'Ik kan de toekomst
niet voorspellen en
dat wil ik ook niet'
Opnieuw actie tegen
verkoop Krugerrand
Frans van Vught, hoogleraar toekomstkunde:
DINSDAG 5 FEBRUARI 1985
LEIDEN
De Leidse universiteit heeft de 34-jarige dr. Frans van
Vught, wetenschappelijk medewerker bestuurskunde
aan de TH Twente, benoemd tot bijzonder hoogleraar
toekomstkunde.
Van Vught geeft sinds januari een dag in de week
colleges aan de faculteit sociale wetenschappen.
De universiteit in Leiden is de tweede
wetenschappelijke onderwijsinstelling in ons land (de
Landbouw Hogeschool in Wageningen kent deze
studierichting ook) die toekomstkunde doceert.
Toekomstkunde: betekent dat hetzelfde als het kunnen
voorspellen van de toekomst?
Oscar Wilde, de fameuze En
gelse schrijver, zei het al. Voor
spellen is lastig. En vooral als
het om de toekomst gaat. Wilde
sloeg de spijker op z'n kop. De
ene na de andere gewaagde
voorspelling werd genadeloos
achterhaald.
door
Jan Westerlaken
Wat voorbeelden?
Een hoogleraar uit Delft ver-
kondigde hautain dat het nooit ie
mand zou lukken om de maan te
bereiken. De gesprekken waren
net verstomd of wat gebeurt er? In
derdaad, de Amerikanen zien kans
een astronaut op de maan te zetten.
Wat langer geleden: een hoge
Amerikaan riep uit dat het onmo
gelijk was om met een zwaar appa
raat (hij doelde op een vliegtuig)
door het luchtruim te zweven.
Nauwelijks een jaar later stegen de
gebroeders Wright in een gammele
kist op. Veertig meter lang bleven
ze boven de grond: het eerste vlieg
tuig was geboren.
En wat te denken van de tele
foon? Toen Bell die had uitgevon
den voorspelde een Amerikaanse
minister dat elke grote stad over
zo'n praatding zou kunnen be
schikken. Nee, zei een Engelse col
lega, nergens voor nodig. Waarom
niet? Voor het overbrengen van be
richten waren er voldoende loop
jongens.
Glazen bol
Kijken in de toekomst is dus
moeilijk. Wie zich toch aan voor
spellingen waagt moet er rekening
mee houden op een dag hardhan
dig op de vingers te worden getikt.
Daarom: kan men de toekomst wel
manipuleren? Of anders gezegd:
kan de mens de toekomst naar zijn
hand zetten?
Frans van Vught: "Voorspellin
gen doen zou je kunnen vergelij
ken met het kijken in een glazen
bol. Ik houd me daar niet mee be
zig. Niemand weet hoe dat zal lo
pen. Nu is er sprake van een toene
mend individualisme. Maar daar
om kan ik toch niet beweren dat in
het jaar 2000 niemand meer ge
trouwd zal zijn? Zulke uitspraken
vind ik nog net geen oplichting,
maar ze zijn wel verdacht."
LEIDEN - Leden van het 'Komi-
tee Zuidelijk Afrika' hebben gister
middag gedemonstreerd voor het
gebouw van de NMB aan de Bree-
straat tegen de verkoop van de
Krugerrand. Het ziet er overigens
naar uit dat de Nederlandse Mid
denstands Bank de verkoop van
deze Zuidafrikaanse munt zeer
binnenkort zal staken. Het actie
comité vindt dat de NMB en de an
dere banken via de verkoop van de
Krugerrand het apartheidssysteem
in Zuid-Afrika steunen.
De actie van gisteren was overi
gens meer een 'opwarmertje' voor
het gesprek dat morgen op het
stadhuis plaats heeft tussen de» di
rectie van de NMB en een aantal
belangrijke klanten van deze bank.
Wethouder Bordewijk (financiën)
zal het gesprek leiden.
Het gemeentebestuur van Lei
den is gastheer van dit gesprek op
basis van een motie, die half de
cember door de gemeenteraad
werd aangenomen. Daarin werden
de banken opgeroepen de verkoop
van de Krugerrand te stoppen. In
dien de banken niet vóór 1 maart
hiertoe overgaan, zal het gemeen
tebestuur ernstig overwegen de re
kening bij de NMB op te zeggen.
