Bouwfouten oorzaak van
vochtoverlast Merenwijk
i „evenoveer v*n klachten
de ^ir^fcompJex
'Problemen niet schuld van bewoners'
Nieuwe directeur
voor 'Mondriaan'
Nieuw telefoonnummer
huisvesting
Conclusie architectenbureau na onderzoek:
DINSDAG 19 FEBRUARI 1985
AD ST
LEIDEN
LEIDEN - Bouwtechnische
gebreken zijn er de oorzaak
van dat de bewoners van
flats in de Leidse Meren
wijk in toenemende mate
hebben te kampen met
vocht- en schimmelproble
men in huis. Een onderzoek
heeft dat uitgewezen. De
Leidse Woningstichting
(LWS) is geadviseerd een
aantal bouwkundige maat
regelen te treffen om de
vochtoverlast en woekering
van schimmel in de flats
een halt toe te roepen.
Uit onderzoek en klachten van be
woners blijkt dat steeds meer wo
ningen in Leiden worden geteis
terd door vocht- en schimmelpro
blemen. Bewoners van gereno
veerde- of nieuwbouwwoningen in
De Kooi en van tientallen flats en
eengezinswoningen in de Meren
wijk hebben al geruime tijd te
kampen met vocht en schimmel in
hun huizen. Het ingenieursbureau
Venema uit Voorschoten heeft in
opdracht van de Leidse Woning
stichting (LWS) een onderzoek ver
richt naar de oorzaak van de pro
blemen in drie flats aan de Kraai
enhorst. Daaruit is gebleken dat
niet het gedrag van bewoners, zo
als zo vaak wordt beweerd, maar
constructiefouten de hoofdoorzaak
zijn van het vochtprobleem.
De vocht- en schimmeloverlast
in woningen is 'overigens geen ty
pisch Leids probleem. Uit een on
derzoek, dat de Nationale Woning
raad (NWR) heeft uitgevoerd in op
dracht van het ministerie van
volkshuisvesting, ruimtelijke orde
ning en milieu, is gebleken dat 98
procent van alle vochtproblemen
te wijten zijn aan bouwtechnische
afwijkingen. In ruim zes procent
van de gevallen zou de isolatie van
woningen oorzaak zijn van de
vochtoverlast. Volgens de NWR
zijn deze woningen in het verleden
vaak, zonder onderzoek vooraf, op
ondeskundige wijze geïsoleerd. De
raad heeft zijn leden (de woning
bouwcorporaties) dan ook geadvi
seerd in de toekomst zorgvuldiger
te werk te gaan.
Ir. Venema, van het gelijknamige
adviesbureau, meent dat bestuur
ders van woningbouwverenigin
gen, maar ook architecten, te wei
nig op de hoogte zijn van de bouw
fysische staat van een woning. "Als
een woning bouwkundig goed in
elkaar zit, materialen en voorzie
ningen goed zijn aangebracht en
op elkaar zijn afgestemd, dan is er
niets aan de hand. Maar, als men
een woning op ondeskundige wij
ze, zonder onderzoek vooraf, gaat
na-isoleren, bijvoorbeeld door het
aanbrengen van dubbel glas, dan
haal je de problemen in huis".
Condens
"Het beslaan van ruiten, een sig
naal van een te hoge vochtigheids
graad in huis, komt na het aan
brengen van dubbel glas bijna niet
meer voor. Maar het vocht is wel
degelijk aanwezig en zal zich, na
het aanbrengen van dubbel glas,
op andere plaatsen afzetten, bij
voorbeeld op de betonnen draag-
balken boven de ramen. Vocht
condenseert namelijk altijd op
koude oppervlakten in huis. Voor
de isolatie is dat gewoonlijk het
raam, en na het aanbrengen van
dubbel glas is de muur het koudste
plekje in huis. De muur wordt dan
nat, er ontstaan vieze plekken en
luchtjes en op een gegeven mo
ment laat het behang los".
