Bisschoppen: géén dodelijke ingreep
Euthanasie en christelijk geloof (H)
Twee visies op euthanasie
ZATERDAG 30 MAART 1985
GEESTELIJK LEVEN
PAGINA II
Als een stervende niet wil dat er nog iéts wordt
gedaan om zijn sterven te verlengen, dan zal de
kerk tegen zo'n beslissing geen bezwaar maken.
Maar wél als om een dodelijke injectie wordt
gevraagd. "Zo'n ingreep is niet geoorloofd, om
dat mensen niet zo definitief mogen beschikken
over leven en sterven van een mens".
"Voortgekomen uit de hand van God, behoren
wij niet onszelf toe. Daarom voelen gelovigen
zich aan Hem verplicht, hun leven te aanvaar
den in al zijn facetten, in vreugde en leed, in zijn
groei en zijn neergang, tot het einde toe. Ook het
sterven hoort daar wezenlijk bij, al blijft het
duister waarom het dikwijls met zoveel leed ge
paard moet gaan".
Vele mogelijkheden zijn de mens gegeven om
het leed te verzachten. "Maar zich onttrekken
aan het leven door het zelf definitief te beëindi
gen of te laten beëindigen, is een tekort aan eer
bied jegens Hem die het heeft geschonken. Het
is niet toegestaan, de dood op een dergelijke wij
ze te zoeken of een stervende op zijn verzoek uit
medelijden te doden. Eerbied ook voor het ge
schonden menselijk leven is een fundamenteel
element van menselijke en christelijke bescha
ving".
Deze visie op het mens-zijn hebben de Neder
landse rooms-katholieke bisschoppen neerge
legd in een 'Herderlijk schrijven over lijden en
sterven van zieken'.
Tekening van Riet Zegers uit 'Kerkinformatie'
De bisschoppen vinden het on
juist, als het sterven koste wat het
kost wordt verlengd.
"Als de dood onherroepelijk na
der komt, verdere behandelingen
het lijden alleen maar ondragelij
ker kunnen maken en de zieke
geen levenstaken meer moet of
kan afronden, dan moet men terug
treden en de stervende de dood
gunnen".
Dan is er geen sprake van 'pas
sieve euthanasie' maar van een 'na
tuurlijk sterven'. "Wij zien geen re
den om dat euthanasie te noemen.
Deze mens sterft immers aan zijn
eigen ziekte. Zijn dood wordt niet
beoogd of veroorzaakt, maar niets
wordt meer gedaan om deze uit te
stellen".
Van 'euthanasie' willen de bis
schoppen alleen spreken bij 'opzet
telijke beëindiging van het leven in
een stervensproces'. Dat wordt dan
'actieve euthanasie' genoemd: een
stervende doden op verzoek of in
diens belang.
Zware lasten
Door de enorme toeneming van
de mogelijkheden voor artsen om
zieken met goed resultaat te be
handelen zijn, hoe vreemd het ook
LEIDEN: Herv. Gem. Hoogl. kerk 10 ds.
Sterringa, 11.45 studentenekklesia;
Marekerk 10 ds. De Jong, belijdenis, 5
ds. Klein Kranenburg, Ter Aar;
Maranathak. (L. Morsweg) 10 ds. Kra
mer en ds. Koolstra, belijdenis;
Oecumenische geloofsgemeenschap De
Regenboog (Merenwijk) vanavond 7
vormselviering, zo. 9.30 ds. Hortensius,
11.15 ds. Hortensius en pastoor v. Well;
Bethlehemk. (Driftstr.) 10 ds. Panne-
koek;
Bevrydingsk. (Montgomerystr.) 10 ds.
Rietveld, 5 ds. Koolstra;
Vredesk. (Burggravenl.) 10 ds. Nauta,
mmv can to rij;
Waalse kerk (tijdelijk Rapenburg 6)
10.30 ds. Ribs;
jeugdkapel Vredeskerk 10;
jeugdkapel Bevrijdingskerk 10.
Acad. Ziekenhuis 9 rk. dienst, 10.15
mevr. ds. Terlouw-Sterk;
Diakonessenhuis 10.30 ds. v. Achter
berg, elke zat. 10.30 rk. dienst;
Endegeest zie Oegstgeest.
Geref. Kerk Vredeskerk zie herv. gem.;
Petrak. (Surinamestr.) 10 ds. W. Bakker,
Amstelveen, 10.30 dovendienst, hr. C.
Terpstra;
Oude Vest 10 dr. v.d. Zwaan;
Maranathak. zie herv. gem.;
Bevrijdingsk. zie herv. gem.;
bejaardenhuis Groenhoven 10 hr. N. v.
Leeuwen;
Merenwijk zie herv. gem.
Wyk Stevenshof, gebouwtje 'Dykhof
(Ryndyk) 10 kand. P. R. Middelkoop.
Geref. K. Vryg. (Herengr.) 10 en 5 stud,
v.d. Velde.
Chr. Geref. K. (Steenschuur) 10 en 5 ds.
Den Hertog.