De motie kreeg de steun van prak
tisch de gehele raad, op vijf stem
men (van WD-raadsleden) na.
Tijdens de bijeenkomst op het
Leidse stadhuis zullen ook verte
genwoordigers van de gemeenten
Rotterdam en Utrecht, waar ook
dergelijke moties werden aangeno
men, aanwezig zijn. Verscheidene
omroepen (IKON, VPRO), belang
rijke klanten van de NMB, zullen
eveneens aan het gesprek deelne
men, alsmede enkele kerkelijke in
stellingen.
Hoewel enkele grote banken,
AMRO en ABN, tegenover de pers
al hebben laten doorschemeren
met de verkoop van de Krugerrand
te zullen stoppen, zijn nog geen
stappen in die richting gedaan.
Overigens heeft de Verenigde
Spaarbank de verkoop van de Kru
gerrand inmiddels gestaakt De
raad van bestuur heeft daar blij
kens zijn mededeling toe besloten
omdat "een aantal cliënten begrij
pelijke problemen heeft met deze
dienstverlening" en omdat de ver
koop van de munt voor de bank
van verwaarloosbare betekenis is.
vaart. Hebben deskundigen daar
enige grip op? Tot hoever kun je
met die techniek gaan? Wie beslist
daar uiteindelijk over?
,,'t Is puur giswerk", zegt Van
Vught. "Nu zeg je misschien het
zal zo gaan en morgen gaat het pre
cies de andere kant heen. Een ding
is zeker: die ontwikkeling zal nog
heel lang doorgaan. Wie daar over
beslist? Moeilijk hoor. Het zal niet
eenvoudig zijn dat af te dwingen.
Je moet de wetenschap ook geen
dingen opleggen want dan verlam
je haar. De wetenschap moet vrij
zijn in haar doen en laten. Alleen
als het op produceren van, bijvoor
beeld, wapens aankomt, moet er
een democratisch besluit worden
genomen. Hoewel dat moeilijk zal
zijn. Er zijn altijd wel weer twee
gekken die het anders willen. Kijk
nu eens naar de kernwapens. Ik
heb sympathie voor de mensen die
deze wapens kwijt willen. Een feit
is dat ze de wereld niet meer uit
kunnen. Ergens loopt er altijd wel
iemand rond die ze kan maken."
Wel durft Van Vught een voor
spelling te doen die thuis hoort in
de techniek, maar op een ander ter
rein ligt: de home computer. "Ik
denk dat het nu al mogelijk is om
via het schermpje een brief aan een
familielid of een zakenrelatie te
schrijven. Ja, dan kunnen de brie
venbussen dicht Of je geeft op
dracht om een bloemetje te verstu
ren. De tijd lijkt niet zo ver meer
weg dat grote kantoren verdwijnen
naar een kamertje op zolder bij de
medewerkers thuis. Met de tech
niek kunnen ze thuis net zo goed
aan de slag als dat nu in een groot
en modern ingericht kantoor ge
beurt. Dan ben je af van al die ver
keersstromen. Dit is een positief
beeld. De andere kant is dat men
dreigt te vereenzamen of dat er
thuis spanningen optreden. Want
de kostwinner is de hele dag over
de vloer."
Achterstand
Nederland heeft op technolo
gisch terrein al een behoorlijke
achterstand. Of die ooit zal worden
ingelopen is hoogst twijfelachtig.
Het zullen de ontwikkelingen el
ders in de wereld zijn die de toe
komst van ons land bepalen. Van
echt sturen zal in geringe mate
sprake kunnen zijn. "Wat we nu
doen", licht Van Vught toe, "is
knelpunten aangeven. We zeggen
daarbij, pas op, anders gaat het ver
keerd. Het kan geen kwaad als er
wat meer energie in probleemge
bieden wordt gestopt."
Eeuwen geleden waren er knap
pe koppen als Spinoza (hij woonde
in Rijnsburg) en Da Vinei. Wat de
eerste betreft: hij schreef prachtige
werken en sleep schitterende len
zen. Da Vinei ontdekte de parachu
te en het principe van de fietsket-
ting. Is een dergelijk uoma univer
sele nu nog denkbaar of wenselijk?
