Japan in de rol van oorlogsslachtoffer Bewind Marcos lijkt ten einde Gedenkplaat nagedachtenis Titus Brandsma Achtergrond PAGINA 6 MAANDAG 13 MEI 1985 Reportage Terwijl in Europa de overwinning op het Hitlerfascisme werd gevierd, was de oorlog in Azië nog lang niet voorbij. Japan maakte zich op voor een beslissende slag ter verdedi ging van het vaderland. Hoewel de generaals en politici wisten dat de nederlaag onontkoombaar was, waren zij geenszins van plan om zich aan de Geallieerden over te geven. De bevolking werd opge roepen de vijand op te wachten met zelfgemaakte bamboes- piezen. Onze correspondent in Japan bezocht het tropische eiland Okinawa, waar de zwaarste slag uit de Aziatische oorlog woedde. Hij schrijft over de Kamikaze-missies, massa-zelf moorden van burgers, en de nog altijd voortdurende zoekacties naar de botten van gesneuvelde soldaten. Wat maakte de Japanners zo fanatiek, en hoe kijken ze nu, veer tig jaar later, tegen hun oorlogsverleden aan? OKINAWA - Een wit laken, waarop met zorg wat botten, een oude schoen en halfver gane persoonlijke eigendom men liggen uitgespreid. Rijstwijn wordt geofferd, ter wijl wierookstaafjes gloeien in de wind. Monotone boedd histische prevelgebedjes ver breken de gewichtige stilte. De restanten van soldaten die hier in 1945 sneuvelden worden begraven, zodat hun geesten eindelijk tot rust kunnen komen. Twee dagen zoeken heeft dit jaar wat schamele overblijfselen van een vijftigtal mensen opgele verd. Slechts een voorwerp droeg een naam, maar die komt zoveel voor, dat het twijfelachtig is of de familie te achterhalen is. Een groep van 179 Japanners is ervoor uit Tokio overgekomen, een vliegreis van ruim twee uur. De gangmaker van het gezel schap is Shoichi Ishihara, die hier veertig jaar geleden com mandant was van een artillerie- eenheid. Tijdens de zoekacties wordt hij nog altijd 'de majoor' genoemd, en zo gedraagt hij zich ook, hoewel hij slechts is gewa pend met een walkie-talkie. „Dit is een vingerkootje", zegt de inmiddels 69-jarige Ishihara, terwijl hij een verweerd steentje laat zien, dat zich voor de leek in niets onderscheidt van het stukje koraal dat hij vlak ervoor reso luut wegsmeet Het vingerkootje vindt zijn plek op het witte la ken. „Als je met een hamer op je vinger slaat schreeuw je het uit van de pijn", legt hij uit. „De geest van deze man heeft geen vinger. Dat moet meer pijn doen dan een klap met een hamer". Veertig jaar geleden stierven hier in drie maanden tijd ruim tweehonderdduizend mensen, waaronder meer dan een derde van alle bewoners van het eiland. Het was de bloedigste slag die tussen de Japanners en de Ame rikanen werd gevoerd, en tevens de eerste die op Japans grondge bied plaatsvond. Voor het oppercommando in Tokio was de strijd in Okinawa slechts bedoeld om tijd te win nen voor de beslissende slag op de Japanse hoofdeilanden. Van de soldaten (aan het eind werden scholieren van 14, 15 jaar de frontlinies ingejaagd) werd slechts verwacht dat zij hun le ven offerden ter meerdere eer en glorie van de Keizer. Schaamte Het is al de 67e keer dat Shoi chi Ishihara naar Okinawa komt om botten te rapen. Wat beweegt hem om al zyn vrije tijd en geld te besteden aan deze expedities? En zoveel van zijn generatiege noten om datzelfde te doen in Saipan, Burma, de Filippijnen, Nieuw-Guinea, en overal waar Japanse soldaten de dood von den in uitzichtloze gevechten te gen de Amerikaanse overmacht. Wanneer Ishihara, dan 29, in het laatste jaar van de oorlog op Okinawa aankomt, heeft hij er al zeven