De T)ieb' kan nooit volledig zijn
Sun City: de 'zonnige' kant van Zuid-Afrika
23 MAART 1985
EXTRA
PAGINA 21
t tienduizenden staan ze in
stellingen te wachten
de lezer, de bibliotheekboeken,
al verdrinkt menigeen in dat
antische aanbod, volledig is het
t. Iedere lezer is het wel eens
ïrkomen dat hij tevergeefs naar
bepaalde titel zocht en zich
roeg waarom nu juist dat boek er
was. En dan rijst de
vraag: wie bepalen
enlijk welke boeken worden
en welke niet? En
arop baseert men dat?
keuze is niet eenvoudig. Elk jaar
?r brengen de uitgevers een slordige
)00 nieuwe titels op de markt en er is
n bibliotheek die dat allemaal kan
ikopen. Nu hoeft dat ook niet, want
flink deel daarvan is niet echt
chikt voor een bibliotheek:
specialistische
werken heruitgaven
die behalve een andere kaft
aardige illustraties niets aan de
ige toevoegen. Maar ook dan nog
ven er zo'n achtduizend boeken over,
1 per week.
instantie die aan de bron van het
2ctieproces staat is het Nederlands
)liotheek- en Lectuurcentrum
3LC) in Den Haag. Alle ongeveer
zend openbare bibliotheken zijn
iij aangesloten. Het NBLC heeft
taken: het
het openbaar
naar de rijksoverheid
is vraagbaak én overlaadt de
elke week met
Het NBLC werkt voor
laatste samen met de uitgevers en
skhandelaren in de Nederlandse
Dliotheekdienst (NBD). De uitgevers
eren hun uitgaven aan en de meer
1900 recensenten geven daarover
zo objectief mogelijk oordeel, vertelt
unct-directeur centrale
nstverlening mevrouw
elangrijk
recensies spelen voor bibliotheken
grote rol bij de aanschaf van boeken,
lgens Ria Hilhorst van de Leidse
bibliotheek varen de veertien
>liothecarissen die het
nschafpanel' vormen weliswaar niet
nd op de NBLC-recensies, maar een
langrijke rol spelen ze wel. Datzelfde
Idt voor de bibliotheken in Katwijk en
phen. Het oordeel van de 'protestante'
Prisma en die van
van kranten en
spelen ook een rol, maar de
bly ft de voornaamste
van informatie.
lectuurinformatiedienst van het
vormt de eerste zeef voor de
;uwe uitgaven. Die beoordeelt wat er
erhaupt voor recensie in aanmerking
mt, want zoals gezegd: een flink deel
liet interessant voor bibliotheken,
teken die dat wél zijn gaan naar de
pensenten. Hoewel iedereen zich in
incipe kan aanmelden als recensent,
niet iedereen ook aangenomen,
krijgen een uitgebreid
over hun persoonlijke
maatschappelijke
uatie, specalisme en dergelijke en dat
- eventueel aangevuld met een
lefonisch) gesprek - beoordeeld door
recensiecommissie. Het bestand is
lgens Riesthuis 'aardig op peil
komen' in de afgelopen jaren, en voor
snig onderwerp bestaat zelfs een
ichtlijst.
is weinig verloop en ze kan dat wel
rklaren: de recensent krijgt een
rgoeding, mag als regel het
houden en blijft
op de hoogte van alle nieuwe
tgaven op het terrein van zijn of haar
"En dat is natuurlijk heel
ntrekkelijk". Het grootste deel van de
is een 'erfenis' van de fusie
1972 van de Centrale Vereniging van
bliotheken en twee confessionele
riuurcentra, die alle drie een eigen
censentenbestand hadden.
2 NBLC-recensent moet zich in zijn
rnderd woorden tellende recensie
ithouden van elk inhoudelijk oordeel.
Ve noemen het recensies maar ze
een ander karakter dan
recensies in een krant of tijdschrift. Daar
verwacht de lezer een oordeel van de
recensent over het boek. Bij ons mag er
juist geen oordeel in staan, het moet zo
feitelijk mogelijke aanschafinformatie
voor de bibliotheken bevatten", zegt
Riesthuis.
Objectief?
