Onbegonnen Werk
ara*»
Tentoonstelling: wat niet
werd gebouwd in Leiden
Wie binnentreedt, moet
de tekst wel goed lezen
m
mmRmmmmwMmvmmmmMmmmmm
m
Architectencafé: door
onderlinge discussies
naar betere kwaliteit
PAGINA 4
LEIDEN
VRIJDAG 10 MEI 198
Leidse kroniek
door Ruud Paauw
en John Kroon
Veertig jaar na de bevrijding -
een mijlpaal die inspireert om
vele dingen voor te stellen of te
verankeren. De vraag is of het al
lemaal zo zinnig is wat er onder
de druk van dat Moment wordt
aangeprezen.
Burgemeester Goekoop heeft
tijdens de opening van de ten
toonstelling over de oorlog in de
Waag als zijn mening gegeven
dat de Leidse universiteit een
leerstoel moet krijgen voor de ge
schiedenis van de Tweede We
reldoorlog. "Er is nog zoveel on
bekend gebleven".
Zou dat nou nodig zijn?
In Nederland bestaat, zoals ie
dereen weet, een Rijksinstituut
voor Oorlogsdocumentatie, dat
zich kan meten met het beste wat
er verder op dit gebied in de we
reld te vinden is. Het heeft in de
afgelopen tientallen jaren tal
van wetenschappelijke studies
het licht doen zien, waaronder
het alom bekende standaard-
werk Het Koninkrijk der Neder
landen in de Tweede Wereldoor
log".
Waarom in Leiden gaan doen
wat al in Amsterdam voortreffe
lijk gebeurt?
Het is misschien waar dat er
nog zoveel over de Tweede We
reldoorlog onbekend is gebleven,
anderzijds weten we over niets
zóveel als over de periode '40-'45,
omdat de geallieerden direct na
de bevrijding de Duitse archie
ven eenvoudig hebben leegge
haald. Waar normaal een halve
eeuw voor staat, was nu in enkele
jaren bekend.
Het argument "er is nog zoveel
onbekend gebleven" geldt na
tuurlijk voor zoveel facetten uit
de geschiedenis. Het pleidooi van
de burgemeester doet daarom een
tikje modieus aan, al is dat mis
schien niet het juiste woord.
Ook om een andere reden zou
het niet logisch zijn om nu ineens
een aparte leerstoel over '40-'45
in het leven te roepen. De Tweede
Wereldoorlog, hoe belangrijk ook.
behoort niet geïsoleerd te worden
bezien. Hij is, veertig jaar na de
bevrijding, een fase in de moder
ne geschiedenis. Iets buitenge
woon schokkends, maar toch een
fase.
stuk schreef ze dinsdag: "Is het
niet mogelijk in het vervolg met
z'n allen om acht uur aanwezig
te zijn om onze doden te herden
ken? Kan de herdenkingsdienst
dan écht niet eerder beginnen of
eventueel later, zoals elders! Do
den herdenken is toch iets van al
len samen en niet van groepen
apart".
Het eerste dat bij ons opwelt is:
heb je voor dodenherdenking nu
eigenlijk autoriteiten nodig?
lid Dick van Duijn (CDA) wel
eens hebben gehoord van de uit
drukking "overdaad schaadt"?
Vast niet. Anders zou hij hij het
toch niet in zijn hoofd hebben ge
haald om over het gemeentelijk
beleidsplan het zonderlinge to
taal van 64 vragen te stellen?
Nieuwsgierigheid, dorst naar
kennis - het is mooi, noodzake
lijk zelfs, zeker in de politiek.
Herdenking
Lezers van deze krant hebben
hun misnoegen uitgesproken
over de wijze waarop het al jaren
toegaat bij de dodenherdenking
in Leiden. Het stadsbestuuran
dere autoriteiten en genodigden
wonen eerst een herdenkingsbij
eenkomst bij in de Marekerk.
houden daar ook twee minuten
stilte en begeven zich vervolgens
voor de officiële kranslegging
naar het monument bij molen De
Valk. Dan is er intussen zo'n drie
kwartier voorbijgegaan. Vele
mensen die al voor achten naar
het monument komen, zijn dan
intussen al naar huis gegaan.
Zo gebeurde het ook dit jaar.
Mevr. P. Brandt-Oppelaar uit
de Bilderdijkstraat in Leiden,
heeft zich gestoord aan deze gang
van zaken. In eën ingezonden
Maar die vraag gaat vermoede
lijk aan de essentie voorbij.
