'Dibboek'; gezongen legende als band met joods verleden PODIUMBLIK W. Beeren directeur Stedelijk Rademakers verfilmt 'De Aanslag' DINSDAG 5 FEBRUARI 1985 KUNST PAGINA 17 LEIDEN - De Leidse theaters bieden deze week toneel en caba ret. De Nieuwe Komedie komt op 6 en 7 februari naar het LAK met 'De Negers' en Baal doet op 8 en 9 februari hetzelfde theater aan met 'Dibboek'. Marijke en Sito Hoving staan op 9 februari op de planken van de Leidse Schouw burg met hun cabaretprogram ma ,'t Geluk komt overmorgen pas'. Met 'De Negers' wilde Jean Ge net in de jaren vijftig de houding van de blanken ten opzichte van de kleurlingen aan de kaak stel len door het overtrekken en daar mee belachelijk maken van een aantal ingewortelde vooroorde len. Daartoe ontwierp hij een even dubbelzinnige als virtuoze constructie: een stuk dat door ne gers opgevoerd moet worden voor een publiek van blanken en dat gaat over een stuk dat door ne gers opgevoerd moet worden voor een publiek van blanken. De dub bele bodem, maar ook de diepte werking van het geheel wordt bo vendien versterkt door zijn eis, dat de blanken in het stuk ge speeld moeten worden door ne gers met een wit masker. De plot zelf is tamelijk simpel. Als er een blanke vrouw ver moord is, moet een neger dat ge daan hebben en dus bewijzen de negers voor een tribunaal van blanken hun (on)schuld met aan het slot een soort Barbertje-effect: als blijkt dat zij niet schuldig zijn, kan in elk geval geconsta teerd worden dat zij de misdaad gepleegd zouden kunnen hebben. Aan het stuk kleven, de goede bedoelingen ten spijt, enkele be* zwaren. Genets tekst is wel erg aan de lange kant, bevat vele herhalingen, is soms wat vaag en bovendien worden er een aantal open deuren ingetrapt. Een groot deel van deze zwakke punten valt echter weg bij een voorstel ling door kleurlingen, zoals de Nieuwe Komedie in samenwer king met het jubilerende Soete- rijn Theater tot stand bracht. De hypocrisie van de blanke wordt sterker belicht, maar de humor krijgt ook meer kansen en wordt niet gedwarsboomd door een col lectief schuldgevoel dat meteen op de loer ligt als een geschmink te blanke acteur 'leuk' gaat doen. De door Rufus Collins en Henk Tjon geregisseerde voorstelling wordt bovendien opgeluisterd door een heel scala actualiteiten en vondsten rond met name de verschijningsvormen van de ne ger in de folklore en als amuse mentsobject. Volgens een eerder in deze ko lommen gepubliceerde recensie mondt de voorstelling niettemin uit in langdradigheid, die nog wordt versterkt door een gebrek kige techniek van enkele mede werkers. Ook de brokkeligheid van het geheel wordt in bedoelde recensie gekritiseerd. Men kan 'De Negers' woensdag- en don derdagavond in het LAK-theater gaan zien. Met 'Dibboek' grijpt regisseur Marijke en Sito Hoving, (foto pn" Leonard Frank terug naar een theatrale vorm waarin de groep Baal groot is geworden: muziek theater waarin het ritmisch pa troon van beelden, muziek en stil tes nauwkeurig is afgewogen. Het verhaal van 'Dibboek' is ge baseerd op een Chassidische le gende. Lea en Chanan hebben el kaar lief. Als Lea aan een ander wordt uitgehuwelijkt, sterft Cha nan. Zijn ziel nestelt zich in Lea. Nog voordat de rabbi deze geest heeft kunnen uitdrijven sterft ook Lea en verenigt haar ziel zich Voor eeuwig met die van Cha nan. Liefde en mystiek hebben gezegevierd. Typisch joods-ortho doxe aspecten zijn in deze bewer king weggelaten om het alge meen geldige van deze liefdesge schiedenis te doen uitkomen, zo staat in de vooraankondiging te lezen. Elders op deze pagina meer over deze produktie, die vrijdag- en zaterdagavond naar het LAK-theater komt. 