Geref. Gem. (N. Ryn) 10 en 4.30 ds.
Boogaard.
uruistr.j li.ju en o.^u.
Evang.-Luth. Gem. (Hoogl. Kerkgr.)
10.15 ds. Mostert.
Doopsgez-Remonstr. Gem. (Lokhorstk.
Pieterskerkstr.) 10.30 ds. Koek, mmv
kerkkoor.
Baptistengem. (O. Ryn 3) 10 ds. Bos
veld.
Evang. Gemeenschap (Middelstegr. 3)
10 br. Dikkes.
Evang. gem. Merenwijk (Flevoweg 5)
7.45 nam. br. H. B. Siebesma uit België.
Zendingswerk Middernachtsroep (Zoe-
terw.singel 21) 5 hr. Schreuder.
Evangeliecentrum (Zijlsingel 2) zo. 10
evangelisatiedienst, Irene Park uit Flo
rida, wo. 8 hr. Zijlstra.
Pinkstergem. (O. Vest 13) 10 hr. Eiker
bout.
Leger des Heils (hoek Vestestr./Groe-
nesteeg) 10 en 5.
Nieuw-Apost. Kerk (H. Rynd. 24): 9.30
Zevendedag-adventisten (Ontmoetings-
kerk Voorschoten) elke zat. 9.45 bijbel
studie, 10.45 predikdienst.
Christelijke Wetenschap (Steensch. 6)
10.30.
Leidse Soefi-stichting 11 mr. Baron
Bentinck over 'Soefisme in het dage
Samenstelling van
deze pagina:
S. J. de Groot
mag klinken, de problemen rond
het levenseinde eerder groter dan
kleiner geworden, stellen de bis
schoppen vast. "Soms moet een
medische overwinning worden be
taald met zware lasten. Het ge
beurt, dat zieken nog alleen met
bepaalde behandelingsmethoden
in leven kunnen blijven".
De bisschoppen pleiten voor een
hechte samenwerking tussen be
handeling, verpleging en verzor
ging. "Aan menselijk meeleven en
meevoelen heeft een zieke min
stens zoveel behoefte als aan des
kundige behandeling".
Pijnbestrijding is niet alleen een
zaak van medicijnen toedienen.
"Niet zelden merkt een zieke na
een gesprek of zelfs na een zwij
gend aanwezig-zijn, dat de pijn
veel minder is geworden. De zieke
moet vooral menswaardig kunnen
sterven. Lichamelijke aftakeling
hoeft nog niet mensonwaardig te
zijn. Ook verdriet en een gevoel
van hopeloosheid niet. Mensón-
lijks leven' (Pieterskerk).
Oud-Kath. K. (Zoeterw.singel) zo. 10.
Rooms-Kath. K. Haagweg zat. 7, zo. 9 en
10.45;
Herensingel zat. 7, zo. 9.30 en 11;
Ryndyk (Leiden-V.schoten) zat. 7, zo.
9.30 en 11.30;
Steenschuur zat. 7, zo. 8.30, 10, 11.30, 6
en 7 (lof);
Boshuizerkade zat. 7, zo. 9.30 en 11;
Lammenschansweg zat. 7, zo. 9 en 10.30;
Haarl.straat zat. 7, zo. 9.30, 10.45 en
12.15;
Merenwijk zie herv. gem.;
H. Ryndyk (zie Zoeterwoude).
Raad van Kerken: elke dinsdag 7 tot
7.30 oecum. avondgebed in oud-kath. k.
Zoeterw.singel.
ABBENES: Herv. Gem. 9.30 ds. Berg-
AARLANDERVEEN: Herv. Gem. 10
ds. v. Driel, 7 ds. v. Achterberg, Leiden.
Geref. Kerk 10 en 6.30 ds. Modderaar,
ha.
Chr. Geref. Kerk 9.30 leesd., 2.30 ds.
Rietveld, Maarssen.
Rk Kerk zat. 7, zo. 10.30.
ALPHEN AAN DEN RIJN: Herv. Gem.
Adventskerk 10 ds. De Jonge, belijde
nis, 6.30 ds. De Jong, Leiden;
Kruiskerk 10 ds. v.d. Heiden;
Opstandingskerk 10 ds. Bogers, 6.30 ds.
v.d. Heiden, cantatedienst; Naby 10
jeugdkapel;
G. Herderkerk 10 ds. Taselaar, 6.30 ds.
Nieuwenhuis, zangdienst;
De Bron 9.30 ds. Moll, 10.15 ds. Nieu
wenhuis, belijdenis, 6.30 ds. Verheul;
Ashram (Marsdiep) 10 ds. Verheul;
Oudshoornse kerk 10 ds. Ter Bals;
Sionskerk (Planetensingel) 9.30 (belij
denis) en 6.30 ds. Ouwendijk.
Geref. Kerk Mar.kerk 10 ds. WUschut,
6.30 ds. Verdoorn;
Salv.kerk 10 ds. Stolk, 3 ds. Stolk, af
scheid.
