De vrijheid van Van Dale
Wij leven vrij... en blij?
DRUGS
HOE VRIJ ZIJN WIJ?
WELK PROBLEEM
BEOR06TON2E
VRklHEID
m H0N6ER
1
Twee derde van de ondervraagden vindt
dat er in Nederland meer dan genoeg vrij
heid is. 22 procent vindt zelfs dat er veel te
veel vrijheid is. Ruim 12 procent meent dat
Nederland te weinig vrijheid biedt. Er is
juist genoeg vrijheid in dit land, aldus 21
procent.
Mensen die hun mate van vrijheid kun
nen vergelijken met de periode 1930 tot
1980 (met uitzondering van de Tweede We
reldoorlog) vinden in meerderheid dat er
destijds net genoeg of te weinig vrijheid
was. Conclusie: de vrijheidsbalans is door
geslagen.
Bijna de helft van de Nederlanders lapt
een of meer wetten aan de laars: zij vinden
bepaalde vormen van burgerlijke onge
hoorzaamheid soms toelaatbaar.
Zes van de tien vinden dat er te weinig
vrijheid is op het gebied van euthanasie.
Zo'n 45 procent meent dat de winkels lan
ger of op andere tijden geopend moeten
zijn.
„Hoe beoordeelt u nu de vrijheid in Ne
derland?"^ procenten)
Er is veel te veel vrijheid 22
Er is veel vrijheid 45
Er is juist genoeg vrijheid 21
Er is weinig vrijheid 9
Er is veel te weinig vrijheid 3
Een opmerkelijk feit is dat driekwart van
de aanhangers van de Volkspartij voor
Vrijheid en Democratie (WD) vindt dat er
in Nederland veel of te veel vrijheid is. Een
iets hoger percentage treffen we aan bij
CDA-stemmers (80 procent) en de stemmers
op de kleine rechtse partijen (82 procent).
Ruim de helft van de PvdA en klein-linkse
partijen vindt dat dit land te veel vrijheid
biedt. De PvdA-stemmers zijn van alle par
tijen het meest tevreden: zij scoren met
dertig procent het hoogst in de categorie
'genoeg vrijheid'.
Hoe tolerant zijn wij ten opzichte van
pornografie? Zes van de tien Nederlanders
vindt dat er op het terrein van de porno te
veel vrijheid heerst.
De CDA'ers en stemmers op klein-rechtse
partijen springen er wat dat betreft uit.
Ruim driekwart van de confessionelen
vindt dat het met de pornografie wel wat
minder kan. Drie procent van de geënquê
teerden zegt niet aan zijn trekken te komen
met het huidige porno-aanbod.
De hoger opgeleiden zijn wat toleranter
als het om pornografie gaat. De helft van de
mensen met een HBO-opleiding en een uni
versitaire studie achter de rug menen dat
er te veel pornografie is. Van de mensen
met een lagere opleiding dan MAVO vindt
68 procent dat er te veel vrijheid is op het
gebi<$ van porno.
Beduidend meer vrouwen (72 procent)
dan mannen (50 procent) willen dat de vrij
heid op het terrein van de pornografie
wordt ingedamd. De tolerantie neemt toe
naarmate het inkomen hoger wordt. Voor
ruim 70 procent van de ondervraagden met
een jaarsalaris beneden de 20.000 gulden
mag het wel wat minder, terwijl hetzelfde
geldt voor bijna de helft van de mensen
met een jaarinkomen hoger dan 60.000 gul
den. Hoger opgeleide Nederlanders zijn
wat porno betreft iets liberaler dan laag
opgeleide.