'Vuurrood' is de titel van het stuk, waarmee de jeugdtheater groep Sirkel zondagmiddag het LAK-theater aandoet. Het decor van dit toneelstuk bestaat uit grote kubussen. Met deze kubus sen probeert 'Spier' (Frans Mal- schaert) een toren te bouwen. Maar zijn vriendinnetje 'Spot' (Anandi Teeuw) zint op wraak omdat hij een hogere toren kan bouwen dan zij. Ze vertelt verha len en verzint gevaren die 'Spier' moet bezweren. En de vuurrode kubus die hij boven op de toren moet plaatsen gooit ze in een put... Voor kinderen vanaf zes jaar. Marijke en Sieto Hoving staan zaterdagavond op de plan ken van de Schouwburg met "t Geluk komt overmorgen pas', het nieuwste cabaretprogramma van dit onverwoestbare cabare techtpaar. De Hovings lopen al zo lang in het Nederlandse caba retwereldje mee dat hun naam er onverbrekelijk mee verbonden is. Hoewel het heilig vuur van het maatschappelijk engagement uit het begin van de jaren zestig in de loop van de daarop volgende periode aan felheid in is gaan boeten en plaats begon te maken voor een wat mildere aanpak van allerlei heikele zaken, delen zij nog heel wat venijnige prik ken uit in hun van ironie door trokken programma's. Ook in hun jongste programma komen de pijnen zowel als de vrolijke kanten van de politiek naar vo ren, veelal verpakt in puntige hu mor. Een avondje traditioneel cabaret, dat zeker publiek zal trekken. LEIDEN - Een toneelschrijver hield zich vroeger aan een voorafbepaald genre. Hij schreef een tragedie of een komedie, een historisch drama of blijspel, een allegorie of een klucht. Werd toneel gecombineerd met een vorm van muziek, dan was er sprake van een opera, een operette of een musical. De diverse genres lagen vast, de regels waren welomschreven. Bij het woord muziektheater dacht je aan Wagner of aan Of fenbach. Muziektheater is er de laatste tien vijftien jaar echter in zeer veel vormen. Haast net zoveel vormen als er groepen zijn. De enorme groei van de kleinere, zo genaamde 'marge'-groepen heeft daar belangrijk aan bijgedragen. Wordt een voorstelling tegen woordig als 'muziektheater' beti teld, dan vraagt dat meteen om een nadere uitleg. Gaat het om een soort musical, of bedoel je gewoon opera? Is het zoiets als Hauser Orkater, of meer zoals vormingstheater: realistische scènes afgewisseld met swingen de popsongs? Ook toneelgroep Baal, sinds kort zelfstandig beheerder van het theater Frascatie aan de Am sterdamse Nes, houdt zich vanaf de oprichting in het begin van de jaren zeventig, bezig met het combineren van muziek en thea ter. In haar nieuwste produktie komende vrijdag en zaterdag in het LAK-theater heeft ze hier voor een geheel nieuwe vorm ge vonden. Een vorm die - en dat is ook het sterke punt op natuur lijke wijze lijkt te zijn voortgeko men uit de inhoud of meer nog de culturele achtergrond van het verhaal. 'Dibboek' is een stuk van de Russische etnoloog, folklore- kenner en dichter Sholem An- ski. Het is gebaseerd op een oud Joods verhaal, één van de vele die hij verzamelde en optekende op zyn reizen door de Oekraïne vlak voor de Eerste Wereldoor log. Een dibboek is de ziel van een te vroeg gestorvene die zich niet bij de dood neerlegt en zich in het lichaam van een levende nestelt en door diens mond spreekt. De dibboeks waren meestal mannen, de 'gastlicha- men' meestal vrouwen. Het stuk van An-ski speelt in een kleine hechte gemeenschap van Chassidische joden in Oost- Europa. Chanan, een student in de wetten en de mystiek van het joodse geloof, sterft als zijn ge liefde