Als het honderd woorden tellende
oordeel door de lectuurinformatiedienst
is goedgekeurd, krijgen uitgever en
schrijver het toegestuurd. Hebben die er
kritiek op, dan buigt de dienst zich er
nogmaals over. Wordt de kritiek 'niet
helemaal ongegrond' geoordeeld, dan
gaat het boek nog eens naar een andere
recensent. "Maar dat gebeurt op die
12.000 boeken per jaar maar een enkele
keer", aldus Riesthuis.
Het gebeurt volgens haar nog veel
minder - eigenlijk nooit - dat over een
recensent regelmatig klachten komen
en dat deze uiteindelijk wordt
geschrapt. Als dat al gebeurt, dan is dat
in de meeste gevallen omdat hij
recensies te laat inlevert. Trouwens, een
groot deel van de recensenten is
bibliothecaris.
Nu is over hobby- en studieboeken nog
wel een objectief oordeel te geven, maar
hoe zit dat met romans, leesboeken?
Ook daar kan het wel, vindt Riesthuis:
"Ik hou bijvoorbeeld zelf helemaal niet
van streekromans, maar dat betekent
niet dat ik ze niet zou kunnen
beoordelen. Je kunt zo'n boek lezen en
zeggen: het bevat alle ingrediënten die
ervoor zorgen dat zo'n boek het goed
doet: een goed verhaal, de personen
worden goed uitgediept, er is wat drama,
wat humor en het loopt goed af met de
kinderen die aanvankelijk het verkeerde
pad op gingen. Daar zullen onze lezers
van smullen. Daarom hoef ik zelf zo'n
boek nog niet goed te vinden".
"Natuurlijk, ik denk dat zo'n
beoordeling altijd subjectieve
elementen bevat. Maar dat hou je toch.
Ook als een bibliothecaris iemand een
bepaald boek adviseert, kan hij te horen
krijgen: 'Nou, u zei dat het een goed
boek was, maar ik vond er niets aan".
Haat-liefde
Hoewel het NBLC in de NBD
samenwerkt met uitgevers en
boekhandelaren, is er bijna sprake van
een haat-liefde verhouding. Aan de ene
kant vormen de bibliotheken immers -
zeker waar het jeugdboeken betreft - een
hele grote afnemer ('Als wij een uitgave
niet kopen heeft de uitgever gelijk een
flinke strop'), maar aan de andere kant
bederven ze natuurlijk ook de markt: je
gaat geen boek kopen datje in de
bibliotheek kunt lenen. Daar hebben de
uitgevers wat op gevonden: de uitgevers
leveren via de NBD de nieuwe uitgaven
'bibliotheekklaar' af - met harde kaft,
eventueel gebonden - maar dat is altijd
een paar maanden later dan de gewone
commerciële uitgave van het boek. Voor
de ongeduldige lezer een prikkel om het
boek maar te kopen, zeker omdat het de
eerste tijd in de bibliotheek natuurlijk
bijna continu weg is. Ria Hilhorst
signaleert dat duidelijk: op de
wenskaarten die lezers tegenwoordig in
de meeste bibliotheken kunnen
inleveren, staan vaak de nieuwste
uitgaven. "En die kunnen we gewoon
nog niet krijgen. Dat duurt meestal wel
een paar maanden".
Ook de bibliotheken zelf maken een
selectie uit het aanbod. Zeker nu ze
sterk moeten bezuinigen, wordt de
aanschaf van nieuwe boeken een
kwestie van of-of in plaats van en-en.
Het aanschafbeleid in zowel Leiden,
Katwijk als Alphen heeft in de afgelopen
jaren een aanmerkelijke verandering
ondergaan. Is de 'bovengrens' vrijwel
dezelfde gebleven, de 'ondergrens' is
duidelijk gezakt. Zocht de
bibliotheekbezoeker een paar jaar
geleden nog vrijwel tevergeefs naar
'pulp', tegenwoordig zijn Boeketreeks
en andere trivale werkjes wel degelijk in
de stellingen te vinden. Het NBLC
recenseert ze bewust niet, zegt
Riesthuis, 'want het zal de lezers toch
worst zijn of het een goed of slecht boek
Maar Riesthuis vindt daarentegen wel
dat ze een functie hebben: "Je kunt niet
zeggen: wat zou het leuk zijn als
iedereen literatuur leest. Ook andere
boeken kunnen een behoefte
bevredigen. Met het verlagen van de
ondergrens ben je beter bezig dan jaren
geleden, toen we op een lijst van 'goede
boeken voor eenvoudige lezers' werken
van Dostojevski aantroffen".
