De groene
vingers van
Jaap Bol
Tien voorjaarstips van de vakman
Hazerswoudse tuinexpert
gaat liefdevol lente te lijf
ZATERDAG 30 MAART 1985
PAGINA 21
Terwijl de bomen zich nog in een diepe slaap lijken te
bevinden, verschijnen overal de eerste tekenen van
een nieuw seizoen. De lente is begonnen.
Langzamerhand wordt het weer tijd voor allerlei
activiteiten in de natuur. De tuin hoort daar
natuurlijk ook bij. Hovenier Jaap Bol uit
Hazerswoude is al druk bezig. Na wekenlang aan de
tekentafel en de warme kachel gekluisterd te zijn
geweest, staat de man met de groene vingers weer
middenin de natuur. "Daar ben ik een koning in mijn
eigen rijk", zo noemt hij het zelf. Het planten en
verzorgen van alles wat groeit en bloeit, is voor hem
geen vak, maar een liefde. Een kijkje in de groene
keuken van een vakman.
door Martin Ruesink
Jer buiten Hazerswoude is de naam
/an Jaap Bol bekend. De hovenier
rijdt dagelijks met zijn
donkerblauwe Opel door heel
^uid-Holland. Overal zitten zijn
idanten. "Ik adverteer nooit, maar
de mensen weten me toch te
vinden. Mondreclame. Als een klant
van my verhuist, moet ik vaak mee
om zijn nieuwe tuin aan te leggen en
te onderhouden. Ik geef dan een
soort abonnement uit. De eerste
paar jaar kom ik dan nog een keer of
wat langs. Dan kijk ik of alles er nog
goed bij staat. Ik snoei de bomen en
vervang de dode planten door
nieuwe. Dat is een service aan de
klant".
Die service aan de klant is één van de
pijlers van Bols filosofie over het vak.
"Liefde voor het vak, creativiteit en een
vertrouwensrelatie. Dat laatste vind ik
heel belangrijk. Ik heb respect voor
iemands privéleven. Daar kom ik niet
aan. Een beetje tact is daarom nooit weg.
Zo'n vertrouwensrelatie opbouwen
duurt heel lang. Maar als ik die heb, kan
ik goed en zelfstandig werken. Die
macht mag ik natuurlijk niet
misbruiken. Stilzwijgen hoort ook bij
het respect voor de klant. Bol heeft
nogal wat tuinen van beroemde
Nederlanders te verzorgen. Met geen
woord rept hij over die mensen. "Als ze
bij mij van Privé komen, ben ik niet
thuis". Bol denkt even na en vervolgt.
"Dan ben ik echt niet thuis, hoor. Die
vertrouwensrelatie zou anders gewoon
kapot gaan."
Snoeien
Voorjaar betekent voor Jaap bol
snoeien. "Een typisch karwei voor de
vakman. Ik heb het in de Hortus
Botanicus in Utrecht geleerd. Toen
stond de hele boomchirurgie nog in de
kinderschoenen. Elke boom is weer
andersDaarom moetje echt wel eten
watje doet als je gaat snoeien of
restaureren". Restauratie van bomen,
betekent opereren. Als er een ziek is,
bekijkt Bol eerst of het de moeite waard
is om de boom te redden. "Ik hou
ontzettend veel van bomen, maar als er
een al zo beschadigd is dat ie toch niet
lang meer te leven heeft, dan moet ie
gewoon weg. Gewoon kappen, anders is
het alleen maar een gevaar. Er hoeft
maar een klein windje te komen, of zo'n
joekel waait omver. Dan kunnen er
doden vallen. Een grote boom weegt
tonnen. Tonnen. Met de storm van '72
was een eik op de wagen van een pastoor
gevallen. De man zat er gelukkig niet in.
Het dak zat op de achteras".
Als dokter Bol de patiënt wil genezen,
komen zaag, beitel en hamer er aan te
pas. Dode takken worden tot in het
levende hout er afgezaagd. Rotte
plekken krijgen met de beitel te maken.
Bol hakt een mooi gootje en smeert de
plek in met een conserveermiddel. "Dat
gootje is nodig voor de regen. Vergeet je
dat, dan blijft het water in de boom en
dat zorgt weer voor nieuwe rot. Als de
bast al voor meer dan de helft van de
omtrek kapot is, begin ik er niet meer
aan. Je kunt dan beter een nieuwe
planten. Alles heeft z'n tijd. Ik ben blij
dat er tegenwoordig veel mensen
begaan zijn met het lot van de bomen,
maar je moet ze niet laten staan als ze
toch dood gaan of gevaar opleveren".
