Trouw aan nans sterker c
[an eon
fliet
'Terugkeer naar een allang achterhaald geloof..
Tentoonstelling in 'Het Catharijneconvent'
ZATERDAG 13 APRIL 1985
GEESTELIJK LEVEN
PAGINA 11
De tentoonstelling 'Katho
liek Nederland en de paus',
die tot 16 juni in het rijks
museum 'Het Catharijne
convent' in Utrecht wordt
gehouden, maakt wel dui
delijk, hoe betrekkelijk de
opwinding van tegenwoor
dig is over de relatie tussen
rooms-katholiek Nederland
en de paus. Immers, die ver
houding is in het verleden
meermalen zo geweest dat
conflicten hoog konden op
lopen, om na verloop van
tijd weer weg te vallen in
een geest van aanhankelijk
heid.
'Katholiek Nederland en de paus',
georganiseerd ter gelegenheid van
het komende pausbezoek, staat in
het teken van trouw aan paus en
kerk, een trouw die in ieder geval
tussen 1853 en 1953 zo kenmer
kend was voor de Nederlandse
rooms-katholieken. Niets was voor
de makers gemakkelijker geweest
dan veel nadruk te leggen op aller
lei uitwassen van geloofsbeleving
in de loop der eeuwen. Daarvoor
waren mogelijkheden te over. Dat
hebben ze niet gedaan. Hun bedoe
ling was, een algemeen overzicht te
geven.
Maar de tentoonstelling laat wel
zien, hoe gespannen de relatie tot
'Rome' soms was. Conflicten met
dit 'machtscentrum' zijn zeker niet
nieuw. Al van de zestiende eeuw af
heeft rooms Nederland nu en dan
danig overhoop gelegen met het
centrale gezag.
Missiegebied
Toen Noord-Nederland een re
publiek was geworden, waar het
roomse geloof nog slechts werd ge
doogd als persoonlijke overtuiging
(schuilkerken!), verklaarde Rome
dit deel van de kerk als 'missiege
bied'. Toch was er hier, ondanks en
misschien wel dankzij alle discri
minatie, een bloeiend geloofsle-
Een apostolisch vicaris echter,
aangewezen door Rome, maakte
de dienst uit. Velen van deze func
tionarissen kregen van de Staten-
Generaal niet eens toestemming
het land binnen te komen. Maar
het Vaticaanse ministerie voor de
voortplanting van het geloof hield
de touwtjes strak in handen. Dat
romeinse gezag duurde nog voort
nadat Nederland in 1853 weer 'ech
te' eigen bischoppen had gekre
gen.
Steeds meer bewuste gelovigen
gingen zich ongelukkig voelen on
der dit centralistische juk, temeer
omdat Rome zich niets gelegen liet
liggen aan de adviezen van de Ne
derlandse geestelijkheid. In de 18-
de eeuw deed zich zelfs een schis
ma voor, waaruit later de Oud-Ka
tholieke Kerk is voortgekomen.
Overigens lieten de 'gewone' ge
lovigen zich door zulke kerkpoli
tieke strubbelingen niet van hun
stuk brengen. Uitzonderingen
daargelaten bleven zij standvastig
geloven in de oppermacht van de
paus en wezen ze schismatieke
geestelijken resoluut af.
Bolwerk
Na het herstel van de bisschop
pelijke hiërarchie in 1853 be
schouwde room6-katholiek Neder
land zich als een bolwerk van zui
ver geloof en oprechte trouw aan
de paus, ondanks het ongenoegen
van de geloofsgemeenschap over
het pauselijke besluit de aartsbis
schoppelijke zetel in Utrecht te
vestigen. Alles werd gedaan om
het herstelde vertrouwen van de
paus in dit deel van de kerk waar te
maken. Grootscheepse kerkbouw
overal in het land was daarvan een
indrukwekkend getuigenis.
Samenstelling van
deze pagina
S.J. de Groot
De trouw aan Petrus' opvolger in
Rome bleek ook duidelijk, toen in
1861 de paus ter verdediging van
zijn eigen landsgrenzen een leger
'zouaven' oprichtte en aan de hele
kerk vrijwilligers daarvoor vroeg.
Bij elkaar zijn dat er zo'n 10.000 ge
weest. Nederland zorgde voor een
derde daarvan. In Oudenbosch, het
verzamelpunt van de Nederlandse
'zouaven', liet pastoor Hellemans
als imponerend aandenken een
kleine 'Sint Pieter' bouwen.
