WIM BRANDS
De voorbijganger; Herman Koch.
Uitgeverij MeulenhofT
Schitterlichten, grote stad; Jay Mc
Inerney. Vertaling: Arie Visser. Uit
geverij Bert Bakker
het is tot berstens toe gevuld met
een verleden van enkele duizen
den jaren, het is vol en ik kom
bijna niet meer vooruit".
In de figuren van Hanna en
Andrea heeft De Jong de onver
mijdelijke botsing natuur-cul-
tuur gestalte willen geven. And
rea is op zoek naar een zuivere,
welhaast goddelijke liefde, een
liefde die Hanna hem niet kan
geven. Veelbetekenend in dit
verband is de figuur van Leda,
de dochter van Simonetti. Oek
de Jong, en haar vader Andrea
Simonetti, hebben haar natuur
lijk niet voor niets die naam ge
geven: het meisje moet het sym
bool zijn van zuiverheid. Tegen
het eind van de roman lijken de
schoonheid en de zuiverheid
(lees Andrea en Leda) zich even
met elkaar te verenigen door
zoiets 'aards' als een tongkus.
Ik heb hierboven getracht een
van de lagen bloot te leggen van
een roman, waarvan ik heb geno
ten en waaraan ik mij heb geër
gerd. Maar misschien roept alle
goede literatuur wel dat soort
ambivalente reacties op bij de le-
Oek de Jong schrijft helder,
precies. Zijn schildering van het
Italiaanse landschap is subliem.
Als een prachtig gekleurd fresco
doemt het op onder zijn zinnen.
De passage waarin hij de ver
drinkingsdood van Zuccarelli,
de museumdirecteur, beschrijft,
is zeer aangrijpend. De Jongs
zweverigheid, vooral in de frag
menten waarin de dromen van
de hoofdfiguren worden be
schreven, staat my echter tegen.
Wat ik in de roman node mis, is
eenvoud, maar daarover zullen
de literatuurwetenschappers
zich vast niet beklagen. Met de
publikatie van 'Cirkel in het gras'
is er voor hen minstens weer
voor een eeuw werk aan de win
kel.
CEES VAN HOORE
Cirkel in het gras, Oek de Jong,
MeulenhofT. Amsterdam, 1985.
De boog kan niet altijd gespan
nen zijn en nu de vakantie na
dert, is het - ook op rustige ter
rasjes in het zonnige buitenland
ontspannen lezen in een boek
dat aangenaam tussen literatuur
en lectuur inzweeft. Zo'n boek is
Bandijk van Wim Hazeu, die eer
der niet zo'n opzien baarde met
romans als Duitse honden bijten,
Een duif boven Parijs en De
helm van aarde.
Bandijk is een roman die, vrij
geslaagd, een stuk of drie ele
menten herbergt en die ver
vlecht tot één thema: "jacht".
Daar is om te beginnen de hoofd
persoon, de heer Tulp, televisie
maker uit de grote stad, die zich
nestelt in een kleine besloten ge
meenschap - een dijkdorp aan
de Waal. Den Schrijver, zoals de
inheemsen hem noemen, ver
blijft daar om zijn scheiding te
verwerken - bepaalt geen sinecu-
Hij mijmert en filosofeert en -
een ander belangrijk aspect in
het boek - maakt zich zeer druk
om het milieu: zure regen, de
dreiging van dijkophoging en
vooral de jacht! "Uit de ogen en
houding van de mannen sprak
de onvervalste arrogantie van
killers. Dit waren de mannen die
zonder zelf risico te lopen letsel
toebrachten aan levende wezens.
Ze waren trots op het neerleggen
van ongewapende dieren, ja, ze
ontleenden er hun uitzonderlijke
status in de maatschappij aan. Ze
vormden de kaste van de doders,
de gegoede stand die gemeen
schappelijk het plezier in het do
den had".
Op een van deze jagers zal Den
Het enige dat er aan 'Vader Muis
en zijn zoon' van de Amerikaan
Russell Hoban mankeert is dat
biologen het een volkomen on
verantwoord dierenverhaal zul
len vinden. Afgezien daarvan
biedt dit boek iedereen boven de
12 alles wat lezen zo mooi kan
maken.
Hoban vertelt de geschiedenis
van twee opwindbare speelgoed
muizen, vader en zoon. Ooit fraai
speelgoed in de winkel, wacht
het tweetal inmiddels afgedankt
en versleten een droevig lot op
de vuilnisbelt. Daar worden ze
opgepikt door Manneke Rat, die
met zijn bende de belt exploi
teert. Talloze dieren, waaronder
vele opwindbeesten, laat hij als
slaven voor zich werken.
De beide muizen weten aan de
klauwen van Rat te ontsnappen,
maar halen zich daarmee diens
eeuwige vijandschap op de hals.
