De droom is vervlogen
Democratie, maar geen loon naar werken
Portugal tien jaar na
de'Anjerrevolutie'
Portugese werknemers staan machteloos
ZATERDAG 4 MEI 1985
EXTRA
PAGINA
In de lente van 1974 werd West-Europa
opgeschrikt door enig rumoer in het zuiden
van dit deel van de wereld: Portugal, een
half vergeten land dat al bijna vijftig jaar
lang zwijgend had voortgesukkeld onder
een rechts autoritair bewind, had zich
ineens een rode anjer in het knoopsgat
gestoken en in een revolutie gestort.
Het was een razendsnel proces, waarin alles
tegelijk gebeurde; de dekolonisatie van de
Afrikaanse gebiedsdelen,
bedrijfsbezettingen, collectivisering van
het grootgrondbezit, nationalisering van
banken en verzekeringen, snelle
machtswisselingen achter de schermen van
de voorlopig nog door militairen beheerste
politiek en in de massa-media, opkomst en
ondergang van zo menig politieke
beweging.
Anderhalfjaar later was de revolutie weer
voorbij, even plotseling als zij was
begonnen. Met enige verbittering hernam
het leven zijn normale loop. En nu, tien jaar
later, kun je je zelfs afvragen of die
„anjerrevolutie" dan toch voor niets is
geweest. Misschien was het leven vóór 1974
zelfs makkelijker? Marianne Boissevain
ging naar Portugal om de balans op te
maken.
Vandaag de eerste aflevering van een serie
verhalen over Portugal tien jaar na de
anjerrevolutie.
door Marianne Boissevain
1974: Met groot enthousiasme stort de
Portugese bevolking zich in de 'Anjer-
revolutie' (foto ANP)
"Het is allemaal gewoon veel te snel
gegaan, elf jaar geleden. De meeste
mensen waren bang voor zulke
snelle veranderingen in hun leven.
Er gebeurden tijdens de 'Anjerrevo-
lutie' allerlei dingen die ze niet be
grepen. Het enige dat ze donders
goed in de gaten hadden was dat ze
steeds armer werden en daarom
stond het voor hen vast dat er van
die hele reyolutie ook niets kon deu
gen".
Aan het woord is de Portugese journa
list Jorge Simoes. Tijdens de revolutie
werkte hij voor Radio Renascenca, de
zender van de katholieke kerk in Portu
gal, waar de redactie een felle strijd voer
de om het streng conservatieve karakter
van de religieuze zender aan te passen
aan de revolutionaire omstandigheden
van die dagen. Inmiddels is Radio Re
nascenca al lang weer herkenbaar aan de
stichtelijke programma's en werkt Si-
moes zelf voor de commerciële zender
Radio Commercial.
"Aan revolutionaire veranderingen
denkt al lang niemand meer", meent hij,
"die droom is vervlogen. Ach, vroeger
vond je het CDS als rechtse partij onfat
soenlijk - het waren immers de mensen
van het oude bewind - maar tegenwoor
dig worden ze beschouwd als gewone
christen-democraten".
Nog altijd is het Centro Democratico
Social (CDS) de meest rechtse politieke
partij van Portugal. Er zijn vier grote
partijen: de Socialistische Partij (PS) die
zich verwant acht met de Westeuropese
sociaal-democraten, de Moskou-gezinde
Communistische Partij, het CDS dat
contacten onderhoudt met zowel de
Britse Conservatieven als de Westduitse
christen-democraten, en dan is er nog de
PSD - een zich "Sociaal-Democratisch"
noemende partij die zich pragmatisch
beweegt in het gebied tussen PS en
CDS. De huidige regering, onder leiding
van de socialist Mario Soares. wordt ge
vormd door PS en PSD. Alles bijeen het
toonbeeld van een volwassen democra
tie, zou je zeggen.