Door de inspanning om de paus
tevreden te stellen kreeg Neder
land ook een groot aandeel in de
wereldmissie. Duizenden priesters
en nonnen trokken naar verre stre
ken om het geloof te verbreiden,
gesteund door een krachtdadig en
offervaardig thuisfront. Het
spreekt wel vanzelf, dat de ten
toonstelling in Utrecht juist van
deze periode veel laat zien. Im
mers, nooit is de relatie tussen Ne
derland en de paus zo intens ge
weest. Het was een rijk en breed
georganiseerd rooms leven. Zowel
maatschappelijk als kerkelijk.
Of aan de kant van Rome dit en
thousiasme ook bestond, is nog
maar de vraag. Weliswaar werd in
Nederland iedere uitspraak van de
paus gezien als een uiting van
diens bijzondere genegenheid je
gens de Nederlandse kerk, maar in
stukken van die tijd
wordt ons land niet of nauwelijks
genoemd.
Voorloper
Na de oorlog is dat allemaal on
der invloed van snelle ontwikke
lingen - maatschappelijk, politiek,
cultureel, geestelijk en kerkelijk -
ingrijpend veranderd. Van het
eens zo paustrouwe kerkvolk lijkt
steeds minder over te blijven, al zal
volgende maand bij het bezoek de
geestdrift van vroeger hier en daar
nog wel oplaaien.
Het veelsoortige kerkvolk heeft
zijn onvoorwaardelijke volgzaam
heid tegenover de paus afgelegd.
In de hele wereld wordt Neder
land, ondanks het terugdraaien
van de klok vanuit Rome, gezien
als de voorloper in allerlei vernieu
wingsprocessen binnen deze kerk.
De tentoonstelling en de zeer uit
gebreide catalogus geven van dit
alles een gedetailleerd beeld. Van
de schuilkerken in de 16de en 17de
eeuw, waar het oude geloof nauw
gezet werd bewaard (wel met de
nodige liturgische vrijheden), tot
in deze tijd, met zijn ongezouten
kritiek op alles wat het hoge gezag
in Rome nodig acht voor het wel
zijn van de kerk in deze lage lan
den. Een geconcentreerd beleid
waartegen steeds meer gelovigen
(en geestelijken) in opstand komen
zij zich voorgoed afke-
Belangstellenden zouden eigen
lijk eerst de catalogus moeten le
zen voordat zij hun rondwandeling
over de tentoonstelling beginnen.
Alles wat er te zien is heeft zo zijn
eigen verhaal.
Een passende historische omlij
sting van het unieke bezoek dat dit
land te wachten staat.
Het wassen beeld van paus Johannes XXIII uit het museum 'Madame Tussaud'. Het is te zien op de tentoonstel
ling 'Katholiek Nederland en de paus' in het rijksmuseum 'Het Catharijneconvent' in Utrecht. Tot 16 juni.
Albert Schweitzer in Emmen verloochend
Voor 'principieel-vrijzinnigen'
betekent een avondmaalsviering
niets meer en niets minder dan
een herdenking van Jezus' mar
telaarschap voor godsdienstvrij
heid en religieuze vernieuwing.
De uitleg die nu in de (van oor
sprong vrijzinnige) hervormde
gemeente van Emmen aan het
avondmaal wordt gegeven is
voor 'denkende mensen' onaan
vaardbaar, schrijft dr. mr. P. D.
van Roijen (Assen) in het princi-
pieel-vrijzinnige maandblad
'Zwingli' van april, waarvan ook
de Odoornse hervormde predi
kant A. J. Roodzant redacteur is.
Van Roijen (68) is eerst remon
strants predikant geweest in
Boskoop en Waddinxveen en la
ter voorganger van de Neder
landse Protestantenbond in Bei-
len.
In 'Kerk en Wereld', het blad
van de Vereniging van Vrijzinni
ge Hervormden, las hij een aan
kondiging en toelichting bij een
avondmaalsviering in Emmen,
die hij volkomen in strijd acht
met 'een eerlijk vrijzinnig den
ken en geloven'. Die toelichting
luidde:
"In de viering van het avond
maal belijden wij, als leden van
één gezin rondom de tafel ge
schaard, ons geloof in God, die
ons liefheeft en ons Zijn heil
schenkt: vergeving van onze zon
den, kracht tot doen en dragen,
de vrede die alle verstand te bo
ven gaat. Hij roept ons, als Zijn
kinderen, op Hem te vertrouwen
en Hem te dienen door met elkaar
in eendracht en wederzijds
dienstbetoon te leven. God be
tuigt ons zijn liefde door Chris
tus, die zich voor ons heeft over
gegeven, wiens lichaam voor ons
verbroken, wiens bloed voor ons
vergoten werd. Deze liefde zal
eenmaal alle kwaad overwinnen,
als het Koninkrijk Gods komt en
de gemeenschap van God met de
Zijnen volkomen zal zijn. Van dit
alles is het avondmaareen teken.