jaar oorlog opzitten. Hij heeft dan onder meer gevochten in Mantsjoerije (Noord-China) en de Filippijnen, waar hij deelnam aan de beroemde Bataan-cam- pagne. Op Okinawa krijgt Ishiha ra het commando over een artil lerie-eenheid. Ishihara is een van de slechts vier mannen in zijn groep van vierhonderd die de oorlog kan navertellen. De schaamte die hij daarover voelt is de drijfveer voor zijn verdere leven. Want als door Ruud Kreutzer commandant had hij eigenlijk ook moeten sterven. Dat is de erecode van de samurai, die er bij de vooroorlogse jeugd is inge brand. De schaamte voert hem telkens terug naar Okinawa, op zoek naar het lichamelijk over schot van zijn gesneuvelde ka meraden, die zonder een behoor lijke begrafenis geen rust heb ben. diend, staat nu te glimmen op het terrein van de Yasukuni- schrijn in het centrum van To kio^ het Shinto-heiligdom waar de geesten worden geëerd van de miljoenen Japanse soldaten die stierven voor het vaderland. Het kanon past helemaal niet in de vreedzame omgeving, en ook de pantserwagen niet, of de vijftien meter lange kamikaze-torpedo. Wat doen ze daar? „Dat geeft geeft de zielen een nostalgisch gevoel", legt ons priester Hisao Baba uit, die de afdeling public relations beheert. Rond de Yasukuni-tempel worden regelmatig politieke schijngevechten geleverd over de vraag of leden van de regering mogen deelnemen aan de jaar lijkse viering van het ontstaan van de natie op 11 februari. Pre mier Nakasone doet dat in elk geval wel, en dat betekent vol gens de oppositie een terugkeer naar het vooroorlogse militaris me. Oorlogsmisdaden Achter het hoofdgebouw be vindt zich het eigenlijke heilig dom, waar de registers worden bewaard met de namen van alle Japanners die ooit hun lieven lie ten voor de natie. Japan heeft geen graf van de onbekende sol daat, maar eert elke grote of klei ne nationale held met name. De wens hier eeuwige rust te vinden speelde in de oorlogsdagen een grote rol bij de opofferingsge zindheid van Kamikaze-piloten en frontsoldaten. De Yasukuni-schrijn maakt geen onderscheid. Onder de 2,4 miljoen geregistreerden bevin den zich ook een aantal oorlogs misdadigers. Is het niet een beetje vreemd dat ook die een ereplaatsje hebben in de Yasu kuni-schrijn? Echt vlot komt het antwoord van priester Baba niet, maar dan bedient hij ons toch met een staaltje vooroorlogse duidelijkheid: „Japan kent geen oorlogsmisdadigers". Hij knikt instemmend als een collega er aan toevoegt, dat in de oorlog al lebei de kanten even slecht wa ren. „Amerikaanse soldaten heb ben Japanse meisjes verkracht, en Japanse soldaten hebben dat ook wel gedaan". Hoewel het onterecht is om Ja pan op één hoop te gooien met Hitler-Duitsland, ?jn er wel dege lijk gedocumenteerde bewijzen van oorlogsmij. daden, zoals de 'verkrachting van Nanking' (een stad in China waar het Japanse leger vreselijk heeft huisgehou den), en de expermimenten met bacteriologische wapens op le vende Chinese en Russische krijgsgevangen door het beruch te 731e regiment. De verantwoor delijken daarvan ontgingen ove rigens berechting omdat de Amerikanen na de oorlog de uit komsten van die experimenten wilden gebruiken. Nog altijd weten de meeste Ja panners zich geen raad met het oorlogsverleden. De oudere ge neratie doet er het zwijgen toe, en de jongere generatie weet van niets. De door het ministerie van onderwijs zorgvuldig gescreende geschiedenisboekjes bevatten slechts terloopse opmerkingen over Japanse agressie, zeer tot ongenoegen van de toenmalige slachtoffers van die agressie. Er