Jalta: Stalin kreeg macht haast cadeau Onderwijs van de toekomst op NOT Küng: Vaticaan zal tegenover vrouwen onderspit delven Reportage De dag dat de kaart van Europa voorgoed veranderde PAGINA 6 MAANDAG 4 FEBRUARI 1985 Het was, schreef Winston Churchill, „een beschutte strook sobere Riviera": Jalta op de Krim, begin februa ri 1945. De Tweede Wereldoorlog was nog in volle gang, maar het einde was in zicht. De leiders van De Grote Drie - Stalin, Roosevelt en Churchill - zouden bijeen komen voor de vaststelling van een geallieerd beleid, dat na de Duitse capitulatie de kaart van Europa defini tief zou veranderen en ook in het Verre Oosten nieuwe scheidslijnen teweeg zou brengen. Jalta, aan de Zwarte Zee, nog maar tien maanden tevoren door de Duitsers verlaten, markeert een wending in de verhouding tussen de bondgenoten, die be zig waren nazi-Duitsland en Ja pan te overmeesteren. De twee westelijke mogendheden heb ben in Jalta gefaald: de gevolgen daarvan tekenen veertig jaar van uiterst moeilijke en vaak kritieke verhoudingen tussen Oost en West, met Europa als inzet. In Jalta was de toekomst van Polen het voornaamste onder werp van gesprek. De reeds doodzieke Amerikaanse presi- door Henk Kolb dent Roosevelt en de zich onder weg wat koortsig voelende Brit se regeringsleider besloten op af spraken met Stalin te vertrou wen, want betoogde deze bij het uitbrengen van een heildronk op hun onderneming niet: „In een alliantie moeten de bondgenoten elkaar niet bedriegen". Welis waar sloeg dit vermoedelijk meer op zijn vrees dat de Britten en Amerikanen achter zijn rug tegen hem zouden samenspan nen, maar zijn gesprekspartners beschouwden het ook als een soort beginselverklaring van Sowjet-zijde. Argeloos? Naïef? De Poolse toekomst was eigen lijk in Teheran, bij de topconfe rentie van De Grote Drie, eind november 1943, in beginsel al ge regeld. Churchill: „Na deze oor log in Europa, die in 1944 zou kunnen aflopen, zou de Sowjet- Unie overweldigend sterk zijn en Rusland zou grote verantwoor delijkheid dragen voor elke be slissing die het nam ten aanzien van Polen. Persoonlijk dacht ik dat Polen misschien naar het Westen zou kunnen opschuiven. Als Polen op enkele Duitse tenen zou trappen, was daaraan niets te doen, maar er moest een sterk Polen zijn. Polen was een nood zakelijk instrument in het orkest van Europa". Lucifers Met behulp van drie lucifers demonstreerde Churchill aan Stalin hoe zo'n beweging west waarts denkbaar was. En uit drukkelijk buiten de Poolse re gering in ballingschap te Londen om, besloten beiden na te gaan of met Roosevelt een soort beleid van de Grote Drie kon worden vastgesteld, waarbij Polen zou worden 'geadviseerd' dat te aan vaarden: nieuwe grenzen moes ten er komen. Wat er in het oos ten van het land afging, kon er wellicht in het westen bijkomen. Polen speelde in Churchills ge dachten over een neutrale Do- nau-confederatie van Oostenrijk- Hongarije-Beieren en nog wat stukken Duitsland een centrale rol. Het was een idee dat Stalin snel onder de tafel werkte, om dat het de Sowjet-Unie weer ach ter zijn eigen grenzen zou indam men. Voor de Sowjet-Unie was Po len simpelweg de springplank waar aanvallen op haar territoir waren begonnen. De westelijke mogendheden hadden alle be grip voor Russische territoriale eisen, die zijn grenzen voorgoed zouden beveiligen. Duitsland moest worden opgesplitst en ontwapend. Roosevelt kwam naar Jalta in de vaste overtuiging dat er voor na de oorlog nog wel een wereld te bedenken viel waarin de VS, China, Groot-Brittannië en de Sowjet-Unie, ieder met overwe gende aandachtsgebieden, 'de vier politiemannen' zouden zijn. Churchill had het over 'de drie machten' die richting moesten geven aan de toekomst van de wereld: zwaar bewapend en eensgezind. Het Amerikaanse staatshoofd wees Britse pogin gen om voor Jalta een gezamen lijke strategie te ontwerpen geir- riteerd van de hand. In doorsnee lijkt Stalin vol gens de verslagen de meest ge- slepene van het drietal. Hij wist natuurlijk