Geref. K. Vryg. (aula chr. techn. school)
9.30 ds. De Kimpe, 5 ds. Room, intrede.
Ned. Geref. Kerk (school Willemstr.)
9.30 ds. Janse, 4.30 ds. De Jong.
Chr. Geref. Kerk 9.30 leesdienst, 2.30 ds.
De Romph.
Oud-Geref. Gem. (Hooftstr. 240) 9.30 en
4.
Bapt.gem. (Molenwerfstr. 1) 10 en 6.30
ds. Koekkoek.
Bapt.gem. Noord (school Kalkoveyw.
62) 10 prof. dr. Reiling, 6.30 ds. A. v.d.
Berg.
Volle-evang.gem. ('De Ark', Pr. Hen-
drikstr. 54) 10 hr. v.d. Hoorn.
Pinkstergem. (school Batenstein 16) 10.
Remonstr. Kring (Van Mandersloostr.
36) 10 ds. Sipkema.
Rk Kerk: Bonifaciusk. zat. 7, zo. 9.45 en
11.30;
Piusk. zat. 7, zo. 9 en 10.30;
De Bron zat. 7, zo. 9.30 en 11.30.
BENTHUIZEN: Herv. Gem. 9.30 kand.
Hoek, Alblasserdam, 6 ds. Exalto.
waardig wordt het, als familie en
vrienden de stervende als een last
gaan beschouwen of als de sterven
de min of meer vereenzaamd ligt te
wachten op de dood".
Vraag van de bisschoppen: "Zou
de vraag naar euthanasie niet min
der worden als men in deze samen
leving méér vertrouwd zou zijn
met lijden en dood, en meer in
staat zou zijn goede hulp te verle
nen aan stervenden en hun nabe
staanden?"
Aan het adres van de artsen mer
ken de bisschoppen op, dat som
migen geen weerstand kunnen bie
den aan de verleiding om het leven
'bijna eindeloos' te rekken.
"Dan wordt de grens van verant
woorde geneeskunde uit het oog
verloren. Moet dan niet gesproken
worden van misbruik van medi
sche macht? Als er geen hoop op
verbetering meer is en de dood on
afwendbaar naderbij komt, is ver
lenging van het stervensproces al
leen verantwoord als dat werkelijk
ten dienste van de stervende is".
Doe iets....
Bij de vraag om euthanasie moet
vóór alles duidelijk worden, wat de
stervende en zijn nabestaanden
werkelijk bedoelen. Dat kén een
Geref./Herv. Gem. (dorpshuis 'De Tas')
10 ds. Sweepe, Scheveningen.
Geref. Gem. 9.30 leesdienst, 6 stud. v.
Ruitenburg, Zevenhuizen.
BODEGRAVEN: Herv. Gem. Dorps
kerk 10 ds. Wieman, belijdenis, 6.30 ds.
Moli, Alphen;
Salv.kerk 10 ds. Richter, belijdenis, 6.30
ds. v.d. Hoef;
Bethl.kerk 10 ds. v.d. Hoef, belijdenis,
6.30 ds. Geluk, Woerden.
Geref. Kerk 10 ds. Elderman en ds. v.d.
Berg, belijdenis, 6.30 ds. v. Stam, Leid-
schendam.
Geref. K. Vryg. (Ichthusk.) 9.30 ds.
Mouissie, 4.30 ds. Buitendijk.
Geref. Gem. (Stationsweg 17) 10 en 6.30
ds. Bac.
Evang.-Luth. Gem. 10.30 ds. v. Beek.
BOSKOOP: Herv. Gem. Dorpskerk 9.30
ds. v.d. Pol en ds. Vlasblom, belijdenis,
6.30 dr. Haitsma;
De Stek 9.30 ds. Aalders, Woubrugge.
Geref. Kerk 9.30 ds. v. 't Hoff, 5 ds.
Bruin, Gouda.
Chr. Geref. Kerk 9.30 en 5 ds. Ribbers.
Geref. Gem. 9.30 en 6 ds. Elshout.
HAZERSWOUDE: Herv. Gem. 9.30 ds.
De Graaf, 6.30 kand. Haeck, Hoevela
ken.
Geref. Kerk 10 ds. Brink, Amersfoort, 5
ds. Los, Pijnacker.
Rk Kerk: dorp zat. 7, zo. 9.30 en 11.30;
Anker zat. 7, zo. 8.45 en 11.15;
Ryndyk zo. 10.
HILLEGOM: Herv. Gem. 10 ds. Kris
pijn, 7 ds. Rothfusz.
Geref. Kerk zie herv. gem.
Chr. Geref. Kerk 10 en 5 ds. Biesma.
Rk Kerk: Mart. zat. 7. zo. 9 en 11;
Jozefk. zat. 7, zo. 10 en 11.30.
HOOGMADE: Herv. Gem. 10 ds. De
Vree, Leimuiden.
Rk Kerk zat. 7, zo. 10.
DE KAAG: Herv. Gem. 9.30 ds. Ger-
Rk Kerk zat. 7, zo. 10.
KATWIJK AAN DEN RIJN: Herv.