zijn maar weinig wetenschappelijke studies over de donkere kanten van het Ja panse militaire optreden, een feit dat door professor Masahide Ota van de Ryukyu Universiteit op Okinawa wordt toegeschreven aan een 'soort schaamte' en een 'gebrek aan berouw'. Hij heeft zelf tientallen werken op zijn naam staan die betrekking heb ben op de oorlog, en dan vooral Okinawa. Slachtoffer Ota is niet mals in zijn kritiek, bijvoorbeeld op de arbitraire wij ze waarop 'misschien wel dui zend' inwoners van Okinawa - waaronder jonge kinderen - door Japanse soldaten zijn ge dood op beschuldiging van „spionage". En dat alles „zonder een spoor van bewijs, alleen op basis van wantrouwen", aldus Ota. Het ministerie van onder wijs wil niet hebben dat dit soort gegevens in de schoolboeken komt, zelfs niet in een vage for mulering. fer van de oorlog: „Als er twee vechten, hebben er twee schuld". De cultus rond de atoombom op Hiroshima is het beste toevluchtsoord voor de na tionale schaamte. Immers, was het niet het zogenaamd be schaafde Amerika dat de meest perverse uitvinding uit de ge schiedenis op de weerloze bevol king van Hiroshima en Nagasaki wierp? De mythe van Japan als slachtoffer van de oorlog heeft een hardnekkig bestaan, omdat er geen grondige afrekening heeft plaatsgevonden met de oorlog. Het verleden is collectief verdrongen. Dat heeft met een terugverlan gen naar het vooroorlogse milita risme niets te maken. De gemid delde Japanner heeft nog altijd een groot wantrouwen ten op zichte van alles wat met het leger te maken heeft. Maar er is wel sprake van een sterk chauvinis me, dat nog eens wordt versterkt door het stiekeme plezier dat men heeft over het internationa le isolement. Ik heb maar weinig Japanners ontmoet die er geen behagen in scheppen als hun land als buitenbeentje wordt be schreven. De weigering van de gevestigde koloniale landen om Japan een gelijke plaats onder de zon te gunnen is net zo min te rechtvaardigen als de Japanse opmars in Azië, die in 1910 begon met de bezetting van Korea. Ruim een eeuw geleden be sloot Japan om ook een 'be schaafde' mogendheid te wor den, naar het evenbeeld van de toenmalige koloniale machten. Voor de Japanse bevolking was de strijd tegen de blanke overheersing in Azië een lof waardig streven, die zij enthou siast ondersteunden, zolang de Japanse legers de overhand hiel den. Dat Japan daarbij zelf een koloniale macht werd, die racis tisch optrad tegenover de andere Aziatische volkeren, riep in die tijd geen morele twijfels op. In Japan bestaat heel sterk het gevoel dat het land als 'slecht' wordt bestempeld, alleen omdat het de oorlog ongelukkigerwijs heeft verloren. Vandaar dat men graag zijn toevlucht zoekt tot het idee dat tenminste de Japanse bedoelingen zuiver waren, en dat uiteindelijk iedereen net zoveel schuld had, en net zoveel slacht offer was. MANILLA „De vier oppositie partijen op de Filippijnen zijn in hun streven om president Ferdi nand Marcos ten val te brengen, bereid met de verboden commu nistische partij te praten over een eventuele samenwerking. De voor waarde is wel, dat de communisten de kandidaat van de vier partijen voor het presidentschap steunen". Dat zegt Corazon Aquino, de we duwe van wijlen senator Benigno „Ninoy" Aquino, die op 21 augus tus 1983 werd vermoord op het vliegveld van Manilla, toen hij in zijn vaderland terugkeerde na een jarenlange ballingschap in de Ver enigde Staten. Met de moord op senator Aquino verdween de belangrijkste tegen stander van president Ferdinand Marcos van het politieke