"Twee maanden geleden hebben we,
op basis van een zeer diepgaand onder
zoek, vastgesteld dat 48 procent van de
Portugese kiezers, bijna de helft dus,
zichzelf niet meer herkent in een van de
bestaande politieke partijen", zegt Car
los Vargas echter. Hij is verbonden aan
het instituut Damiaco de Go'is, dat aller
lei onderzoek verricht voorde Portugese
president. "Er gaapt dus een kloof tus
sen de politieke partijen en de staatsbur
gers. In het algemeen is er sprake van
teleurstelling over het gedrag van de po
litieke instanties".
Bedoelt u met de instanties de partijen
of de politici?
"Ik bedoel vooral de politici, want in
dit land wordt het karakter van elke po
litieke partij bepaald door slechts een
handjevol mensen. Persoonlijkheden
spelen van oudsher een belangrijke rol
in ons politieke leven.
De mensen die tien jaar geleden al te
leurgesteld waren omdat de revolutie
haar beloftes niet had ingelost, die men
sen zijn nog altijd teleurgesteld. Maar
bovendien hebben er sindsdien steeds
meer mensen de moed verloren - men
sen die hadden verwacht dat er in elk
geval een aantal concrete economische
en sociale problemen zou worden opge
lost. Ook zij hebben de hoop opgegeven
- om uiteenlopende redenen".
Wat zijn die uiteenlopende redenen
dan wel? Het antwoord op die vraag is
sterk afhankelijk van de politieke partij
waaraan hij wordt gesteld. Van links af
aan beginnend, is dan allereerst het
woord aan Carlos Carvalhas, lid van het
centraal comité van de Communistische
Partij Portugal. "Ja, het is waar dat er
vroeger al mensen teleurgesteld waren
over het verloop van de revolutie", er
kent hij, als woordvoerder van de partij
die direct na de militaire staatsgreep van
25 april 1974 in actie kwam om gestalte
te geven aan de Anjerrevolutie. Heel
eventjes hebben communisten en socia
listen toen nog samen in één regering ge
zeten, maar het wou tussen die twee niet
boteren en Soares besloot dat de com
munisten er wat hem betreft nooit meer
aan te pas zouden komen.
Als je door de Portugese hoofdstad
Lissabon wandelt, kan het je gebeu
ren datje ineens terechtkomt in een
oploop van in blauwe overals gehul
de mannen en in knalroze jasschor-
ten gestoken vrouwen. Zij staan
midden op straat, bewaakt door
twee busladingen grijs geünifor
meerde politieagenten. „Wat er aan
de hand is?", zegt een van de vrou
wen fel, „wij staan hier op ons sala
ris te wachten! We wachten nu al
meer dan een week".
Het is vandaag de dag in Portugal vol
strekt niet ongewoon dat werknemers
een tijd op de uitbetaling van hun loon
moeten wachten. En maar al te vaak
duurt dat wachten veel langer dan een
week, maanden, soms zelfs jaren. Wie
minder dan twee maanden op de uitbe
taling-van zjjn loon wacht, die komt nog
niet voor in de tellingen die de vakbon
den trachten bij te houden.
Hoeveel Portugezen zitten er op hun
loon te wachten? Volgens de vakcentra
le CGTP-IN zijn het er meer dan 200.000,
maar volgens de vakcentrale UGT zijn
het er niet meer dan 148.000. Wie moetje
geloven?
De CGTP-IN zegt dat de UGT de cij
fers flatteert om de regering terwille te
zijn, want de politieke partijen die de
macht uitoefenen in Portugal zijn toe
vallig dezelfde partijen die de bestuur
sorganen van de UGT domineren: de so
ciaal-democratische PS van premier
Soares en de centrum-rechtse PSD. De
UGT op haar beurt zegt dat de CGTP-IN
behoorlijk overdrijft, met de bedoeling
de regering in een kwaad daglicht te
stellen. Want de communisten, die nog
altijd de toon zetten in de CGTP-IN,
hebben de laatste tijd nog maar één
doel: de regering-Soares ten val bren
gen.