Een veel voorkomende bouw-
fout in woningen is, volgens Vene
ma, dat er specie zit in de spouw
muur (een dubbele muur). Daar
door is er contact tussen de bin
nen- en buitenmuur en ontstaat er
een zogenaamde 'koudebrug'. "Het
kan soms jaren duren voordat men
op zo'n plek last krijgt van vocht of
schipimel. Dat kan bijvoorbeeld
pas gebeuren na een natte zomer,
waarna het vocht onvoldoende uit
de muur is getrokken, of ook weer
wanneer er voorzetramen worden
geplaatst waardoor het vocht zich
niet meer op de ramen kan afzet
ten. Hoe het ook zij, als er niet zorg
vuldig is gebouwd of geïsoleerd
dan krijgt men daar, vroeg of laat,
onherroepelijk last mee".
Venema zegt, ook in Leiden, vrij
wel geen woning tegen te komen
waarin geen bouwfouten zitten.
Verstopte spouwmuren, verkeerde
isolatie en ventilatie-openingen die
op de verkeerde plaats zitten zijn
veel voorkomende gebreken in de
nieuwbouw.
Schimmelvorming
van Venema onlangs een onder
zoek naar flats in de Kraaienhorst.
Bewoners van deze flats hebben te
kampen met vochtdoorslag en
schimmelvorming aan de binnen
zijde van de kopgevels en in de
hoeken bij de aansluiting van dak
en gevels. Ook in de douches van
de woningen komt schimmelvor
ming voor.
Het onderzoek heeft uitgewezen
dat in de onderzochte gevallen
sprake is van een constructiefout.
De hoofdoorzaak is gelegen in het
feit dat de afzuigmond van de me
chanische ventilatie circa zestig
centimeter onder het plafond in de
keuken is geplaatst. Een rookproef
toonde aan dat in de ruimte tussen
de afzuigmond en het plafond geen
lucht wordt afgezogen. Deze lucht
verplaatst zich naar een 'dode'
hoek in de keuken, maar ook via de
deur naar de gang. van de woning
en naar de slaapkamer. Dit ver
klaart de verhoogde kans op con
densatie in die vertrekken.
De schimmelvorming op het pla
fond in de douche wordt eveneens
in hoofdzaak veroorzaakt door een
foutief geplaatst afzuigpunt, ook
circa zestig centimeter onder het
plafond. In de flats op de hoogste
verdieping werd ter plaatse van de
dakomranding een koudebrug ge
signaleerd waar schimmel zich
door geleiding naar binnen ver
plaatst. Voorts werden constructie
fouten gesignaleerd in de aanslui
ting van de langsgevel met de gale
rij. In één van de woningen bleek
isolatie in de verbindingsnaad van
de gevelelementen te ontbreken
waardoor vochtdoorslag ontstaat.
Vocht en schimmel, duidelijk zichtbaar op dit plafond. Bouwtechnische
afwijkingen zijn er bijna altijd de oorzaak van. (archieffoto)
Het onderzoek betreft slechts
een drietal flats in de Kraaienhorst
en het is noodzakelijk om obk de
overige woningen te onderzoeken.
Zeker is dat de geconstateerde ge
breken zich niet tot de drie flats, of
tot'alleen de Kraaienhorst, beper
ken. Integendeel. Volgens ir. Vene
ma, is in het onderzoeksrapport
slechts sprake van het topje van de
ijsberg.
Renovatie
Het bureau Venema heeft de
Leidse Woningstichting een aantal
aanbevelingen gedaan om de
vochtdoorslag en schimmelvor
ming tegen te gaan. Eén van de be
langrijkste aanbevelingen is om de
kopgevels van de flat te isoleren
die, zoals uit eerder onderzoek zou
zijn gebleken, toch al aan renovatie
toe zijn. Voorts zouden afzuigpun-
ten in de begane grondwoningen
moeten worden verhoogd, radiato
ren vervangen moeten worden,
kleine radiatoren in douches ge
plaatst moeten worden, elektrisch
gedreven afzuigventilatoren wor
den geplaatst op de bestaande ven
tilatiekanalen en er zouden gedeel
ten van het dak en dakranden moe
ten worden geïsoleerd. De Leidse
Woningstichting heeft die aanbe
velingen, mede in verband met de
kosten, nog maar zeer ten dele op
gevolgd.