Frans van Vught: "Denkbaar,
nee. De wetenschap is zo gespre-
cialiseerd, dat kan niet meer. Maar
aantrekkelijk is het natuurlijk wel.
Ik zou het wat graag kunnen. Ik
denk dat iedereen het prettig vindt
om van een heleboel dingen op de
hoogte te zijn. Vraag je me om de
een voor de ander in te ruilen, dan
zeg ik nee. Als we dat zouden doen,
dan kunnen we Nederland over
vijfentwintig jaar dichtplakken.
Dan blijven we overal bij achter.
Voor het individu is het prachtig
om op meer terreinen deskundig te
zijn, voor de samenleving is het
niet goed."
Kabelkrant
in Merenwijk
LEIDEN - Zo spoedig mogelijk,
waarschijnlijk begin maart, zal in
de Merenwijk een kabelkrant op
televisie worden uitgezonden.
Daarover is overeenstemming be
reikt tussen de Stichting Kabel
Merenwijk (SKM) en de Stichting
Rijnland Promotion. Het contract
tussen de twee stichtingen is in de
maak en de eerste uitzending
hangt af van enige technische
voorzieningen.
Paul Klein, secretaris van de
SKM, deelde vanochtend mee dat
de kabelkrant op kanaal 46, het ei
gen informatiekanaal van de SKM,
de lucht zal ingaan. Elke avond van
zeven tot tien uur zal hij in de Me
renwijk worden uitgezonden. De
uitzending ervan wordt verzorgd
door de Vereniging Streekomroep
Rijnland.
Kantoorpand
gekraakt aan
Noordeinde
LEIDEN - Het kantoorpand
Noordeinde 40 is in de nacht van
zondag op maandag door drie Lei-
denaars van 19, 20 en 21 jaar ge
kraakt. Het pand, de vroegere
Christelijke Leao, is eigendom van
Van Brussel exploitatie bv. Het
stond sinds juli vorig jaar leeg, na
dat de Fiom en de stichting ambu
lante thuishulp het hadden verla
ten.
Volgens de eigenaar had de
stichting ambulante thuishulp nog
een officieel huurcontract, maar de
stichting ontkent dat.
Op verzoek van de eigenaar, die
een privé-archief in het pand heeft
opgeslagen, is de politie gisteren
een kijkje gaan nemen, maar is niet
tot ontruiming overgegaan.
Vanochtend zou de eigenaar met
de krakers afspraken maken over
de termijn waarop ze het pand
moeten verlaten. "Ze mogen er wat
mij betreft even inblijven. Als ze
maar niet meer mensen binnenla
ten dan de drie, die er nu inzitten,
en de boel netjes houden". Van
Brussel wil dat de krakers over ma
ximaal twee drie maanden het
pand verlaten, omdat er dan weer
nieuwe huurders in het gebouw
zouden komen.
Volgens de politie werd in de af
gelopen dagen ook een pand aan
de Vollersgracht gekraakt. Dit zou
zijn gedaan door twee mannen en
twee vrouwen. De zeven personen
die eind vorige week de voormali
ge Bwaghwan-panden aan de
Breestraat 56 en 56a kraakten zijn
met de makelaar overeen gekomen
dat ze in de huizen mogen blijven
wonen totdat ze worden verkocht.
Aldus de politie.
Auto in water
LEIDEN - Door een verkeerde
parkeermanoeuvre raakte een auto
gisteravond even na achten in de
Oude Vest. De twee vrouwen uit
Noordwijk, een 23-jarige en een 26-
jarige, werden uit de auto geholpen
door een achttienjarige Leidenaar.
Demonstranten, gisteren bij de NMB op de Breestraat.
Muziektent (1)
U heeft gisteren in deze krant
kunnen lezen dat de gemeente
een plan heeft bedacht voor de
Leidse Hout: een muziektent op
de grote vijver. Je vraagt je af,
hoe komen ze er op.
Welnu, die gemeenteambtena
ren zien ook wel eens een krant
en zo hebben ze twee dingen
kunnen lezen. Allereerst vragen
in die richting van het raadslid
Hoekema (D'66) en daarvoor in
deze rubriek een opmerking van
schrijver Jan Wolkers die er ze
ker van is dat er vroeger in de
Leidse Hout een muziektent
heeft gestaan. Met die uitspraak
maakte de schrijver een einde
aan de discussie over de vraag of
de Leidse Hout nu wel of niet
een muziektent rijk was.