Wij worden uitgenodigd om te
komen en aan te zitten".
Martelaar en illusie
Zet Van Roijen al een groot
vraagteken bij het 'gezinskarak
ter' van het avondmaal - "vooral
in een grote gemeente komt men
naast mensen te zitten die men
niet of nauwelijks kent" -, een
uitroepteken heeft hij nodig om
te ontkennen dat Christus zich
voor ons heeft overgegeven.
"Ik geloof daar niets van. Zoals
men weet, werd Jezus door het
Sanhedrin ter dood veroordeeld
wegens godslastering en vervol
gens door Pilatus tot de kruis
dood veroordeeld als valse mes-
sias. Jezus onderging als marte
laar voor zijn opvattingen de
doodstraf. Latere geslachten za
gen in hem een god, die zich voor
zijn volgelingen opofferde en al
dus een zoenoffer bracht voor
hun zonden. Dat is een uitleg die
wij als vrijzinnigen onmogelijk
kunnen accepteren".
Ook de verwachting van een
'Koninkrijk Gods' is het mik
punt van de principieel-vrijzinni-
ge kritiek van dr. Van Roijen.
"Alsof wij dit geloof nog zouden
aanhangen!"
"Albert Schweitzer heeft dui
delijk genoeg uiteengezet, dat dit
geloof in de komst van het Ko
ninkrijk Gods op een illusie be
rust. Van de deelnemers aan het
avondmaal in Emmen, onder wie
vele vrijzinnigen, werd blijkbaar
verwacht, dat zij Schweitzer ver
loochenden en terugkeerden
De hervormer Zwingli, wiens
beeltenis is opgenomen in de kop
van het naar hem genoemde 'prin-
cipieel-vrijzinnige' blad.
naar een allang achterhaald ge
loof'.
Dat de liefde van God eenmaal
alle kwaad zal overwinnen, vindt
de theoloog-redactiesecretaris
van 'Zwingli' wel 'heel gemakke
lijk'.
"Binnenkort of over lange tijd
komt het Koninkrijk Gods en
dan zal God alle kwaad te niet
doen. Rustig afwachten maar!
God zal het wel doen. Wat blijft
er over van onze verantwoorde
lijkheid? Wij verafschuwen dit
lijdelijk afwachten, waarmee in
een vrijzinnig blad het avond
maal voor denkende mensen on
aanvaardbaar wordt gemaakt.
Een zinvolle avondmaalsviering
is zeer wel mogelijk, wanneer
men zich maar losmaakt van de
orthodoxe interpretatie en uit
gaat van eerlijk vrijzinnig den
ken en geloven in de trant van
lied 195 in de bundel van de Ne
derlandse Protestantenbond:
"Tot de taak van hoofd en han
den" en "Uw rijk wordt ge
bouwd door vrijen, ook uit nood
en nacht".
Op de bres
Het landelijke blad 'Zwingli' is
typisch de spreekbuis van de
nog altijd bestaande maar wel
geslonken - oude vrijzinnigheid.
Het werd indertijd opgericht
door de hervormde predikanten
H. van Lunzen (Odoorn) en Joh.
P. van Mullem (Rotterdam), die
vanuit dit blad en de gelijknami
ge bond ten strijde trokken tegen
de nieuwe hervormde kerkorde
en tegen 'beginselverzaking' in
eigen kring. Onder de kop van
het blad staat een uitspraak van
Albert Schweitzer: "Op de bres
staan voor het Vrijzinnig Chris
tendom zijn wij aan het Evange
lie verplicht".
Elk nummer bevat een lijstje
van kerkdiensten ('geloofsbezin-
ning') bij geestverwanten.
Slechts twee hervormde ge
meenten worden hierin ge
noemd: Odoorn en Purmer. De
andere diensten betreffen de
Vrije Gemeente in Amsterdam
en een paar afdelingen van de
Nederlandse Protestantenbond
en verenigingen van vrijzinnige
hervormden (Rotterdam en Gie
terveen). De hervormde predi
kant van Purmer, ds. A. Huys-
man (60), gaat ook voor in de
Vrije Gemeente van Amsterdam.