Lea aan een ander wordt uitgehuwelijkt. Op de dag van haar bruiloft neemt hij als dib boek bezit van haar lichaam en spreekt hij door haar mond. De rabbi zal hem met overreding, gebed, gezang en ritueel moeten uitdrijven. Zo'n uitdrijving was een open- baré aangelegenheid. De publie ke tribune, om zo te zeggen, zat goed vol. Dibboeks vormden een gevaar voor de hele gemeen schap. Zoals Mira Rafalowicz, die samen met Judith Herzberg het stuk vertaalde, in haar uitste kende inleiding bij deze voorstel ling schrijft, was het leven in de chassidische gemeenschappen sterk doordrenkt met de magie en de mystiek van het geloof. Do den die geen rust vonden, dib boeks, de bezwerende macht van het woord, de van mond tot mond overgeleverde verhalen, de gezangen. Deze sterke ge loofsbeleving was het enige wa pen tegen de voortdurende angst voor uitbuiting en onderdruk king, voor de progroms, de plun dertochten waarbij hele dorpen werden verwoest en uitgemoord. Het is deze cultuur van mys tiek en gezang, deze geschiede nis van de angst voor uitroeiing of verstrooiing over de aarde, die Baal ons in haar enscenering van de 'Dibboek' presenteert. Echter Fragment uit de Baal-produkt zonder ook maar een moment te vervallen in een folkloristische, anecdotische of sterk geëmotio neerde weergave. De twaalf acteurs zijn tegelij kertijd ook de twaalf zangers van deze 'Dibboek'. Bijna de gehele tekst is door de Amerikaan Jeff Hamburg op muziek gezet. Ze wordt door het ensemble a capel- la, zonder ook maar een enkele instrumentale begeleiding, ge zongen. Vijf vaste Baai-acteurs zijn aangevuld met drie gastspe- lers en vier beroepszangers. De acteurs spelen wel meer de be langrijke personages, de zangers nemen de wat moeilijker zang partijen op zich. Maar de twaalf zingen en spelen toch vooral in groepsverband. De hoofdperso nages lijken slechts daar waar nodig even uit de gemeenschap naar voren te stappen om er daarna weer snel in onder te gaan. De rol van Lea wordt bo vendien door vier actrices ge speeld: een eenvoudige doek geeft aan wie op welk moment. Hamburg heeft ook niet ge streefd naar typisch joodse mu ziek. "Wat wij in Baals voorstel ling horen zijn de muzikale ken merken die wij in Amsterdam anno 1984 herkennen en accepte ren als 'typisch joods', hoewel er geen enkele typisch joodse noot klinkt". Er wordt maar een enkele keer een scène echt gespeeld, van per sonage tot personage. Door het zeer brede en erg ondiepe toneel is er ook nauwelijks sprake van een andere fictieve ruimte. Het publiek zit de spelers dicht op de huid, als op een publieke tribu ne. Voor deze tribune vertellen de spelers, zingen de spelers aan elkaar en aan ons het verhaal over Lea en Chanan, het verhaal van hun eigen angst en hoop. De kleding is haast tijdloos al ledaags. Donkere pakken voor de mannen, donkere jurken voor de vrouwen, met hier en daar een enkele decoratie. Burgerlijk op het truttige af. De gezangen zijn voor deze hedendaagse burgers de verbinding met een religieu zer en mystieker joods verleden. Met de synagoge als centrale plaats van een nog hechte ge meenschap. Het is alsof de rabbi op het eind met een Sam-en- Moos-mop probeert de ban te breken. Maar tevergeefs. De clou krijgt hij niet uit zijn mond, het openingsgezang wordt weer in gezet: "Waarom, waarom don dert de ziel van de hoogste hoog te, de diepste afgrond in?" MARC VAN DER VELDEN AMSTERDAM (GPD) - Wim Bee ren (56) is benoemd tot directeur van het Stedelijk Museum in Am sterdam. De gemeenteraad heeft hem maandagavond, na een flauw debat dat precies een uur duurde, met 