Dubbeltje
"Of mijn vak gevaarlijk is? Nou en of.
Als je bijvoorbeeld bij het neerhalen van
een boom niet precies weet watje doet,
speel je met je leven. Er mag geen
zuchtje wind staan en je moet de knaap
met een kabel op de juiste plaats
neerlegen. Steekt er opeens een wind
op, dan kan er van alles gebeuren. Heb je
pech, dan ben je zo plat als een
dubbeltje. Geloof maar dat m'n
verzekeringspremie niet mis is. Jongen,
onverantwoord met bomen omgaan is
levensgevaarlijk".
Ik kwam een keer in de tuin van een
klant, een chirurg. Die had aan een
hemelboom een schommel hangen.
Voor zijn kinderen. De tak waar de
touwen aan vast zaten was wel zes meter
hoog. Je kon zo heel hoog uitzwaaien. Ik
stond echt te beven. Van zoiets krijg ik
het ijskoud. Ik zeg tegen de man: weetje
dat die tak er elk moment afkan vallen?
Bij een hemelboom hoor je 'm niet
kraken als ie slecht is. Dan is het in één
keer van paf. We zaagden het ding eraf.
Ik was nog geen centimeter in het hout
of de tak viel al...".
In de kantine van een Leids
bankgebouw ("zeg alsjeblieft niet welke,
veiligheidsvoorschriften, weetje...")
drinkt Bol een kopje koffie. Hij
onderhoudt de tuin van de bank. Naast
hem zit de chauffeur van het kantoor.
"Suiker, Bolletje? Zeg, weet jij waarom
ze overal als gekken langs de weg aan
het kappen zijn?". Jaap Bol heeft direkt
een antwoord klaar. "Iepziekte. Is vorig
jaar hier gekomen. Rijkswaterstaat wil
nu de goeie bomen beschermen tegen
besmetting. Elk verdacht exemplaar
gaat eruit. Moet wel, anders hou je niks
meer over". De chauffeur is niet
tevreden. "Nouhet zijn echt niet alleen
maar iepen. Er sneuvelen ook
ontzettend veel Canadese populieren".
Bol heeft weer direkt zijn antwoord
klaar. "Canadese populieren worden
niet ouder dan 25 jaar. Die moetje dus
op tijd vervangen voor nieuwe". De
chauffeur lijkt niet echt overtuigd.
"Volgens mij azen die jongens alleen op
hout voor hun open haard". Jaap Bol
lacht. "Ja, bij mij zeuren ze ook al de kop
gek voor dat spul".
Oneindig
Het snoeien van bomen is dezer dagen
de belangrijkste bezigheid van de
Hazerswoudese hovenier. Hij wil het
karwei afhebben voordat de bomen
weer uit hun winterslaap ontwaken. Dan
is het snoeiseizoen voorbij. Maar ook de
andere karweitjes moeten worden
gedaan. Het schoonmaken van perkjes,
bijvoorbeeld. Blad oprapen, oud
onkruid verwijderen en de boel los
schoffelen. "Heel belangrijk. Niet altijd
even leuk, maar het moet worden
gedaan. Haal je dat blad niet weg, dan
kan de boel niet zo best groeien en krijg
je straks het onkruid niet meer weg. Je
moet het dode materiaal heel
voorzichtig oprapen. Niet harken, wat
dan verniel je een hoop plantjes en
bollen.
Ook de vaste planten vragen nu
aandacht. "Takken die afgelopen jaar
hebben gebloeid, moeten er nu af. Als je
snoeit, hou je de plant jong en kan die
weer gaan bloeien. Rozenstruiken tot
ongeveer drie ogendat is tien
centimeter, boven de grond afsnoeien".
Vervelend werk? "Ach nee, je moet wel
een beetje je blik op oneindig zetten.
Maar als je zo de hele dag in je eentje
bezig bent, heb je de tijd om over alles
na te denken. Ik kan dan ook al mijn
plannen voor een tuin op een rijtje
zetten. Nee, vervelend vind ik het niet.
Gras maaien, daar ben ik niet zo gek op.
Dat is zo eentonig, weetje. Ik doe het
natuurlijk wel, als het moet, maar ik ben
liever creatief bezig. Ontwerpen
bijvoorbeeld".
Ontwerpen kan Jaap Bol. Hij houdt een
grote kaart voor zich vaneen oud
landgoed. Hij moet beslissen welke
bomen kunnen blijven staan, wat er weg
moet en welke nieuwe planten voor deze
omgeving geschikt zijn. Een beetje
historisch inzicht is wel vereist. "Je
moet een sfeer scheppen. Het is
belangrijk dat de begroeiing bij het hele
gebouwencomplex past. De beplanting
moet ook kloppen met de stijl waarin
het pand is opgetrokken. Je moet
ongeveer weten wat voor planten
wanneer en waar voorkwamen. Als je
zoiets mag doen, heb je eer van je werk.