De principiëlen van 'Zwingli'
verwijten de 'nieuwe' vrijzinni
gen, dat zij hun beginselen heb
ben geofferd op het altaar van de
oecumene. Van Roijen noemt
twee groepen: "zij die de vrijzin
nige organisaties willen uithol
len of opheffen, om ongehinderd
te kunnen meespelen in het oe
cumenisch orkest, dat alleen
maar werken uitvoert die zijn ge
toonzet op het thema 'Jezus
Christus, God en Heiland', én zij
die hun partij willen meeblazen
in het orkest van de vrijzinnige
oecumene". "Dat speelt werken
uit het wereldrepertoire, dus ook
uit de cultuurwereld van India
en Japan".
Volgens de 'Zwinglianen' zit
het oecumenische orkest in een
'benauwd orthodox-christelijk
isolement'.
Juist vandaag houdt de
Zwinglibond onder voorzitter
schap van ds. Roodzant (62) zijn
jaarvergadering in Zwolle. Het
bestuur zal de leden daar nader
informeren over een bijzondere
leerstoel van de bond bij de fa
culteit der godgeleerdheid aan
de Groningse universiteit. De ko
ninklijke goedkeuring voor ves
tiging van deze leerstoel kwam
eind februari af.
"Een goede tijding", schrijft
Roodzant in 'Zwingli'. "Dit ver
blijdende bericht zet de kroon op
het voorbereidende werk van het
bestuur, waarmee in 1980 een be
gin werd gemaakt".
LEIDEN: Herv. Gem. ftoogl. kerk 10 ds.
Sterringa, 11.45 studentenekklesia;
Marekerk 10 ds. De Jong, 5 ds. WüUsch-
leger, Den Haag;
Maranathak. (L. Morsweg) 10 ds. Kra-
Oecumenische geloofsgemeenschap De
Regenboog (Merenwijk) 9.30 mevr. ds.
De Mey en pastoor v. Well, 11.15 mevr.
ds. De Mey;
Bethlehemk. (Driftstr.) 10 ds. Dronkers,
opendeurdienst, mmv Molenwijkkoor;
Bevrijdingsk. (Montgomerystr.) 10 ds.
Jansen, 5 ds. Koolstra;
Vredesk. (Burggravenl.) 10 ds. Nauta;
Waalse kerk (tijdelijk Rapenburg 6)
10.30 ds. Ribs;
voor wijk 'Stevenshof zie na geref.
kerk;
jeugdkapel Vredeskerk 10 ds. Eerbeek,
gevangenispastor Den Haag;
jeugdkapel Bevrijdingskerk 10 F. Ar-
noldus.
Acad. Ziekenhuis 9 rk. dienst, 10.15
mevr. ds. v. Beinum;
Diakonessenhuis 10.30 ds. Hemmes, el
ke zat. 10.30 rk. dienst;
Endegeest zie Oegstgeest.
Geref. Kerk Vredeskerk zie herv. gem.;
Petrak. (Surinamestr.) 10 ds. Franken,
Zeist, ha, gez. dienst doven en horen
den;
Oude Vest 10 ds. Koolstra, ha;
Maranathak. zie herv. gem.;
Bevrijdingsk. zie herv. gem.;
bejaardenhuis Groenhoven 10 hr. v.
Wallinga, L.dorp;
Merenwyk zie herv. gem.
Wijk Stevenshof, gebouwtje 'Dijkhof
(Rijndijk) 10 kand. mevr A. E. Bosch.
Geref. K. Vrijg. (Herengr.) 10 en 5 ds.
Houtman.
Chr. Geref. K. (Steenschuur) 10 en 5 ds.
Coppoolse, Middelburg.
Geref. Gem. (N. Rijn) 10 en 4.30 ds.
Boogaard.
Geref. Gem. in Ned. (Bethl.kerk
Driftstr.) 11.30 en 5.30.
Evang.-Luth. Gem. (Hoogl. Kerkgr.)
10.15 hr. J. K. Schendelaar, Den Helder.
Doopsgez.-Remonstr. Gem. (Lokhorstk.
Pieterskerkstr.) 10.30 ds. Friederich.
Baptistengem. (O. Rijn 3) 10 ds. v. Ber-
kel. Winschoten.
Evang. Gemeenschap (Middelstegr. 3)
10 br. Dikkes.
Evang. gem. Merenwijk (Flevoweg 5)
7.45 nam. avondmaal.
Zendingswerk Middernachtsroep (Zoe-
terw.singel 21) 5 hr. J. de Leeuw.
Evangeliecentrum (Zijlsingel 2) zo. 10
Amerik. gospelformatie 'Reach
i. (O. Vest 13) 101
bout.