Voor gek gezet ziet Rat zich ge
noodzaakt het tweetal tot in alle
uithoeken te achtervolgen om
hen te vernietigen. Een slopende
tocht, zowel voor de muizen als
voor Rat. Waarom de Rat de mui
zen blyft achtervolgen is hem op
een gegeven moment een raad
sel, maar een macht buiten hem
zelf drijft het dier voort. Hoe de
ze jacht afloopt, leest u dat liever
zelf.
Schrijver zelf jacht maken, waar
mee we komen aan het eigenlijke
verhaal dat de rode draad vormt
en Bandijk de meeslepende
vaart van een thriller geeft.
Op het kerkhof in het dorp lig
gen twee Engelse oorlogsvlie
gers begraven en op een gegeven
moment hoort Den Schrijver van
hun voormalige commandant
hoe het vliegtuig is neergescho
ten vlakbij het dorp en hoe een
landwachter de Engelsen "op de
vlucht" heeft neergeschoten. De
inwoners van het dorp weten
meer, maar houden hun mond -
o.m. uit schaamte en wroeging.
Den Schrijver neemt de taak van
de commandant, de jacht op de
vroegere landwachter over "in
een poging om te ontkomen aan
de vrouw uit de stad die hem bij
het afscheid had gezegd: 'Oud
worden met jou? Ik moet er niet
aan denken".
Met behulp van enige vrienden
en dorpelingen met kleurige
(bij)-namen als Ysvegele, De
Marskramer, de Fotograaf, de
Striptekenaar en de Huzaar voor
al wordt de "jacht" geopend. Met
succes....
Bandijk is vaardig gecompo
neerd en spannend verteld, maar
de huwelijksproblematiek en
vooral de milieumijmeringen
doen nogal geforceerd aan. Daar
tegenover staan levendige dialo
gen, kleurige typeringen, vaart
en afwisseling. Een hoogvlieger
is Bandijk niet, wel een boek dat
u makkelijk even mee kunt ne-
ROB VOOREN.
Wim Hazeu, Bandijk. Uitg. Nijgh
Van Ditmar, Den Haag 1985, 24,90.
Je moet er maar opkomen: een
verhaal met opwindbeesten in de
hoofdrol, 't Klinkt belachelijk,
maar Hoban weet er iets wonder
lijks van te maken. Een menge
ling van spanning, angst, humor
en zelfs ontroering. Zoals ge
zegd, biologisch is het volkomen
onverantwoord. De dieren zijn
slechts uiterlijk dier, wat gedrag
betreft vertonen zij diep-mense-
lijke trekjes. Pure slechtheid,
hoop, berouw, rotsvast geloof in
het goede, geluk, trots, ijdelheid.
Een scala van gevoelens, geëta
leerd in uiteenlopende dieren: de
ondanks zichzelf waarzeggende
Kikker, de toneelspelende Kraai
en (Krassers van de Avant-Gar-
de), de Vlaamse gaai als
vliegende verslaggever, de ge
leerde Bisamrat enz. Niets men
selijks is hen vreemd.
Een verhaal dat geen bladzijde
verveelt en avontuur op avon
tuur stapelt. Mooi uitgegeven
ook, op fraai papier. Iets voor
fijnproevers. Enig minpunt vind
ik de illustraties van Lillian Ho
ban (Russells vrouw). Dat had
mooier gekund.
Vader Muis en zijn zoon, Russell
Hoban, vert. M. en M. Lindenburg,
uitg. Bert Bakker, 24,90.
MARGOT KLOMPMAKER
Oek de Jong. (foto gpd>
aan, hou van, open de ogen en Andrea kampt met hetzelfde
vergeet". Het is een aansporing gemis aan onbevangenheid als
om het leven te nemen zoals het Edo Mesch. Tijdens een van de
komt, ook al lykt het op het eer- gesprekken met Hanna zegt hij:
ste gezicht banaal. "...ik sleep een net achter me aan,
Uitgevergigant Elsevier behan
delt haar jeugdboekenfonds de
laatste tijd wel erg stiefmoeder
lijk. Ooit bood dit fonds genoeg
kwaliteit om regelmatig een grif
fel te pakken. De ongeinspireer-
de uitgaven van de laatste tijd
stemmen echter tot droefheid.
De stapel met recente jeugd
boeken van Elsevier blijkt gro
tendeels uit vertaald werk te be
staan. Helaas is wat je van ver
haalt niet altijd even lekker.
Sommige verhalen tonen wel de
gelijk kwalititeit, maar missen
vaak een essentieel element om
ze echt af te maken.
Als voorbeeld kan dienen
'Stormklokken over het Avond
land', een historisch verhaal van
de Duitse schrijfster Ingeborg
Engelhardt. Zij vertelt over een
voor West-Europeanen betrekke
lijk onbekende periode uit de ge
schiedenis: de dreigende vernie
tiging van de westerse bescha
ving door het woeste ruitervolk
de Tataren in de 13e eeuw.
