'Wolfson: toneel dat niet op toneelstukje lijkt'
Afscheid Sater niet iets
over te doen
Belangstelling 'Pinkpop' taant
Gerardjan Rijnders neemt afscheid van Zuidelijk Toneel Globe
P0DIUMBLIK
DINSDAG 28 MEI 1985
RADIO-TV-KUNST
Ellen Vogel en
Marie-Louise
Stheins in
stuk van Lorca
AMSTERDAM/LEIDEN
(GPD) - Als moeder en
dochter zitten ze naast el
kaar: Ellen Vogel (63) keu
rig kaarsrecht Op de bank
en Marie-Louise Stheins
(28) een verdieping lager,
ontspannen leunend te
gen het zitgedeelte. Beide
actrices praten geani
meerd, met een voelbare
genegenheid en respect
voor eikaars ervaringen
en meningen. Meestal vin
den ze elkaar, en soms ook
niet. „Dat ben ik absoluut
niet met je eens, Ellen",
klinkt het dan beslist in de
Amsterdamse huiskamer.
Of, op een opmerking van
Marie-Louise: „Ach, toe
nou liefje, denk je dat nu
echt".
Moeder en dochter zijn ze niet.
Ze spelen die relatie wel in 'et
huis van Bernarda Alba' een
schitterend stuk van Frderico
Garcia Lorca, waarmee toneel'
groep Sater in de regie van
Agaath Witteman waardig af
scheid neemt van het Nederland
se toneelbestel. Een bijzondere
voorstelling, niet alleen omdat
het stuk uitsluitend vrouwenrol
len kent, en daarom ook zelden
te bezetten valt, maar ook omdat
er vier generaties actrices in wor
den samengebracht.
Vrouwen met totaal andere
achtergronden: Ellen Vogel vier
de bijvoorbeeld triomfen bij de
Nederlandse Comedie en Marie-
Louise Stheins speelde vijf jaar
fraaie rollen bij Sater.
Politiek
Ellen Vogel vindt het verdwij
nen van Sater niet iets om treurig
over te doen. „Voor mij is het een
bewijs dat de mensen zelfstandi
ger zijn gaan denken. Het Huis
van Bernarda Alba kun je abso
luut politiek theater noemen -
Lorca schreef een aanklacht te
gen dictatuur maar dan in een
veel volwassener vorm. Echt gro
te schrijvers maken altijd poli
tiek theater, daarom worden
klassiekers ook klassiekers.
„Alleen dienen ze de politiek
niet op als in een pamflet. Je
moet het er zelf uithalen. Hoe
Desperate Men in 'Shaman'
EINDHOVEN/LEIDEN (GPD)
- „Een filosofie over het theater
heb ik nooit zo gehad, behalve
dat ik er nooit uit kom waarom ik
een voorstelling maak zoals ik
haar maak; dat je altijd verder
kunt gaan, altijd door kunt blij
ven denken, vormen en maken.
Want zodra ik een formule zou
hebben, exact zou weten waar
om ik iets wil en waarom ik het
zó wil, dan was de lol er af. Dat
hele onderzoek eindigt nooit, dat
zie je ook terug in 'Wolfson, de
talenstudent".
Regisseur Gerardjan Rijnders
heeft zijn laatste en in zijn ogen
mooiste voorstelling afgeleverd
bij het Zuidelijk Toneel Globe,
dat hij acht jaar heeft geleid. In
september 1983 kondigde Rijn
ders zijn afscheid al aan, maar hij
wilde het gezelschap de tijd gun
nen om op een verantwoorde
manier een vervolg te creëren.
„Een opluchting in de zin van
wat was het daar vreselijk en wat
ben ik blij dat ik er uit ben, abso
luut niet, maar wel het idee: ik
heb het nu acht jaar gedaan en ik
wil dóór. Ik wil iets nieuws gaan
doen, op een andere manier to
neel maken, wel in het verlengde
van wat ik bij Globe heb gedaan,
maar wat, denk ik, niet mogelijk
is binnen de structuur van zo'n
gezelschap.