Niet wegjagen
Ook de bibliotheken hebben bewust
voor opname van damesromannetjes,
Jerry Cotton en aanverwante lectuur in
de collectie gekozen, zeggen zowel
Hilhorst als de Katwijkse
bibliotheekdirecteur Ten Hove, om de
bibliotheek te bevrijden van het elitaire
imago dat zij jarenlang heeft gehad. Ten
Hove: "We weten dat er vraag naar is,
want ze halen goede uitleencijfers. Kijk,
je kunt die ondergrens wel flink
ophogen en bijvoorbeeld ook familie- en
streekromans schrappen, maar dan jaag
je wel flink wat mensen de bibliotheek
uit. Die komen dan ook niet in
aanraking met datgene dat bibliotheken
nog meer te bieden hebben".
De 'gewone' Leidenaar heeft volgens
Hilhorst ook lang het beeld gehad dat de
bibliotheek iets was voor gestudeerde
mensen. "Dat wilden we veranderen
door de bibliotheek ook voor hen
aantrekkelijk te maken. Het is trouwens
een misvatting om te denken dat
Boeketreeksen alleen door mensen met
weinig opleiding worden gelezen. Ook
mensen met een hogere opleiding lenen
ze, dat is wel gebleken".
In Alphen worden Boeket- en andere
reeksen vrijwel niet gekocht, zegt
bibliothecaresse Puister. Het
assortiment bestaat uit wat lezers
meebrengen en aanbieden. Is zo'n
boekje na een paar keer lezen 'versleten'
- want erg degelijk zit het doorgaans niet
in elkaar - dan gaat het ook gewoon de
prullenbak in. Volgens Puister blijft de
voorraad op deze manier bijna zonder
kosten toch aardig op peil.
Het leeuwedeel van de budgetten gaat
op aan wat in de wandeling 'het betere
boek' wordt genoemd. In alle drie de
bibliotheken vormen de professionele
krachten het panel dat het
NBLC-aanbod wekelijks beoordeelt. En
als de recensie onvoldoende informatie
biedt? "Ach", zegt Ten Hove, "het is
natuurlijk ook niet zo dat geen
bibliothecaris meer leest". Ook in
Leiden koopt men bij onenigheid in het
panel soms een exemplaar in de winkel
of wordt er voorlopig één besteld bij de
NBD bij wijze van proef. Na lezing
wordt dan beoordeeld of er meerdere -
Leiden telt een hoofdbibliotheek en drie
filialen - exemplaren worden
aangeschaft.
V erantwoordelij k
De vraag is natuurlijk of er boeken zijn
die om wat voor reden dan ook - het
schokken van het publiek bijvoorbeeld -
niet worden gekocht. Bij het NBLC
wordt die selectie in elk geval niet
toegepast, zegt Riesthuis: "Je moet als
uitgangspunt nemen: waar halen wij de
arrogantie vandaan om te oordelen wat
goed en kwaad kan bij de lezer?".
Ten Hove en Puister onderschrijven dat
standpunt: in principe kan alles worden
gekocht. Ook in Katwijk. Ten Hove: "We
werken vanuit het standpunt dat we een
openbare bibliotheek zijn en dat
betekent dat we ook boeken kunnen
aanschaffen waaraan bepaalde mensen
zich ergeren. Maar dat werkt natuurlijk
altijd naar meer kanten. Het blijft
moeilijk, maar we gaan ervan uit dat
mensen verantwoordelijk zijn voor hun
eigen keus: ze hoeven een boek niet te
lenen. En het gebeurt maar heel weinig
dat mensen op ons afkomen met de
opmerking dat ze vinden dat een
bepaald boek hier niet thuis hoort".
In Alphen is ook uitgangspunt dat 'een
bibliotheek geen zedenmeester is'.