GEM-/PVDA7CDA/WD
Er is te weinig
vrijheid 3 3 2 3
Er is juist genoeg
vrijheid 36 43 23 42
Er is te veel
vrijheid 61 54 75 55
KL.LINKS/KL.RECHTS/NIET STEMMERS
Er is te weinig
vrijheid 5 5 3
Er is juist genoeg
vrijheid 45 16 38
Er is te veel
vrijheid 51 79 59
WINKELSLUITINGSWET
De huidige openingstijden van de win
kels moeten gehandhaafd blijven. Dat
vindt ruim de helft (52 procent) van de
geënquêteerden. Aanhangers van klein-
rechtse partijen en werklozen zeggen meer
dan gemiddeld dat de winklsluitingswet te
veel vrijheid biedt. Voor hogere employées
en ambtenaren (61 procent) daarentegen
laat deze wet te weinig ruimte over. Ook de
zelfstandigen (53 procent) sluiten zich hier
bij aan en mensen met een jaarinkomen ho
ger dan 45.000 gulden (56 procent).
MAXIMUM SNELHEID
De helft van de Nederlanders vindt het
goed dat er een maximum snelheid is vast
gesteld. Verschillen treffen we aan bij jon
geren en WD-stemmers. Die zeggen dat de
maximum snelheid hun te weinig vrijheid
biedt. Naarmate het inkomen hoger wordt
neemt het begrip voor de 100-kilometer-
grens af. Mannen willen het gaspedaal va
ker dieper indrukken dan vrouwen. Bij
mensen boven de 60 jaar ligt het percenta
ge dat vindt dat er op het terrein van de
maximum snelheid te veel vrijheid is, ho
ger dan het gemiddelde.
Er is te weinig vrijheid 24 31 16
Er is juist genoeg vrijheid 51 46 57
Er is te veel vrijheid 25 23 27
EUTHANASIE
Een meerderheid van het Nederlandse
volk (58 procent) vindt dat de wetgeving
die de euthanasie regelt, te veel beperkin
gen oplegt. Dat percentage is hoger onder
humanisten en mensen die geen geloof
sovertuiging aanhangen (resp. 90 en 75 pro
cent). Het percentage daalt naarmate men
ouder wordt. Zo vindt 67 procent van de
jongeren beneden 25 jaar dat de wetgeving
wat losser moet worden, bijna de helft van
de mensen boven de 45 deelt die mening. De
aanhang van de klein-.-echtse partijen
vindt dat er veel te veel vrijheid op het ge
bied van de euthanasie.
„Wat vindt u van de vrijheid als het gaat
om euthanasie?"(in procenten)
GEMiPVDA/CDA/WD
Er is te weinig
vrijheid 58 74 35 62
Er is juist genoeg
vrijheid 25 19 37 29
KL. LINKS (eerste koloml
KL. RECHTS (tweede kolom)
NIET STEMMERS (derde kolom)
Er is te weinig vrijheid 78 22 63
Er is juist genoeg vrijheid 17 16 20
5 62 17
f/fafiorl
WOK RAPPORTCIJFER SEEFT DE NEDERLANDER
VOOR ZIJN VRIJHEID
mi tien 6%
mi iwcn io% mt
Wiacfit 2A% rr™Tw
een xwen 28% namm
Wl TXi, 12% m
een vijf 6%
rntvwc i%
een cbui o,8%
een ttoec o^z
een Mn 0.2
een nul or.
6RIS
IETS.
MAAR
WAT?'
2JNL00S!/
HOE BEOORDEELT U
VRIJHEID IN NEDERLAND?
n
n
3
Y§7
jëf
TEWEIW6
WEWUJ
JUST6&06
VEEL 1
VEELTE VBi.
Er is te veel vrijheid
door Nico Scheepmaker
In de loop der jaren heeft het woord
VRIJHEID steeds meer betekenis ge
kregen. En ook meer betekenissen. In
de Van Dale van 1924 telt het lemma
VRIJHEID (toen nog in hoofdletters)
nog maar 91 woorden. In de Van Dale
van 1950 waren dat er al 262 (bijna drie
keer zo veel dus), en in 1984 waren er
368 woorden aan vrijheid (inmiddels
met kleine letters, want de techniek
schrijdt onweerstaanbaar voort) ge
wijd.