Daarom: wij scharen ons van
harte achter dit pleidooi. Het is
eigenlijk aan de bedenkelijke
kant dat het comité dodenher
denking en het stadsbestuur zich
dit al niet veel eerder zelf hebben
gerealiseerd. De officiële plech
tigheid behoort om twee minuten
voor acht bij het monument te
worden gehouden. Nergens an
ders en ook niet later. Die herden
kingsdienst kan best een half uur
eerder beginnen.
Hét zou verstandig zijn van de
organisatoren om nu al mee te
delen dat het volgend jaar an
ders zal toegaan.
Overdaad.
Zou het Leidse gemeenteraads-
Maar alles heeft zijn grenzen. En
Van Duijn behoort kennelijk tot
het slag mensen dat geen enkel
oog heeft voor het nut van beper
king. Ze hollen maar door, gelijk
ontsnapte circuspaarden.
Een beetje doorgewinterde po
liticus had zijn voornaamste
punten samengevat in op zijn
hoogst tien vragen. Dan mag hij
ook op serieus antwoord rekenen.
"Van Duijn wil duidelijkheid
stond er stoer in de krant van
woensdag. Het ironische en tra
gische is dat hij door zijn
aanpak, waarin elke nota-regel
onder de microscoop lijkt te zijn
gelegd, het gevaar loopt die dui
delijkheid nu juist niet te krij
gen. Want de kans is groot dat de
wethouder hem straks ongeveer
gaat behandelen zoals ouders een
eindeloos doorvragend kind.
"Dickie, zo is het mooi geweest
ga nu maar weer lekker spelen".
Zweetkamertje
Op de achterpagina van de
NRC, gevuld met verstrooiende
artikeltjes, tref je de laatste tijd
nogal eens wat over Leiden aan.
Een paar weken geleden deed de
Amsterdamse schaakmeester
Hans Ree verslag van een weekje
vakantie in deze stad. Het had
niet veel om de hakken. Ree had
zich kennelijk opgehouden in een
klein, eng studentenkringetje,
want hij kwam weer eens aanzet
ten met de afgezaagde verhalen
over de geringe intelligentie van
de doorsnee-Leidenaar en over
de criminaliteit van de cafés af
stropende Katwijkers Hij
was blij, zo schreef hij, dat hij na
die week weer naar de hoofdtad
terug kon.
Het was typisch het verhaal
van een Amsterdamse ....provin
ciaal.
Deze week bleek weer iemand
van NRC-huize Leiden te hebben
aangedaan. Jetske Mijs schreef
gisteren over het beroemde zweet
kamertje van de Leidse universi
teit. "Hier hebben in de loop der
jaren heel wat mensen vol span
ning gewacht om in één van de
belendende kamers te worden ge
roepen voor het beslissende exa
men. Hier kwamen ze na afloop
leeggelopen weer terug om wéér
te wachten, op de uitslag".
So far, so good. Maar dan.
"Het Latijnse opschrift boven
de ingang van het zweetkamertje
is niet bemoedigend. Er staat:
'Gij die hier binnentreedt, laat
alle hoop varen'. Het wachten
voelt hier als hoogspanning, de
kamer heeft iets van een martel
kamer". Volgt verdere beschrij
ving van het kamertje met de vele
handtekeningen.
Latijns opschrift? "Lasciate
ogni speranza voi che entrate"
zijn wij zo vrij voor Italiaans te
houden. Geen bemoedigende en
tree, nee. Maar het is Mijs kenne
lijk geheel ontgaan dat het hier
om een befaamde regel gaat van
de Italiaanse dichter Dante, die
er in de 'Goddelijke Comedie' de
hel mee aanduidde. Zoiets mar
kants mag toch niet onvermeld
blijven.
Voor die cultuur uitstralende
NRC is het nogal magertjes.
Maar goed, we geven de moed
niet op, er komt vast nog wel eens
iemand hier die behoorlijk over
Leiden en zijn schatten schrijft.
Zorgenkind.
Als er één zaak is die het ge
meentelijke zorgenkind, de Leid
se Woningstichting op de grond
vesten heeft doen schudden, dan
is dat wel het bouwschandaal
WaardgrachtlOranjegracht.
Maar liefst 2,3 miljoen harde flo
rijnen waren nodig om de bouw-
blunders in deze oer-Leidse wijk
te verhelpen.