In andere flats in de Merenwijk
bestaan overigens dezelfde klach
ten als in de Kraaienhorst De Pro
testants Christelijke Woningbouw
vereniging (PCW) is er vorig jaar al
toe over gegaan de kopgevel van
een flat aan de Havikshorst te iso
leren. Het betreft hier een proef
waarvan de resultaten na het huidi
ge stookseizoen pas duidelijk zul
len worden.
Elders in de Merenwijk heeft de
ze woningbouwvereniging ook
huurwoningen in beheer waarvan
de bewoners klagen over vocht en
schimmel. Het gaat hier om éénge
zinswoningen, in de 'hoeken' en de
'oorden'. De PCW heeft laten we
ten dat een onderzoek naar de oor
zaak van de vochtproblemen in de
ze woningen is begonnen. Dit on
derzoek kost de vereniging onge
veer 80.000 gulden.
Verstandig ventileren kan wel een handje helpen
I öachu* Z°f -sai*
Een selectie van koppen uit deze krant, die bewijst dat de vochtproble
men niet tot de flats in de Merenwijk beperkt zijn.
LEIDEN - Het komt nog al eens voor dat be
woners van woningen met vochtproblemen
door de verhuurder worden afgescheept met
de mededeling dat zij zelf het vochtprobleem
in hun woning zouden veroorzaken. Sommige
bewoners zouden hun woning onvoldoende
ventileren en daardoor een te hoge vochtig
heidsgraad in huis veroorzaken.
Het onderzoek van de Nationale Woning
raad, maar ook het Leidse onderzoek van het
Voorschotense bureau Venema (zie boven
staand artikel), heeft definitief afgerekend met
de suggestie dat het gedrag van bewoners oor
zaak is van de vochtproblemen. Toch kunnen
bewoners van woningen met vochtproblemen
er wel aan meewerken een te hoog vochtgehal
te in hun woning te verlagen, ook al wordt
daarmee de uiteindelijke oorzaak niet wegge-
"Als een woning wordt geïsoleerd verandert
er namelijk nogal wat binnenshuis", vertelt ir.
Venema. "Een onbedoeld stukje ventilatie, via
naden en kieren, is na isolatie van de wonin
gen verdwenen. Dat is ook de bedoeling, want
daarmee houdt men de warmte in huis en
wordt bespaard op de stookkosten. Maar als
bewoners, om nog'meer op de energiekosten
te besparen, de mechanische ventilatie niet ge
bruiken of, wat ook wel voorkomt, de ventila
tie-openingen dichtstoppen, dan gaat er iets
grondig mis met de vochthuishouding in de
woning".
"Een gezin bestaande uit vier personen, pro
duceert door ademen, koken, wassen enz. ge
middeld zo'n 75 liter woonvocht per week dat,
als het niet wordt afgevoerd, condenseert op
plaatsen waar zich een zogenaamde koude
brug bevindt: op ramen, of als er sprake is van
dubbel glas, op muren of het plafond. Als een
woning potdicht wordt gehouden wordt die
condensatie alleen maar erger", aldus Vene-
"Verstandig ventileren kan dus helpen
vochtproblemen het hoofd te bieden. Ventila
tiekanalen, kiepramen, ventilatieroosters en
mechanische ventilatie zijn er op gericht om,
als ze goed werken, voor een goede luchtaf-
voer te zorgen, met een minimum aan warmte
verlies en zonder dat er tocht ontstaat. Daar
naast is het natuurlijk nodig af en toe een raam
open te zetten om voldoende frisse lucht bin
nen te krijgen, ook al gaat daarmee kostbare
warmte verloren. Een mens heeft nu eenmaal
frisse lucht nodig".
Volgens ir. Venema werkt de regering, door
het steeds verhogen van de gasprijzen, een
overstandig stookgedrag van mensen in de
hand. Met alle gevolgen van dien, bijvoorbeeld
voor de volksgezondheid. Onvoldoende frisse
lucht en te weinig ventilatie kunnen, volgens
Venema, chronische ademnood, versnelde
hartslag, vaatverwijdering, afwijkende li
chaamstemperatuur, astma en een verhoogde
kans op longziekten tot gevolg hebben.