dat de VS na het einde van de oorlog in Europa vervol gens nog Japan moesten ver slaan en wilden dat de Sowjet- Unie (niet met Japan in oorlog, formeel) aan die strijd zou gaan deelnemen. Hij zette de anti-ko lonialist Roosevelt tegenover een Brittannia, dat moeite genoeg zou hebben na de oorlog nog iets van wereldmacht te redden, in de veronderstelling dat Moskou zodoende op den duur begerens waardige macht over Europa zou toevallen, omdat de VS hun troe pen daar binnen twee jaar na de capitulatie wilden weghalen. Warschau Vanwege de Duitse inval in Polen hadden de Britten Hitier in 1939 de oorlog verklaard, en het moest volkomen duidelijk zijn dat dit land dus niet zonder meer aan de Sowjet-Unie en haar politieke systeem kon worden overgeleverd. Maar dat is wel ge beurd en de bondgenoten beloof den elkaar zelfs nog grote trouw, toen in Londen en in Washington gaandeweg duidelijk was dat Stalin met Polen geheel eigen bedoelingen had. In Warschau waren de kanon nen van het Rode Leger aan de andere zijde van de Vistula al te horen, en dat was voor de Polen het sein om in opstand te komen tegen de Duitse bezettingstroe pen. Zij veronderstelden hulp te zullen krijgen van buiten, maar al hun smeekbeden ten spijt staakten de Russen hun opmars voor Warschau en bleven wach ten tot het verzet was uitgeroeid. Stalin weigerde botweg Ameri kaanse bommenwerpers, die voorraden hadden kunnen af werpen, op zijn grondgebied te laten landen, alle dringende tele grammen van Roosevelt en dienst te bewijzen: zij roeiden een groep onafhankelijke Polen uit. Maar voor de drastische geza menlijke boodschappen en drei gementen met het stilleggen van westelijke hulp, die Churchill naar Stalin wilde sturen, voelde Roosevelt niets. Het zou niet gunstig zijn voor de verdere vooruitzichten in de oorlogvoe ring, telegrafeerde hij naar Lon den. Dat wilde zeggen: Rusland was voor de VS belangrijker als mogelijke bondgenoot straks te gen Japan. En omdat Stalin niets van doen wilde hebben met de bannelingenregering in Londen, had hij ruimschoots de gelegen heid een groep Polen in Lublin die hij onder de duim had in het vacuum op te stellen. Nog voor Jalta was Churchill begin oktober 1944 naar Moskou gereisd. Met Stalin heeft hij daar, snel schrijvend op een kladje, in een handomdraai een stuk Oost- Europa en een deel van het Mid- dellandse-Zeegebied, met zijn opzichtige Britse belangen, tus sen Oost en West verdeeld. „Al les was geregeld in dezelfde tijd die nodig was om het op te schrijven", aldus de premier. Hij vroeg zich nog wel even af of het niet wat slordig leek, zulke be slissingen over het lot van mil joenen mensen op zo'n manier te nemen, en stelde voor het kladje maar te verbranden. „Nee, hou het maar", zei Stalin. Kaviaar Tegen deze achtergrond begon op 4 februari de bijeenkomst te Jalta. De sfeer van overweldigen de hartelijkheid en wederzijdse vriendschap, die Churchills be zoek aan Moskou nog had gete kend, en zijn blijdschap over de grote hoeveelheden kaviaar die Stalin stiekem in zijn bagage liet stoppen, hadden plaatsgemaakt voor zorg over verdeeldheid tus sen de grote geallieerden. Churchill had sombere voorge voelens die maar ten dele terecht Het Vaticaan zal het conflict met vrouwen over hun rechten in de Rooms-Katholieke Kerk al leen maar kunnen verliezen, ver wacht de Zwitserse rooms-ka- tholieke theoloog Hans Küng, aan wie vijfjaar geleden na moei lijkheden met de Vaticaanse con gregatie voor de geloofsleer de kerkelijke leerbevoegdheid werd ontnomen. De emancipatie van de vrouw in de kerk, zei Küng in een vraaggesprek, kan alleen worden tegengegaan door alle vrouwen uit de kerk te zetten. Dat zal niet gebeuren, ook al om dat de vrouwen feitelijk de trouwste groep binnen de kerk zijn. Volgens Küng zijn zelfs oudere. meer conservatieve vrouwen zeer gevoelig geworden wat hun plaats in de kerk betreft. Zij zien niet in, dat alleen jongens mis dienaar kunnen zijn. De theoloog beoordeelt de manier waarop in zijn kerk met de rechten van