Leger des Heils (hoek- Vestestr./Groe-
nesteeg) 10 en 7.
De Christengemeenschap (Beweging
tot religieuze vernieuwing) 9.45 men-
senwijdingsdienst, in oud-kath. k. Zoe-
terw.singel.
Oud-Kath. K. (Zoeterw.singel) zat. 7.
Rooms-Kath. K. Haagweg zat. 7, zo. 9 en
10.45;
Herensingel zat. 7, zo. 9.30 en 11;
Rijndijk (Leiden-V.schoten) zat. 7, zo.
9.30 en 11.30;
Steenschuur zat. 7, zo. 8.30, 10, 11.30, 6
en 7 (lof);
Boshuizerkade zat. 7, zo. 9.30 en 11;
Lammenschansweg zat. 7, zo. 9 en 10.30;
HaarLstraat zat. 7, zo. 9.30, 10.45 en
12.15;
Merenwijk zie herv. gem.;
H. Rijndijk (zie Zoeterwoude).
Raad van Kerken: elke di. 7 tot 7.30
nam. oecum. avondgebed in oud-kath.
k. Zoeterw.singel.
dienst.
AARLANDERVEEN: Herv. Gem. 10
kand. v.d. Schans, Utrecht, 7 ds. v.
Driel.
Geref. Kerk 10 kand. T. Smit, Leiden,
6.30 kand. L. Eigenhuis, Purmerend.
Chr. Geref. Kerk 9.30 dienst, 6.30 ds.
Hofman, Ouderkerk a.d. Amstel.
Rk Kerk zat. 7, zo. 10.30.
ALPHEN AAN DEN RIJN: Herv. Gem.
Adventskerk 10 ds. Bogers, 5 ds. Moll,
met gehandicapten;
Kruiskerk 10 ds. De Jonge;
10 ds. Hoogendijk,
6.30 ds. Bogers;
G. Herderkerk 10 ds. Mulder, ha, 6.30 ds.
Verheul, ha;
De Bron 9.30 ds. Verheul, ha, 10.15 ds.
Nieuwenhuis, ha, 6.30 ds. Moll, ha;
Ashram (Marsdiep) 10 ds. Buikema, ha;
Oudshoornse kerk 10 ds. J. Bakhoven,
Leiden;
Sionskerk (Planetensingel) 9.30 ds.
Schipaanboord, Everdingen, 6.30 ds.
Ouwendijk.
Geref. Kerk Mar.kerk 10 kand. P.
Baane, 6.30 ds. v.d. Bos, Gouda;
Salv.kerk 10 kand. H. de Haan, Droge-
ham, 6.30 ds. v.d. Werf, Voorhout
Ned. Geref. Kerk (school WiUemstr.)
9.30 en 4.30 ds. Schelhaas. Zwolle.
Chr. Geref. Kerk 9.30 (belijdenis) en 4.30
ds. Slagboom.
(Molenwerfstr. 1) 10 evang.
Ramaker, 6.30 dr. Kits.
Bapt.gem. Noord (school Kalkovenw.
62) 10 hr. Jongejan, 6.30 hr. Zuidam.
Volle-evang.gem. ('De Ark', Pr. Hen-
drikstr. 54) 10 hr. v. Putten.
Rk Kerk: Bonifaciusk. zat. 7, zo. 9.45 en
11.30;
Piusk. zat. 7, zo. 9 en 10.30;
De Bron zat. 7, zo. 9 en 11.30.
Raad van Kerken: 5 nam', oecum. dienst
kerk. Van Mandersloostr.
36, ds. Mulder.
BENTHUIZEN: Herv. Gem. 9.30 kand.
Paul, Zoetermeer, 6 ds. Harkema, Zeist.
Geref./Herv. Gem. (dorpshuis 'De Tas')
BODEGRAVEN: Herv. Gem. Dorps
kerk 10 kand. v. Walsum, Ede, 6.30 ds.
v.d. Hoef, jeugddienst;
Salv.kerk 10 ds. Wieman, 6.30 ds. Groe
nendijk, Scheveningen;
Bethl.kerk 10 ds. v.d. Hoef, 6.30 ds.
Schipaanboord, Everdingen.
Geref. Kerk 10 drs. R. A. van Kooy (Bo
degraven), 6.30 ds. v.d. Berg.
Geref. Gem. (Stationsweg 17) 10 en 6.30.
Evang.-Luth. Gem. 10.30 ds. v. Beek.
jeugddienst;
De Stek 9.30 ds. Vlasblom.
Geref. Kerk 9.30 ds. v. 't Hoff, 5 ds. Mey
er, Ouderkerk a.d. IJssel.