De opgave van de CGTP-IN is wellicht
wat aan de hoge kant; een optelling van
de cijfers per provincie die deze vakcen
trale ook verstrekt brengt ons tenminste
niét verder dan 159.500. Anderzijds er
kent de UGT dat haar schatting geen re
kening houdt met de toestand in de vele
zeer kleine bedrijfjes die Portugal rijk is
(vooral in de textielsector).
"Maar tegenwoordig zijn de mensen
vooral teleurgesteld in de regering", gaat
Carvalhas dan ook verder - de schuld
voor de algemene ontgoocheling voor de
voeten van Soares deponerend. "De ont
wrichting die is aangericht door de aan
vallen op de banken en andere onderne
mingen die tijdens de revolutie zijn ge
nationaliseerd, en op de landhervormin
gen die toen zijn doorgevoerd in het
zuiden van Portugal, die ontwrichting is
volgens ons de voornaamste oorzaak
van de ernstige economische crisis
waarmee wij kampen".
"De communist doelt op de pogingen
die de drie andere grote partijen de laat
ste jaren in het werk hebben gesteld om
wat de communisten "de verworvenhe-
den van de revolutie" noemen te vervan
gen door organisatievormen die beter
passen in hun eigen wereldbeeld. De
voornaamste reden waarom dat nog
steeds niet helemaal is gelukt moet wor
den gezocht bij de Portugese grondwet,
die immers ook in revolutionaire tijden
is opgesteld en die daar nog steeds de
sporen van draagt.
Nationalisatie
De socialisten kijken er, uiteraard,
heel anders tegenaan. "De banken en de
verzekeringen zijn genationaliseerd tij
dens de revolutie, en toen wij socialisten
„Vooral in het noorden komen nog al
tijd feodale, paternalistische arbeidsver
houdingen voor", zegt Francisco Olivei-
ra van de UGT. „In de kleine boerenbe-
drijfjes daar gelden geen schriftelijke
contracten, maar worden de landarbei
ders alleen betaald voor het werk dat ze
doen zolang hun hulp nodig is. De arbei
ders daar stellen geen looneisen en het is
voor ons als vakcentrale niet na te gaan
of zij hun geld wel op tijd krijgen".
De UGT erkent dat de toestand „dra
matisch" is. „Er zijn delen van het land
en sectoren van het bedrijfsleven waar al
meer dan twee jaar geen loon is uitbe
taald", aldus Francisco Oliveira. „Laat ik'
een voorbeeld geven. Tramagal, midden
in Noord-Portugal, is een streek die in
zijn geheel afhankelijk is van één me-
taalfabriek. Die fabriek, de Metalurgica
Duarte Ferreira (MDF), maakte ten tijde
van onze oorlogen in Afrika vrachtwa
gens voor het leger. Nu behoren deze ko
loniale oorlogen gelukkig al tien jaar tot
het verleden, maar de MDF is er nog al
tijd niet in geslaagd zijn produktie aan te
passen. Het bedrijf betaalt al twee jaar
geen lonen meer uit. Daarvan zijn niet
alleen de 105 werknemers het slachtof
fer, maar ook hun gezinnen, en de plaat
selijke middenstand. Die hele streek
verkeert nu in de ellende, omdat ieder
een er afhankelijk is van dat ene bedrijf.
Wij begrijpen niet hoe de mensen daar in
leven blijven daar begrijpen wij echt
niets van".
Aanklacht
Na aldus zijn medeleven te hebben be
tuigd, verklaart hij vervolgens dat de
UGT niet bij machte is verbetering te
brengen in deze hoogst onbevredigende
situatie. „Onze mogelijkheden zijn ui
tenslotte aan de regering kwamen, was
het enige dat wij nog konden doen weer
wat ruimte te scheppen voor het particu
liere initiatief. Voor de communisten is
de genationaliseerde sector onschend
baar, njaar voor ons niet. Wij achten een
open-markteconomie onmisbaar voor
het economisch herstel van Portugal",
aldus hun parlementslid Jorge Lacaco.