„Ik wil veel flexibeler gaan
worden, met tv werken, met dan
sers, met andere disciplines. Dat
is binnen een gezelschap toch
veel lastiger. Ik heb even geen
behoefte aan zo'n vast gezel
schap, ik wil gewoon regisseren
en even niet óók nog eens verant
woordelijk zijn voor zo'n club
mensen. En acht jaar Eindhoven
vind ik ook wel welletjes, want
het toneel dat mij interesseert,
speelt zich voornamelijk toch
steeds meer af in Shaffy en Mic-
kery".
Aarivankelijk had Gerardjan
zich in Amsterdam volledig wil
len concentreren op zijn eigen
gezelschap ADM, maar er werd
een ministeriële spaak in het
wiel gestoken.
„Door de onmacht van de poli
tiek is dat er niet van gekomen.
We hadden uitgerekend dat we
eigenlijk vier miljoen nodig had
den. Toen moesten we bij WVC
een minimum-begroting indie
nen en dat hebben we gedaan:
drie miljoen. Dat kon echt niet
minder, anders moesten we met
een heel ander plan komen. Je
wilt een huis bouwen en dan
neem je geen genoegen met een
vergunning om een tentje op te
zetten.
„We kregen uiteindelijk ander
half miljoen toegewezen en toen
hadden wij iets van: val dood,
durf dan te kiezen. Hef dan maar
iets op wat overleefd is en pro
beer iets nieuws van de grond te
krijgen, maar dat durven ze niet
en dan krijg je dus allemaal halve
oplossingen".
„Nieuwe initiatieven worden
al bij voorbaat om het leven ge
holpen. Je kunt best wel consta
teren dat het toneelbestel rede
lijk in het slop is geraakt en dat
een aantal nieuwe initiatieven
duidelijk gebaseerd is op een
analyse van dat bestel en ook
aangeeft hoe je weer uit dat slop
kunt komen. Maar daar wordt
niet eens naar gekeken, wordt
niet op gelet. Ze sukkelen maar
door. Nou, toen vroeg de VPRO
óf ik tv-drama wilde komen re
gisseren en heb ik meteen ja ge
zegd. Daarnaast ben ik nu free
lance regisseur. Ik ben gevraagd
door het Nationaal Ballet (in op
zet een co-produktie met ADM);
en ik ga in Duitsland een regie
doen. Verder ga ik op elk redelijk
bod in".
'Wolfson' is toneel dat niet
meer op een gewoon toneelstuk
je lijkt. Een toneelstukje, in de
meest simpele vorm, is een ruim
te waarin mensen doen alsof ze
iemand anders zjjn. In 'Wolfson'
zet ik vier mensen tegelijk op het
toneel, die allemaal aspecten van
dezelfde zijn en door elkaar heen
praten, in verschillende talen. Ik
laat in het midden waar zich dat
afspeelt, dat wisselt per scène
zonder dat er uiterlijk iets veran
dert. Het is veel abstracter mis
schien, maar ook veel energie
ker".
Film
Gerardjan vergelijkt zijn werk
wijze met de elkaar snel opvol
gende beelden in films: „Als ik
toneel ga maken op een manier
zoals film in elkaar zit, alleen met
toneelmiddelen, dan geloof ik
dat het voor de mensen een op
luchting is, want dat doet besef
fen dat toneel niet zo sloom en
langzaam is als men tot nu toe
altijd dacht. Wat denk je van de
snelheid en de stormvloed aan
beelden op een videoclip? Daar
hoef je niet echt intelligent voor
te zijn om dat te snappen, maar
ik vind het wel interessanter dan
een blijspel van twee uur, één de
cor en een bankstel.
Die man, Wolfson, heeft een
tekst geschreven over angst,
angst voor zijn moedertaal, angst
om te leven. En hij uit die angst
op een heel bizarre en fascine
rende manier, namelijk door ze
ven talen te bestuderen, alleen
op die manier kan hij het leven
aan. Dat is natuurlijk een ex
treem geval, maar dat is wel han
dig óp het toneel. Eén van de pij
lers van het stuk is een lang ver
haal waarin hij het heeft over let
terlijk niets meer en niets minder
dan de zin van zyn bestaan.