Goede voorlichting is volgens Venema heel
belangrijk om bewoners ervan te overtuigen
dat een matige verwarming van de gehele wo
ning een aanzienlijk beter binnenklimaat
schept en dat daardoor het energieverbruik
niet noemenswaardig zal toenemen. "Immers,
door het niet verwarmen van de naast de
woonkamer gelegen keuken zal de radiator in
de woonkamer meer warmte moeten geven
om de straling naar de koude keukenmuur te
compenseren".
De vraag is gerechtvaardigd of vocht- en
schimmelproblemen straks ook de kop zullen
opsteken in de nieuwe woonwijk Stevenshof-
polder. In november j.l. is een informatie
avond over dit onderwerp georganiseerd die
door veel Stevenshofbewoners werd bezocht.
Ir. Venema is optimistisch gestemd. Hij ver
wacht dat door het geven van informatie, in
combinatie met een goede bouwfysische staat
van de woningen, een goede technische instal
latie en voldoende deskundig toezicht op de
bouw, veel problemen, zoals die zich thans
voordoen, in de toekomst kunnen worden
voorkomen.
Serie lezingen
over beperking
vrijheid van
wetenschappers
LEIDEN - Het Studium Generale
van de Leidse Universiteit organi
seert de komende weken een serie
lezingen over de tendenzen om de
wetenschappelijke vrijheid aan
banden te leggen.
Het programma ziet er als volgt
woensdag 20 februari: dr. H.W.
den Hartog (universiteit Gronin
gen) over 'Straling en zout, het on
derzoek naar mogelijkheden voor
opslag van radio-actief afval';
woensdag 27 februari: dr. A.F.J.
van Raan (Leiden) over 'Weten
schapsbeleid: schaduw van de we
tenschap? Een historische verken
ning en suggesties voor het heden';
woensdag 6 maart: drs. H. Bode-
witz (Groningen) over de relatie
universiteit-industrie: 'Wat kun
nen we leren van de ontwikkelin
gen en de discussie in de VS?'. Ver
volgens behandelt prof. dr. A.J.F.
Kobben (Leiden) de vraag hoe het
staat met de vrijheid van de con
tractzoeker.
Op woensdag 13 maart stelt prof.
ir. E.J. Tuininga (Vrije Universiteit
Amsterdam) de vraag aan de orde
of overheidssturing van weten
schap en technologie een noodza
kelijk kwaad of een hinderlijk
goed is; daarna spreekt drs. J.
Spaapen van dezelfde universiteit
over 'Voorwaardelijke financie
ring: sturing of bureaucratisering
van wetenschappelijk onderzoek'.
Prof. dr. D. Kuenen van de Raad
voor Milieu- en Natuuronderzoek
spreekt op woensdag 20 maart over
sectorraden, gevolgd door drs. J.
Posthuma van de Leidse Weten
schapswinkel die het over 'Kenni
stransfer via wetenschapswinkels:
wetenschappelijke vrijheid en
maatschappelijke verantwoorde
lijkheid' heeft.
Dr. F. J. Trip, voormalig minister
van wetenschapsbeleid, houdt op
woensdag 27 maart een slotbe
schouwing.
De lezingen zijn voor iedereen
gratis toegankelijk. Zij worden ge
geven in het Centrale Voorzienin
gengebouw, Cleveringaplaats 1,
Leiden en beginnen om acht uur 's
avonds.
Arrestatie op ijs
LEIDEN - De Leidse politie heeft
gisteravond omstreeks kwart over
negen drie jongens (16, 16 en 18
jaar oud) aangehouden die op de
Klikspaanweg over auto's hadden
gelopen en bovendien één auto
omver hadden gegooid. De jon
gens werden aangehouden op het
ijs, waarop ze gevlucht waren.
Zeilboot in brand
LEIDEN De brandweer moest
gistermiddag omstreeks één uur
uitrukken naar de Vossemeerlaan
om een brandende zeilboot te blus
sen. Het vermoeden bestaat dat
jongeren de boot in brand hebben
gestoken.