toneel. Maar anderzijds betekende deze moord ook het begin van een open lijke oppositie tegen het bewind van Marcos, dat sinds 1965 onafge broken aan het bewind is en zon der enig pardon elke tegenstand met geweld in de kiem smoorde krachtens een noodwet die tiental len jaren van kracht was. Aquino werd op de startbaan van het vliegveld van zeer korte af stand in de nek doodgeschoten door soldaten die hem begeleid den, zo bleek later uit het monster proces tegen de verdachten, onder wie hoge militaire officieren. Het onderzoek dat Marcos onder druk van de publieke opinie moest in stellen, leidde tot het ontslag van een aantal hoge militairen en zelfs tot het vertrek van de opperbevel hebber van het leger, generaal Fa bian Ver, naaste familie van het staatshoofd. Dat Ver en ook 'Malacanang' (waarmee de president en zijn naaste militaire adviseurs in het zo geheten paleis wordt bedoeld) be trokken was bij de moord op de po pulaire senator, blijkt wel uit de ge tuigenverklaringen. Sinds de .moord op haar man treedt Corazon op als spreekbuis van het volk. Zij leidde de massale demonstraties tegen het bewind- Marcos, waaraan later ook de rijke zakenlieden van Makati (de zaken wijk van Manilla) deelnamen, het geen nooit eerder is gebeurd. Me vrouw Aquino is sindsdien ook de woordvoerster geworden van de vier voornaamste oppositiepartijen Unido, de Liberale Partij, de La- ban-partij en de pas opgerichte Fi lippijnse democratische partij La- kas Bayan. Kandidaat Volgens Corazon Aquino, doch ter van de rijke kokosnootmiljon- nair Cojuangco, zijn deze partijen op het ogenblik druk bezig om uit hun midden een geschikte kandi daat te vinden voor het president schap. Er zijn heel wat gegadigden, zoals ex-senator Salvador Laurel, leider van de Unido-partij, me vrouw Eva Kalaw en ex-senator Jovita Salonga, beiden van de Li berale Partij, Ramon Mitra van de Lakas Bayan en ten slotte Aquilino Pimentel van de Laban-partij. Co razon Aquino zelf heeft, hoewel zij kan rekenen op de talrijke aanhan gers van haar vermoorde man, „geen enkele ambitie om president te worden". Het zoeken naar een kandidaat is een moeilijke zaak, zegt ze. Binnen de vier partijen heeft men tot dus ver geen overeenstemming kun nen vinden. „Het is voor ons van het grootste belang dat er op zo kort mogelijke termijn een ge schikte kandidaat, die de volle steun van de partijen en van het volk heeft, uit ons midden wordt gekozen. De gezondheid van presi dent Marcos, zegt mevrouw Aqui no, is slecht, al laat hij het voorko men dat er met hem niets aan de hand is. Mocht Ferdinand Marcos opeens komen te overlijden, dan moeten we meteen klaar staan om onze kandidaat of kandidate in de presidentsverkiezingen, die dan worden uitgeschreven, te lanceren. Als Marcos, die aan een ernstige nierkwaal zou lijden, overlijdt dan wordt zijn functie voorlopig over genomen door de voorzitter van het parlement, die dan vervolgens verkiezingen uitschrijft Krachtens dit systeem is het dan ook niet mogelijk dat Imelda Mar cos, de energieke en ambitieuze echtgenote van de president, auto- matisch de post van haar man overneemt Het is wel noodzake lijk, zo benadrukt Corazon, dat in elk geval er al iemand uit ons mid den klaar staat om het tegen haar op te nemen, mocht zij aan de ver kiezingen meedoen. door Bob Mantiri Mevrouw Aquino acht het uitge sloten dat Marcos uit zichzelf zal aftreden. Hij weet zich gesteund door de Verenigde Staten. Presi dent Reagan heeft dat nog eens on derstreept toen hij openlijk ver klaarde dat hij Marcos door