Gem. Dorpsk. 10 ds. Aarents, belijdenis,
6 ds. Romein, R.dam;
Ontm.kerk 10 ds. Gebraad, belijdenis,
6.30 ds. v. Niel.
Ver. ter voorbereiding van een herv.
deelgemeente 'De Rank' te Katwijk (au
la P. Groen-college) zie Katwijk aan
Zee.
Geref. Kerk 9.30 ds. Koster, 5 ds. v.d.
Horst
Rk Kerk zat. 7. zo. 9.30 en 11.15.
KATWIJK AAN ZEE: Herv. Gem. N.
Kerk 10 ds. Vroegindewey, ha, G ds.
Sliedregt, ha;
Ichthusk. 10 ds. v. Roon, ha, 5 ds. De
Jong;
dodelijke injectie zijn, maar vaak is
het een uiting van: ik kan het niet
meer aan, doe iets om het draaglij
ker te maken. "Dan vraagt de ster
vende in feite om betere stervens
hulp".
Wel hebben de bisschoppen de
indruk dat stervenden tegenwoor
dig meer om euthanasie vragen en
dat ook werkelijk bedoelen.
Het verzoek tot zo'n dodelijke in
greep kan, naar hun overtuiging,
nooit door een ander worden ge
daan. "Het vertrouwen tussen arts
en zieke zou daardoor ten diepste
worden aangetast. De hele gezond
heidszorg zou erdoor worden on
dergraven. Geen zieke of stervende
zou zich meer veilig voelen".
Maar ook als de zieke zelf zijn le
ven beëindigd wil zien, zijn er nog
mogelijkheden om hem van dat be
sluit te doen terugkomen. De bis
schoppen denken dan aan een ge
sprek, dat de zieke het gevoel geeft
niet te zijn afgeschreven, en aan de
Pniëlk. 9.30 ds. v. Sliedregt, ha, 6 ds.
Driebergen, ha;
aula Bestevaer-mavo (Rynsoever) 10
kand Spaans;
Overduin 2.15 ds. v.d. Beid.
Ver. ter voorbereiding van een herv.
deelgemeente 'De Rank' te Katwijk (au
la P. Groen-college) 10 ds. Huting,
R.dam.
Geref. Kerk Vr.kerk 10 ds. v.d. Horst, 5
ds. v. Breevoort;
Triumfatork. 10 ds. v. Breevoort, 5 ds.
Koster.
Geref. K. Vryg. 10.15 leesd., 3.30 ds. Hei-
da.
Ned. Geref. K. 8.45 ds. De Jong, Alphen,
7 ds. Janse.
Chr. Geref. K. 10 en 5 ds. Slagboom.
Vrye Chr. Geref. Gem. (Unizaal) 10 en 5
hr. N. v.d. Want.
Geref. Gem. (Remisestr.) 10 en 4 stud. v.
Ruitenburg.
Geref. Gem. in Ned. (Louwestr.) 10 en 5
leesdienst
Volle-evang.gem. ('Tripodia') 9.45.
Onafh. baptistengem. (Sluisweg 16) 10
ds. J. A. Visser.
KOUDEKERK AAN DEN RIJN: Herv.
Gem. 10 ds. Lapré, belijdenis, 7 mevr.
ds. Attema-Roosjen, Nieuwerbrug.
Geref. Kerk 10 dr. Bade, 7 zie herv. gem.
LEIDERDORP: Herv. Gem. en Geref.
Kerk Dorpsk. 10 ds. Knorth, belijdenis,
6-30 ds. Stegeman;
Hoofdstr. 10 ds. Stegeman;
Scheppingsk. 9 en 10.30 ds. v.d. Bom.
Elis.ziekenhuis 9.30 hoogmis, 10.45 ds.
Brommet
Bapt.gem. (wykgeb. Zijlkw.) 10 hr. De
Vries.
Rk Kerk zat. 7, zo. 10 en 11.30.
LEIMUIDEN: Herv. Gem. 9.30 ds. v.d.
Kamp, 7 ds. De Korte en pastoor Har
ding, oecum. dienst.
Geref. Kerk 9.30 ds. Broer, 7 zie herv.
gem.
toezegging dat het sterven niet on
nodig zal worden verlengd.
Blijft de zieke bij zijn verzoek,
dan komt de hulpverlener voor een
ernstig probleem te staan.
"De arts kan een zieke niet te-
gens diens wil nog verder behan
delen, kan in zo'n situatie alleen
nog de bijkomende verschijnselen
van de ziekte bestrijden. Maar een
arts of verpleegkundige kan door
de beslissing van een stervende
nooit worden verplicht tot iets
waarmee hij zich in geweten niet
kan verenigen. Dan zou de hulp
verlener instrument worden van
een 'dwalend geweten'. Ten on
rechte zou dafi niet de eerbied voor
het leven maar het vermeende zelf
beschikkingsrecht doorslagge
vend zijn".