De verantwoordelijkheid voor het ge
constateerde gebrek aan vertrouwen in
de politieke leiders onder de Portugese
burgers schuift hij onmiddellijk terug
naar de communisten. "Er zijn politieke
partijen die standpunten verkondigen
die niet oprecht democratisch zijn. De
communistische partij roept nu al jaren
dat het volk geen vertrouwen heeft in
Mario Soares. Toch blijkt bij elke verkie
zing opnieuw dat Soares een nationale
leider is die zijn weerga niet kent. Maar
voor de communisten is Soares nu een
maal het symbool van de historische on
mogelijkheid om een linkse meerder
heid te vormen in Portugal. Wij socialis
ten denken dat de communisten het na
tionaal belang niet bepaald hoog in het
vaandel voeren. Daarom kunnen wij tot
onze spijt niet met hen samenwerken".
Momenteel regeren de socialisten sa
men met de PSD. Ook Marcelo Rebelo
de Sousa, voormalig parlementslid en
minister voor de PSD en sinds kort
terst beperkt - daarvoor is onze jonge
democratie nog te zwak. De politieke
partijen geven trouwens allemaal het
verkeerde voorbeeld: veel woorden,
maar weinig daden. Tot mijn spijt geldt
dat ook voor de PS. Ja, ik weet dat de
CGTP-IN een aanklacht tegen de rege
ring heeft ingediend bij de ILO, de ar
beidsorganisatie van de Verenigde Na
ties. Maar wij hebben daar niet aan mee
gedaan omdat zo'n klacht de arbeiders
geen cent wijzer maakt. Wij van de UGT
willen de dialoog met de regering gaan
de houden, dat lijkt ons nuttiger".
De communisten zijn wat dat betreft
aanmerkelijk cynischer. „De staat geeft
zelf het slechte voorbeeld", zegt Carlos
Carvalhas, lid van het centraal comité
van de communistische partij, „en wel
in de genationaliseerde bedrijven. De
scheepsreparatiewerf Lisnave betaalt de
lonen uit met een gemiddelde vertraging
van één tot drie maanden.
De regering geeft de ondernemers nog
steeds het groene licht om de loonbeta-
lingen op te schorten", aldus Carvalhas.
„Een half jaar geleden heeft de PS al op
een fractieberaad besloten dat er met
vspoed een wetsontwerp zou worden in
gediend om deze misstand te bestrijden.
Maar tot op heden is het er nog niet van
gekomen. En onze voorstellen op dat ge
bied wijzen ze steeds af'.
„Intussen levert dat de ondernemers
interessante voordelen op. Zeg dat er
150.000 arbeiders zonder loon zitten, met
een gemiddeld maandloon van 20.000 es
cudo's. Zet dat loon nou eens drie maan
den op de bank met een rente van, laten
we zeggen, 31 procent (tja, onze inflatie
beliep vorig jaar nou eenmaal 30 pro
cent, en dan moet de staat zijn leningen
duur betalen). Tel uit je winst! En intus
sen staan er bijna elke dag verhalen in
hoogleraar constitutioneel recht, komt
al snel op het punt van de nationaliserin
gen. "W\j kunnen niet verder leven met
een systeem waarin meer dan 60 procent
van onze economie in staatshanden is.
En daar heb je de poppen aan het dan
sen, want onze grondwet zegt dat de na
tionaliseringen van 1975 onherroepelijk
zijn. Wij moeten de grondwet dus wijzi
gen", aldus de jonge professor.
"Omdat de staat opdraait voor de mil-
jardenverliezen in de genationaliseerde
sector, wordt het elk jaar moeilijker om
een begroting op te stellen. De laatste
twee jaar is ongeveer een kwart van onze
nationale uitgaven opgegaan aan rente
betalingen - niet eens aan aflossingen,
maar alleen al aan de rente. Het interna
tionale Monetaire Fonds heeft ons alleen
willen helpen op voorwaarde dat er zeer
ingrijpende beperkingen zouden wor
den opgelegd aan de particuliere inves
teringen en consumptie. De koopkracht
van de burgers is toen in één jaar tijd elf
procent teruggelopen - maar tegelijker
tijd gaf de overheid vier vijf procent
meer uit".