dik en dun zou steunen omdat het alter natief anders is dat de communis ten aan de macht komen op de Fi lippijnen, waar de Amerikanen mi litaire en commerciële belangen hebben. Amerika heeft daar de be schikking over de marinebasis Subic Bay en de luchtmachtbasis Clark, die de Stille Oceaan en Viet nam in de gaten moeten houden voor mogelijke Sowjet-peneratie. Vacuüm Eventueel ingrijpen van het le ger, wanneer er een politiek va cuüm zal ontstaan bij het overlij den van Marcos, zal de volledige steun krijgen van de Amerikaanse president, zo is de overtuiging van de oppositie. De verklaring van Reagan be stempelt de Filippijnse oppositie leidster als 'kortzichtig'. Reagan houdt er geen rekening mee dat de meerderheid van het volk Marcos niet meer duldt. Vooral op het plat teland, onder de boeren, lust men het Marcos-regime niet meer. Rea gan drijft deze mensen in de armen van de communisten, dat is de con sequentie van de Amerikaanse po litiek, zo meent Corazon Aquino. Dat blijkt nu ook uit het feit dat de vier gematigde oppositiepartij en een opening maken naar de communisten, die ondergronds opereren. Men noemt ze wel com munisten, maar het is nog zeer de vraag of het wel echte communis ten zijn. De mensen die tegen het bewind vechten, doen dat uit on vrede met de situatie. Onder hen zijn sociaal bewogen rooms-katho- lieke priesters, maar het is van be lang voor het Marcos-regime om ze als communisten te bestempelen teneinde zich te verzekeren van de militaire en economische steun van de Amerikaanse regering. Het bewind-Marcos worstelt met gi gantische economische proble men. Er is een buitenlandse schuld van ruim 25 miljard Amerikaanse dollar en heeft een werkloosheid van gemiddeld 25 procent. De in flatie ligt rond de 35 procent. Volgens Corazon Aquino „sim plificeert Reagan de zaak". Hij ne geert het feit dat het Filippijnse volk een communistisch dictato riaal bewind ook zou afwijzen als dat naar de macht zou grijpen wan neer Marcos van het toneel ver dwijnt. De Amerikanen onderschatten ook de invloed van de rooms-ka- tholieke kerk, die zich fel verzet te gen het autoritaire regime van Mar cos. „Kardinaal Sin, de geestelijke leider van de katholieken (het overgrote deel van het Filippijnse volk belijdt het rk-geloof), heeft zijn kritiek niet onder stoelen of banken gestoken. Hij heeft, zegt Corazon, in het verleden herhaal delijk een dringend beroep op Mar cos gedaan op af te treden. De politieke partijen, zowel de oppositie als de partij van Marcos, de Kilusang Bagong Lipunan (Nieuwe Maatschappij Beweging), zijn eensgezind van mening dat de belangrijkste factor het leger is, dat intern sterk verdeeld is. Enerzijds tussen de jonge officieren en de ge neraals in het hoofdkwartier, en anderzijds in de top zelf, tussen de minister van defensie Juan Ponce Enrile, een burger-technocraat, en de generaals onder leiding van Fi del Ramos, ook ergens nog familie van de president. Aan de ingang van de strafge vangenis van Kleef, waar de Ne derlandse pater Titus Brandsma van 16 mei tot 13 juni 1942 ver bleef, zal op Hemelvaartsdag een bronzen gedenkplaat te zijner nagedachtenis worden onthuld. (Titus Brandsma overleed op 26 juli 1942 in het concentratie kamp Dachau). Bij de onthulling worden veel gasten uit Neder land verwacht. In de nabijgelegen Stiftskerk wordt na de onthulling een oecu menische dienst gehouden. Sprekers zijn daar onder ande ren de plaatsvervangende minis ter-president van Noordrijn- Westfalen, dr. Diether Posser, en Louis Frequin, bestuurslid van