Wolkers beweerde zelfs dat hij
in de hongerwinter het startsein
had gegeven tot de sloop van het
gebouw. Hoe dat in zijn werk
ging, valt te lezen in 'De Walgvo
gel', een roman van de schrijver
die in Oegstgeest werd geboren.
Dat Wolkers gelijk heeft werd la
ter ook nog eens bevestigd door
de gemeente. Bouwtekeningen
van tuinarchitect Van Nes bewe
zen dat op de plaats van het hui
dige theehuis vroeger een mu
ziektent had gestaan.
De fantasie van de directie
groen moet vervolgens op hol
zijn geslagen. Stel je voor da-
t...En zie dezer dagen dwarrelde
er een schrijven van de gemeente
op ons bureau: men is van zins
om de fantasie werkelijkheid te
laten worden. De muziektent
moet herrijzen. Als een phoenix
uit de as.
Voor de vijver werd gekozen
omdat een aantal andere plaat
sen afvallen. Op de oorspronke
lijke plaats kan niet, want daar
staat al een theehuis. De speel
weide valt ook af volgens de ge
meente. Een muziektent op die
plaats zou te vandalisme-gevoe-
lig zijn, heet het in het jargon van
de gemeente. Hetgeen zoveel wil
zeggen als: trekt onverlaten aan
die beetje bij beetje de hele tent
afbreken. En dat kan niet de be
doeling zijn.
Blijft over de vijver. Een van
de grote voordelen van die plaats
is de goede akoestiek door het
wateroppervlak. "We denken
aan een tent op palen, waar je
naar toe kunt lopen op een af
sluitbare vlonder", vertelt ge
meenteambtenaar Cornet "Het
water moet er dus onder door
kunnen lopen. Verder denk ik
ook niet dat het een kolossale
tent moet worden. Het moet alle
maal een beetje luchtig blijven".
Muziektent (2)
De kosten van het project zijn
globaal berekend. De muziek
tent zou in het kader van een zo
genaamd werkgelegenheidspro
ject kunnen worden gebouwd en
dat betekent dat de gemeente
subsidie kan krijgen. Van de
180.000 gulden die de tent gaat
kosten, zou de gemeente dan nog
een ton zelf moeten betalen.
Alles bij elkaar natuurlijk nog
wel veel geld en het is dan ook de
vraag of het plan wel doorgaat.
Cornet: "Ja, de financiën, dat is
een aspect waardoor het mis kan
gaan. En we moeten natuurlijk
ook goed bekijken hoeveel ge
bruikers we kunnen vinden".
"Ik herinner me dat muziek
groepen vroeger subsidie kregen
als ze eens in de zoveel tijd een
keer optraden in een muziektent.
Maar ja, tegenwoordig zegt het
fenomeen muziektent ons niet
zoveel meer; het is dus zaak om
muziekgroepen te benaderen
met de vraag of ze zouden willen
optreden in de Leidse Hout".
Rob Mante, bestuurslid van de
vereniging Raadsherenbuurt
vindt het idee van een muziek
tent op de vijver in één woord
fantastisch. "Laten we hopen dat
het doorgaat. Stel je nou eens
een mooie zomeravond voor".
We doen even onze ogen dicht
om het beeld van een mooie zo
meravond op te roepen. "En dan
klinkt over het water prachtige
muziek....". We bezwijken.
Mocht over geruime tijd de
muziektent zijn herrezen, dan
lijkt het ons in elk geval geen
goed idee om Jan Wolkers uit te
nodigen voor de opening. Hij gaf
immers al eens het startsein voor
sloop.
Mishandeling (1)
Al ruim een maand leeft hij op
vla en bambix. "Ik zal blij zijn als
ik er af ben, van dat babyvoer".
Frank hoopt over een week weer
op steviger voedsel over te stap
pen. Zijn kaak moet dan weer
zover hersteld zijn dat de beugel
uit zijn mond kan en hij die weer
normaal kan openen.