"Lezers kunnen zelf wel uitmaken wat
ze willen lezen. Wat we niet zouden
aanschaffen? Nou, bijvoorbeeld een heel
shockerend boek over de Tweede
Wereldoorlog waarin bijvoorbeeld
nazistische teksten voorkomen".
De Leidse beleidslijn verbiedt de
aanschaf van porno en soft porno. Zo is
over de aanschaf van 'De IJssalon' van
Heeresma nogal wat te doen geweest.
"Ja, er is natuurlijk een groep mensen
die porno wil lezen, maar het is ook zo
dat dergelijke boeken veel weerstanden
oproepen. Het is natuurlijk discutabel,
maar wij hebben besloten om geen
porno aan te schaffen".
Maar een vroeger omstreden boek als
Lady Chatterly's lover van Lawrence
staat er wel. "Ja, dat is natuurlijk een
probleem. Zo'n boek kun je dan weer
opnemen vanwege de literaire
kwaliteiten. Het punt is natuurlijk dat
zo'n discussie over wat kan binnen de
bibliotheek ook voortdurend in
beweging is. Het zijn geen harde
grenzen, maar ze verschuiven constant".
door Sjaak Smakman
Het aantal boeken
dat jaarlijks
wordt
uitgegeven is zo
groot, dat je er
bijna een
bibliotheek mee
kunt inrichten.
Logisch dus dat
niet elk boek
zomaar wordt
aangekocht.
Maar wat koopt
men dan wel, en
wie bepaalt dat?
Ter gelegenheid
van de
Boekenweek een
boekje open over
de bibliotheken,
die niet langer
schromen ook de
Boeketreeks uit
te venten. Want
elitair wil men
niet meer zijn.
De bibliotheek in Leiden Zuid-West. "De nieuwste uitgaven laten meestal wel een paar maanden op zich wachten
ai'... -N.
Een van de hotels in Sun City.
Sun City wordt ook wel het
Las Vegas van Afrika
genoemd. Het is geen stad in
de letterlijke zin van het
woord maar een
vermaakcentrum in het
Zuidafrikaanse thuisland
Bophuthatswana. Hier
Zuidafrikanen films
zien die in het "blanke"
Zuid-Afrika zijn verboden,
lier treden artiesten die Sun
Uity als een goed compromis
cien tussen het grote geld en
le veroordeling van racisme.
Een reportage.
De verfilming van het beroemde
van John Irving is verboden
Zuid-Afrika. Maar dat betekent
dat de inwoners van Johan-
en Pretoria verstoken hoe-
2n te blijven van de mooie Nastas-
a Kinski en Jody Foster, die de
oofdrollen spelen in deze film.
Ze hoeven slechts in hun auto te
iappen en tweehonderd kilometer
i noordelijke richting te reizen
aar Sun City, het vermaakscen-
van het 'onafhankelijke'
Bophuthatswana. Meer
apitaalkrachtige Afrikaners ne-
gewoon het vliegtuig en lan
en vlak bij Sun City, op het vlieg-
Pilanesberg om het weekend
te brengen in deze stad die
een stad is.
loor
luud de Wit
Men noemt Sun City niet voor
iets het Las Vegas van Afrika. Het
asino is het grootste buiten de
rerenigde Staten. Ondanks het
ïulti-raciale karakter verspelen
aar voornamelijk blanke Zuid-
frikaners hun geld aan de 43
lackjack- en roulette-tafels, ter-
rijl er ook een speciale salon is
raar punto banco kan worden ge
speeld. 240 zogenaamde 'one arm
bandits' staan opgesteld in de ont
vangsthal van het hoofdgebouw
van het Sun City-hotel.
Twee zwarte jongens komen aan
slenteren over een stoffige, droge
weg. Links en rechts staan krotten,
opgetrokken uit steen en golfpla
ten. De naam van dit dorpje is op
geen kaart te vinden. Zelfs Sun Ci
ty, op een kilometer afstand, staat
niet op de kaarten. Maar Sun City
is ook geen echte stad; het is
slechts een vermaakscentrum, ge
legen in een oude krater, en het be
staat nu uit twee hotels, een golf
course, enige tennisvelden, bow
lingbanen en een luxe zwembad.