Hoofdpersoon is de jonge Hon
gaarse monnik Julian, die als een
van de eersten met de Tataren
kennis maakt. Wanhopig pro
beert hy zo veel mogelijk men
sen te waarschuwen voor hun
boze bedoelingen. Maar hy
merkt dat weinigen zijn onheils
boodschap willen aanhoren. Met
fatale gevolgen, uiteraard.
Het verhaal is met name aan
trekkelijk door het niet alledaag
se onderwerp. Karaktertekening
is onderbelicht, maar dat is niet
ongebruikelijk bij historische ro
mans waar het by negen van de
tien verhalen meer draait om de
loop der gebeurtenissen dan om
de personen zelf. Wat de ontwik
kelingen rond de Tataren moei
lijk te verteren maakt, is de over
vloed aan historische informatie
die de schrijfster over ons uit
stort. Het beste is deze kleine
tussenhoofdstukjes gewoon over
te slaan, want om het verhaal te
kunnen volgen is het niet abso
luut noodzakelijk ze te lezen.
Vervelender is het gemis van
een duidelijke overzichtskaart
met alle koninkrijken, landstre
ken, steden en rivieren die in het
verhaal worden genoemd. Het
zijn er nogal wat en wie geen ge
degen topografische kennis be
zit, gaat het al gauw duizelen. Op
deze manier is Stormklokken
over het Avondland slechts een
boek voor volhouders. Terwijl
het verhaal op zichzelf boeiend
genoeg is, mede omdat het goed
is vertaald.
Ander voorbeeld van een min
der geslaagde keus is 'De steen'
van Margaret Greaves. Een cu
rieus historisch verhaal over bij
geloof op een Brits eilandje een
aantal eeuwen geleden. Een
spannend en beklemmend boek,
waarvan het leesplezier wat mij
betreft wordt bedorven door het
plechtstatige, belegen taalge
bruik. Het zal eerder aan de
schrijfster liggen dan aan de ver
taalster, maar waarom niet geko
Robin Hood en zijn mannen, illustratie Dick de Wilde.
zen voor öf een drastische bewer
king öf niet uitgeven? Ik vrees
dat veel geïnteresseerde lezers
op de gebezigde taal zullen af
knappen. Jammer, jammer, want
het verhaal van Greaves verdient
een groter publiek dan het nu zal
krygen.
Hoe 't ook kan laat de Engelse
schrijfster Rosemary Sutcliff
zien in de inmiddels derde druk
van haar boek met avonturen
van Robin Hood. Smakelijk op
gediste, met vaart geschreven
verhalen over deze vrijbuiter in
het middeleeuwse Engeland.
Sutcliff weet als geen ander de
ze historische figuur en zijn kor
nuiten tot leven te brengen. Een
kleurrijk boek vol actie, flitsende
dialogen en weinig overbodige
uitweiding. Ter verhoging van
het leesplezier heeft de Neder
landse uitgever Leopold er nog
eens illustraties bij laten maken.
Zo hoort het.
Sutcliffs collega Leon Gar
field is een befaamd schrijver
van boeken die zich afspelen in
een Dickensachtige tijd. Gelief
de hoofdpersonen zyn wezen,
vondelingen en anderszins ont
heemde kinderen. Zo ook in zijn
nieuwste verhaal De Poolse
dochter, over een baby die uit de
smeulende puinhopen van een
Pools dorpje wordt gered door
een passerende zwerver.
Jaren later zien we zwerver en
kind terug in Londen, waar bei
den een armoedig maar eerzaam
bestaan leiden. Rond dit tweetal
weeft Garfield 300 bladzijden
lang een eindeloze intrige, die
heel ingewikkeld lijkt, maar bij
nader inzien slechts uit opge
klopt schuim bestaat. Verder
hanteert Garfield een overdadig
taalgebruik en maakt tal van zij
sprongetjes rond personen die in
het verhaal slechts een onderge
schikte rol spelen. Leuk alle
maal, maar het is veel te veel. Op
deze manier raakt een onderhou
dend, romantisch verhaal te veel
ondergesneeuwd. Jammer voor
Garfield, jammer voor de welwil
lende lezer.
Alle genoemde historische ro
mans zijn geschreven voor lezers
vanaf 12 jaar, ook volwassenen.
Stormklokken over het Avond
land, Ingeborg Engelhardt, vert. Ire
ne Eichholtz, uitg. Van Goor/Else
vier, 24,50;
De Steen, Margaret Greaves, vert.
Pauline Moody, uitg. Van Goor/Else-
vier, 22,50;
De avonturen van Robin Hood,
Rosemary SutclifT, vert. Ruth Wolf,
ill. Dick de Wilde, uitg. Leopold,
ƒ24,90;
De Poolse dochter, Leon Garfield,
vert. Tine Leiker-Kooijmans, uitg.
ADVERTENTIE
BOEKHANOH BV
Haarlemmerstraat 117
I Leiden-tel. 120421
algemene- en
assortimentsboekhandel
full-lime
bestelafdeling
levertijd
vanaf 2 dagen
