Lnpressionistenshow
in het Grand Palais
Dank zij medewerldng Amerikaanse musea
D.V. Nijland
overleden
Uitbundige
The Rake's
Progress'
bij Opera
stichting
Verrassend vioolspel
Isabelle van Keulen
Grote Terts Inc. met gedisciplineerde jazz
MAANDAG 18 FEBRUARI 1985
KUNST
PAGINA 17
PARIJS (GPD) - Het mooi
ste wat het impressionisme
ooit voortbracht is tot 22
april in het Parijse Grand
Palais te zien. In mei volgt
alweer een tentoonstelling
die alleen aan Renoir zal
zijn gewijd. Zoveel licht op
gebladerte, zon en water
maken dat het voorjaar hier,
ondanks de koudegolf,
vroeg begint. En omdat de
Fransen op het ogenblik
vyeer eens pro-Amerika zijn,
protesteren ze er niet tegen
dat deze indrukwekkende
impressionistenshow (net
als straks de Renoir-exposi-
tie) grotendeels door de
Amerikaanse multinational
IBM is betaald. Daarbij
komt, dat de storm die te
gen de multinationals was
opgestoken, weer is gaan
liggen. Allemaal redenen
om ongestoord van deze
verzameling superlatieven
te gaan genieten, als je het
er voor over hebt eerst ge
ruime tijd buiten in de kou
in de rij te gaan staan.
Wat er nu allemaal hangt te schitte
ren in het Grand Palais was tijdens
de Olympische Spelen al in Los
Angeles te zien en daarna in Chica
go. Dat is ook de reden dat dertig
Amerikaanse musea aan de exposi
tie hebben meegedaan, waaronder
het beroemde Art Institute of Chi
cago, dat alleen al 24 meesterwer
ken aan dit 'Barnum and Baily' van
het impressionisme uitleende. De
Fransen hebben nooit veel met de
impressionisten opgehad. Hun
kunst sloeg veel eerder bij de Ame
rikanen aan, wier kunsthistorici in
deze stroming dan ook de beste ex
perts geworden zijn. En de Franse
bezoekers van het Grand Palais
kunnen zich voor de zoveelste keer
voor de kop slaan, dat het mooiste
wat Monet, Renoir, Pissarro en Sis
ley ooit maakten naar de Verenig
de Staten verdween, terwijl hun
grootvaders niet bijkwamen uit
hun lachstuipen bij het zien van
wat ze maar geklodder en gestum
per vonden.
Jammer dat niet alle doeken uit de
expositie in Los Angeles en Chica
go mee zijn gekomen. In de Franse
catalogus staat desondanks een
struweel van purperblauwe irissen
afgedrukt, dat Van Gogh in St. Re-
my schilderde en dat we hier niet
zullen zien. Het is ook jammer dat
noch in de Franse noch in de hier
ook verkrijgbare Amerikaanse ca
talogus Renoirs beroemde Dejeu
ner des canotiers voorkomt, alhoe
wel het in de Phillips Collection in
Washington hangt en Phillips aan
de reizende impressionistenshow
heeft meegedaan. De Fransen heb
ben op hun affiche Monet's Water
kant in Bennecourt afgedrukt, zo
dat iedereen dat thuis boven zijn
bed kan hangen. Bennecourt ligt
vlak bij Giverny, waar Monet later
woonde en waar hij zijn beroemde
waterlelievijver aanlegde. Aan de
Waterkant in Bennecourt zit Mo
net's latere vrouw Camille Don-
cieux en ze heeft een lichtblauw
gestreepte zomerjurk aan. Het is
een twinkeling van zon en licht op
het gebladerte en in het water.
'Bennecourt' is zeker het beste
voorbeeld van wat de impressio
nisten bedoelden.
door
Rudolph Bakker
Zoals Monet eens uitlegde aan'de
Nederlandse historicus en franco-
fiel W.G.C. Byvanck "Een land
schap bestaat voor mij als land
schap niet, omdat het aspect er van
voortdurend verandet, maar het
leeft door alles wat er omheen ge
beurt, door licht en lucht die steeds
weer anders zijn".
