De verloedering
van Stonehenge
'Een mooie hond moet er niet als L. Rozewater bijstaan'
Brits stukje prehistorie geteisterd door popconcert en zure regen
Wereldhondententoonstelling voor het eerst in Nederland
ZATERDAG 25 MEI 1985
EXTRA
PAGINA 23
De heer W. Skeat is er augustus 1814
geweest, en heeft dat historische
treffen met grote letters in de eeu
wenoude stenen gebeiteld. Ook
I.W., W.P., D.E.W. en W.H. hebben
ooit Stonehenge bezocht, en als be
wijs daarvan hun initialen in het
monument gekerfd.
Het valt eigenlijk nogal tegen dat Sto
nehenge, dat toch een van de belangrijk
ste overblijfselen uit de Europese pre
historie is, en dat bovendien samen met
de Big Ben en de Tower brug zo onge
veer als symbool voor Engeland geldt.
Daar hadden de Britten wel wat zuiniger
op mogen zijn, is je eerste indruk als je
van het stadje Amesbury in Zuid-Enge-
land naar het dichtbij gelegen Stonehen
ge rijdt. Want nog afgezien van de inker
vingen staat het meer dan 4000 jaar oude
monument er bepaald niet florissant bij.
Stonehenge ligt pal langs een weg, de
A 344. Aan de andere kant van die weg
bevindt zich een groot parkeerterrein
met in een hoekje daarvan enige smerige
schuurtjes die als toilet dienst doen. Het
terrein af lopend, kom je bij een laag be
tonnen gebouwtje waar souvenirs en
snacks worden verkocht. Weer wat ver
der is er nog een betonnen kubus van
waaruit de kaartjes aan de man raison
van 5 gulden per persoon) worden ge
bracht. Dan moet je via een betonnen
tunnel onder de weg door, een trap op,
en voor je ligt dan Stonehenge, omgeven
door houten hekken en twee belachelijk
kleine wachthokjes voor mannen-met
pet.
Je kan niet veel meer doen dan wat om
de reusachtige stenen heen lopen. Er
wordt, op een enkel niet erg helder bord
na, niets toegelicht, niets uitgelegd. Nie
mand die de argeloze bezoeker nu eens
haarfijn aanwijst hoe de structuur van
het monument is, niemand die stilstaat
bij de betekenis ervan.
Erosie
Hoewel dus alles is gedaan om de toe
risten tegen te houden, komen die toch.
En in drommen ook. Het ondanks alles
spectaculaire en mysterieuze Stonehen
ge is een van de tien grootste toeristi
sche trekpleisters in Engeland en trekt
jaarlijks niet minder dan 800.000 bezoe
kers. Dit nu zijn er veel te veel. Want
800.000 paar voeten per jaar zijn er meer
dan de grond om het monument kan
verwerken. Er is sprake van stevige ero
sie, en dat is niet de geringste reden
waarom.het monument zelf, dat tot 1978
vrij toegankelijk was, nu alleen nog ach
ter de hekken kan worden bekeken.
Op topdagen is het dringen om die
hekken. De voorzieningen zijn zoals ge
zegd inadequaat, en vandaar dat er nu
een plan is gemaakt om iets beklijvends
aan Stonehenge te doen. Hoewel, een
plan, er zijn hele reeksen plannen ge
maakt, waarvan sommige wel heel cu
rieus. Zo is het serieus bedoelde voorstel
gelanceerd Stonehenge in zijn geheel en
op ware grootte na te bauwen, hoewel
niet van loodzware stenen maar van het
zoveel hanteerbaarder plastic. Dit
„foam-henge", zoals de volksmond het
al heeft gedoopt, zou in de buurt van het
echte ding moeten komen te staan, en
dat zouden de toeristen dan moeten be
kijken.
Het Engelse
Stonehenge, een van
de belangrijkste
overblijfselen uit de
Europese
prehistorie, raakt
meer en meer in
verval. Is het niet de
zure regen, dan wél
een illegaal
popfestival met
Heli's Angels die op
hun gierende
motoren over
grafheuvels uit de
bronstijd razen. En
dat terwijl
Stonehenge nog
lang niet al zijn
geheimen heeft
prijsgegeven
door
Henk Dam
De stenen van Stonehenge.