"De ervaring wijst echter uit, dat
de dodelijk zieke bijna altijd vrede
heeft met de beslissing om geen
euthanasie toe te passen als hem
dat op fijngevoelige wijze wordt
gezegd, en hem ook oprecht wordt
beloofd, dat zijn sterven zoveel mo
gelijk zal worden verlicht, zodat hij
rustig kan heengaan als het ogen
blik gekomen is".
Lijden als straf
De bisschoppen gaan ook in op
de oer-menselijke vraag naar het
'waarom'. Bij velen leeft het gevoel
dat ziekte, pijn of welk leed ook
een straf van God moet zijn.
Verwijzend naar uitspraken van
Job en Jezus zelf zeggen de bis
schoppen, dat de gedachte van
ziekte en lijden als straf van een
rechtvaardig God moet worden
losgelaten. "Natuurlijk is er veel
leed tengevolge van onze zondig
heid en ons menselijk falen, maar
er is ook veel lijden waarvoor geen
mens verantwoordelijk kan wor
den gesteld, lijden dat onschuldi-
gen overkomt".
"Toch is er voor gelovige christe
nen een begin van antwoord moge
lijk. Zoekend naar enige zin van
het lijden dat ons overkomt, kun
nen wij allereerst het oog richten
op de Heer. Hij is de Weg en nodigt
ons uit zijn weg te gaan". De bis
schoppen hopen, dat die weg velen
die in duisternis verkeren mag be
moedigen en enig licht mag geven.
"In de stervende kan de wonder
lijke mogelijkheid van aanvaar
ding en overgave de overhand krij
gen boven gevoelens van opstan
digheid en verzet, omdat er on
danks alles tóch toekomst blijft.
Hij is geroepen tot verrijzenis en
eeuwig leven bij God".
Automatiek. De gereformeerde
predikant van Enter in Overijssel,
ds. E. Overeem (36), heeft de in
druk dat van het gemeenschappe
lijke in de kerk steeds minder over
blijft. "Het lichaam is de optelsom
geworden van de verschillende de
len", schrijft hij in 'Centraal Week
blad' van deze week.
"De gemeente verandert in een
automatiek. Tussen de uitgestalde
lekkernijen moet ik kunnen vin
den wat voor mij verteerbaar is. De
kerk wordt supermarkt, de kerke-
raad een vereniging van inkopers.
Voor elck wat wils".
"Het zal wel helemaal bij deze
tijd horen. Maar hoe frustrerend
moet het zijn voor kerkeraden, dat
hun werk, waar zij zoveel tijd en
inzet in steken, een winkel is ge
worden met teruglopende omzet.
Levenskracht
In het slot van hun 'herderlijk
schrijven' wijzen de bisschoppen
de nog altijd bestaande opvatting
af dat de ziekenzalving uitsluitend
voor stervenden zou zijn bedoeld.
"Bediend-wórden roept nog al te
zeer de gedachte op van een nade
rende dood".
"In de ziekenzalving legt de Heer
zijn hand op de zieke en schenkt
hem innerlijke vrede. Zo kan hij
nieuwe levenskracht ontvangen
om zijn ziekte te aanvaarden, hoe
deze ook verlopen mag. Een le
venskracht die ook tot herstel kan
bijdragen. Deze zalving is geen
angstwekkend teken van een nade
rend einde, maar juist een her
nieuwd aangeraakt worden door
de kracht van de Heer".
De bisschoppen raden dan ook
af, de zalving uit te stellen tot men
selijkerwijs geen genezing meer
mogelijk is.
(Waar de bisschoppen in hun ge
schrift spreken over 'zieke', 'arts', 'ver
pleegkundige' of 'geestelijke verzorger',
bedoelen zy - 'uiteraard' - zowel vrou
wen als mannen. Dat geldt ook voor het
gebruik van mannelijke voornaam
woorden als 'hij' en 'zijn'.
Het 'herderlijk schryven' (f. 2,50) is te
bestellen bij het secretariaat van het
Rooms-Katholieke Kerkgenootschap,
postbus 13049, 3507 LA Utrecht, tele
foon 030-334244.
Vorige week zaterdag gaf deze pagina
een reformatorische visie op dit onder
werp met een weergave van het ge
schrift 'Euthanasie en pastoraat', een
gereformeerde uitgave, die instemming
kreeg van hervormde kant).
Moeten we dan maar afzien van
duidelijke keuzes en het assorti
ment van artikelen zo breed moge
lijk maken terwille van de klanten
binding? Lopen wij dan niet onder
het evangelie vandaan?"
"Hoeveel goed recht mijn eigen
ervaring, beleving, keuzes en ge
weten ook mogen hebben, ze kun
nen niet zonder aanvulling. Niet
zonder de verkondiging, die van de
'andere kant' komt, en ook niet
zonder correctie van de kant van
mijn medechristenen, dichtbij en
ver. Want in een religieuze super
markt zie ik toch niet zoveel heil
als (ondanks alles) in de kerk".
Positief. De FNV is 'redelijk
positief over de visie van de Ne
derlandse bisschoppen op de
werkloosheid, die eerder deze
week werd gepubliceerd. "Veel
van wat in deze herderlijke brief
naar voren wordt gebracht ervaart
de FNV als een ondersteuning van
haar eigen beleid", zegt de vakcen
trale in een reactie.