Vergelijking leert dat de vrijheid in
Van Dale-1950 dichter bij de vrijheid in
Van Dale-1984 staat, ondanks de 34 jaar
verschil, dan bij de vrijheid in Van Da-
le-1924, die slechts 26 jaar met die van
1950 verschilt. Maar tussen de Van Da-
les van 1924 en 1950 hebben een we
reldoorlog en een koude oorlog ge
woed, dat heeft blijkbaar aangetikt.
De eerste betekenis van VRIJHEID
in Van Dale-1924 is wel erg slapjes en
negatief geformuleerd: 'het tegenover
gestelde van gevangenschap en slaver
nij: zijn vrijheid herkrijgen, niet meer
gevangen gehouden worden: weinig
gebonden zijn: veel vrijheid genieten
- losheid, vaardigheid: die schilder
heeft eene groote vrijheid in 't penseel'.
Zestig jaar later begint Van Dale al
dus:
'I (abstr.) het vrij-zijn in de versch.
bet. van het woord; 1. onbelemmerd
heid: vrijheid van beweging, van han
deling; - het vrij. niet-onderworpen of
afhankelijk zijn als natie: strijden voor
de vrijheid; voor de vrijheid van Euro
pa; het kunnen gaan en staan waar
men wil, m.n. tgov. gevangenschap: ie
mand in vrijheid stellen; zijn vrijheid
herkrijgen, niet meer gevangen gehou
den worden
Aha, hier pas komen we aan de eer
ste betekenis die Van Dale-1924 aan
VRIJHEID toekende. De Van Dale-
1984 gaat dan nog een tijdje door, dat
mag u zelf gaan controleren, in uw boe
kenkast of in de openbare bibliotheek.
Maar het is wel aardig en typerend de
voorbeeldzinnen met 'vrijheid' van
Van Dale-1924 te vergelijken met die
van Van Dale-1984:
Van Dale-1924
zijn vrijheid herkrijgen
veel vrijheid genieten
die schilder heeft eene groote vrijheid
in 't penseel
burgerlijke vrijheid
vrijheid blijheid
vrijheid van beweging, van spreken,
van drukpers
zich vrijheden veroorloven
dichterlijke vrijheid
ik neem de vrijheid, u te herinneren
de vrijheden van den adel
de vrijheid van Turnhout.
Van Dale-1984
de vrijheid van beweging, van hande
ling
strijden voor de vrijheid; voor de vrij
heid van Europa
iemand in vrijheid stellen
zijn vrijheid herkrijgen
veel vrijheid genieten
de vrijheid van de zee
persoonlijke vrijheid
vrijheid is een humanistisch ideaal
de leuze van de Franse revolutie was:
vrijheid, gelijkheid, broederschap
vrijheid is: de verdeling van de macht
vorming over allen die aan de uitoefe
ning van de macht zijn onderworpen
(J. Bierens de Haan)
vrijheid, blijheid
vrijheid van meningsuiting (van spre
ken), van godsdienst, van vereniging
en vergadering
vrijheid van drukpers
vrijheid van beroep en bedrijf
hij was uitstekend opgevoed met veel
vrijheid (Kuik)
vrijheid van geweten, van gedachte,
van onderzoek
daartoe vind ik geen vrijheid
ik neem de vrijheid, u te herinneren
aan...
vrijheid van ongewenste bijwerkingen
de vrijheid die diplomatieke personen
genieten met betrekking tot in- en uit
voer van goederen voor persoonlijk ge
bruik
de vrijheid van zijn optreden
er is volkomen vrijheid van tekening,
in rijke afwisseling van vormgeving en
uitdrukkingswijze (G. Knuttel)
zich vrijheden veroorloven
dichterlijke vrijheid
de vrijheden van de adel
de vrijheid van Turnhout.