Mannen met goede rekenmachientjes
maar slechte smaak hebben voorts de
suggestie geopperd van Stonehenge een
soort Disneyland te maken, compleet
met monorail, thematische speeltuin
voor de kinderen en een namaak-prehis-
torisch dorp (inclusief biertuin). Weer
een ander voorstel is om (het echte) Sto
nehenge in zijn geheel onder een door
zichtige plastic koepel te plaatsen, waar
het niet langer ten prooi zou zijn aan al te
nieuwsgierige bezoekers, en bovendien
zure regen geen kans zou hebben om op
termijn sloopwerk te verichten.
Deze voorstellen zijn inmiddels alle
maal verworpen door English Heritage,
een organisatie op het gebied van monu
mentenzorg die de eigenaar is van Sto
nehenge. In een onlangs uitgekomen
rapport heeft English Heritage een be
scheidener plan gelanceerd. Dat voor
stel luidt: sluiting van de A344 en afbre
ken van de huidige deerniswekkende
voorzieningen. De stenen zouden dan
weer komen te staan in de omgeving
waarin ze eeuwenlang hebben gestaan,
te midden van de groene heuvels van de
regio Wiltshire.
Toekomstmuziek
Een kilometer verderop, verscholen
achter rijen bomen, wil English Heritage
een interpretatiecentrum bouwen. In dit
gebouw wordt Stonehenge uitgelegd,
zijn de onvermijdelijke
pennen, portemonneetjes en boekenleg
gers met de vermaarde stenen daarop te
koop, en kan aan menselijke basisbe
hoeften als voedsel en gerief worden te
gemoetgekomen.
Van het centrum gaat dan een weg lo
pen naar Stonehenge waar de bezoekers,
desgewenst onder leiding van een gids,
de in het centrum opgestoken kennis
met de werkelijkheid kunnen vergelij
ken. English Heritage denkt op deze wij
ze anderhalf miljoen bezoekers per jaar
gelukkig te kunnen maken. Kosten: 15
miljoen gulden.
Het is voorlopig nog toekomstmuziek.
Een heel ander soort muziek baart op
het ogenblik English Heritage en Natio
nal Trust, een tweede organisatie op het
gebied van monumentenzorg die de uit
gestrekte landerijen bezit rond Stone
henge, grotere zorgen. Die landerijen
zijn bezaaid met grafheuvels, steenfor
maties en andere overblijfselen uit de
oertijd.
De afgelopen jaren namelijk waren
Stonehenge en de weiden daaromheen
in de zomer het toneel van een weken
durend illegaal pop-festival, dat vorig
jaar niet minder dan 25.000 hippies,
punks, anarchisten en andere jeugdigen
in de marge van een geordende maat
schappij naar Stonehenge voerde. Het
pop-festival ontstond een aantal jaren
geleden spontaan als een soort nasleep
van de druidenplechtigheid die jaarlijks
bii Stonehenge plaatsvindt. Sinds 1920
vieren de druiden, een mystieke sekte
van voor-christelijke oorsprong, bij de
eeuwenoude stenen het feest van de zon
newende. Ze wachten dan in de kortste
nacht van het jaar op het moment dat de
zon opkomt. Dat heet een magisch mo
ment te zijn, iets dat met bijpassende ri
tuelen wordt onderstreept. Het gaat om
een onschuldig vermaak dat in het reser
vaat voor excentriekelingen dat Enge
land nu eenmaal is, nauwelijks opviel.
Maar toen hoorden enige in mystiek
geinteresseerde hippies ervan. Zij kwa
men kijken, en troffen in de buurt van
Stonehenge een „te gek sfeertje" aan.
Het waren de wortels voor het illegale
popfestival, dat het samenzijn der drui
den nu verre overvleugeld heeft, en ook
voor heel wat overlast heeft gezorgd.
Stickers
Want er was niet alleen de rotzooi die
de jongeren elk jaar weer achterlieten,
de duizenden stukken papier en plastic,
de schillen, de dozen, de verbrande au
to's. Er werden ook kuilen in de grond
gegraven die dienst deden als toilet, als
broodoven of als bergplaats voor de ge
nerator.