LEIDEN - Directeur M. Wielinga
van dé Mondriaan Scholenge
meenschap zal per 1 september
zijn functie verlaten om gebruik te
maken van de VUT.
Hy wordt opgevolgd door de
heer G. Biesbroek, die nu eerste
adjunct-directeur is van deze
school voor lager beroepsonder
wijs. Biesbroek begon zijn loop
baan in het bedrijfsleven en werd
in 1966 leraar op de toenmalige lts
'Vijf Meilaan', de huidige Mon
driaan.
In 1969 werd hij benoemd tot
tweede adjunct-directeur en in
1972, na de benoeming van Wielin
ga tot directeur, werd Biesbroek
eerste adjunct. In deze functie
maakte hij vorig jaar van heel
dichtbij de fusie tussen de lts 'Vijf
Meilaan' en de lhnó 'Boshuizen'
mee. Uit deze fusie ontstond de
Mondriaan.
ADVERTENTIE
De direktie Woonruimteverdeling (voorheen Huis
vesting) heeft onlangs een nieuw telefoonnummer
gekregen.
Huisvesting is dus niet meer via de Stadhuiscentrale
te bereiken, maar via het
nummer 143141.
Dit nieuwe nummer is voor
zowel het maken van afspra
ken als voor telefonische in
formatie, bereikbaar tussen
9.00 en 12,00 uur en tus
sen 14.00 èn 16.00 uur.
Elf stegen
De Elfstedentocht gaat
door, maar de Elfste-
gentocht is helemaal van de ijs
baan. Hoewel het ijs goed is en in
elk geval tien keer beter dan in
januari, zien de organisatoren
niets in een herkansing. Althans
niet al een maand later.
"We hebben het wel overwo
gen, maar zien er toch maar van
af', zegt Herman Bos, één van de
'Leiden promotors'. Hij zegt:
"We zijn bang dat dan het exclu
sieve karakter van de tocht verlo
ren zal gaan. Die tocht bewaren
we voor een volgend seizoen".
Alsof het elk jaar raak is. "Ja, je
weet het natuurlijk nooit, maar
daar gokken we dan maar op",
vindt Hein van Woerden, een an
dere promotor.
In plaats daarvan is gekozen
voor een wedstrijd kunstschaat
sen. Van Woerden: "Da's weer
eens wat anders en de Nieuwe
Rijn is daar natuurlijk een prach
tig plekje voor". Iedereen kan
aan de kunst- ep schoonrijwed-
strijden meedoen. Vanaf 14.00
uur kan er donderdagmiddag bij
een speciale bus op de Nieuwe
Rijn worden ingeschreven.
Voor een volgende vorstperio
de verderop in dit jaar stellen wij
een ijshockeytoernooi voor.
Ster
Elk jaar verschijnt de Benelux-
gids van Michelin. In die gids
staan niet alleen autoroutes aan
gegeven, maar tevens bevat het
boekje een selectie van hotels en
restaurants. De automobilist, het
gezanik en gezeur van zijn hon
gerige kroost meer dan zat, kan
met behulp van de gids snel een
restaurant uitzoeken in de plaats
waar hij op dat moment is. Als er
tenminste een ster-restaurant in
de nederzetting aanwezig is,
want ze zijn kieskeurig, die jon
gens van Michelin. Die hoef je
geen gestampte pot voor hun
gourmet-neuzen te zetten.
In totaal hebben 151 restau
rants in de Benelux dit jaar een
speciale onderscheiding voor de
keuken gekregen. In Nederland
kreeg niet één restaurant drie
sterren, wel zijn er restaurants
bedeeld met één dan wel twee
sterren. Ook Leiden komt in het
rijtje voor. Eenmaal om precies
te zijn. Het betreft de Rótisserie
Oudt Leyden aan de Steenstraat.
Een woordvoerder van dit res
taurant annex pannekoekenhuis
verzekert ons dat ze zeer ver
heugd zijn met die ene ster,
"want dat betekent toch maar
dat je keuken internationale er
kenning krijgt". En: "Vergeet
niet dat automobilisten uit heel
Europa die gids gebruiken".