In het midden is een kunstmatig
meer gecreëerd, waar gesurfd kan
worden en waar watervliegtuigen
kunnen landen. Miljoenen heeft
het gekost om dit meer te vullen
met leidingwater uit Johannes
burg. Daarom zijn de bordjes in de
hotelkamers, die vriendelijk ver
zoeken zuinig te doen met water,
eigenlijk belachelijk; te meer om
dat de golflinks de hele dag wor
den besproeid.
De huisjes in dit naamloze dorp
je vlak bij Sun City, die ramen heb
ben en een fatsoenlijk dak, worden
bewoond door mensen die werken
in het vermaarde uitgaansoord. De
salarissen die er worden betaald,
zijn dan ook relatief hoog. Een
werkster verdient bijvoorbeeld 200
rand per maand, zo'n f 400, tegen
50 rand in een huishouding bij
blanke Zuidafrikaners te Rusten
burg, vlak over de grens.
De twee jongens hebben beiden
een T-shirt aan, dat men eerder zou
verwachten in Europa of Amerika.
'Chicago' staat er op de een,
'Queen, Zuid-Afrika tour 1984' op
de ander.
De boycotacties in Europa en
Amerika ten spijt, treden er bijna
wekelijks topatracties op in Sun
City: Frank Sinatra, tweemaal
zelfs. Het verhaal gaat dat Sinatra,
alvorens af te reizen voor negen
concerten in Sun City tegen een
bedrag van 1 miljoen dollar, eerst
een aantal mensen vooruit zond
om te kijken of Sun City wel dege
lijk multi-raciaal was.
Maar ook de min of meer zwarte
zangeressen Tina Turner en Shir
ley Bassey traden er op; Queen vo
rige maand; Rod Stewart komt in
februari terug voor een aantal con
certen; verder the Bellamy Bro
thers, Chicago, Cher, Leo Sayer en
de diepgelovige Cliff Richard, om
■er nog een paar te noemen.
Ook sportidolen als tennisspeler
Ivan Lendl en de wereldkampioen
golf Seve Ballesteros zijn bezwe
ken voor het grote geld van Sun Ci
ty. Twee weken geleden was er een
wereldtitelgevecht boksen in het
zwaargewicht tussen de zwarte
Amerikaan Greg Page en titelver
dediger Gerrie Coetzee uit Zuid-
Afrika.
Geen racisme
De twee jongens hebben geen
werk, maar ze komen vaak in Sun
City. Vooral voor de disco. Voor
hen is Sun City het einde. Er ko
men ook twee meisjes aanlopen.
Zij zijn eveneens enthousiast over
Sun City en Bophuthatswana.
„Hier bestaat tenminste geen racis
me. Wij kunnen met een blanke
naar bed als we dat willen. Dat kan
in Zuid-Afrika niet".
De dag ervoor zei een moeder uit
een ander dorpje in de buurt, dat
wat haar betreft Sun City direct ge
sloten mag worden. „Het heeft een
slechte invloed op onze zeden.
Meisjes komen tot prostitutie en
jongens specialiseren zich in in-
iraak en autokraken. Als ze een
maal bezweken zijn voor de luxe
en de glamour van Sun City, heb
ben ze geen zin meer in school".
Vijfjaar
Deze week bestaat Sun City vijf
jaar en voor eigenaar Sol Kerzner
- 49 jaar en driemaal getrouwd; de
laatste keer met de voormalige
miss-Zuid-Afrika Anneline Kriel -
is dat een reden om een nieuw ho
tel te openen, dat nog luxueuzer
moet worden dan het andere dat er
al staat. Bij het nieuwe hotel wordt
de laatste hand gelegd aan een
spectaculaire 'oerwoudtuin, annex
relax-ruimte'. Aangezien bomen
schaars zijn in dit droge deel van
Zuid-Afrika, worden ze van heinde
en verre aangevoerd. Geld speelt
geen rol.