En dat terwijl het hele gebied één gro
te archeologische schatkamer is.
English Heritage en National Trust, die
er ook genoeg van hadden om tanden
knarsend te moeten toezien hoe bij het
vorige festival Heli's Angels op hun zwa
re motoren een cross-parcours over eni
ge grafheuvels uit de bronstijd hadden
aangelegd, besloten dit jaar te handelen.
Zij verboden vorige maand het festival
en, omdat er één lijn getrokken moest
worden, lieten tegelijk de druiden weten
dat dit jaar het feest van de zonnewende
ook niet kan doorgaan. En nu wacht ie
dereen in spanning af wat er van deze
verboden terechtkomt.
De druiden hebben niets van zich la
ten horen, en de jongens en meisjes ach
ter het popfestival hebben inmiddels
meer dan een kwart miljoen stickers ver
spreid waarin zij de jeugd oproepen toch
ook dit jaar weer naar Stonehenge te ko
men met als leuze: „Be there or be a
square" (zoiets als: „Wie niet komt is een
lummel").
Het zou daarom goed kunnen dat van
af 1 juni, als het popfestival zou moeten
beginnen, zich heel wat onverkwikkelij
ke tonelen gaan afspelen rondom de
eeuwenoude stenen van Stonehenge.
Het zou een nieuw hoofdstuk in de ge
schiedenis van het monument beteke
nen, een geschiedenis die heel ver terug
gaat.
De archeologen nemen thans aan dat
de oudste delen van het monument, dat
in verschillende fasen zijn definitieve
vorm bereikte, dateren uit 2800 voor
Christus, het Steentijdperk. Tussen 2000
en 1500 voor Christus - het Bronstijd
perk was inmiddels aangebroken - wer
den de meest spectaculaire grote stenen
op hun plaats gezet.
Raadsels
Hoe? Dat is nog steeds een van d<*
raadsels waarmee Stonehenge is omge
ven. Aangenomen wordt dat de grootste,
tot 60.000 kilo wegende staande stenen
aan de rand van een gat in de grond wer
den gesleept, werden gekanteld en met
behulp van touwen overeind werden ge
trokken. De grote dekstenen zouden op
hun plaats zijn gekomen door de staan
de stenen met grond te bedekken, de
dekstenen op de zo ontstane heuvel te
slepen, en de grond vervolgens weer af
te graven. Maar het zijn theorieën, nie
mand kan er met zekerheid iets over zeg
gen.
Net zo min als er zekerheid bestaat
over de vraag hoe een aantal van de ge
bruikte stenen van zuid-Wales, de enige
plaats waar ze vandaan kunnen komen,
naar Wiltshire, 300 kilometer verderop,
zijn getransporteerd.
En dan is er de belangrijkste vraag:
waarvoor diende Stonehenge eigenlijk?
In de loop der eeuwen hebben daar
over de wildste speculaties de ronde ge
daan. De stenen zouden geneeskrachti
ge kwaliteiten hebben en daardoor met
behulp van reuzen uit Afrika zijn ge
haald. Het zou een Romeinse tempel
zijn, een druiden-tempel, de Denen zou
den 'm in het begin der jaartelling heb
ben gebouwd omdat ze zich verveelden.
Het was de 18e-eeuwse arts dr. William
Stukeley die als eerste de suggestie deed
die ook nu nog het meest waarschijnlijk
wordt geacht: Stonehenge deed dienst
als observatorium; men kan er de bewe
gingen van de zon (en naar later werd
ontdekt de maan) mee voorspellen. Het
is een uitleg die om enige fantasie en
goede wil vraagt, maar een feit is bij
voorbeeld dat op de ochtend van de 21e
juni, de langste dag dus, de zon recht bo
ven een vooruitgeschoven steen, de zo
genaamde hielsteen, opkomt voor wie in
het midden van de grote stenencirkel
staat.
Soortgelijke observaties zijn er ook
ten aanzien van de maan gemaakt. De
meest noordelijke en meest zuidelijke
maanopkomst corresponderen met be
paalde steenposities. De jongste theorie
wil dat de ouden Stonehenge ook bouw
den om er zons- en maansverduisterin
gen mee te voorspellen.