„Voor mensen die dit soort to-
- neel niet echt gewend zijn, is de
structuur van het stuk heel sim
pel. De hoofdlijn is hoe die Wolf
son op een gegeven moment be
sluit zijn huis uit te gaan, op
straat een prostituée oppikt en
met haar een mislukt avontuur
ien hotelkamer. Daar
Gerardjan Rijnders: toneelbestel zit in het slop. (foto gpd>
omheen 'zie je allerlei associaties
met wat hij denkt en wat hij zich
herinnert in elke fase van dat
avontuur. De mensen moeten er
ook op bedacht zijn dat ze niet
alles hoeven te verstaan en niet
meteen alles hoeven te begrij
pen, omdat dat toch niet lukt. Als
je maar gewoon blijft kijken, na
denken en luisteren, dan kom je
een heel eind".
FRANS DOELEMAN
LEIDEN - Het Leidse theatersei
zoen 1984-'85 zit er nagenoeg op.
De deuren van de Leidse Schouw
burg gaan na het komende week
einde nog slechts open voor een
aantal voorstellingen van plaat
selijke balletscholen en die van
het LAK-theater gaan straks ook
voor enkele maanden dicht.
Sater
Het LAK haalt als laatste voor
stellingenserie deze week 'Het
huis van Bernarda Alba' in huis.
De toneelgroep Sater neemt met
dit indrukwekkende stuk (een
aanklacht tegen dictatuur) van
de Spaanse schrijver Frederico
Garcia Lorca op waardige en
weinig rancuneuze wijze af
scheid van het Nederlandse to
neelbestel. Wie Sater nog één keer
wil zien spelen kan zowel op don
derdagavond als op vrijdag- en
zaterdagavond in het LAK te
recht. In de voorstelling van 'Het
huis van Bernarda Alba' zal de
actrice Loudi Nijhoff vrijdag
avond niet meespelen. Elders op
deze pagina een interview met
twee andere actrices uit het stuk,
dat alleen vrouwenrollen kent te
weten Ellen Vogel en Marie-Loui-
se Stheins.
Globe
De Leidse Schouwburg heeft
zaterdagavond Zuidelijk Toneel
Globe te gast. Dit gezelschap
komt met 'Wolfson, de talenstu
dent', de laatste prod^tie, die
regisseur Gerardjan Rijnders
voor Globe maakte. De man over
wie het in het stuk gaat heeft een
tekst geschreven over angst,
angst voor zijn moedertaal en
angst om te leven. Hij uit die
angst op een heel bijzondere ma
nier, namelijk door zeven talen te
bestuderen. Eén van de pijlers
Ellen Vogel (links) in 'Het huis van
meer er in jezelf zit, hoe meer je
er ook uithaalt. Ik denk niet dat
je met theater mensen kunt ver
anderen. Je kunt hoogstens een
groeiproces in iemands denken
stimuleren. Maar waar natuurlijk
niets is, verliest de keizer zijn
recht".
Marie-Louise Stheins veert op:
„Als Je toch niets kunt verande
ren. Waarom doen we het dan,
Ellen?"
„Lieve schat", begint het ant
woord, je kunt niet alles terug
voeren op opvoeding en maat
schappelijke omstandigheden.
Er zijn mensen die gewoon gebo
ren worden als crimineel".
„Dat bestaat niet Ellen, dat be
staat niet", luidt de onmiddellij
ke reactie. „Een mens wordt
nooit slecht geboren, maar altijd
slecht gemaakt. En daarom kun
je als theatermaker wel degelijk
iets verbeteren".
Toch is ook Marie-Louise
Stheins er niet rouwig om dat Sa
ter verdwijnt. „Sater was op, dat
weten we toch", zegt ze. „Pam-
flet-achtig hebben we nooit ge
werkt, maar er kwam wel een tijd
dat we om de tafel zaten en zei
den: waarover zullen we het nu
eens hebben? Toch vind ik het
tekenend dat alle politieke thea
tergroepen.achter elkaar zijn op
geheven. Er is er geen één meer
over. Dat vertrouw ik ergens
niet, dan denk ik: hier is meer
aan de hand...".
Schandalig
„Denk je dan niet, Marie-Loui-
Bemarda Alba'.
se", vraagt Ellen Vogel, „dat een
groep als Sater zijn functie heeft
gehad. Er is een tijd geweest dat
mensen zich te weinig met poli
tiek bemoeiden. Dat is nu recht
getrokken. De mensen zijn zelfs
een beetje overvoerd geraakt. Nu
kunnen weer andere elementen
aan bot komen, die ook erg be
langrijk zijn: het menselijke indi
vidu, waar de politiek tenslotte
uit voortkomt".