Frank wil zijn naam liever niet
voluit in de krant, bang als hij is
dat dit stukje hem dan proble
men gaat bezorgen. En proble
men heeft hij al genoeg gehad:
eind december werd Frank in
het Huigpark samen met zijn
broer door een grote groep jon
geren in elkaar geslagen. Hij
brak zijn kaak op drie plaatsen,
moest daar aan geopereerd wor
den en lag een week in het zie
kenhuis. Het afgelopen weekein
de hield de politie zes jongens
aan en men verwacht deze week
meer aanhoudingen te verrich
ten. Gisteren zijn nog twee jon
gens gehoord op het bureau.
Frank kwam die zaterdagnacht
in het gezelschap van zijn broer
en diens vriendin terug van een
bezoek aan oma. Ze fietsten door
het Huigpark (achter het Stads-
bouwhuis) en op een bankje za
ten twee jongens. "Ze maakten
schunnige opmerkingen tegen
haar". Met zijn broer maakte
Frank rechtsomkeert. "Ik ging
alleen even vragen wat ze nou
precies gezegd hadden".
Dat had hij achteraf beter niet
kunnen doen. Van alle kanten
kwamen er ineens andere jon
gens op de twee broers af. "Ik
schat zeker wel een stuk of der
tig. Het was duidelijk een val
strik". Frank werd zonder ver
dere aanleiding in elkaar gesla
gen. Evenals zijn broer die door
de bende werd opgetild, ze wil
den hem het water in gooien. "Ze
lieten mij toen verder met rust.
Ik ben half verdoofd naar huis
gelopen".
Mishandeling (2)
Het meisje was er op dat mo
ment al vandoor en zijn broer
wist zich even later ook aan de
greep van de overmacht te ont
worstelen. Thuis dacht iedereen
eerst dat het wel meeviel. Frank:
"Maar ik stierf van de pijn". Niet
zonder reden, zoals later die
nacht in het AZL bleek: een op
drie plaatsen gebroken kaak. De
daaropvolgende maandag is hij
daar aan geopereerd. "Ze hebben
het van binnenuit weer aange
hecht".
Sinds die dag loopt hij ook
rond met een beugel en kan al
leen maar vloeibaar voedsel tot
zich nemen. Pas vorige week was
Frank in staat op het politiebu
reau aangifte doen. De aanhou
dingen verbazen hem eigenlijk.
"Ik had gedacht dat ik er nooit
meer iets van zou horen". Zijn
belagers waren immers onbe
kenden voor hem. "Ik dacht dat
ik er ééntje herkende, maar, ja,
zeker weten doe ik dat ook niet".
Behalve zijn kaak heeft Frank
niets overgehouden aan de ge
beurtenissen eind december. "Ik
bedoel, ik heb er geestelijk niets
aan over gehouden. Ik durf 's
nachts de straat nog wel op, je
moet je niet door zoiets laten af
schrikken. Alleen het Huigpark,
daar zal ik 's avonds niet meer
doorheen rijden".
Frans van Vught: "Beleidsmakers doen veel te weinig aan de toekomst. Men leeft
Over het manipuleren van de
toekomst, zegt Van Vught: "Ik
denk dat de mens de toekomst kan
beïnvloeden. Die toekomst is in elk
geval meer te manipuleren, dan te
voorspellen. Want dat laatste is ge
woon moeilijk. Vrienden vragen
mij wel eens wat er in de toekomst
te gebeuren staat. Nou, daar begin
ik gewoon niet aan. Ik ben toch
geen orakel? Je mag je verant
woordelijkheid nooit uit het oog
verliezen. Voorspellers? Ik treed ze
met het grootst mogelijke wan
trouwen tegemoet. Ondanks dat er
voorspellers zijn geweest die het in
veel gevallen bij het rechte eind
hadden."
Van Vught doelt met die opmer
king op de zestiende eeuwse Fran
se astroloog Nostradamus. Hij
werd aan het hof van Karei IX als
geneesheer en voorspeller aange
steld. Toen de astroloog echter een
keer in de fout ging, werd hij zon
der pardon onthoofd. Maar Nostra
damus had toen al voorspeld dat er
in de twintigste eeuw een dictator
(Hitier) zou opstaan. Wat hij ook
beweerde was, dat rond het jaar
2000 de wereld zou vergaan.