27 tegen 18 stemmen verkozen boven de tweede serieuze kandi daat, Rudi Fuchs. Na een sollicita tieperiode van zeven maanden is volgens verschillende raadsleden eindelijk een punt gezet achter ge konkel en gelobby. „Nog vannacht ben ik opgebeld en ik vond vanmorgen nog brieven op mijn deurmat", zei het PvdA-lid Cnoop-Koopmans. Hij bekritiseer de het gebrek aan openbaarheid in deze benoemingsperiode en ver langde van B en W de toezegging dat het Stedelijk Museum nooit aan het Rijk zal worden overgedra gen. „Dit zinderende centrum van culturele activiteiten" verdient vol gens hem een directeur die een lan gere zittingsperiode krijgt dan acht jaar. De PvdA stemde in zijn ge heel voor Fuchs. De Amsterdamse wethouder voor kunstzaken, mevr. Luimstra (CDA), zei dat acht jaar niet kort was. Onder grote hilariteit ver klaarde zij: „Kijk eens naar de Amerikaanse presidenten, die in vier jaar heel wat kunnen doen". Deze wethouder, die een aarzelen de stem is geweest binnen het col lege van B en W. legde uit dat een meerderheid van B en W een voor keur gaf aan Fuchs, die beter in staat zou zijn de nieuwste ontwik kelingen in de kunst in een zeer vroeg stadium te tonen. Mevr. Luimstra zei ten slotte, dat er geen sprake is van nationalisatie van het Stedelijk Museum. Over de functie van het museum zei ze, dat het zich niet zou moeten aanpassen aan de smaak van de massa. „Het museum mag zeker elitair zijn", al dus de wethouder, „maar dan zo breed mogelijk elitair. Bovendien moet het allemaal spannend zijn en blijven". Daarover zijn alle fracties in de Amsterdamse gemeenteraad het eens. Wim van Beeren, die thans direc teur is van het museum Boymans van Beuningen in Rotterdam, was maandagavond niet in de raadszaal aanwezig, evenmin als zijn concur rent Rudi Fuchs. Beeren wilde overigens geen commentaar geven op zijn benoeming totdat hij, na al le onzekerheid, de bevestiging daarvan in handen heeft. n Jan Kok; di t/m z Charousko Oude Rijn la, gouaches van Paula van der Weerdt-Schmit, t/ m 15/2; dag. van 12-22 uur. Lakenhal - Oude Singel, Leidse ate liers V: werk van Aad van Houwelin- gen, Fransje Krol en Rudolf Smeets, voorts: Maastrichts aardewerk, tot 3/ 3; di t/m za van 10-17 uur. zo van 13-17 Waaggebouw - Aalmarkt, presentatie nieuwe aankopen Kunstuitleen, t/m 9/2; di t/m vr 10-18 uur, za van 10-17 De Oude Rijn - Stille Mare 4, Johan nes Schimmer, olieverf, gouache, tot 18/2; di t/m za 10-18 uur, do tot 21 uur, zo 11-18 uur, ma van 12-18 uur Stichting Burcht - grafisch werk en advertenties van Hans Koetsier, tot 10/2; woe t/m zo van 12-17 uur. Odessa - Hogewoerd 18, foto's van Willem Neuteboom, t/m 30/3. Galerie Denise Stephan - Bakker- steeg, schilderijen en prenten van Frans de Haas, tot 24/2; vr, za en zo van 13.30 tot 17.30 uur. Nederlandse Ver. van Huisvrouwen - Caeciliastraat 18, zeefdrukken van Anneke Kok en beeldend werk van Jozefien Verbiest, tot 9/3; za en zo van 12-16 uur. Warmond Mariënhaven - brooddeegfiguren Car- la Pont thema 'Circus', tot eind febr. Galerie de Pomp - Dorpsstraat, Frigit- te Holster, gemengde batik technie ken, Cor Stooff en Liesbeth de Rei ger, keramiek, tot 28/2; woe, do,'vr, 14-16 u eook v 110-12 u Het Oude Raadhuis - Dorpsstraat, Henny Rotteveel-Verstraate, romanti sche paneeltjes in olieverf, tot 28/2; woe, do en zo van 14-16 uur, za van 11-16 uur. Leiderdorp Muzenhof - gouaches en etsen van Margot de Jager, tot 6/2; ma t/m vr 14- Wassenaar Auberge De Kieviet - Stoeplaan, teke ningen en aquarellen van Addi Kub- Noordwijkerhout Bibliotheek - beelden, aquarellen en olieverfschilderijen