De nieuwe visie van de impressio
nisten bleek later de succesvolste
van de westerse kunsthistorie. Ze
werd al aangekondigd door een
schilder als Delacroix (1799-1873),
die kleur belangerijker vond dan
het academisch-perfecte naboot
sen van dingen. Het verzet tegen
het precisie-schilderen stak de kop
op, zoals dat nog verdedigd werd
door de zogenaamde "pompiers",
een hechte corporatie van door de
staat beschermde kunstenaars, die
een halve eeuw lang de gegoede
burgerij behaagde met fluwelige
panorama's vol historische helden,
naakte slavinnen en pittoreske be
delaars.
De nieuwe ontwikkeling werd ver
sneld door de uitvinding van verf
die je in tubes mee naar buiten kon
nemen. Schilders van de 'school
van Barbizon' (in het bos van Fon-
tainebleau) gingen met hun ezels
en met die tubes het bos in en ze
schilderden voor het eerst ter plek
ke de natuur, die niet langer terug
gedrongen werd tot decor voor een
kluwen, in conflict verkerende
naakten.
Een ander belangrijk element in de
nieuwe ontwikkeling werd gele
verd door Gustave Courbet. Hij
proclameerde dat het afgelopen
diende te zijn met de deftigheid en
dat gewone dingen van alledag net
zo goed waard waren om te worden
uitgebeeld. Grote opwinding ver
oorzaakte zijn reuzen-doek 'Goede
morgen, meneer Courbet'. In een
volslagen on-heroisch landschap
komt Courbet twee heren tegen.
Ze nemen hun hoed voor elkaar af.
En ze wensen elkaar goedemorgen.
Op een enkele uitzondering na wa
ren de jeugdige impressionisten al
lemaal telgen uit gegoede families
die noch arm waren noch er op uit
de gevestigde orde omver te wer
pen. Maar ze waren moedig genoeg
om pal te staan voor hun artistiek
credo, namelijk om de gewone din
gen van alledag uit te drukken in
een snel spel van kleurige trillin
gen. En behalve Sisley, die nog net
van de honger omkwam, maakten
alle impressionisten hun succes
nog mee en werd Monet er rustig
rijk mee. Ten slotte liep deze ma
nier van zien natuurlijk dood in
een maniertje. Maar dan was er
weer Cézanne, die in dit geschitter
en beweeg nieuwe ritmen en vor
men ontdekte, die de uitweg wezen
naar het kubisme en wat er op
volgde.
Al deze stromingen en bewegingen
zijn op de Amerikaanse supershow
in het Grand Palais heel goed te
zien. De originaliteit van de ten
toonstelling is dat ze in een aantal
hoofdstukken werd ingedeeld, die
elk aandacht besteden aan de oor
den waar de impressionisten het
liefste werkten. Er zijn de zee en de
rivieren, er zijn tuinen en parken,
het gewirwar van Parijs en bovenal
de 'wieg' van het impressionisme
de kleine dorpjes ten westen van
Parijs, die de schilders met de toen
pas geopende spoorverbinding
ROTTERDAM (ANP) - De schrij
ver D.V. Nijland, die ook publi
ceerde onder de naam G. v.d. Wal
cheren, is begin vorige week in
Rotterdam op zeventigjarige leef
tijd overleden. Hy is vrijdag in Ber
gen (NH) begraven.
Nijland ging naar Parijs om schil
der te worden. Van daaruit begon
hij over beeldende kunst te schrij
ven. Hij werd later romancier,
maar bleef ook kunstkritieken ver
zorgen, onder andere voor het dag
blad Het Vaderland in Den Haag.
Zijn eerste roman schreef Nijland
in 1943. Het was 'Fineer' dat in 1946
kon verschijnen. Bekend werd hij
met boeken als Memoires Martha
Baarn, Scherven langs de Hemel,
Vreemdelingen in Barcelona en De
Generaal. Het laatste verscheen in
1976. Scherven langs de Hemel
werd in 1955 boek van de maand.
PIET ZWARTPRIJS - De grafisch
ontwerper Jan van Toorn krijgt de
Piet-Zwartprijs 1985. De prijs is
hem toegekend op basis van zijn
gehele oeuvre en zijn positieve in
vloed op de ontwikkeling van het
grafisch ontwerpen, aldus de jury.
Aan de prijs is een bedrag van
10.000 gulden verbonden.
De Piet-Zwartprijs is in 1983 inge
steld door de Stichting Total Des
ign in Amsterdam.
vanuit de hoofdstad zonder veel in
spanning konden bereiken.