Dat er nog losse eindjes van een
paar duizend gulden stookkosten
zijn blijven hangen is misschien
niet onvergeeflijk. Maar voor de
230 bewoners, die niet gewend
zijn te rekenen in bedragen met
minstens vijf nullen en al een
jaar of zeven niet weten waar ze
aan toe zijn, komt zo'n slordig
heidje hard aan in de huishoud
portemonnee. De bekende drup
pel vormen dan de gasmeters, die
onverklaarbare meetverschillen
vertonen
Het wordt zwemmen geblazen
in de Waardgracht of Oranje
gracht. Wanneer de stookkosten
kwestie niet snel wordt opgelost,
kan de firma Warmtemeter uit
Schiedam haar meteropnemers
uit het water vissen. "Als die
warmtemetets aan de deur ko
men gaan ze gelijk de gracht in",
kreeg volkshuisvestingswethou
der Dick Tesselaar bars te horen
toen tweeëneenhalf dozijn ont
stemde bewoners zijn kamer on
verwacht binnenvielen.
Tesselaar, die de sfinx van
Cheops in onbewogenheid zelfs
evenaart als' driehonderd boze
flatbewoners een al vijftien jaar
lang defecte lift op zijn bureau
zetten - en dan zal zeggen "voor
de volledigheid had u misschien
beter ook de koker kunnen meene
men" - bleek echter vrij snel tot
actie bereid. De bewoners kun
nen een voorstel voor een nieuwe
regeling spoedig tegemoet zien.
De mand met te schillen ooft is
daarmee voor de bewoners nog
niet leeg. Huisbaas de LWS kan
maar beter de borst natmaken,
hoewel de orkaan het hardst zal
woeden boven het hoofd van
voorzitter Van Rij. Directeur
Streefland immers lijkt in deze
kwestie het liefst de oude jas van
'onwetendheid' aan te trekken.
Hij heeft al een paar keer laten
horen van niets te weten.
Sterker nog, Streefland meldde
de laatste keer - om inlichtingen
gevraagd te wachten op over
leg met Van Rij, waarin hij op de
hoogte zou worden gebracht. Ter
wijl Van Rij net een half jaar
LWS-voorzit ter is en Streefland
toch al meer dan een kwart eeuw
in het wonderland van de volks
huisvesting rondloopt.
Wie weet er dan waar Abra
ham de mosterd haalt? In een
overvolle porseleinkast.
rr=-
af
af.
af
LEIDEN - Hoe zou Leiden er
hebben uitgezien als alle
bouwplannen die de afgelopen
jaren zijn gemaakt daadwerke
lijk waren uitgevoerd in plaats
van als een curiositeit in een
bureaula te verdwijnen? Eén
ding is zeker: anders dan de
stad er nu uitziet. Maar, zou het
er ook beter, mooier of zelfs
spectaculairder hebben uitge
zien als illustere plannenma
kers geen strobreed in de weg
zou zijn gelegd door politieke,
economische of stedebouw-
kundige aspecten?
door
Jan Rijsdam
Op die vragen probeert de tentoon
stelling 'Niet gebouwd Leiden', die
vanaf vorige week in het Leidse
stadsbouwhuis valt te aanschou
wen, een antwoord te geven. De
expositie bestaat uit een verzame
ling bouwplannen die om uiteenlo
pende redenen niet verder zijn ge
komen dan de tekentafel. Juist in
een tijd waarin een grote behoefte
bestaat aan nieuwe impulsen in de
architectuur is het aardig om te
zien of we in het verleden mis
schien kansen hebben gemist en
daar alsnog ons voordeel mee zou
den kunnen doen.
Critici menen dat de nieuwbouw
in de stad zich de afgelopen jaren
heeft gekenmerkt door brave plan
netjes, aangepast aan de bestaande
bebouwing, die niet in staat zijn de
stad een werkelijk nieuw gezicht te
geven. Er is teveel van hetzelfde
gebouwd: pittoreske huisjes, met
standaard vormen, ingegeven door
de hang naar nostalgie uit de jaren
zeventig.
Van niet gebouwde plannen zou
je verwachten dat ze meer tot de
verbeelding spreken, de fantasie
prikkelen of de argeloze toeschou
wer zelfs achterover doen slaan
van verbazing. Het bijeengeraapte
resultaat stelt evenwel teleur. Ook
in 'niet gebouwd Leiden' over
heerst de brave aanpas-architec-
tuur die de stad niet echt ver
nieuwt. Er is geen baanbrekend
werK dij, ot net zou net basiswe-
genplan van de gemeente moeten
zijn waarvan we ons tot op de dag
van vandaag gelukkig mogen prij
zen dat het nimmer aan de uitvoe-
en pittoresk. De architect als pro
ducent van gezelligheid.
Een ontwerp van de Leidse architect M. Barkema
Jorissteeg. Een goed voorbeeld van een bouwplan dat Leiden
keningen zijn inmiddels vergeeld en in de archieven i
ringsfase is toegekomen.