Zijn conclusie: er moet een stabiele re
gering komen, liefst van één enkele par
tij, met een lange levensduur, die eens
fors de bezem door de genationaliseerde
sector haalt. "We hebben nu al coalitie
regeringen gehad van elke denkbare sa
menstelling, en niet een daarvan is een
de krant over mensen die zelfmoord ple
gen omdat ze geen uitweg meer zien".
De industriestad Setubal, een kilome
ter of 35 ten zuiden van Lissabon, wordt
het zwaarst getroffen door de achter
stand in de loonbetalingen. „Het gaat
om ongeveer 21.000 mensen, dat is 9 a 10
procent van alle werknemers hier", ver
telt Carlos Peres van de plaatselijke
CGTP-afdeling.
„Waarschijnlijk verkeerden de eerste
ondernemingen die ophielden hun ar
beiders te betalen inderdaad in financië
le moeilijkheden, dat wil ik nog wel aan
nemen", gaat hij verder. „In sommige
bedrijven is het machinepark verouderd
en de regering voert geen enkel beleid
om investeringen in moderne technolo
gie te stimuleren. Maar in het algemeen
gaat het al lang niet meer om bedrijven
die in de problemen zitten als gevolg van
de economische crisis. De ondernemers
zien hoe anderen ongestraft maanden
lang kunnen weigeren hun personeel te
betalen. Die hebben heus wel in de ga
ten dat ze het geld voor de lonen beter
op de bank kunnen laten staan".
'Proteststaking
Waar leef je van als je geen loon meer
krijgt? Maria de Lourdes, administratief
medewerkster bij de Portugese hotelke
ten Torralta in de badplaats Troia: „Alles
bij elkaar hebben wij nu al vier maanden
geen salaris meer gehad - niet in decem
ber, niet in januari of februari, en ook de
.dertiende maand' is eind vorig jaar niet
uitbetaald".
„Er werken bij ons in het hotelbedrijf
nogal veel echtparen, en voor hen is het
extra moeilijk omdat de beide inkomens
van man en vrouw tegelijk zijn wegge
lang leven beschoren geweest. Coalitie
regeringen zijn immers altijd het resul
taat van onderhandelingen. Met veel
moeite wordt er een regeerakkoord op
gesteld dat een mengelmoesje is waarin
geen enkele partij zijn verlangens meer
herkent.
Kiessysteem
Maar waarom werken coalitieregerin
gen in Portugal niet? Komt dat doordat
de kiezers geen duidelijke meerderheid
aanwijzen, of doordat de politieke lei
ders niet in staat zijn werkbare compro
missen tot stand te brengen?
"En waarom kunnen zij dat niet? Dat
is hetzelfde als vragen waarom de poli
tieke klasse in Portugal zo slecht is. En
ik zeg dat dat komt door ons kiessys
teem. Wij kennen hier geen kiesdistric
ten. Daardoor kennen de kiezers hun ei
gen afgevaardigden niet, en kunnen ze
die dus ook niet ter verantwoording roe
pen. De kandidatenlijsten worden opge
steld door de partijbesturen in Lissa
bon".
"Natuurlijk zie je in andere landen ook
dat de burgers niet weten wat er omgaat
in de politiek, maar in Portugal geldt dat
des te meer, omdat het grootste deel van
onze massamedia ook al in staatshanden
is. Elke keer als er een nieuwe regering
vallen. In andere gezinnen komt meestal
nog wel één salaris binnen, maar zij heb
ben niets meer. Nu al zijn er mensen die
persoonlijke bezittingen moeten verko
pen: sieraden, of huishoudelijke appara
ten. Spullen die op afbetaling worden
gekocht moeten nu worden teruggege
ven, omdat er geen geld meer is voor de
aflossingen".
„Er werkt .bij ons een vrouw - haar
man is werkloos - die elke dag haar ei
gen maaltijd uit de kantine meeneemt
naar huis om aan haar kinderen te ge
ven. Ze spaart het eten uit haar eigen
mond, maar toch is ze als de dood dat de
directie haar zal ontslaan wegens .dief
stal' - tenslotte zijn de kantinemaaltij
den alleen bestemd voor het Torralta-
personeel".