Hooibergen
In het Grand Palais hangen ook de
beroemde 'hooibergen' van Monet,
de beste voorbeelden van de po
ging wisselingen van licht en daar
mee van atmosfeer letterlijk op de
voet te volgen. Onze eigen bewon
derenswaardige W. G. C. Byvanck
merkte daar in zijn 'Een Hollander
in Parijs, 1891' over op: „Deze hooi
bergen maken dat ik nu echt mijn
twijfel kwijtraakte over de kunst
van deze meester. De warme atmo
sfeer trilt er zichtbaar en alles
baadt in de doorzichtigheid van
een lichtblauwe nevel". Je gelooft
je oren dan ook niet als je tijdens
de opening van de tentoonstelling
een gesprek van twee razende ou
de heren opvangt, de hooibergen
van Monet "een schanddaad" vin
den, vooral omdat "die man niet
kon tekenen". Op zo'n moment stel
'De overstroming bij Port-Marly van Sisley.
je opnieuw vast welk een bijzonde
re relatie sommige Fransen (en
meer dan je vreest) hebben met de
kunst die hun land - kennelijk te
gen wil en dank - over de hele we
reld beroemd maakte.
Het wordt worstelen om straks een
blik te werpen op de 42 Monets, de
21 Pissarro's, de 14 Sisley's, 10 Cé-
zannes en onder meer de vele Gau-
guins, Renoirs en de twee curieuze
Van Goghs. De Franse catalogus
kost Frs. De entree bedraagt Frs.
22. Het Grand Palais is zoals ge
bruikelijk op dinsdag de hele dag
dicht.
Exposities
Leiden
Universiteitsbibliotheek - Witte Sin-
;el 27, 'Honderd jaar Mekka in Lei-
len', tot 28/2; ma t/m za van 8.30-17
lur, ma fm vr van 19.15-22 uur.
Galerie Le Pigeon - Scheepmakers-
steeg 2, wandkleden van Janny a
der Linden, aquarellen op zijde
Margot Dietz, tot 6/3; woe fm za i
12-16.30 uur.
i Connie
Piggelmee - Janvossensteeg, olieverf
schilderijen met reliëfstructuur Van
Hendricus Cornelus Antonius Trouw
borst, tot 28/2.
Gerrit Doustraat 27 - objecten en zeef
drukken van Betsy Zonneveld, tot 24/
in 12-18 uur.
Lakenhal - Oude Singel, Leidse ate
liers V: werk van Aad van Hou welin
gen, Fransje Krol en Rudolf Smeets,
•ts: Maastrichts aardewerk, tot 3/
3; di fm za van 10-17 uur, zo van 13-17
Galerie Denise Stephan - Bakker-
steeg, schilderijen en prenten
Frans de Haas, tot 24/2; vr, za er
113.30 tot 17.30 uur.
Nederlandse Ver. van Huisvrouwen -
Caeciliastraat 18, zeefdrukken i
Anneke Kok en beeldend werk
Jozefien Verbiest, tot 9/3; za en zo
12-16 uur.
la Pont thema 'Circus', tot eind febr.
Galerie de Pomp - Dorpsstraat, Frigit-
te Holster, gemengde batik technie
ken, Cor Stooff en Liesbeth de Rei
ger, keramiek, tot 28/2; woe, do, v
14-16 uur, woe ook van 10-12 uur
Het Oude Raadhuis - Dorpsstraat,
Henny Rotteveel-Verstraate, romanti
sche paneeltjes in olieverf, tot 28/2;
woe, do en zo van 14-16 uur, za
11-16 uur.
Leiderdorp
Muzenhof - groepstentoonstelling
grafisch werk van cursisten en docen-
van de Vrije Akademie Vliet-
streek, tot 6/3; ma fm vr 14-18 uu
9.30-12.30 uur.
Operastichting
Het Nederlands Kameror
kest. Dirigent: David Agler. Toneel
beeld: David Fielding. Regie: David
Alden. Gezien in het Circustheater
op 16 februari. Voorstellingen in
Amsterdam op 19, 21, 24, 25 en 27 fe
bruari.
SCHEVENINGEN - De door
David Fielding en David Alden
uitgedachte produktie van The
Rake's Progress werd in maart
1982 van de ene op de andere de
grote hit van het operaseizoen.