van Margreet Po- lanen, tot 15/2; tijdens openingsuren bibliotheek. Gould-collectie op zicht LONDEN (AP) - In Londen zijn de kijkdagen begonnen voor de Gould-collectie die op 24 april in New York bij Sotheby's onder de hafher zal komen. Pronkstuk van de collectie is een uit november 1889 stammend landschap van Van Gogh, dat naar verwachting tussen de 8 miljoen en 10 miljoen dollar (30 35 miijoen gulden) op zal brengen. Het doek maakte deel uit van de collectie van wijlen Florence Gould, de weduwe van de Ameri kaanse spoorweg-erfgenaam Frank Jay Gould. De opbrengst van de totale Gould-collectie van impressionisten zal waarschijnlijk rond de 25 miljoen dollar liggen. Daarmee zou de collectie van 200 schilderijen alle veilingrecords breken. LEIDEN - Met concerten in Amster dam (Concertgebouw) en Leiden (Ka pelzaal) maakt de concertpianist Mare Ponthus zijn debuut in Nederland. Op vrijdag 8 februari is hij te beluisteren in het K&O-gebouw in Leiden. Hij zal werken van Mozart (Sonate in c; KV 457), Chopin (Sonate, opus 58 en de Po- lonaise-Fantaisie, opus 61) en Prokovjev (Sonate nr. 8 in Bes, opus 84) ten gehore brengen. Een foto van hoofdrolspelers met auteur en regisseur. Achterste rij v.l.n.r. Casper de Boer (Peter), Harry Mulisch, Johnny Kraaykamp (Cor Takes) en Huub van der Lubbe (Fake Ploeg). Daarvoor Monique van der Ven (Truus/Saskia), regisseur Fons Rademakers en Derek de Lint (Anton). (foto anp) ALMERE De verfilming van het boek ,De Aanslag' van Harry Mulisch begint morgen in Almere. Fons Ra demakers heeft de produktie en regie op zich geno men en Derek de Lint, Monique van de Ven en John ny Kraaykamp spelen de hoofdrollen. Theo van de Zande verzorgt het camerawerk. De roman De Aanslag is in 1982 gepubliceerd en beleeft nu, nog geen drie jaar later, haar veertiende druk. Het boek begint met een aanslag op een inspec teur van politie in 1945. De man wordt doodgeschoten en neergelegd voor het huis van Anton Steen wijk, de hoofdpersoon van het boek. Vervolgens beschrijft Mujisch de consequenties die deze aanslag heeft voor de rest van het leven van Anton Steenwijk. Het ver haal eindigt 37 jaar later, tijdens de vredesdemonstra- tie in Amsterdam. Mare Ponthus Rademakers kwam op het idee om het boek te PERFORMING POËT - De dichteres verfilmen door een tip van de Belgische schrijver Hu- Pamela CoevMts treedt vanavond op go Claus. Een van de eerste acties die hij ondernam, .n Scarabée. Veronica maakt weer op- was met v„f cameraploegen naar Den Haag gaan om in elk geval van goede beelden van een massale vre desdemonstratie verzekerd te zijn. Tot ieders grote verbazing blijken er namelijk geen bruikbare beelden van 'Amsterdam' te bestaan. Toen beelden al waren geschoten en het een tijdje rustig was rond de film, werd City Produktiedienst opgekocht door de Cannon-groep. Daarom wordt de film nu uiteindelijk door Cannon-City Produktiemaat- schappij BV geproduceerd. Op de vraag aan Harry Mulisch of hij niet bang is dat er in zijn boek soortgelijke veranderingen kunnen worden aangebracht als bij Marga Minco met Het Bit tere Kruid het geval was, antwoordt hij: „Gerard Soe- teman heeft het scenario geschreven en dat is door mij en Fons Rademakers grondig doorgespit. En het is werkelijk fantastisch geworden. Bovendien bestaat een boek uit taal en een film uit beelden. Alleen de dialoog is tekst, en die wil ik dan ook zien, daar word ik op aangesproken. Zo'n blunder als De Jonge bij Marga Minco heeft gemaakt kan Fons Rademakers niet eens maken, daarvoor is hy te oud en te wijs". Naast Almere wordt een belangrijk