Het Torralta-personeel heeft op 2 en 3
maart een proteststaking gehouden, op
14 maart werd het werk 's middags enke
le uren onderbroken om een protest in te
dienen bij de gouverneur van Setubal
(de vertegenwoordiger van de regering
op districtsriiveau). Er is sprake van ver
dere stakingsacties.
„Veel kunnen we niet doen", legt haar
collega Maria Amadore uit. „De regering
zegt toch al voortdurend dat wij, werk
nemers, zelf de economische crisis ver
oorzaken met onze stakingen. Het is
moeilijk om een staking van de grond te
krijgen, want de werknemers worden
steeds banger en onzekerder. En ander
werk zoeken is er voor de meesten van
ons ook niet bij, want er is in Setubal en
wijde omgeving nauwelijks werk voor
ongeschoolden".
De werknemers zijn bang en machte
loos, de vakbeweging heeft geen
machtsmiddelen om de betaling van de
aantreedt wordt er een nieuwe directeur
benoem^ bij de televisie. Er is geen spra
ke van dat radio en televisie kritiek uiten
op de regering. En ook de meest invloed
rijke kranten behoren aan de staat. De
pers functioneert dus ook niet als een
controle-orgaan op de politiek. Daarom
zijn onze politici zo slecht".
"Ik heb nu alleen de schaduwkanten
opgesomd, maar gelukkig is niet alles
even somber", haast Rebelo de Sousa
zich het geschetste beeld te nuanceren.
"We hebben nu al meer dan tien jaar de
mocratie. De militairen hebben de poli
tieke macht dan toch maar overgedra
gen aan de burgers, en dat is heel uitzon
derlijk. Een ander positief punt vind ik
de integratie van de één miljoen mensen
die naar Portugal terugkeerden toen on
ze Afrikaanse koloniën onafhankelijk
werden. Zij zijn binnen zeven jaar hele
maal opgenomen in onze samenleving
en dat is weliswaar voor een belangrijk
deel hun eigen verdienste, maar het zegt
toch ook iets over de Portugese volks
aard".
Hoe verder je naar politiek rechts
schuift, hoe opgewekter je te woord
wordt gestaan. Miguel Seabra, bestuurs
lid van het CDS, merkt niets van enige
teleurstelling onder de bevolking. Nou
ja, misschien hebben sommige mensen
de moed laten zakken, maar dan toch al
leen de mensen van boven de veertig -
"maar dat is dan ook een generatie die
zijn tijd gehad heeft".
"Het is waar dat de democratie zich de
laatste tien jaar niet heeft gestabili
seerd", erkent Seabra. "En het is ook
waar dat de economische toestand ver
schrikkelijk is verslechterd - en nog
slechter zal worden. Maar de mensen
van onder de 40. die hebben nog wel veel
hoop", houdt hij vol, "ook al is onze
jeugd misschien niet erg actief in de po
litiek".
Winstoogmerk
Razendsnel zet hij voor en tegen van
de Anjerrevolutie tegen elkaar af: "De
politieke balans is zeer gunstig, maar de
economische balans zeer ongunstig. Op
het gebied van vrijheid en democratie
vind je niemand die de democratische
keuze van Portugal afkeurt. De opkomst
bij verkiezingen is in Portugal nog altijd
hoger dan in Frankrijk of Spanje, daar
uit blijkt wel dat de mensen er blij mee
zijn".
"Wat de economie betreft zijn de ont
wikkelingen minder gunstig geweest -
maar daar kunnen we verandering in
brengen. Want ook het CDS wil af van al
die genationaliseerde ondernemingen.
"Zelfs de produktie van mineraalwater
zorgt hier nog voor verliezen", roept hij
vol afgrijzen. "Die ondernemingen wor
den nu eenmaal niet geleid met een
winstoogmerk, dat zie je vooral aan hun
personeelsbeleid. In de genationaliseer
de sector werken veel te veel mensen -
bij de Portugese radio werken tweemaal
zoveel mensen als bij de Britse BBC".