Kerzner is ongetwijfeld een van
de meest succesvolle zakenlieden
van zuidelijk Afrika. Hij beschikt,
afgezien van Sun City, over luxe
hotels overal in de thuislanden en
in Swaziland en Lesotho. Het ei
land Mauritius ten oosten van Ma
dagascar is door voornamelijk zijn
toedoen veranderd in een nieuw
vakantieparadijs, dat kan wedijve
ren met de bekendste oorden op de
wereld. Op dit moment bouwt het
Southern Sun-concern van Kerz
ner in het centrum van Johannes
burg een hotel met 800 bedden, dat
daarmee het grootste van Afrika
wordt.
Maar terug naar Sun City. Op 6
december 1977 werd Bophu
thatswana als tweede van de zoge
naamde Zuidafrikaanse thuislan
den onafhankelijk. De meeste in
woners, zo'n 1,5 miljoen, behoren-'
tot de stam van de Tswana's. Zoals
alle thuislanden wordt Bophu
thatswana (dat bestaat uit een ze
vental 'eilanden' in West-Trans
vaal, de Noordelijke Kaap en de
oostelijke Vrij Staat) door de rest
van de wereld niet als een onafhan
kelijk land erkend.
Het is voornamelijk een agra
risch gebied, dat echter hevig te lij
den heeft onder de droogte in
Zuidelijk Afrika van de afgelopen
jaren. Ook is het rijk aan minera
len. Meer dan 60.000 zwarte inwo
ners van Bophuthatswana vinden
werk in de mijnen.
Sol Kerzner had in 1977 een goe
de neus voor de toeristische moge
lijkheden van de thuislanden.
Toen hij in dat jaar zijn plannen be
kend maakte voor de grootste toe
ristische attractie in Zuidelijk'Afri
ka in het natuurreservaat Pilanes
berg, voorspelde hij dat binnen vijf
jaar de investering van 100 miljoen
rand (ongeveer 200 miljoen gulden)
zou zijn terugverdiend.
Voor Bophuthatswana zouden
daar aanzienlijke inkomsten tegen
over staan en werkgelegenheid
voor 2000 tot 5000 mensen. Presi
dent Lucas Mangope had er wel
oren naar en zal er achteraf weinig
spijt van hebben gehad. Mangope
zelf is trouwens een graag geziene
gast in Sun City.
Het enigë wat Kerzner er voor te
rugvroeg, waren de exclusieve ca
sino-rechten voor een periode van
10 jaar, met een optie voor nog
eens vijf jaar. Het geschatte aan
deel van Sun City in de inkomsten
van de staatskas van Bophu
thatswana wordt geschat op min
stens 5 procent van het totale
staatsbudget.
Het is de vraag of de regering in
Pretoria wel zo gelukkig is met de
aanwezigheid van zoveel casino's
in de thuislanden, want op dit mo
ment heeft niet alleen Bophu
thatswana een casino, maar ook
Transkei, Ciskei en Venda, terwijl
ook de nabuurlanden Botswana,
Swaziland en Lesotho over Sou
thern Sun-casino's beschikken.
Waarnemers zijn ervan overtuigd
dat Pretoria de ontwikkelingen in
de thuislanden welwillend gade
slaat. Allereerst biedt het de Zuid
afrikaners, die problemen hebben
met de strenge moralistische en ra
cistische wetten van Zuid-Afrika,
de mogelijkheid vlak over de grens
wat ruimer adem te halen.
Verder draagt Pretoria voor het
overgrote deel de financiële lasten
van de thuislanden. Hoe meer deze
zichzelf kunnen bedrüipen, des te
voordeliger is dat voor Pretoria. En
ten derde hoopt Pretoria, dat een
succesvol entertainment-klimaat
in de thuislanden, waarbij toeris
ten, sporters en artiesten bezwij
ken voor het 'goede geld', een bij
drage zullen leveren tot de gewen
ste internationale erkenning van
de thuislanden.
Een journalist heeft de politiek
van Pretoria daarom eens als volgt
gekarakteriseerd, toen staatspresi
dent P. W. Botha in 1978, - toen
nog gewoon president - zijn toe
komstvisie van Zuid-Afrika om
schreef met 'een constellatie van
staten'. „Het lijkt", aldus de jour
nalist Stanley Uys, „dat deze
droom op een onverwachte wijze
uit zal komen. Maar dan zal'het
geen constellatie van staten zijn,
maar een constellatie van casi
no's".