Of dit nu ook zo loopt, zullen we
moeten afwachten, maar uitver
kochte zalen verdient deze voor
stelling wel. Stravinsky's absur
de non-opera, een uit 1951 date
rende navolging van Mozart met
schittenrende on-dramatische
muziek op een poëtisch, maar
even on-dramatisch libretto van
Auden en Kallman, word hier
ten tonele gebracht met zowel
een meeslepend gevoel voor
theater als met een verfrissend
gebrek aan eerbied voor geves
tigde reputaties. Verhaal en op
zet hangen van absurditeiten aan
elkaar, dus wordt dit in de regie
beantwoord met een nog veel
grotere hoeveelheid absurditei
ten, verpakt in een onverbloem
de satire op de hedendaagse con
sumptiemaatschappij, die hier
wordt voorgesteld als een sa-
menstelsel van bordeelbezoe
kers en televisiekijkers.
Bleek de voorstelling van drie
jaar geleden echter nog sporen
van haastwerk te vertonen, nu
kwam er een welhaast perfecte
produktie van de grond, waarin
alle radertjes feilloos in elkaar
grepen en waarin sprake was van
een ontwapende uitbundigheid.
Pure winst vormde een nieuwko
mer in het zangersveld, de Ame
rikaanse mezzo-sopraan Sheila
Nadler, die dankbaar elke moge
lijkheid aangreep om als Baba
Sheri Greenawald. en Neil Rosenshein in 'The Rake's Progress'.
the Turk zoveel mgoelijk leven
in de toch al niet doodse brouwe
rij te brengen. Spil van de actie
was echter wederom de bariton
Thomas Stewart als een cyni
sche, Caligari-achtige Nick Sha
dow met een soepel gehanteerde,
bronzen bariton. De losbol Tom
Rakewei, een puberale playboy
met een fascinatie voor het socie-
ty-leven en snelle motoren, werd
weer met veel flair gespeeld door
Neil Rosenshein, maar het zou
mij niet verbazen als dit zijn laat
ste rol bij de Nederlandse Ope
rastichting was. Zijn tenor, die
veel overeenkomsten vertoont
met die van Domingo in diens
beginjaren, is de beste die we
hier gehoord hebben sinds het
optreden van Pavarotti halver
wege de jaren zestig.
Zangers van dit formaat ple
gen echter snel te duur te wor
den voor een land, waar het eni
ge operatheater nog in de stei
gers staat en de belangstelling
van de overheid voor de kunst
slechts merkbaar wordt uit be
zuinigingen en een moraliserend
vingertje.
De indertijd nog wat bleke An
ne Trulove van Sheri Greena
wald bleek bovendien uitge
groeid tot een warme, overtui
gende persoonlijkheid en daar
mee werd de directie van David
Agler het enige punt, waarop van
achteruitgang sprake was. Zijn
aanpak klonk minder strak om
lijnd dan die van Edo de Waart
en zijn hang naar romantiek
dreigde soms de solisten te over
stemmen. (De ervaringen met de
(foto Jaap Pieper)
vorige serie hebben overigens
geleerd, dat belangstellenden er
goed aan doen zo snel mogelijk
hun plaatsen voor een van de ko
mende voorstellingen te reserve
ren).
PAUL KORENHOF
Residentie Orkest o.l.v. Dimitri De-
metriades. Werken van Schumann,
Berlioz en Jan&Cek. Solisten Isabelle
van Keulen viool in Tsjaikowski's
Vioolconcert in D op. 35. Gehoord op
16 februari in de Stadsgehoorzaal.
LEIDEN - Voor wie haar nog
niet eerder gehoord had was on
getwijfeld het optreden van de
jonge violiste Isabelle van Keu
ken, de grote verrassing van dit
concert. Ondanks een niet zo uit
gebreide en zeker niet langjarige
podiumervaring presenteerde zij
zich met een als vanzelfspreken
de zelfverzekerdheid, die naar
mate zij in Tsjaikowski's concert
vorderde ook volstrekt ge
rechtvaardigd bleek. Op gelukki
ge wijze wist ze virtuositeit en
muzikale inhoud, beide onont
beerlijke elementen in dit werk,
samen te doen gaan. Het sponta
ne tussentijdse applaus na het
veeleisende eerste deel was zeer
verdiend. Het tweede deel trof
niet alleen door de fraaie toon-
vorming maar vooral door de in
tensiteit waarmee deze geladen
werd. Ook in het laatste deel gaf
ze blijk van een spirituele muzi
kaliteit die verder gaat dan alleen
maar mooi-viool-spelen. Wat er
eventueel nog te wensen over
bleef kan alleen de tijd haar le
ren. De opgetogen reactie van de
zaal werd trouwens duidelijk ge
deeld door de orkestleden op het
podium.