Dat de economische ontwikkelingen
in Portugal de afgelopen tien jaar min
der gunstig zijn geweest dan de politie
ke, daarover schijnt in Lissabon geen
verschil van inzicht te bestaan. Op het
functioneren van de politieke partijen
valt veel aan te merken en het recente
aftreden van een minister die ervan
werd beticht bij bepaalde winstgevende,
maar dubieuze praktijken betrokken te
zijn geweest, heeft het prestige van de
politieke klasse natuurlijk ook geen
goed gedaan. Toch is er niemand die
openlijk terug wil naar de al te simpele
machtsstructuur van het oude bewind
met zijn geheime politie, zijn politieke
gevangenen, zijn censuur, zijn stakings
verbod, zijn koloniale oorlogen.
Maar op economisch gebied zou een
zeker heimwee naar de dagen voor de
revolutie toch wel te begrijpen zijn. De
reële lonen liggen anno 1985 nog lager
dan in 1973, het laatste jaar van het oude
bewind. Officieel is één op de tien Portu
gezen werkloos - een cijfer dat rijkelijk
geflatteerd wordt door de algemeen er
kende overbezetting in de genationali
seerde sector, waar het aantal werkne
mers de laatste tien jaar is verdubbeld,
en doordat bijna vier miljoen van de vijf
tien miljoen Portugezen als gastarbei
ders elders in de wereld emplooi hebben
gevonden. En dan zijn er nog 150.000
Portugezen die wel werken, maar geen
salaris krijgen - maar dat is een verhaal
op zich.
lonen af te dwingen en wijst naar de re
gering. Waarom doet de regering niets?
Jorge Lacaco, lid van de PS-fractie in
het Portugese parlement: „De CTGP-IN
eist dat de regering de salarissen dan
maar betaalt, maar daar is natuurlijk
geen beginnen aan. Die ondernemingen
die geen loon meer kunnen betalen zijn
niet rendabel, die zijn altijd met rijks
subsidies draaiende gehouden. De vori
ge regering is ten val gekomen omdat ze
op die manier de staat aan de rand van
het bankroet had gebracht".
Leningen
„Nee, die ondernemingen staan nu
voor de keus: moderniseren of sluiten.
En wie beslist er over sluiting? In het
buitenland zijn dat de banken die de le
ningen hebben verstrekt die niet meer,
worden afgelost. Maar hier, in Portugal,
zijn de banken genationaliseerd, zij blij
ven maar doorgaan met leningen ver
strekken aan wie daarom vraagt".
„We hebben hier te maken met een
structureel probleem en om dat op te
lossen zijn er verschillende aanpakken
tegelijkertijd nodig. De regering heeft
daarmee onlangs een begin gemaakt
door een wijziging in de sociale wetge
ving. Voorheen had een werkgever al
leen recht op een werkloosheidsuitke
ring als hij onvrijwillig was ontslagen -
net als in Nederland. Als hij zelf ontslag
nam omdat zijn baas hem niet langer be
taalde, dan had hij dat recht niet. Aan
die onrechtvaardigheid hebben wij een
eind gemaakt. Voortaan kunnen werk
nemers die geen loon meer krijgen hun
baan opzeggen met behoud van hun
recht op uitkering. Maar daarmee zijn
we er natuurlijk niet. Er is ook een gron
dige reorganisatie van het bedrijfsleven
nodig".
En zo wijst de regering op haar beurt
naar de ondernemers - en naar de werk
nemers zelf. Een vicieuze cirkel van on
macht heeft zich daarmee gesloten.
In een drukke winkelstraat in Lissa
bon drukt een in vuile lompen geklede
man zich rillend nog dichter tegen de
winkelpui aan. Zijn neergeslagen ogen
hebben de belangstelling voor de wereld
verloren. Alleen een bevend opgehou
den hand duidt op zijn hoop op overle
ving.