Wel vraagt de FNV zich af, of de
bisschoppen zich voldoende reali
seren, dat voor veel mensen met
een uitkering het 'dagelijks brood'
een luxe dreigt te worden door het
verlies van koopkracht in de laat
ste jaren.
China. De Wereldbond van Bij
belgenootschappen gaat zich sa
men met de kerken van China in
zetten voor de oprichting van een
complete drukkerij in China.
VOORSCHOTEN: Herv. Gem. Dorps
kerk 10 ds. v.d. Schoot, 7 ds. De Zeeuw;
De Ontmoeting (Noordhofland) 10 ds.
Blanken;
Hulp en Heil (Schakenbosch) 10 ds.
Lentz.
Herv. evang. op geref. grondslag (Lucas-
college, Beeth.laan) 9.30 ds. Kamme-
raat, Leersum, 4 ds. v. Rossem, Waarder.
Geref. Kerk 10 ds. De Zeeuw.
Geref. K. Vryg. (Bachiaan) 10 en 3.30 ds.
Hordijk.
Aulagemeenschap Noordhofland 10.30
woorddienst.
Rk Kerk Laur.kerk zat. 7, zo. 11.30;
M. Godskerk. zat. 7, zo. 10.
Kerk van Engeland (British school in
The Netherlands, J. v. Hooflaan 3) 10.15
anglicaanse dienst
WADDINXVEEN: Herv. Gem. Brugk.
9.30 ds. Goossen, 5 ds. Maasland;
Hoeksteen 9.30 ds. Roetman, 6.30 ds. F.
v. Roest;
Bethelk. 9.30 ds. v. Vuuren, Kamerik, 5
ds. Goossen;
Imm.kerk 10 en 5 ds. Hulst.
Geref. Kerk Kruisk. 10 hr. Beijersber-
gen, R.dam, 5 ds. Noordam, Bleiswijk;
Ontm.kerk 10 ds. De Moor.
Remonstr. Gem. 10 mevr. ds. De Jonge,
Gouda.
WARMOND: Herv. Gem. 10 ds. Muis.
Rk Kerk zat. 7, zo. 8.30,10 en 11.30.
WASSENAAR: Herv. Gem. Dorpsk. ltt
ds. Steenstra, 4.30 ds. De Reuver, Delft;
Kievietk. 10 dr. v. Bruggen;"
Mfessiask. 10 ds. v. Waasbergen;
Dorpscentrum 9.30 ds. Wolters.
Geref. Kerk Zijllaan 10 ds. v.d. Woude, 5
ds. Couvee, Voorburg;
Zuid (Bloemcamplaan) zie herv. Kie-
vietkerk.
Ned. Prot Bond (Kerkdam) 10.30 ds.
Werner.
WOUBRUGGE: Herv. Gem. 9.30 ds.
Koelewyn, belijdenis, 6.30 ds. Kempe
naar, Werkendam.
Geref. Kerk 9.30 kand. De Bruin,
Nieuwveen, 6.30 ds. Dronkert, Gouda.
Ned. Prot. Bond (De Wyk) 10.30 dr.
Meijering.
Rk Kerk zat. 7, zo..l0.
ZEVENHOVEN: Herv. Gem. 9.30 hr.
Drijver, Voorschoten, 7 hr. Karstens,
Leiden, jeugddienst.
Geref. Kerk 9.30 kand. Smits, Leiden, 7
zie herv. gem.
ZOETERWOUDE: Herv. Gem. 10 ds.
Wolthaus.
Rk Kerk St. Jan zo. 9.30 en 11;
Chr. Dienaark. zat. 7, zo. 10;
Meerburgkerk H. Rijndijk zat. 7, zo. 10
en 11.30.
ZWAMMERDAM: Herv. Gem. 10 (belij
denis) en 6.30 ds. Eysenga.
Geref. Kerk 10 ds. Buikema, 6.30 ds.
Broer.
Wie van de twee kerkelijke ge
schriften over euthanasie (gere
formeerd - met hervormde in
stemming - en rooms-katholiek)
enige duidelijkheid verwacht,
wordt niet teleurgesteld. De ver
schillende standpunten worden
in heldere taal uiteengezet, en
dat kan niet van elk kerkelijk
stuk worden gezegd.
Er zijn raakpunten tussen bei
de visies - frappant is soms het
gebruik van dezelfde woorden -,
maar ook momenten waarop ze
duidelijk uiteengaan. De ver
schillen komen in hoofdzaak
hierop neer, dat de bisschoppen
elke vorm van actieve euthanasie
onder alle omstandigheden af
wijzen, terwijl de gereformeerde
synodale werkgroep een verzoek
om euthanasie niet bij voorbaat
afwijzend of misprijzend tege
moet treedt.