Enkele voorbeeldzinnen uit 1924 heb
ben in 1984 het loodje moeten leggen:
die vrijheid in 't penseel, de burgerlijke
vrijheid (ook niet meer terug te vinden
onder 'burgerlijk'!) en vrijheid van be
weging (nog wel als 'vrij zijn in zijn be
wegingen' terug te vinden bij 'bewe
ging'). 'Vrijheid, blijheid' heeft er 60
jaar later een komma tussen gekregen,
en beide lemma's sluiten af met die his
torische 'vrijheid van Turnhout' in de
betekenis van: rechtsgebied van een
vrije stad.
Is er in de Van Dale-1950 nu nog iets
bij gekomen sinds 1924 dat in 1984
weer geschrapt is? Jazeker: 'de dubbe
le strijd, dien hij streed voor de onaf
hankelijkheid van ons vaderland, voor
de vrijheid van Europa (Potgieter)'
werd teruggebracht tot het ongeïdenti
ficeerde 'voor de vrijheid van Europa'.
Vrijheid van inkorting.
Wat valt nu op, als je 1984 met het
vooroorlogse 1924 vergelijkt? Dat het
vooral de uitdrukkingen als 'persoon
lijke vrijheid', 'vrijheid van meningsui
ting', 'vrijheid van godsdienst', 'vrij
heid van vereniging', 'vrijheid van ver
gadering', 'vrijheid van beroep en be
drijf, 'vrijheid van geweten' ('gewe
tensvrijheid' vermeldde de Van Dale-
1924 al wel), 'vrijheid van gedachte' en
'vrijheid van onderzoek' zijn die sinds
1924 gemeengoed zijn geworden. Door
de bank genomen dus de uitdrukkin
gen waarin de persoonlijke vrijheid in
het geding is. Als het waar is dat een
woordenboek een spiegel is van wat er
leeft in een maatschappij, dan is dat
een bemoedigend teken.
Hoewel, is dat nu wel zo? Kan het
ook niet zijn dat er rond de 'vrijheid'
tegenwoordig zoveel meer woorden ge
sponnen worden omdat die vrijheid
aan alle kanten wordt bedreigd? 'Mi
lieu' in de betekenis van 'het geheel der
uitwendige omstandigheden die van
invloed zijn op het welzijn van de be
volking van een gebied of van de mens
heid in het algemeen, zoals de toestand
van de atmosfeer, van het water, over
heersende geluiden (lawaai) enz.' (Van
Dale 1984) bestond nog niet voor de
Van Dale-1924. Maar dat betekent niet
dat het milieu nu minder bedreigd
wordt, integendeel. Dat kan dus ook
voor de vrijheid gelden. Toch is er re
den voor optimisme: in beide gevallen
betekent het, dat er meer aandacht is
voor de vrijheid en het milieu, om wel
ke reden dan ook!
WERKLOOS
HEID
KERNWAPENS,
ATOOMBOM
MISDAAD
ZURE REGEN
MILIEU
MET HOEVEEL GEZINNEN
GAflT UOM?
•1 m MET NIEMAND
p t IJ I c=
HOE BIN 2UN WE MET
ONS INKOMEN?
ZEER GOED Si
GOED St
VOLDOENDE £6%
MATIG <S>%
SLECHT
ZEER SLECHT 11%
ABORTUS
De meningen zijn verdeeld als het om het
abortusvraagstuk gaat. Van de onder
vraagden zegt 38 procent dat er juist ge
noeg vrijheid is op het terrein van abortus.
Ongeveer een derde van de Nederlanders
ziet de abortuswetgeving liever versoe
peld. De touwtjes moeten strakker worden
aangetrokken, vindt 28 procent.
De helft van de CDA-stemmers meent dat
er te veel vrijheid op dit gebied is. De to
lerantie ten opzichte van abortus neemt toe
naarmate men jonger is en de opleiding
van de geënquêteerden hoger is. Mannen en
vrouwen denken ongeveer gelijk over de
abortus-vrijheid.