Sfeer
Het is de vraag of Stonehenge ooit al
zijn geheimen zal prijsgeven. Of mis
schien maar beter van niet, want het zou
afbreuk doen aan de onmiskenbaar mys
terieuze sfeer rond het monument die
onder het geweld van toeristen, popfes
tivals en namaak-druiden toch al heel
wat te lijden heeft.
Dat is niet iets van vandaag of giste
ren. Al 150 jaar geleden had een bezorg
de bezoeker het over „koetsladingen vol-
rumoerige lieden, gekleed in alle kleu
ren van de regenboog. Ze komen, ze tap
pen moppen, ze feesten, en ze zingen de
laatste hits uit het music-hall repertoire,
terwijl liters gemberbier bijdragen aan
de algemene rauwe sfeer".
Zoals Prediker reeds opmerkte en Sto
nehenge op meer dan één manier illu
streert: eigenlijk is er niets nieuws onder
de zon.
Hoewel Nederlandse
rashonden in de loop der
jaren bij
tentoonstellingen over de
hele wereld vele
ereprijzen in de wacht
hebben gesleept, heeft het
jaarlijkse
wereldkampioenschap
voor rashonden - de
zogenaamde Wereld
Winner - nooit in
Nederland plaatsgehad.
Dat gaat volgende maand
eindelijk gebeuren. In de
Amsterdamse RAI gaan
ruim 10.000 'tophonden'
dingen naar de gunst van
de keurmeesters die
moeten uitmaken welke
hónd het ideale rasbeeld
het dichtst benadert.
Dat de hond in Nederland tot de po
pulairste huisdieren behoort zal zo
langzamerhand genoegzaam be
kend zijn. Ondanks een niet gering
aantal honde(drollen)haters dren
telt naar schatting bij één op de vier
huisgezinnen een hond over de
vloer. Meestal betreft het zogenaam
de vuilnisbakkenexemplaren, maar
zo'n 100.000 Nederlanders houden
zich in meer of mindere mate inten
sief bezig met rashonden. Daarbij
gaat het niet alleen om het verzor
gen van de hond, fokken en ten
toonstellen van de diverse rassen
zijn uitgegroeid tot een ware sport.
Zelfs bestaat er al sinds 50 jaar een we
reldhondententoonstelling die onder de
naam Wereld Winner 85 volgende
maand (15 en 16 juni) in de Amsterdam
se RAI neerstrijkt. Een unieke zaak voor
Nederland omdat dit 'wereldkampioen
schap' nog niet eerder in ons land viel te
aanschouwen. Wat overigens best een
beetje vreemd genoemd mag worden
want Nederlandse honden hebben door
de jaren heen een belangrijke rol ge
speeld op de diverse kampioenschap
pen. Al bij de eerste Wereld Winner - in
1935 in Frankfort - ging een Nederlandse
hond met de hoogste eer strijken.
Nederlandse rashonden hebben door
de jaren heen een rol van betekenis ge
speeld en volgens de heer M. van de
Weijer, secretaris van de Wereld Winner
85 en tevens secretaris van de Raad van
Beheer op Kynologisch gebied in Neder
land zal dat ook dit jaar weer het geval
zijn. "Nederland blinkt uit met z'n ras
honden. De dierenliefhebbers in ons
land hebben een gave om dieren te fok
ken. Dat kunnen Nederlanders kenne
lijk. W(j hebben echt hele bekwame fok
kers. En dat geldt niet alleen ten aanzien
van honden. Denk ook maar aan onze
springpaarden en het Friese stamboek
vee".
Van de Weijer kan met het nodige ge
zag spreken want de Raad van Beheer
op Kynologisch gebied, waar hij als se
cretaris dus nauw aan is verbonden,
houdt zich bezig met zaken als de uitgif
te van stambomen van rashonden, het
bijhouden van het Hondenstamboek, de
controle op het fokken van rashonden,
het houden van toezicht op hondenten
toonstellingen en het organiseren van
opleidingen voor keurmeester. Bij de
Raad van Beheer zijn ongeveer 200 hon
densportverenigingen aangesloten.