De bomen blijven nog eeuwen staan. Je
leeft eigenlijk zelf voort in het werk. Dit
is echt een reuze karwei. Krijg ik nooit
weer. Eigenlijk heb ik de opdracht ook
nog niet. Ik maak alleen een offerte. Zeg
dus alsjeblieft niet waar het is, anders
krijg ik de concurrentie op m'n dak.
Onberispelijk
"Ontwerpen is 80 procent constructie en
20 procent creativiteit. Een straattegel is
nu eenmaal 30 bij 30 centimeter. Daar
heb ik me aan te houden. Ik ga altijd
eerst met de klant praten. Wat ze met de
tuin willen gaan doen. Bij een
bankgebouw moet het er onberispelijk
uitzien. Representatief noemen ze dat.
Een gezin met j onge kinderen vereist
ook weer een eigen aanpak. Ik vraag
altijd welke planten en materialen de
klant aanspreken. In overleg maak ik
dan een schets en een offerte. De klant
kan dan altijd nog beslissen of hij met
me in zee wil of niet".
Eenmaal aan de slag, kunnen de gekste
dingen gebeuren. "Ik moest een keer in
Alphen aan den Rijn een tuin aanleggen.
Achter een pand in een winkelstraat. Je
kon er alleen via een heel smal steegje
bij komen. Aan de achterkant grensde
de tuin aan de Rijn. Nou, ik proberen of
ik het zand voor de tuin met een
kruiwagen door de steeg kon krijgen.
Lukte niet, er zaten twee haakse
bochten in. Ben ik naar de brugwachter
gelopen. Ik vroeg of ie een bootje met
een kraan wist. Twee weken later ging
alles met het schuitje "Lemmie" de tuin
in. Prachtig".
Bol heeft het verhaal nauwelijks verteld
of er schiet hem nog iets mooiers te
binnen. "Mijn oom was ook hovenier.
Moest-ie een keer een boom vellen. Een
kanjer van een ding. Stond op een
piepklein binnenplaatsje achter een
huis. Van geen kant bij te komen. Hij
zaagt de boom van boven af kapot. Elk
stukje hout moest weer via een ladder
naar boven worden gebracht. De
slaapkamer in. Door het raam, over het
bed, door het huis, trap af en de straat
op. Hij is weken bezig geweest".
Bol ziet rood van het lachen. Hij gaat
nog even door. "Ik moest een keer een
tuin aanleggen. De eigenaar had pas een
huis gekocht achter de dijk. Vroeger had
er een vuilnisbelt gelegen. Precies onder
de plaats van de tuin. Er lag een flinke
laag zand overheen. Maar mooi dat er
niks wilde groeien op die rotzooi. Weet
je hoe die familie van dat huis heette?
Rat!"
Goochelen
De natuur bepaalt alles in het leven van
een hovenier. "Ik ben vorig jaar
helemaal niet met vakantie geweest.
Was het gewoon veel te mooi weer voor.
Elke dag druk. Ik moet wel eens
oppassen dat ik het niet te gek maak.
Dat wreekt zich de volgende dag. Je
kunt de natuur gewoon niet dwingen.
Die is keihard. Ik kan wel wat sturen,
maar niet geem levensritmes breken.
Als een boom ten dode is opgeschreven
moetje hem kappen. Zo gaat dat".
Een beetje met de natuur goochelen is af
en toe wel mogelijk. Achter een klein,
duister steegje in Leiden, staat een jonge
leilinde. Bol buigt heel voorzichtig de
takken van het boompje tegen
bamboestokken aan. Op deze manier
worden de takken gedwongen
horizontaal te groeien. Het geheel lijkt
een beetje op de mast van een schip.
"Hier kan het. Het duurt een paar jaar
voordat het boompje echt mooi is gaan
groeien. Het past hier ook bij de oude
huizen. Het opbinden van de Leilinde is
typisch oud-Hollands. Het tekent de
sfeer en is bovendien functioneel. Je
kunt niet meer zo gemakkelijk de tuin in
kijken.
"Mijn collega's bij de gemeentelijke
plantsoenendienst, die moeten gewoon
met vakantie. Dat wordt gepland. Dat
kan eigenlijk niet als je met de natuur
werkt. Die heeft zijn eigen ritme. Als ik
met vakantie wil, kan ik dat hoogstens
een dag van tevoren plannen. Ik ben ook
net zo lief in de natuur."