Haar jonge collega aarzelt
even: „...ja, maar ik denk ook aan
het vaste publiek van Sater dat
nu zijn gezelschap verliest. Men
sen die van de voorstellingen van
Sater hielden en die nergens
meer in Nederland die manier
van theatermaken kunnen zien".
Marie-Louise Stheins is het ove
rigens wel met Ellen Vogel eens
dat Het Huis van Bernarda Alba
wel degelijk een sterke politieke
lading kent.
Lorca toont een drukkende ge
meenschap op het Spaanse plat
teland waar acht vrouwen onder
het bewind van de weduwe Ber
narda Alba (Ellen Vogel) stelsel
matig hun gevoelens insnoeren.
Angst wat 'de buren ervan kun
nen denken' en angst voor bij
voorbeeld de eigen seksualiteit
maken deze vrouwen op sterven
na dood. Lorca laat op aangrij
pende wijze de gevolgen van on
derdrukking zien en het gevaar
dat dit met zich mee kan bren
gen. Hij legt de kiemen van het
fascisme bloot.
(foto pr)
Een vraag aan Ellen Vogel: Is
deze opvoering wezenlijk anders
dan de opvoering die er voor de
Actie Tomaat van dit stuk ge
maakt is?
„Ja, toen werd er de nadruk ge
legd op de anecdote, op de typi
sche Spaanse elementen. Wij
hebben juist getracht om dat te
voorkomen. Als het stuk over
vijfentwintig jaar weer opge
voerd wordt, krijg je waarschijn'
lijk een nog grotere abstrahering.
- Dat is dan toch een winst
van de Actie Tomaat?
„Een actie heeft altijd zin, al
tijd. Natuurlijk moesten er din
gen veranderen. Voor de manier
waarop dat toen is gebeurd, zijn
echter geen woorden. Zó schan
dalig. Dat mensen het systeem
aanvielen, was terecht. Er zijn
echter op personen gerichte ac
ties gevoerd, die veel persoonlijk
leed tot gevolg hadden", ant
woordt Ellen Vogel.
Gezellig
Marie-Louise Stheins vertelt
over de uitstekende sfeer tijdens
de repetities. „Eerst een bakje
leut, met een snoepje of een
koekje erbij, en dan repeteren.
Iedere dag was er wel iemand die
iets lekkers bij zich had. Ellen
nam heerlijke zelfgemaakte taart
mee. Het was meer dan gezellig.
Niet opgeklopt of zo, het was'
écht".
„Agaath Witteman heeft een
soort vrije dressuur-aanpak",
vervolgt Ellen Vogel, „die ik als
heel plezierig heb ervaren. Ze
geeft je enorm de ruimte, maar
aarzelt ook niet om de teugels
aan te trekken. Ik kom uit een
school waar het veel strenger
was". Marie-Louise Stheins:
„Die aanpak ben ik niet gewend.
Ik denk dat je tot betere dingen
komt in een losse sfeer. Ik denk
ook dat het leuker is om met el
kaar te onderzoeken hoe je een
stuk moet spelen. Voor mij hoe
ven de lijnen door een regisseur
niet van tevoren worden uitge
stippeld".
„Ik weet het niet: beide aan
pakken hebben hun voordelen",
vervolgt Ellen Vogel. „Als een re
gisseur bepaalde strakke lijnen
uitzet, kan dat een vertrouwd ge
voel geven. Bij de Nederlandse
Comedie heb ik altijd erg graag
met Han Bentz van den Berg als
regisseur gewerkt. Hij maakte
een heel raamwerk, over alles
had hij nagedacht, hij wist pre
cies wat hij wilde. Daar had ik
grote bewondering voor. Maar ja,
je was natuurlijk zijn materiaal,
zijn klei".
- In hoeverre verschilt de ac
teerstijl van een oudere generatie
acteurs met die van de jongste?
Ellen Vogel: „Ik vind het een
beetje onzin om te praten over
verschillende leeftijdsgroepen.
Je gaat dan verschillen creëren
die helemaal niet zo belangrijk
zijn. Ik heb altijd met mensen uit
andere leeftijdsgroepen gewerkt.