Flexibel
Frans van Vught: "Of het kan of
niet, dat moet ieder voor zich maar
uitmaken. Laat ik duidelijk zijn: ik
kan de toekomst niet voorspellen
en dat wil ik ook niet. Als ik me
daaraan zou wagen, zou ik de we
tenschap tekort doen."
Wat is toekomstkunde dan? Sim
pel gezegd komt het hierop neen
toekomstkunde is het openbreken
en openhouden van de toekomst.
De mensen die het beleid maken
(bepalen wat er in de toekomst
moet gebeuren) confronteren met
alternatieve problemen.
Van Vught: "Beslissingen die
ons het meest vastleggen, moeten
zo lang mogelijk worden uitge
steld. Het beleid", zegt hij, "moet
flexibel zijn. Als er plotseling on
voorziene dingen gebeuren, moe
ten er voldoende mogelijkheden
zijn om veranderingen te kunnen
aanbrengen. Dat is mijn ideaal
beeld van toekomstkunde".
Dat kan bijvoorbeeld niet als de
.regering haar zin doorzet en nog
eens twee kerncentrales laat bou
wen. Van Vught zegt niet te weten
welke problemen of voordelen ze
te bieden hebben. "De brede maat-
chappelijke discussie, tja» die was
interessant. Alleen, er is niets mee
gedaan. Of de beslissing over de
kerncentrales te riskant is? We
kunnen dat niet voorspellen. Je
maakt een keuze. Maar deze keuze
is er wel een van een kabinet dat
daadkracht nastreeft."
Toekomstkunde is het uitstippe
len van een beleid: de specialiteit
van Frans van Vught. Een beleid
maken, kunnen wij dat wel?
Van Vught is er heel duidelijk
over: "Ik zou het prettig vinden als
de beleidsmakers op hoog niveau
eens wat meer durf zouden tonen.
Ze doen veel te weinig aan de toe
komst. Men leeft van de ene op de
andere dag. De agenda is bepalend.
Iedereen denkt aan de zorgen van
morgen. Op die manier spijker je
wel je eigen toekomst dicht. En dat
betreur ik."
Weinig eer
Waaraan dat ligt is niet zo moei
lijk te voorspellen. Frans van
Vught: "Toekomst staat niet zo
hoog op de politieke ladder. De po
litici willen direct eer van hun
werk hebben. Als ze nu iets doen
dat pas in het jaar 2000 vruchten
afwerpt, dan oogsten ze geen suc
ces. Wie stemt er op iemand die zo
lang vooruitdenkt? Niemand toch?
Het gevolg daarvan is dat men die
toekomst laat voor wat ze is."
Heeft Van Vught voor zichzelf al
een lijn uitgestippeld die hij de ko
mende jaren denkt te volgen? Dat
heeft hij inderdaad. Aan de Leidse
universiteit zal hij zich vooral gaan
bezighouden met de vraag wat
men met toekomstkunde doet, of
er inderdaad gebruik van wordt ge
maakt en hoe die bruikbaarheid er
van wordt bepaald. Van Vught
hoopt dat de toekomst zo wat meer
reliëf krijgt en het beleid beter
wordt.
Leiden en Wageningen houden
zich elk een dag in de week met de
toekomst bezig. Is dat niet een
beetje weinig om echte resultaten
te boeken?
Frans van Vught vindt zelf ook
dat dit aan de magere kant is. Hij
zegt: "Als je naar Japan, Amerika
of Engeland kijkt, dan doen ze daar
veel meer aan de toekomst. Zelfs
Reagan heeft een toekomstdenker
mee naar het Witte Huis in Was
hington genomen. Wij hebben in
stellingen (Centraal Planbureau,
Wetenschappelijke Raad voor het
Regeringsbeleid, KNMI) die gege
vens spuwen, daar blijft het bij. In
Amerika concurreren de toekomst-
denkers zelfs met elkaar. Zover is
het bij ons nog lang niet."
Technologie
De ontwikkelingen op technolo
gisch terrein gaan in een sneltrein
De vijver in de Leidse Hout. Op die plek wil de gemeente de muziektent laten herrijzen. "We denken aan
een tent op palen", zegt ambtenaar Cornet. (r0to Holvast)