Record
Van de Weijer meldt dat voor de We
reld Winner 85 een record aantal honden
(ruim 10.000) is ingeschreven. Honden
(en bazen) komen uit alle delen van de
wereld, variërend van de Verenigde Sta
ten, Canada en Zuid-Amerika tot Japan,
Arabië, Zuid-Afrika en de meeste Euro
pese landen. De honden gaan allereerst
in de slag voor de tien groepsprijzen
waarna uit de groepswinnaars de we
reldkampioen wordt gekozen. Voor hon
den beneden de 15 maanden valt er nog
een jeugdwereldtitel te vergeven.
De indeling in tien groepen is gemaakt
op grond van rassen-verwantschap. Het
onderscheid ziet er als volgt uit:
- dogachtigen;
- windhonden;
- herdershonden;
staande jachthonden;
- spaniels en retrievers;
- keesachtigen en poolhonden;
- pinchers en snautchers;
- lopende honden en dashonden;
- terriërs;
- gezelschapshonden;
Van de Weijer: "Elke hond krijgt een
individuele beoordeling. Er wordt door
een keurmeester een rapportje opge
maakt. De keurmeesters kiezen de beste
per ras uit. Die mogen meedoen aan de
erekeuringen om te komen tot de beste
per groep. De tien groepswinnaars ko
men in de eindronde om uit te maken
wie de allermooiste hond is. Dat kan zo
wel een reu als een teef zijn".
Bij de keuringen wordt gekeken wel
ke honden het ideale rasbeeld het
dichtst benaderen. Voor elk ras bestaat
namelijk een standaard-omschrijving
hoe de hond er eigenlijk uit zou moeten
zien. Opmerkingen over het spierwerk,
het gangwerk (hoe de hond zich hoort
voort te bewegen) eh de lichaamsbouw
zijn in zo'n standaard-omschrijving te
Een keurmeester let niet alleen op de bouw
hond, ook het samenspel tussen baas en hond in belangrijk.
(foto pr)
rug te vinden.
Van de Weijer: "Neem bijvoorbeeld
het hoofd. Daarvan staat beschreven de
verhouding van voorsnuit tot schedelge
deelte, de plaatsing van de ogen, de
kleur van de neus, de belijning van de
lippen en andere punten. Overigens
speelt ook de presentatie een voorname
rol. Een mooi gebouwde hond die er bij
staat als L. Rozewater, dat is niks. Er
moet persoonlijkheid van het dier afstra
len, hij moet niet angstig maar zelfbe
wust zijn".
Keurmeesters
De 160 keurmeesters die dit alles moe
ten beoordelen komen uit verschillende
delen van de wereld, zij het dat Neder
land de helft van dit aantal levert. Keur
meester word je niet één, twee, drie. Van
de Weijer zegt dat daar een zware oplei
ding aan voorafgaat waarbij vakken als
voedingsleer, erfelijkheidsleer, fysiolo
gie, anatomie en het beschrijven van be
wegingen van honden aan bod komen.
Voor alle rassen zijn aparte
Sommige keurmeesters zijn zeer gespe
cialiseerd in bepaalde rassen. Van de
Weijer: "Je hebt keurmeesters die
werkelijk alles weten van Rotweilers of
van Duitse herders, maar je hebt ook wel
all rounders. De keurmeesters beoorde
len de honden zowel in stand als in gang.
Er zijn vier kwalificaties mogelijk: ma
tig, goed, zeer goed en uitmuntend. Al
leen honden met de kwalificatie uitmun
tend komen in aanmerking voor de ere
keuringen".
"Wii een hond het ver brengen bij de
keuringen, dan moet hij niet alleen goed
zijn gebouwd, hij moet ook uitstekend
kunnen lopen. Dat heet de ringdressuur
en zo'n dressuur is te leren bij plaatselij
ke hondenverenigingen. Daarnaast
moet een hond zich laten betasten, zeker
langharige types, anders weet de keur
meester niet wat er onder de vacht zit.
Die vacht moet er natuurlijk glanzend
uit zien en verder moet de hond gehoor
zaam zijn. Een ongehoorzame hond kan
zich niet goed presenteren. Daarom
wordt er ook op gelet of de baas de hond
in de hand heeft".