Maar goed, als we het er toch
over moeten hebben: de 'doch
ters' in Het Huis van Bernarda
Alba komen uit een tijd waarin
ontzettend veel gedaan is aan lijf-
lijke expressie. Ze kunnen
enorm veel met hun lichaam uit
drukken. Ik denk dat wij daaren
tegen beter het instrument van
de taal hanteren".
„O, absoluut", zegt Marie-
Louise Stheins. „Wij zitten maar
te zeuren en te wroeten, zo van:
hoe voelt dat nou, hoe zou ik in
zo'n situatie handelen. Maar we
gaan heel slordig om met taal.
Dat is een goede les die ik van
jullie heb geleerd".
ERIC v.d. VELDEN
LEIDEN - Bekende schrijvers deelden zaterdagmiddag in Leiden handtekeningen uit. Zij déden dat bij
gelegenheid van de opening van de nieuwe winkel van boekhandel Kooyker aan de Nieuwe Rijn. Op de foto
Renate Rubinstein geflankeerd door Maarten 't Hart en Frédéric Bastet tijdens het signeren van hun werk.
(foto Holvast)
GELEEN (GPD) - Klokhuizen, le
ge melkkartonnen, en allerhande
afval vliegt om kwart over vijf op
pinkstermaandag richting podium.
Zo'n uitmuntend optreden hebben
The Stranglers nou ook weer niet
gegeven, maar bij een deel van het
publiek gaat de mengeling van ar
rogantie en meligheid die Jean
Jacques Burrtel en Hugh Cornwell
uitstralen, er goed in. De recyc-
lingsactie is géén uiting van onte
vredenheid, maar een dringend
verzoek om méér. Als die toegift er
bij de veteranen niet af kan, res
teert teleurstelling bij het publiek.
Het voorval lijkt bijna sympto
matisch voor de zestiende editie
van het ooit roemruchte Pinkpop
festival in Geleen. Öp deze kleine
uiting van irritatie na verstrijkt een
warme festivaldag zonder vloek of
zucht, een heerlijk dagje uit voor
nog altijd zo'n 15.000 mensen, dié
niettemin samen een dieptepunt in
de publieke belangstelling voor dit
evenement opleveren.
In artistiek opzicht is het festival
van Jan Smeets de laatste jaren on
stuitbaar afgezakt naar een plaatsje
in de tweede garnituur. Enerzijds
omdat de popmuziek zich na 1978
in toenemende maté in het clubcir
cuit is gaan manifesteren, ander
zijds omdat superftestivals als Tor-
'China
Crisis'
uit
Liverpool
op het
Pinkpop
podium
in Geleen
(foto ANP»
hout/Wèrchter in België (begin juli) ment op dé Nürburgring (afgëlo- kers) in Duitsland alle top-acts
en een hieuw, tweedaags evene- pen pinksterdagen; 70.000 bêzöe- wegsnoepen.
Redactie Pieter C. Rosier
waarin hij het heeft over letter
lijk niets meer en niets minder
dan de zin van zijn bestaan.
Eveneens op deze pagina een ge
sprek met regisseur Gerardjan
Rijnders, die Globe na acht jaar
gaat verlaten.
Fools
Het LVC brengt op 2 juni de
laatste voorstelling van het sei
zoen uit de serie 'Fools op zon
dag'. Voor deze datum is uitgeno
digd het Engelse theaterduo Des
perate Men, dat zijn nieuwste
stuk, 'Shaman'zal spelen. 'Sha
man' is volgens het LVC een gees
tige voorstelling over de relatie
tussen wetenschap en magie.
Hoofdfiguur is een jonge leer-
ling-shaman een soort tovenaar)
die in absolute eenzaamheid heel
wat moet verduren om shaman te
worden. Hij krijgt bezoek van
Danie Agostini, een soort charla-
ten-kwakzalver en samen trekt
het vreemde duo rond om een le
venselixer te verkopem Onder
tussen probeert Agostini de jon
geman wel van zijn plannen om
shaman te worden af te brenge-
nShaman wordt omschreven
als een stuk entertainment,
waarbij gebruik wordt gemaakt
van licht en muziek en andere
speciale effecten. De spelers zijn
Jon Beedell en Richard Smith. De
voorstelling begint om kwart
over negen, maar de zaal gaat