De dirigent Dimitri Demetria-
des, over wie het programma
boekje jammer genoeg geen en
kele informatie verstrekte, bleek
zich in dit romantische program
ma als een vis in het water te voe
len. In de Ouverture Genoveva
werden de grote lijnen vaardig
en met vaart getrokken, een en
kele maal ten koste van de exact
heid, maar in ieder geval meesle
pend.
Berlioz' symfonisch gedicht
'Chasse royale et orage', geschre
ven als tussenspel voor de twee
de acte van zijn opera Les
Troyens is weliswaar effectvol
maar muzikaal-inhoudelijk nog
al mager uitgevallen, met een on
weer dat even pretentieus is als
dennegeur uit een spuitbus. Veel
kansen worden hout- en koper
blazers geboden om te schitte
ren, en dergelijke kansen zijn de
blazers van het Residentie Or
kest wel toevertrouwd.
De oprechtheid van Janéöek's
Symfonietta kon hierna niet an
ders dan een verademing zijn,
briljant, muzikantesk en meesle
pend neergezet onder de inspri-
rerende leiding van Dimitri
Demtriades.
MIES ALBERDA.
Jazzconcert door de groep Grote
Terts Inc. o.l.v. Marlètte Harinck
georganiseerd door de stichting Hot
House. Gehoord in het restaurant
van het LAK theater op 16 februari.
LEIDEN - Snelle en soms swin
gende big-bandjazz afgewisseld
met modern klinkende composi
ties, die het midden houden tus
sen klassiek en jazz. De uit tien
man bestaande formatie Grote
Terts bracht het zaterdagavond
bij Hot House. Een groep die
wordt geleid door de slanke en
blonde pianiste en componiste
Mariëtte op zich zelf al een uni
cum. Het orkest met een onge
wone instrumentatie, bestaande
uit twee trombones, trompet, alt
saxofoon, klarinet en basset
hoorn, samen met een ritmetrio
aangevuld met een cello. Deze
instrumentatie wordt gebruikt
voor het grote aandeel van' de ge
schreven muziek.
Buiten saxofonist Ron Rem
zijn de musici niet op de eerste
plaats bekend als jazzvedetten.
Rem is de sterkste jazzsolist, die
wat stijl betreft voortbouwt op
Charlie Paker of Phil Woods.
Maar dat wil niet zeggen, dat de
anderen niet kunnen swingen.
Trompettist Frans van der Kroft
brengt met zijn felle soli en op
juttende aansporingen leven in
de brouwerij tijdens de jazzpas-
sages. Andere swingende ele
menten vormen de cellist Bart
van Rosmalen en de drummer
Wim van Hamersveld, met name
in hun duet in de Quintecirkel
Story.
Veel stukken beginnen met
een gedragen blazersensemble,
waarna een wat meer swingend
deel volgt met iets te korte geïm
proviseerde soli of snel elkaar af
wisselende blazersduetten. Slag
werker Wim van Hamersveld
vult het geheel aan met wat al te
nadrukkelijke korte ritmische
slagen, wat het geheel vaak een
wat jagerig tempo geeft. De pia
no eist maar in een paar num
mers als Goodbye Mr Evans en
Quintencirkel Story solonum
mers op.
De overige blazers en de bas
sist dragen sterk bij tot de
klankkleur van de gecompen-
.seerde delen. Deze delen hebben
wel overeenkomst met de
klankkleuren die bassist en com
ponist Charles Mingus een kwart
eeuw geleden gebruikte. Verder
denken we aan de langere suites
van Duke Ellington als A tone
Parallel to Harlem, zij het dat de
ze groepen groter waren met
meer individualistische solisten.
Het was een goed idee om twee
stukken, die aan het begin van
de avond werden gespeeld later
te herhalen, omdat het voor een
jazzgroep gebruikelijk is, naar
mate de avond vordert er geln-
spireerder gemusiceerd wordt.
In het laatste deel van het optre
den worden er nog een paar op
vallende nummers gespeeld ails
Ballade, een gedragen stuk met
een sterke solo van altsaxofonist
Ron Rem. Het gedisciplineerde
concert wordt traditioneel beslo
ten met een swingend nummer
met de drummer als hoofdrol
speler.
WILLEM WINSEMIUS