Vorig jaar moeten de fijnproe
vers op een dag in het restaurant
hebben gegeten, maar herkend
werden ze niet door het restau-
rantpersoneel, want ze waren
niet - zoals wij veronderstellen -
verkleed als Michelin-mannetjes.
"Nee, ze komen
val je in de prijzen, dan
je dat later schriftelijk. Trou
wens, die ster geldt voor de tijd
van één jaar. Ze komen dit jaar
dus terug om te keuren. Is ons
restaurant nog steeds goed, dan
houden we die ster. Of misschien
krijgen we er wel eentje bij. Wie
weet".
Of jullie verdwijnen uit de
gids. "Ook dat kan, maar ons is
er natuurlijk alles aan gelegen
om die ster te houden".
P.C. Geraedts
Krijgt Leiden zijn eigen affaire
in de trant van de P.C.Hooft-prijs
1985? Het lijkt erop. In de rol van
de Leidse minister Brinkman fi
gureert de liberale wethouder
Schaatsen op de Rijn bij de molen
komt geen tweede Elfstegèntocht.
Piet Heijn Schoute. Aan de voor
avond van zijn vertrek naar Was
senaar blijkt hij met een naar
verluidt overtuigd "nee" de aan
koop t? hebben afgewezen van
een beeld van de Leidse kunste
naar Pieter Geraedts. Een aan
koop waartoe Schoute positief
advies had gekregen van de zg.
1%-commissie.
Die commissie, in het leven ge
roepen om de wethouder van ad
vies te dienen in aankoopkwes
ties, boog zich onlangs over de
besteding van geld dat Leiden
via de provincie door het minis
terie van WVC was toebedeeld.
Het advies van de commissie van
deskundigen werd door Schoute
zoals gebruikelijk opgevolgd. De
wethouder maakte echter één
uitzondering: het beeld dat Ge
raedts a raison van ƒ4.200 had in
gezonden, werd niet aangekocht.
Commissielid Doris Wintgens,
conservator moderne kunst van
het stedelijk museum De Laken
hal, stelde Schoute per brief van
haar ongenoegen op de hoogte.
Wintgens is op vakantie en onbe
reikbaar voor commentaar, maar
haar collega in de commissie, de
kunstenaar Koos van de Water
geeft wel thuis. "Ik vind het een
vreemde zaak. Volgende week
vergaderen we voor het eerst
weer en ik neem aan dat er dan
een motivering voor de afwijzing
wordt gegeven. Ik zal daar kri
tisch naar kijken, want ik kan me
voorstellen dat dit gevolgen
heeft voor onze werkwijze".
Geraedts zegt nooit problemen
van deze aard te hebben onder
vonden. Hy maakt sinds kort ge
bruik van de BKR en met zijn
werk heeft de aan die regeling
verbonden commissie ook geen
moeite. Werk dat overigens ook
buiten de stadsgrenzen bekend
heid geniet. Nog onlangs schaar
de het Schiedamsc stedelijk mu
seum zich onder de kopers.
De kunstenaar heeft de wet
houder uitgenodigd naar zijn ate
lier te komen voor een toelich
ting. "Nee", zegt Arnold van der
Ree, als ambtenaar lid van de
"Schoute heeft daar
nog geen gebruik van gemaakt,
hoewel hij het wel van plan was.
Maar de drukte rond de reorgani
satie van de Schouwburg en ik
neem aan ook zijn burgemeester-
benoeming in Wassenaar, heb
ben veel van zijn aandacht ge
vraagd".
Volgens Van der Ree is het
kunstwerk door het voltallige
college van B en W gezien en af
gewezen omdat het niet paste in
de doelstelling. De 75.000 die
Leiden te besteden had, is aange
wend voor aankopen voor de
kunstuitleen en ter opfleuring
van openbare gebouwen. Vol
gens Van der Ree is geen kwali
teitsnorm gehanteerd.
Geraedts zegt echter dat het
wel degelijk ging om de kwaliteit
die de bestuurders niet zou aan
staan. De wethouder zelf ver
blijft tussen de krokussen. De 1
commissie beraadt zich volgen
de week en dat maakt dat de libe
rale opvolger van Schoute de
eventuele naweeën op zijn bord
je zal aantreffen.