deel van het boek in Soest opgenomen. Het is de bedoeling om de film eind november wereldwijd uit te brengen, want ook het boek is inmiddels vertaald in het Frans, Noors, Italiaans en Engels. Lou Landré in de catacomben 'Krapp's laatste band' van Samuel Beckett door Lou Landré (Haagse Comedie). Vertaling: Jacoba van Velden. Gezien in de catacomben van de Koninklijke Schouwburg op 4 februari. DEN HAAG Het stadium van het uitzichtloze 'Wachten op Go- dot' is voor de zeventigjarige Krapp al lang verleden tijd. Zijn beste jaren, "toen er nog een kans op geluk bestond", zijn zin loos voorbijgegaan en zyn eigen Godot is niet gekomen, noch in de vorm van erkenning, noch in de vorm van menselijk contact. Zijn schrijversloopbaan hield op na zeventien verkochte exempla ren en een kortstondige verliefd heid bleek al even weinig kans op succes in zich te dragen. Ge plaagd door een moeizame stoel gang en een gebrekkig contact met de buitenwereld heeft hy zich in zijn kamer teruggetrok ken met als enige gezelschap een oude taperecorder, waarmee hij herinneringen van vroeger op roept om die vervolgens op een nieuwe band van commentaar te voorzien. Zijn pessimisme en misschien zelfs nihilisme zijn echter omgeslagen in een niet van humor ontblote berusting. Hij heeft zich erbij neergelegd, dat zijn leven zich nooit in het heden heeft afgespeeld, maar slechts uit een aaneenschakeling van dromen en herinnerings beelden bestond. In 'Krapp's laatste band', een monoloog voor een acteur en een taperecorder, toont Beckett zich van zijn mildste zijde, maar te vens blykt deze verpersoonlij king van het avant-gardetoneel hier een naturalist, die een minu tieus uitgewerkt spel speelt met het conventionele acteurstoneel. In zijn tekst laat hij niets aan het toeval over: elk detail van de ens cenering en zelfs de lengte van de stiltes werd uitdrukkelijk voorgeschreven. Hy heeft echter niet kunnen voorzien, dat een kwart eeuw later in de kelders van de Haagse schouwburg de ideale entourage voor dit stuk gevonden zou worden in stoffige, bekalkte gewelven met nissen, leidingen en verwarmingsbui zen. In zo'n omgéving wordt de terugkeer naar het door de au teur zelf gewilde naturalisme functioneel. Het publiek, zich daar in Krapps vervallen woning en is gedurende een klein uur getuige van diens mis lukte leven. Beckett's spel met de theatrale middelen, door Lou Landré met een opmerkelijk ge voel voor perfectie naar deze om geving vertaald, verliest zelfs de schijn van het theatrale en gunt de toeschouwer een kort mo ment v^n inzicht in een uitzicht loosheid die de zijne niet is. Schokkend is de confrontatie niet, daarvoor zorgen zowel de humor van Beckett als het door Landré opgeroepen gevoel van intimiteit. Een verrassende thea terervaring biedt de gang naar Den Haag echter wel. Een pretti ge verrassing zelfs. PAUL KORENHOF Willinks trekken 80.000 kijkers ARNHEM (ANP) - De begin no vember vorig jaar in het Arnhems gemeentemuseum geopende Carel Willink-tentoonstelling heeft in to taal ruim 80.000 bezoekers getrok ken. Nooit eerder in de geschiede nis van het museum heeft een ex positie in korte tijd zo veel publiek getrokken. De Willink-tentoonstelling be leefde zondag haar laatste dag. Drie maanden lang liepJiet vrijwel dagelijks storm voor de expositie, de eerste van enige omvang sinds de dood van de magisch-realisti- sche schilder in 1983. Er waren ruim vijftig werken te zien, waar onder enkele schilderijen die zel den of zelfs nog nooit eerder wer den geëxposeerd.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1985 | | pagina 17