GEM./PVDA/CDA/WD
Te weinig vrijheid 34 49 10 32
Juist genoeg vrijheid 38 38 40 48
Te veel vrijheid 28 13 50 20
KL. LINKS (eerste kolom)
KL. RECHTS (tweede kolom)
NIET STEMMERS (derde kolom)
Te weinig vrijheid
Juist genoeg vrijheid
Te veel vrijheid
Te weinig vrijheid
Juist genoeg vrijheid
Te veel vrijheid
55 10 38
35 13 38
10 77 24
31 34
39 39
30 27
vindt dat er te veel vrijheid is op het gebied
van verdovende middelen. Vooral stem
mers op CDA, VVD en klein-rechts hebben
grote moeite met het liberale drugsbeleid.
Zeven procent van de mensen onder de 45
jaar vindt dat het drugsbeleid moet wor
den versoepeld.
PVDA/CDA/VVD
Te weinig vrijheid 5 8 3
Juist genoeg vrijheid 8 5
Te veel vrijheid 86 78 92
KL. LINKS (eerste kolom)
KL. RECHTS (tweede kolom)
NIET STEMMERS (derde kolom)
Te weinig vrijheid 16 2 5
Juist genoeg vrijheid 17 2 9
Te veel vrijheid 67 96 86
Bijna tweederde van de Nederlandse be
volking meent dat er op het gebied van al
coholgebruik te veel vrijheid is. Een derde
is tevreden met de huidige situatie. Politie
ke partijen ontlopen elkaar niet zo veel in
hun opvattingen over alcoholgebruik.
WD'ers en aanhangers van klein-links zijn
naar verhouding het meest tolerant.
De helft van de ondervraagde Nederlan
ders is het eens met de stelling „Er is juist
genoeg vrijheid ais het gaat om roken".
Jongeren en mensen in de laagste inko
mensgroep zijn het vaakst tegen deze stel
ling. Van hen 6 procent voelt zich in het
rookvrijheid beperkt.
Wat vindt u van vrijheid als het gaat om
alcoholgebruik en roken? (procenten)
ALCOHOL
GEBRUIK B0KEN
Te weinig vrijheid z 4
Juist genoeg vrijheid 33 50
Te veel vrijheid 65 46
UITSPRAKEN
Bent u het eens of oneens met de volgende
uitspraken (in procenten)
EENS/ONEENS
De Centrumpartij moet
verboden worden 55 45
De overheid mag geen
loonmaatregelen opleggen 50 50
Ambtenarenstakingen
moeten verboden worden 42 58
Stakingen tegen regerings
maatregelen toegestaan 65 35
Een school mag een homo
seksuele leraar ontslaan 25 75
Vrouwen moeten bij gelijke
kwaliteiten voorrang krijgen
bij sollicitaties 19 81
Wat is de mening van vakbondsleden en
ongeorganiseerden over loonmaatregelen
en stakingen? (in procenten)
FNV/CNV/MHP/ANDERE/GEEN
Staken tegen EENS 87 59 17 62 63
regerings- ONEENS 13 41 53 38 37
maatregelen mag
dat homoseksuelen om hun geaardheid mo
gen worden ontslagen. De mannelijke geën
quêteerden vallen iets onder het gemiddel
de: 72 procent van hen vindt deze vorm van
discriminatie onaanvaardbaar. Ruim drie
kwart van de vrouwen (78 procent) is tegen
het recht van scholen om homo's te ont
slaan.
Een ruime meerderheid (81 procent) vindt
het onzin dat vrouwen bij gelijke kwalitei
ten voorrang moeten krijgen bij sollicita
ties. Mannen zijn aanzienlijk vaker tegen
deze vorm van positieve discriminatie dan
(85 tegen 76 procent). Links-geo-
WD'ers en confessionelen. Desondanks is
toch nog rond de 7 van de 10 linkse Neder
land tegen positieve dicriminatie van
GEM., PVDA. CDA, VVD, KL. LINKS,
KL. RECHTS, GEEN. VROUWEN.
MANNEN.
EENS: 19 28 14 11 31 10 17 24 15
DE RESULTATEN VAN EEN ENQUÊTE NAAR DE VRIJHEIDSBELEVING IN NEDERLAND