Niet alleen Jaap Bol is graag in de
natuur. "Ik ken een directeur die de hele
wereld rondreist. Als hij vakantie heeft,
zit ie gewoon in z'n eigen tuintje. Dan is
ie dolgelukkig. Waar moet ie ook heen?
Hij heeft toch alles al gezien. En die
houding kom je steeds meer tegen.
Mensen blijven net zo lief in hun eigen
tuintje als dat ze op vakantie zijn. Ik
merk ook dat de meesten mijn beroep
ook meer waarderen dan vroeger. Bij
een opdracht probeer ik de mensen iets
te geven waarin ze zich thuis voelen. Dat
geeft voldoening".
Petje af
Verschil tussen een vakman en een leek
is er soms niet. "Ik ken mensen die als
hobby planten kweken. Ik neem echt
m'n petje er voor af hoe ze dat doen.
Daar tip ik als vakman dan niet aan. Ik
heb respect voor die mensen. Ik kwam
eens bij een man die al dertien keer was
verhuisd. Elke keer had hij zijn
rozenperk meegenomen. Dat kon je ook
zien, de planten zagen er niet meer
optimaal uit. Ik vroeg hem of hij niet
beter nieuwe kon nemen. Toen hoorde
ik dat die rozen de enige herinnering aan
zijn overleden vader waren. Wat
bewonder ik zo'n liefde".
Niet iedereen heeft even veel verstand
van tuin en bloemen. De ware vloedgolf
van boeken over tuinieren, lijken soms
een oplossing. Of niet? "Die boeken
gaan vaak zo oppervlakkig op de zaak in.
Er komt vaak heel wat meer bij kijken
dan in die paar bladzijden beschreven
staat. De vraag is, of de gebruiker ook de
vaardigheid heeft om dat wat
beschreven staat uit te voeren. Ik sprak
een keer de boekeninkoper van een
groot warenhuis. Vroeg hem: waar kijk
je nou naar als je een boek inkoopt? Of
er veel plaatjes in staan, zei hij...".
1. Snoeien
Voor het snoeien van allerhande
planten, bomen en heesters kan niet
één vuistregel worden gegeven, maar
over het algemeen geldt dat men pas
dient te knippen als de knoppen uitko
men. Dan is tevens goed te zien wat
dood of levend is (vorst vernietigt vaak
stukken stengel). Snoeien tot 'net in 't
leven'. Struikrozen ongeveer 30 centi
meter boven de grond afknippen, te
vens het dode hout verwijderen. Aan
heggen kan weinig stuk; terugknippen
'tot het leven' en uiteraard tot de ge
wenste hoogte of omvang. Afblijven
van de toverhazelaar en de magnolia
(bij te diep knippen bloedt de sap
stroom dood). Ook bij kortwieken van
rododendron een deskundige raadple
gen (bnieuw blad pleegt in het zonlicht
te verbranden). Bij vaste planten (bij
voorbeeld margriet of chrysant) in het
voorjaar het dode loof er met de hand
afplukken.
2. Gazon bemesten
Nodig als er mos in groeit, wat weer
het gevolg is van een te lage zuurgraad
en het ontbreken van wind. Behandel
het gazon in februari/maart met kalk-
meststof, waardoor de zuurgraad stijgt
en het mos minder levenskansen heeft
Gazon ook bemesten als de kleur van
het gras vaal wordt en als er 'gaten' val
len. Behandel het gras in dit geval met
gedroogde koemest (maart/april) dat
gedurende het bloeiseizoen gelijkma
tig oplost. Kunstmest werkt te snel uit
en is meer geschikt als 'oppepper'.
3. Gras maaien
Over het algemeen zijn de grasmaai
ers te kort afgesteld. Dat lijkt slim,
maar is het niet, want zo verdwijnt het
hart uit de graspollen waardoor er weer
eerder gaten in het gazon ontstaan. Het
gemaaide gras verwijderen? Niet als
het heel kort en dun is. Laten liggen,
het verteert en fungeert als voedings
stofvoor het onderliggende gras. Is het
gemaaide gras dik en lang, dan verwij
deren ter voorkoming van gele plek
ken in het gazon. Een zogeheten verti-
culeerhark ter verwijdering van dode
punten in het gazon is nuttig op bij
voorbeeld een voetbalveld, waar een
tractor de zaak opentrekt waarna op
nieuw kan worden ingezaaid. In een
gewone tuin is het effect aanzienlijk
minder. Trouwens: dode punten gaan
er bij het maaien wel uit.