Wat opvalt is dat architecten,
zelfs in (afstudeer)plannen waarin
men de fantasie wat meer op de
vrije loop kan laten, weinig creatief
met hun vakgebied zijn omge
sprongen maar zich juist keurig
hebben geconformeerd aan nostal
gische beeld dat van de stad werd
geschetst en waaraan ook de
nieuwbouw moest voldoen: knus
Camera-bioscoop op de hoek Hogewoerd/St.
•uw gezicht had moeten geven. De ontwerpte-
'Niet gebouwd Leiden' terecht gekomen.
Bioscoop
Toch zijn er ook enkele plannen
waarvan we met een gevoel van
spijt moeten constateren dat ze
nooit zijn uitgevoerd. Dat geldt*bij-
voorbeeld voor het ontwerp van
een nieuwe Camera-bioscoop met
een opvallend torentje op de hoek
St. Jorissteeg/Hogewoerd. Het zijn
dit soort plannen die de stad een
nieuwe karakteristiek, een ander
en herkenbaar gezicht geven, of op
z'n minst een poging doen in die
richting. Helaas liggen bioscopen
niet meer zo goed in de markt en is
de kans dat een dergelijk complex
er ooit komt vrijwel uitgesloten.
Naast de tentoongestelde plan
nen die de mogelijkheid van uit
voering reeds ver achter zich heb
ben liggen, is op de tentoonstelling
ook een aantal recente ontwerpen
die het nog niet verdienen
als curiositeit in de archieven te
worden bijgezet. In de eerste plaats
LEIDEN - Club- en buurthuis Morschwijk werd vandaag op de kop af omdat de bouwterreinen waarvoor
tien jaar geleden officieel geopend door de toenmalige staatssecretaris deze ontwerp-plannen zijn ge-
Meijer van CRM. Het tiepjarig bestaan wordt de komende periode uitge- maakt nog braak liggen en in de
breid gevierd, te beginnen vanavond met een receptie (tot zeven uur) en tweede plaats omdat de plannen
een rëunie voor medewerkers. Morgen is er in het gebouw aan de Topaas- Van de hand zijn van een nieuwe
laan van tien tot twaalf een kinderkennis en 's avonds een buurtavond lichting architecten die aan het be-
met een optreden van de Randstadspelers (de zaal gaat om half acht gin van hun loopbaan staan en,
open). Zondagochtend om elf uur is de inschrijving voor een dartstoer- met de nodige durf en vernieu-
nooi dat om half een begint. In de ijshal is er die dag een zaalvoetbaltoer- wingsgezindheid, letterlijk en fi
nooi, van tien tot vijf uur. De festiviteiten worden volgende week voort- guurlijk een stukje terrein trachten
Sezet. te veroveren.
Op de tekeningen twee ontwerpen die jonge architec
ten op eigen initiatief hebben gemaakt voor twee
plaatsen in Leiden. Linksboven een ontwerp van Piet
van Veen en Sjo van den Eerenbeemt voor woning
bouw op het voormalige Perquin-terrein aan de Haag-
weg (41 woningen). Rechts een alternatief voor het
woontorenplan, gemaakt voor het braakliggende ter
rein aan de Morsweg, van de hand van Art Nieuw-
poort en Jan Douwe Splinter (51 woningen).
Het gaat om twee plannen die de
gemeente Leiden onlangs werden
aangeboden: een ontwerp voor wo
ningbouw op het Perquinterrein
aan de Haagweg en een alternatief
plan voor de woontoren die zou
verrijzen op het terrein van Nieu-
wenhuizen aan de Morsweg. Beide
ontwerpen lijken dezelfde weg te
gaan als andere plannen op de ten
toonstelling. Dat wil zeggen dat ze
binnen de kortste keren in een bu
reaula zullen verdwijnen. Aan de
politiek zal het in elk geval niet lig
gen, want wethouders en raadsle
den blijken nauwelijks kennis te
nemen van wat er zoal op de ge
meentelijke burelen belandt.
Dat is, om meer dan één reden,
jammer. Een hele generatie archi
tecten dreigt in deze tijd niet aan
de bak te komen en het antwoord
dat zij hebben op de duffe en sleet
se nieuwbouw van de laatste jaren
wordt niet gehoord. Het is triest te
constateren dat jong talent, veelal
geïnspireerd door de hedendaagse
technologiën en produktiemetho-
den, het zo gemakkelijk moeten af
leggen tegen architecten met een
gevestigde reputatie.