De bisschoppen vermijden be
wust de term 'passieve' euthana
sie. Als de dood dichtbij is en be
handeling geen enkele zin meer
heeft, is dat een 'natuurlijk ster-
ven'. Het gereformeerde rapport
noemt wél beide vormen van eu
thanasie passief en actief -
maar ziet er in ethisch opzicht
geen verschil tussen. Iets niét
(meer) doen is evengoed een be
slissing als iets wél doen. Het ver
schil is alleen emotioneel. 'Pas
sief is minder cru.
Opzettelijke beëindiging van
het leven in een stervensproces
mogen en kunnen wij niet goed
keuren, zeggen de bisschoppen.
Naar hun overtuiging is het ge
weten dat ruimte laat voor een
verzoek om euthanasie een 'dwa
lend geweten'. Daartegenover
ziet het gereformeerde geschrift
ook binnen de christelijke ge
meente de mogelijkheid om zo'n
verzoek rustig en open onder
ogen te zien en te bespreken. Er
kan een einde komen aan de
menselijke draagkracht. En le
vensduur heeft toch niet de hoog
ste waarde.
Tegenspraak
Het zal duidelijk zijn, dat met
het verschijnen van beide ge
schriften over dit wel zeer moei
lijke en gevoelige vraagstuk het
laatste woord voorlopig niet is
gezegd. Het actuele gesprek er
over is nauwelijks begonnen.
De uitdrukkelijke bedoeling
van het gereformeerde stuk is,
dat het in de plaatselijke kerken
grondig wordt behandeld, alvo
rens de synode er na 1 maart vol
gend jaar mogelijk een uit
spraak over zou doen. De 'herder
lijke brief van de bisschoppen
heeft meteen al de allure van: zó
is het en wij hopen op gelovige
aanvaarding van dit standpunt.
Maar zo gemakkelijk ligt het
toch niet.
Op een studiedag in Nijmegen
van de Katholieke Artsenvereni
ging - nd de verschijning van de
bisschoppelijke brief bleek een
eensluidend standpunt inzake
euthanasie niet mogelijk. Noch
de artsen, noch de ethici, noch de
pastores wilden zóver gaan, dat
ze euthanasie onder alle omstan
digheden afwezen.
Met het document van de bis
schoppen zijn de vragen rond dit
onderwerp niet 'automatisch'
beantwoord. Het roept zelfs nieu
we op. De discussie zal dan ook
voorlopig wel doorgaan.
Maar niet alleen daar. Ook het
ruimere gereformeerde stand
punt kan de nodige tegenspraak
verwachten.
Dat bleek wel op een congres
van de reformatorische Stichting
Schuilplaats, zaterdag in
Utrecht, dat speciaal aan dit on
derwerp was gewijd. Het gerefor
meerde protestantisme in de lijn
van Calvijn erkent de verant
woordelijkheid van de mens,
maar dan wel onderworpen aan
Gods recht en wet, zo werd daar
beklemtoond. "En dié zeggen on
omwonden 'nee' op de vraag of
de mens leven mag beëindigen,
dat God zelf niét beëindigt".
Het is al goed, dat de kerken in
hun meedenken hierover niet
achteraan komen en dat ze hun -
al dan niet voorlopige - stand
punten verstaanbaar argumen
teren, zoals nu van gereformeer
de en rooms-katholieke kant in
deze geschriften is gedaan.
Dat kan mensen die hiermee
op welke manier ook - te maken
krijgen helpen om zelf positie te
kiezen. Want als ergens de per
soonlijke verantwoordelijkheid
zwaar weegt en toetsing behoeft,
dan wel hier.
LISSE: Herv. Gem. Dorpskerk 10 ds. 't
Hooft, 7 ds. De Gelder;
Pauluskerk 10 ds. De Gelder, belijdenis-.
Geref. Kerk 10 ds. Baas, 7 ds. Boswijk.
Geref. K. Vryg. 8.45 ds. De Putter, 4.30
stud. J. Boersma.
Ned. Geref. Kerk (Salvatori) 10.45 ds.
Schuurman, Dronten, 5 ds. Schuurman,
gez. dienst met Heemstede.
Chr. Geref. Kerk 10 en 4.30 ds. v. Dyken.
Geref. Gem. 10 en 4 leesdienst.
Rk Kerk: Agathakerk zat. 7, zo. 10 en
11.30;
Poelpolder zat. 7, zo. 9 en 11.30;
Mariakerk zat. 7, zo. 8.30,10 en 11.45;
Engelbew. zat. 7, zo. 9.30,10.30 en 5.45.
NIEUWKOOP: Herv. Gem. 9.30 ds.
Wegerif, 6.30 ds. Taselaar, Alphen.
Geref. Kerk 9.30 en 5 ds. Nooteboom.
Chr. Geref. Kerk 9.30 en 6.30 ds. v. Leeu
wen, Driebergen.
Remonstr. Gem. 10 ds. v. Gelder, gezins-
dienst.
Evang. gem. (Kruispunt, Kennedylaan
33)9.30. r-
Geref. Kerk 9.30 en 5 ds. Hagen, Westen
dorp.
Rk Kerk zat. 7, zo. 9 en 11.