Chr. Geref. Kerk 9.30 knnd. Brienen, 5
ds. Steenbergen, Den Haag.
Geref. Gem. 9.30 leesdienst, 3 ds. Bac.
HAZERSWOUDE: Herv. Gem. 9.30 ds.
De Graaf, 6.30 jeugdevangelist G. v;d.
Bos, Veenendaal.
Geref. Kerk 10 ds. Jaspers Focks, O. We
tering, 5 ds. Davidse, Zevenhuizen.
Rk Kerk: dorp zat. 7, zo. 9.30 en 11.30;
Anker zat. 7, zo. 8.45 en 11.15;
Rijndijk zo. 10.
HILLEGOM: Herv. Gem. 10 ds. Kris
pijn, 7 ds. Rothfusz.
Geref. Kerk 10 ds. v.d. Wal.
Chr. Geref. Kerk 10 en 5 ds. Biesma.
HOOGMADE: Herv. Gem. 10 ds. Boon
stra.
Rk Kerk zat 7, zo. 10.
DE KAAG: Herv. Gem. 9.30 hr. Hoffe-
naar, Voorhout.
Rk Kerk zat 7, zo. 8 en 10.
KATWIJK AAN DEN RIJN: Hen'.
Gem. Dorpsk. 10 dr. Meijers, Leiden, 6
ds. v. Niel;
Ontm.kerk 10 ds. J. W. v. Swigchum
(Leiden), 6.30 kand. Hoekstra, Oud-
Loosdrecht.
Ver. ter voorbereiding van een herv.
deelgemeente 'De Rank' te Katwijk (au
la P. Groen-college) zie Katwijk aan
Zee.
KATWIJK AAN ZEE: Herv. Gem. N.
Kerk 10 ds. Bouman, Scheveningen, 6
kand. Den Besten;
O. Kerk 10 ds. v.d. Plas, Bergambacht, 6
ds. Eysenga, Zwammerdam;
Ichthusk. 10 kand. Den Besten. 5 ds.
Driebergen;
Pniëlk. 9.30 ds. v. Roon, 6 ds. v.d. Plas;
aula Bestevaer-mavo (Rijnsoever) 10 ds.
De Jong;
Overduin 2.15 ds. v.d. Beid.
Ver. ter voorbereiding van een herv.
deelgemeente 'De Rank' te Katwijk (au- 33) 9.30.
la P. Groen-college) 10 ds. L. C. Riet
veld, Leiden.
Geref. Kerk Vr.kerk 9.30 en 5 ds. Kerst-
NIEUWKOOP: Herv. Gem. 9.30 hr.
Goedhart, 6.30 ds. Kielder, Vianen.
Geref. Kerk 9.30 ds. Stroes, Nieuwer-
kerk a.d. IJssel, 5 avondgebed.
1. ha;
da.
Ned. Geref. K. 11 en 7 ds. Janse.
Chr. Geref. K. 10 en 5 kand. Slagboom.
Vrije Chr. Geref. Gem. (Unizaal) 10 en 5
ds. A. de Reuver.
Geref. Gem. (Remisestr.) 10 en 5.
Geref. Gem. in Ned. (Louwestr.) 10 en 5.
Volle-evang.gem. ('Tripodia') 9.45.
Onafh. baptistengem. (Sluisweg 16) 10
ds. J. A. Visser, 7.30 ds. Visser, evangeli-
satiedienst.
KOUDEKERK AAN DEN RIJN: Herv.
Gem. 10 ds. Bronsgeest, Leiden, 5 zie
geref. kerk.
Geref. Kerk 10 ds. Veenstra, Leiden, 5
ds. Taselaar, Alphen, opendeurdienst.
LEIDERDORP: Herv. Gem. en Geref.
Kerk Dorpsk. 10 ds. v.d. Bom, jeugd
dienst, 3 ds. Bovenberg, Leiden, met ge
handicapten, belijdenis, 6.30 ds. Does
burg;
Hoofdstr. 10 ds. Knorth;
Scheppingsk. 9 en 10.30 ds. Brommet.
Elis.ziekenhuis 10 rector Vijftigschild.
Bapt.gem. (wijkgeb. Zijlkw.) 10 br. J.
LEIMUIDEN: Herv. Gem. 9.30 ds. De
Korte.
Geref. Kerk 9.30 en 7 ds. v.d. Kooi. ha.
Rk Kerk zat 7, zo. 7.30, 9.30 en 11.15.