de stichting 'Titus Brandsma Ge dachteniskapel Nijmegen'. In de tekst op de gedenkplaat wordt ook eerbetoon gebracht aan allen die in de tijd van het nationaal-socialisme op deze plaats ten onrechte gevangen hebben gezeten. Titus Brandsma, die van 1923 tot 1942 hoogleraar was aan de Katholieke Universiteit van Nij megen, mobiliseerde in de bezet tingstijd de rooms-katholieke pers in Nederland tot verzet te gen de ideologie van het natio naal-socialisme. Dat leidde in ja nuari 1942 tot zijn gevangenne ming. Via Arnhem, Schevenin- gen, Amersfoort en Kleef kwam hij ten slotte in Dachau. In november van dit jaar zal 'Rome' na een proces van bijna dertig jaar zijn zaligverklaring uitspreken. Voorschoten. De hervormde evangelisatie in Voorschoten (een gereformeerde-bondsgroep naast de hervormde gemeente) krijgt een mentor en voorganger: ds. G. H. van Kooten, die onlangs als predikant van de hervormde gemeente in Delft met emeritaat Elke zondag houdt de 'Vereni ging Nederlands hervormde evangelisatie op Gereformeerde grondslag' twee diensten in de aula van het Lucascollege aan de Beethovenlaan. Op zondag 16 ju ni hoopt ds. Van Kooten, die bin nen deze groepering ook het pas toraat gaat verzorgen, zich aan de evangelisatie te verbinden. Orgelconcert. Woensdag avond om kwart over 8 geeft Klaas Jan Mulder een orgelcon cert in de hervormde kerk in Hil- legom. Liedboekdag. De landelijke 'Liedboekdag' wordt dit jaar ge houden op zaterdag 8 juni in de Oude Kerk in Delft. De Sint Gre- gorius-vereniging heeft besloten mee te doen. Nu de Rooms-Ka- tholieke Kerk een eigen liedboek heeft - 'Gezangen voor de litur gie' -, is het mogelijk geworden, dat rooms-katholieken en protes tanten samen kerkmuziek beoe fenen. "De deelnemers zullen dan ontdekken, dat er naast veel verschillen ook overeenkomsten in onze kerkmuziek bestaan", schrijven de organisatoren van de Liedboekdag in hun aankon diging. Verontwaardigd. De alge mene vergadering van de Katho lieke Theologische Hogeschool Amsterdam is in meerderheid diep verontwaardigd en bezorgd over uitspraken van bisschop Bomers van Haarlem (op 4 mei in Leiden) met betrekking tot ho moseksuelen. De bisschop zei, dat de homoseksuele praktijk kerkelijke uitsluiting rechtvaar digt en dat over dit punt in de kerkleer niet gediscussieerd kan worden. De meerderheid van de alge mene vergadering van de Am sterdamse hogeschool meent, dat deze uitspraken discrimine rend en daardoor vernederend zijn voor een grote groep kerkle den. Ze distantieert zich er open lijk en met nadruk va. De hogeschool in Amsterdam ressorteert onder het bisdom Haarlem. De algemene vergade ring gaf vanmorgen van haar ver ontwaardiging blijk in een adver tentie in enkele ochtendbladen. Zweden. Aartsbisschop Ber- til Werkström van de Zweedse Lutherse Kerk heeft opzien ge baard door openlijk te verklaren, dat homoseksuelen niet moeten worden gediscrimeerd, maar dat zulke christenen wel 'in vriend schap en celibaat' moeten leven. Op grond van de christelijke ethiek moet er, naar zijn oordeel, worden afgezien van homosek sueel handelen. De opschudding over zijn ver klaring was voor bisschop Werk ström aanleiding een persconfe rentie te houden. Daar zei hij, dat zijn oproep tot onthouding niet als een bevel moest worden op gevat maar als een 'evangelisch advies'. "Niemand mag wegens zijn geaardheid uit de kerk wor den gestoten". Als zij celibatair blijven, is Werkström bereid ho moseksuelen tot priester te wij den.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1985 | | pagina 6