NIEUW-VENNEP: Herv. Gem. 9.30 ds.
Ten Voorde, 7 ds. Bergsma.
Geref. Kerk 9.30 ds. Rang, 6.30 ds. De
Lange, Aalsmeer.
Chr. Geref. Kerk 9.30 en 4.30 ds. Visser.
Rk Kerk zat 7, zo. 10 en 11.15.
NOORDEN: Herv. Gem. 9.30 ds. Geuze,
belijdenis, 7 kand. Graafland, Gouda.
Geref. Kerk (W. Verlaat) 9.30 hr. Kat
Ouderkerk a.d. Amstel, 7 ds. Breder-
veld, Soest
NOORDWIJK: Herv. Gem. Grote of St.
Jeroensk. (Binnen) 10 ds. v.d. Lee, 5 ds.
C. v.d. Plas, Zwijndrecht, 7 ds. Kuiper;
Hoofdstr. (Zee) 10 ds. Keunihg, belijde
nis; Sole Mio 9 ds. v.d. Lee;
De Rank (Golfbaan) 10 ds. v.d. Velden,
Woerden.
Geref. Kerk Buurtkerk (Hoofdstr.) 10
ds. Kuiper, 5 ds. Keuning;
Vinkenl. (Binnen) 10 ds. Elgersma;
Stichtingskerk 11 ds. Wolthuis, Heem
stede.
Rk Kerk Zee zat. 7, zo. 10.30;
Binnen zat 7, zo. 8 enb 10.
NOORDWIJKERHOUT: Dorpsk. 10
prof. dr. v.d. Beek, Valkenburg;
De Zilk 10 mevr. ds. v.d. Mey.
Rk Kerk Victork. zat. 7, zo. 9.30 en 11;
Jozefk. zat. 7, zo. 9 en 10.30;
De Zilk zat. 7, zo. 10 en 11.30.
Pauluskerk 10 drs. G. Schwencke;
Gemeentecentrum (Lijtw.) 10.30 prof.
dr. M. de Jonge, 7 hr. W. J. Schot.
Geref. Kerk 10 ds. Vegter.
Geref. Kerk Vrijg. (aula Dr. Schilder
school) 10.30 en 4.30 ds. De Putter.
Ned. Geref. Kerk (Gem.centrum) 8.45
br. A. Tieleman, 4 br. S. H. Attema.
Van Wyckerslooth 4 ds. Hemmes.
Endegeest 10 ds. Friederich.
Volle-evangeliegem. (Gem.centrum) 4.
Rk Kerk Will.kerk zat 7, zo. 9 en 10.30.
7, zo. 8.30 en
OUDE EN NIEUWE WETERING:
Herv. Gem. 9.30 ds. De Korte.
Geref. K. 9.30 ds. Jaspers Focks, 5
dienst in 'De Spreng'.
Rk Kerk zat 7, zo. 9.30 en 11.30.
ROELOFARENDSVEEN: Rk Kerk
Mar. Pres. zat. 7, zo. 9 en 11;
Petrus-B. zat. 7, zo. 9.30 en 11.30.
RIJNSATERWOUDE: Herv. Gem. 9.30
ds. Bronsgeest, Leiden, 7 ds. v.d. Kamp.
Chr. Geref. K. 9.30 leesdienst, 2.15 ds.
Bouw.
RIJNSBURG: Herv. Gem. Laurentius-
kerk 9.30 ds. Wagter, 5 ds. Smaling, ha;
Bethelkerk 9.30 ds. Smaling, belijdenis.
Geref. Kerk Petrak. 9.30 ds. Ribberink,
5 ds. Cziria;
Imm.kerk 9 en 10.30 (belijdenis) ds.
Baayen, 5 ds. Snel;
Mar.kerk 9.30 ds. Cziria, 5 ds. Ribberink.
Geref. Kerk Vrijg. 10 en 5.15 ds. Grutter.
Chr. Geref. K. 9.30 en 5 ds. Den Hartog,
SASSENHEIM: Herv. (?em. 9 en 10.30
ds. Koldewyn, De Kaag, 7 ds. Baas.
Geref. Kerk 10 ds. Boswijk.
Chr. Geref. K. 10 en 5 ds. Plantinga,
Leeuwarden.
Rk Kerk zat. 7, zo. 9.30 en 11.
TER AAR: Hery. Gem. 9.30 ds. Klein
Kranenburg, belijdenis, 6.30 dr. De
Graaff, Hattem.
Geref. Kerk 9.30 ds. Broer, 6.30 ds. Jas
pers Focks.
Rk Kerk Aardam zo. 9 en 12;
kerk Langeraar zat. 7, zo. 9.30 en 11.30.
Geref. Kerk 9.30 ds. Veenstra, Leiden,
6.30 prof. dr. v.d. Beek.
Geref. K. Vryg. 9.30 en 5 ds. Heida.
VOORHOUT: Herv. Gem. 10 ds. Roth
fusz. Hillegom.
Rk Kerk zat. 7, zo. 9.30 en 11.