LISSE: Herv. Gem. Dorpskerk 10 en 7
ds. De Gelder;
Pauluskerk 10 hr. Drijver, Voorschoten.
Geref. Kerk 10 ds. v. Veen, Soest, 7 hr.
Vercouteren, Voorburg.
Geref. K. Vryg. 8.45 en 4.30.
Ned. Geref. Kerk (Salvatori) 10 en 5 ds.
Bouma, Sliedrecht.
Chr. Geref. Kerk 10 ds. Waagmeester, 7
ds. K. T. de Jonge.
Geref. Gem. 10 en 4.
Rk Kerk: Agathakerk zat. 7, zo. 10 en
11.30;
Poelpolder zat. 7, zo. 9 en 11.30;
Mariakerk zat. 7, zo. 8.30,10 en 11.45;
Engelbew. zat. 7, zo. 9.30 en 11.
NIEUWVEEN: Herv. Gem. 9.30 ds. De
Graaff, 6.30 ds. Koelewijn, jeugddienst
Geref. Kerk 9.30 ds. De Zeeuw, V.scho-
ten, 5 ds. v.d. Wal, H.gom.
Rk Kerk zat. 7, zo. 9 en 11.
NIEUW-VENNEP: Herv. Gem. 9.30 dr.
Schram, Abcoude, 7 ds. Ten Voorde.
Geref. Kerk 9.30 en 6.30 ds. Rang.
Chr. Geref. Kerk 9.30 en 4.30 ds Carlier,
A.dam.
NOORDEN: Herv. Gem. 9.30 ds. Zethof,
Kockengen, 7 ds. Geuze.
Geref. Kerk (W. Verlaat) 9.30 hr. P. v.d.
Kraan, R.dam, 7 hr. M. de Bruin, Drie
bergen.
NOORDWIJK: Herv. Gem. Grote of St.
Jeroensk. (Binnen) 10 ds. v.d. Lee, 5 ds.
v. Wingerden, Gorinchem;
Hoofdstr. (Zee) 10 prof. dr. v. Gennep,
Leiden, 5 ds. Kuiper;
De Rank (Golfbaan) 10 prof. dr. Graaf
land, Gouda.
Geref. Kerk Buurtkerk (Hoofdstr.) 10
ds. Elgersma;
Vinkenl. (Binnen) 10 ds. Kuiper, 7 ds.
v.d. Lee, muzikale vesper;
Stichtingskerk 11 da Slofstra; Sole Mio
9 ds. Elgersma.
Rk Kerk Zee zat. 7, zo. 10.30;
Binnen zat. 7, zo. 8,10 en 11.30.
NOORDWIJKERHOUT: Dorpsk. 10 ds.
Streefland;
De Zilk 10 ds. v. 't Hof.
Rk Kerk Victork. zat. 7, zo. 9.30 en 11;
Jozefk. zat. 7, zo. 9 en 10.30;
De Zilk zat. 7, zo. 10 en 11:30.
OEGSTGEEST: Herv. Gem. Groene of
Will.kerk ds. Oskamp, Doom;
Pauluskerk 10 hr. H. J. van Straalen;
Gemeentecentrum (Lijtw.) 10.30 mevr.
C. Vumee, 7 drs. G. Schwencke.
Geref. Kerk 10 ds. Bovenberg.
Geref. Kerk Vryg. (aula Dr. Schilder
school) 10.30 en 4.30.
Ned. Geref. Kerk (Gem.centrum) 8.45 en
4 (ha) ds. De Lange.
Van Wyckerslooth 4 ds. Smaling, Ryns-
burg.
Endegeest 10 pater Boshouwers.
Volle-evangeliegem. (Gem.centrum) 4.
Rk Kerk Will.kerk zat. 7, zo. 9 en 10.30.
OUDE EN NIEUWE WETERING:
Herv. Gem. 9.30 hr. Krispijn, Scheve
ningen, 6.30 kand. D. Wursten, jeugd-
Rk Kerk zat. 7, zo. 9.30 en 11.30.
ROELOFARENDSVEEN: Rk Kerk
Mar. Pres. zat. 7, zo. 9 en 11;
Petrus-B. zat. 7, zo. 9.30 en 11.30.
RIJNSATERWOUDE: Herv. Gem. 9.30
en 7 ds. v.d. Kamp.
Chr. Geref. K. 9.30 dienst, 2.15 ds. Bouw.
Bethelkerk 9.30 ds. v. Niel, 5 hr. Goed
hart, Nieuwkoop.