Dat laatste wil nog wel eens mis gaan.
Ondanks langdurige training kan een
hond het op de bewuste dag laten afwe
ten, mede doordat z'n baas nerveus is.
Van de Weijer: "Zoiets voelt een hond
aan. De spanning loopt als het ware door
het lijntje heen. Als de baas op z'n ge
mak is, is de hond dat meestal ook wel.
Al verschillen de dieren natuurlijk in
temperament. Van belang is dat het dier
niet angstig is. Een hond die angstig
door de ring kruipt, dat is geen win
naar".
Overigens zitten de honden een flink
gedeelte van de tijd in tentoonstellings-
hokken. Van de Weijer bestrijdt de me
ning dat dat saai is voor de beesten. "Na
tuurlijk zijn er wel honden die zich ver
velen, maar je ziet ook veel honden voor
wie het een feest is om de hele dag uit te
zijn met de baas. Het hangt er maar net
van af hoe de baas z'n hond heeft ge
traind. En ga er heus maar van uit dat de
meeste bazen er heel veel tijd in steken
om hun hond in een goede conditie te
krijgen, het dier op de juiste manier te
voeden, de vacht te verzorgen. Buiten
staanders doen nog al eens geringschat
tend over honden met strikjes. Nou, der
gelijke versierselen spelen bij de keu
ring geen rol. Dat zijn slechts hulpmid
delen om bijvoorbeeld te verhinderen
dat bij terriërs de haren voor de ogen
gaan hangen".
Opofferingen
Van de Weijer wenst het heel nadruk
kelijk op te nemen voor de hondensport
liefhebbers. "Rashonden fokken is een
intensieve zaak. Het vergt studie naar de
bloedlijnen. Soms maken mensen verre
reizen om een geschikte reu voor hun
teef te vinden. Heus, fokken gaat ge
paard met geweldige opofferingen. Je
kunt niet makkelijk op vakantie gaan.
De honden vragen onnoemelijk veel
aandacht en energie. Het is ook een dure
liefhebberij, de mensen moeten alles zelf
bekostigen".
Dat laatste geldt ook voor deelname
aan tentoonstellingen waar geen vette
prijzen zijn te winnen. Van de Weijer:
"De winnaars krijgen een bronzen pla
quette die ongeveer 500 gulden kost, dat
is alles. Maar als je als fokkerij kunt zeg
gen dat je een groepswinnaar of de we
reldkampioen in huis hebt, dan betekent
dat natuurlijk wel wat. Het betekent in
elk geval dat er kwaliteit aanwezig is in
de bewuste kennel".
Hoewel in principe iedere bezitter van
een rashond aan de Wereld Winner 85
kan meedoen - mits in het bezit van af-
stammingspapieren - leggen de inschrij
vers zichzelf enige beperkingen op. Van
de Weijer: "Naar zo'n wereldtentoonstel
ling komen voornamelijk de echte top
honden. Dat spreekt vanzelf, iemand
komt niet uit de Verenigde Staten over
vliegen met een dubieus exemplaar".
Naar verwachting zullen zo'n 50.000 be
zoekers op de tentoonstelling afkomen.
Dat lang niet iedereen deze vorm van
'sport' kan waarderen is Van de Weijer
middels negatieve reacties bekend. "Ei
genaren van honden wordt nogal eens
ijdelheid verweten. Voor de dieren zou.
zo'n tentoonstelling oervervelend zijn.
Dat is echt onzin. Mensen die met hond
jaar door met hun dier bezig. Als je dat
namelijk niet doet dan kun je niet goed
voor de dag komen op een tentoonstel
ling. Voor de hond is al die aandacht van
z'n baas een genot. Een hond wil graag
veel aandacht".
"Als je het samenspel tussen hond en
baas op een tentoonstelling ziet, dat is
vaak heerlijk om naar te kijken. Dat kun
je niet afdoen als ijdelheid. Die mensen
zijn stapel op hun dieren. Maar daar heb
ben velen buiten de hondensport dan
ook weer moeite mee. Je mag vooral niet
teveel gevoelens jegens dieren tonen.
Affecties zijn in dit land zo gauw taboe".
BERT PAAUW