De bouwterreinen zijn gelegen aan de Rijn. In beide
plannen is daarom gekozen voor een stedebouwkundi-
ge opzet, waarbij men vanuit de woningen in de ver
schillende bouwblokken optimaal zou kunnen genieten
van het zicht op het water en van een optimale bezon
ning. Beide bouwplannen worden ook gekenmerkt
door een eigentijdse verschijningsvorm en een licht ge
kleurde, gepleisterde gevel.
Morschwijk: tienjarig jubileum
Willekeurig
Jammer is ook dat op de ten
toonstelling zo weinig aandacht
wordt besteed aan die achtergrond
van 'niet gebouwd Leiden'. Of ei
genlijk: aan wat er in de toekomst
allemaal niet gebouwd wordt in
Leiden. Vooral omdat het voor het
eerst is dat het werk van de nieuw
ste lichting architecten, uit Leiden
en omgeving, aan het publiek
wordt getoond.
Zoals de plannen nu gepresen
teerd worden, een willekeurig se
lectie tekeningen met vier punai
ses of een plakbandje op houten
borden geprikt, ontstaat geen goed
beeld van het hoe en waarom van
wat er in stad allemaal niet ge
bouwd wordt.
De tentoonstelling is de hele vol
gende week nog te zien (tijdens
kantooruren) in de hal van het
stadsbouwhuis aan de Lange-
gracht 72.
LEIDEN - Leiden kent sinds en
kele maanden een architectencafé.
Een vijftal (jonge) architecten heeft
daartoe het initiatief genomen om
hun beroepsgenoten beter te leren
kennen en te spreken over wat er
zoal in Leiden wordt gebouwd.
De initiatiefnemers vinden het
een merkwaardige zaak dat mo
menteel een groep mensen in de
stad met een zelfde stukje cultuur
bezig is zonder dat ze elkaar ken
nen. Vooral bij jonge architecten
zou de behoefte bestaan om be
roepsgenoten te ontmoeten en op
informele wyze met elkaar te dis
cussiëren. "Gewoon een beetje ou
wehoeren over het vak", drukt één
der initiatiefnemers, architect
Fons Verheijen, het oneerbiedig
uit.
Hij is er van overtuigd dat, als
collega-ontwerpers regelmatig met
elkaar van gedachten wisselen,
daarvan een goede invloed kan uit
gaan op de kwaliteit van de ge
bouwde omgeving. Architecten die
een gevestigde reputatie hebben
zouden zo'n confrontatie mis
schien liever uit de weg gaan.
Maar, met name de jonge beroeps
beoefenaren zijn niet bang zich
kwetsbaar op te stellen door hun
bouwplannen ter discussie te stel
len.
Eén van de jonge initiatiefne
mers, Sjo van den Eerenbeemt,
zegt daarin een mogelijkheid te
zien om in de ontwerp-praktijk tot
een hogere kwaliteit te komen.
"Als je lang met een plan bezig
bent. word ie op den duur blind
voor bepaalde dingen. In een dis
cussie met anderen word je als ar
chitect gedwongen je gedachten
duidelijk te formuleren en daar
mee kom je weer een stap verder".
Verfrissend
De bedoeling van het architec
tencafé is niet dat het een soort
'Leidse school' van gelijkgezinde
architecten wordt. "Integendeel.
We willen juist dat een aantal men
sen elkaar treft die niet op één lijn
zitten en met elkaar in discussie
gaan. Natuurlijk zou dat wel eens
hard toe kunnen gaan. Dat hoop ik
tenminste... dat er een beetje ge
knokt wordt. Zoiets werkt bijna al
tijd verfrissend", aldus Fons Ver
heijen.
Het is evenmin de bedoeling van
de initiatiefnemers dat het archi
tectencafé een elitaire ontmoe
tingsplaats wordt voor alleen maar
vakbroeders. "We hopen dat de
maandelijkse bijeenkomsten ook
interessant zijn voor een groep
mensen die gewoon in architec
tuur geïnteresseerd is", vertelt Pe
ter van Swieten, één van de andere
initiatiefnemers. "De discussie die
dan ontstaat is ook erg belangrijk".
Piet van der Veen vertelt dat tij
dens de eerste twee bijeenkomsten
van het architectencafé de op
komst voldoende was. "We gaan
daarom zeker met dit initiatief
door".
Het volgende architectencafé is
op donderdag 30 mei aanstaande,
in de sociëteit De Burcht, aanvang
17.30 uur, in de Burgsteeg 14. Op
het programma staat dan een ont
moeting tussen architecten uit Lei
den en Oxford.