Geref. Kerk Petrak. 9.30 en 5 ds. Dams-
ma, ha;
Imm.kerk 8.45,10.30 en 5 ds. Cziria, ha;
Mar.kerk 9.30 en 5 ds. Ribberink, ha.
Geref. Kerk Vrijg. 10 en 5.
Chr. Geref. K. 9.30 en 5 ds. v. Sorge.
Evang. Christengem. (aula mavo) 10 br.
C. Vork, Heerde.
Rk Kerk zat. 7, zo. 10.30.
SASSENHEIM: Herv. Gem. 9 en 10.30
ds. v. Achterberg, 7 ds. v. Winterswijk, 't
Harde, opendeurdienst.
Geref. Kerk 9.30 ds. Ferwerda.
Chr. Geref. K. 10 en 5 ds. Aamoudse.
Rk Kerk zat. 7, zo. 9.30 en 11.
TER AAR: Herv. Gem. 9.30 dr. Beze-
mer, Scheveningen, 6.30 ds. De Graaf,
H.woude.
Geref. Kerk 9.30 ds. Taselaar, 6.30 ds.
Nieuwenhuis, beiden Alphen.
Rk Kerk Aardam zat. 7, zo. 9 en 12;
kerk Langeraar zat 7, zo. 10 en 11.30.
VALKENBURG: Herv. Gem. 10 kand.
Spaans, Katwijk, 6.30 dr. Haitsma, -Bos
koop.
Geref. Kerk 9.30 ds. v.d. Werff, Voor
hout, 6.30 ds. Cziria.
Geref. K. Vrijg. 9 30 ds. Kamphuis, 5 ds.
Heida.
VOORHOUT: Herv. Gem. 10 ds. C. J. de
Jong.
Rk Kerk zat. 7, zo. 9.30 en 11.
VOORSCHOTEN: Herv. Gem. Dorps
kerk 10 ds. Lentz;
De Ontmoeting (Noordhofland) 9.30 ds.
v.d. Schoot;
Hulp en Heil (Schakenbosch) 10 ds. De
Zwart.
Herv. evang. op geref. grondslag (Lucas-
college, Beeth.laan) 9.30 en 4.30 ds.
Schaap, Amemuiden.
Geref. Kerk 9.30 ds. Blanken, 7 ds. De
Zwart.
Geref. K. Vryg. (Bachlaan) 10 en 5 ds.
Blokland.
Aulagemeenschap Noordhofland 10.30
gebedsdienst.
Rk Kerk Laur.kerk zat. 7, zo. 11.30;
M. Godskerk. zat. 7, zo. 10.
Kerk van Engeland (British, school in
The Netherlands, J. v. Hooflaan 3) 10.15
anglicaanse dienst.
WADDINXVEEN: Herv. Gem. Brugk.
9.30 ds. Maasland, 5 ds. Goossen;
Hoeksteen 9.30 ds. Roetman, 6.30 ds.
Cuperus, Nieuwerkerk a.d. LJssel;
Bethelk. 9.30 ds. Goossen, 5 ds. Maas
land;
Imm.kerk 9.30 kand. Paap, 7 kand. Wal
ton.
Geref. Kerk Kruisk. 10 ds. De Moor, 5
ds. Verdoom;
Ontm.kerk 10 ds. Buist, Capelle a.d. IJs-
WARMOND: Herv. Gem. 10 mevr. ds.
Rijken-van den Berg.
Rk Kerk zat. 7, zo. 8.30,10 en 11.30.
WASSENAAR: Herv. Gem. Dorpsk. 10
hr. Taal, 4.30 ds. De Fijter, Wagenbor
gen;
Kievietk. 10 dr. v. Bruggen;
Messiask. 10 ds. J. E. van Veen;
Dorpscentrum 9.30 ds. Wolters.
Geref. Kerk Zyllaan 10 en 5 ds. v.d.
Woude, ha;
Zuid (Bloemcamplaan) 10 dr. Vlijm.
Utrecht.
Geref. Kerk 9.30 ds. Verdoom, 6.30 ds.
Wattel, Hoofddorp.
Ned. Prot. Bond (De Wijk) 10.30 ds. W.
ZEVENHOVEN: Herv. Gem. 9.30 ds.
De Leeuw, Maarn.
Geref. Kerk 9.30 ds. Bredeveld, Hilver
sum, 7 hr. Voogd, Holl. Rading.
ZOETERWOUDE: Herv. Gem. 10 ds.
Wolthaus.
Rk Kerk St. Jan zat 7.30, zo. 9.30;
Chr. Dienaark. zat. 7, zo. 10;
Meerburgkerk H. Ryndyk zat 7, zo. 9.30