4. Zoden of zaaien?
Graszoden worden gekweekt op spe
ciale graskwekerijen. Het probleem zit
'm hierin dat er heel veel soorten gras
bestaan die maar toevallig moeten aan
sluiten bij de tuin waarin ze zich bevin
den. Meestal is dit niet zo, en ontstaan
er al na enkele jaren gaten die opnieuw
moetep worden ingezaaid. Zaaien is
dus altijd beter, al is daar meer geduld
voor nodig. Vraag de vakman naar de
meest geschikte grassoort. Wat verder
nodig is zijn zon en wind (ook voor zo
den). Het ontbreken van beide elemen
ten kan worden gecompenseerd met
mest, compost en....nauwkeurig onder
houd.
5. Kappen
Kapverordeningen zijn een gemeen
telijke aangelegenheid en ze kunnen
dus onderling verschillen. Meestal
wordt een kapvergunning verleend
door de plantsoenendienst, nadat deze
de zaak heeft verkend en beoordeeld.
In een enkel geval (bijvoorbeeld bij
dreigend gevaar) kan ook de gemeente
aansprakelijk worden gesteld, nadat
een deskundige rapport heeft opge
maakt. Meestal wordt er dan snel ge
handeld. Bomen vellen is overigens
een vak apart. Weinigen hebben een
goed besef van welk een gewicht er
naar beneden komt zetten. Verveelt
een boom gewoon, dan kan men trach
ten het ding met kluit en al aan de ge
meente te schenken, die er altijd wel
een plaatsje voor heeft. Enige betaling
wil in zo'n geval nog wel eens achter
wege blijven. Overigens spreken we
hier pas van een boom als de stam één
meter boven de grond een doorsnee
van 20 centimeter heeft.
In tijden van droogte snakt de tuin
naar water. Maar: liever eenmaal per
week een flinke plons dan elke dag een
scheutje (dat maakt de gewassen lui en
doet ze niet diep genoeg wortel schie
ten). Water geven bij voorkeur 's
avonds of 's morgens vroeg, dan is er
het minst sprake van verdamping, in
geval van planten of heesters poten, de
grond een halve dag van tevoren nat
maken en de desbetreffende gewassen
vóór het in de grond stoppen nog even
onderdompelen.
7. Moestuin
Voor een beetje behoorlijke produk-
tie is vaak meer opervlak nodig dan
men zou vermoeden. Bij weinig opper
vlak moet men zich beperken tot wei
nig soorten. Niet alle grondsoorten zijn
overigens geschikt voor een moestuin;
het vochtgehalte is vaak een probleem
(te droog of juist te nat). Houdt de
moestuin een beetje uit de wind en uit
het zicht (gaas en stokken zijn nu een
maal niet zo fraai) door er een hegje
omheen te plaatsen. Kruidentuintjes
zijn leuk, maar tuinkruiden kunnen
ook in een bloempot in de keuken wor
den gekweekt (een stuk makkelijker).
Hoe dan ook: in februari binnen zaaien
en in mei uitpoten, al blijft het handi
ger om plantjes te kopen.
8. Vruchtbomen
Appel- en perebomen vragen veel
ruimte (plantafstand zeker 4 meter).
Bepaalde bomen moeten elkaar bestui
ven (bijvoorbeeld de cox orange en de
goudreinet) om vruchten te krijgen,
dus met één boom zijn we er niet.
Bloeien doen ze wèl in eenzaamheid,
mits er voldoende zonlicht is. Zo kan
bijvoorbeeld een oude pereboom (op
stam en met kroon) heel mooi bloeien.
9. De heg
Bijna altijd liguster, maar er zijn tal
van variaties mogelijk, zoals de winter
groene venijnboom (een langzaam
groeiende conifeer), de goedkope
Spaanse aak (kan goed tegen schaduw)
en de ouderwetse haagbeuk (kan al
leen klein geplant worden, maar groeit
snel). Zeer in op dit moment zijn palm-
heggetjes: klein, wintergroen en vrij
wel geen onderhoud.
10 Zon en schaduw
In tegenstelling tot wat zeer velen
denken is een 'schaduwtuin' op het
noorden zeer goed mogelijk. Uitgele
zen planten en heesters voor zo'n tuin
zijn de rododendron, de bosbes, de pri
mula en de maagdenpalm. Rozen en
vruchtbomen daarentegen, doen niets
zonder zon. Een tip tot slot: bij schut
tingen, prieeltjes en pergola's altijd
werken met hardhout (geen vuren uit
een dompelbadje) en roestvrij hang- en
sluitwerk, anders rot de zaak gegaran-
deerdweg. JAAP BOL
Jaap Bol: koning in zijn eigen rijk.