vrouwen wordt omgesprongen als een uiting van het Vaticaanse streven naar 'restauratie' (het te genovergestelde van vernieu wing) van de kerk. Küng roerde in dit verband ook moreel-ethische kwesties aan. Zo vertelde hij, dat bisschoppen voortdurend onder druk worden gezet om het gebruik van voor behoedmiddelen onder alle om standigheden af te wijzen. "De kerk", zei Küng, "huichelt als ze waren. Nors maakte hij zijn Amerikaanse vriend begin ja nuari deelgenoot van zijn stem ming: „Dit zou wel eens een ver reikende conferentie kunnen worden, op een ogenblik dat de Grote Bondgenoten zo verdeeld zijn en de schaduw van de oorlog zich langer voor ons uitstrekt. Voor het moment denk ik dat het eind van deze oorlog wel eens te leurstellender zou kunnen blij ken dan dat van de laatste". Niet zeker van het gerief op de Krim, had Churchill bovendien broodjes meegenomen voor de acht uur lange autorit van het vliegveld Saki naar Jalta. Hij had daar grote spijt van, toen bleek dat Molotov, Stalins minister van buitenlandse zaken, halverwege de reis voor somptueuze ravitail lering had gezorgd. Vanwege die broodjes hebben we daarvan niet zo veel kunnen eten, legde hij ja ren later in zijn memoires vast. Hoe dan ook waren de Russen erop uit het hun gasten naar de zin te maken. Een van de Britten merkte op dat een aquarium in het Vorontzov-paleis waar zij wa ren ondergebracht, wel planten bevatte, maar geen vis. Twee da gen later arriveerde een zending goudvissen. En nadat de Engel sen nota hadden genomen van het feit dat in de cocktails geen citroenschilletjes waren ver werkt, bleek reeds de volgende ochtend in de hal van het hotel een vruchtdragend citroen- boompje te staan. Atoombom Het krijgsgebeuren was echter nog lang niet voorbij. Roosevelt, schatte dat de oorlog in het Verre Oosten nog anderhalf jaar zou duren. Stalin had berekend dat tot dan toe zes tot acht miljoen Duitsers waren gedood, en dat daar nog twee miljoen bij zouden komen voordat de overwinning in Europa een feit was. De eerste proef met een atoombom zou pas vijf maanden later worden geno men. Op 4 februari werd Berlijn onder een deken van brandbom men bedolven. In de nacht van 13 op 14 februari zou Dresden worden vernietigd, omdat Roo sevelt en Churchill bewijs wil den leveren van westelijke steun voortdurend tegen de abortus ten strijde trekt - die inderdaad een kwaad is - maar tegelijk het gebruik van voorbehoedmidde len als een soort doodzonde be stempelt". Poster. Naar aanleiding van het komende pausbezoek aan Nederland heeft de 'Werkgroep Katholieke Jongeren' een poster gedrukt "om uiting te geven aan de positieve gevoelens van veel mensen die blij zijn met zijn komst". "Dit is een initiatief van jonge mensen, die vanuit een po sitieve achtergrond iets con structiefs willen ondernemen om een bijdrage te leveren aan het welslagen van het bezoek", schrijft voorzitterKees Koop voor een Russisch offensief dat op 12 januari was begonnen. Sta lin had om Dresden gevraagd, ter vereenvoudiging van het plan om Polen naar het Westen te ver leggen. Het kostte 135.000 doden, onder wie veel kinderen in car navalspakjes. Churchill, die met het kladje van zijn Moskouse bezoek in de hand, in het Mediterrane gebied min of meer de vrije hand had gekregen en in Athene bij het uitbreken van de burgeroorlog zijn troepen had ingezet tegen de communisten, kon Oost-Europa niet redden. „Het gaat de macht van dit land te boven", zo noteer de hij in een kabinetsstuk, „om te voorkomen dat allerlei dingen momenteel in elkaar storten. De verantwoordelijkheid ligt bij de Verenigde Staten, en mijn ver langen is hen alle steun te geven waartoe wij bij machte zijn. Als zij zich niet in staat achten iets te doen, moeten wij de zaken op hun beloop laten". Democratie Roosevelt, geen schaduw meer van zijn robuuste zelf, een sterk vermagerde man in een rolstoel met een deken over de knieën, vond dat de VS in Europa na de oorlog op de lange duur niets te zoeken hadden. Hij geloofde Sta lin en veronderstelde dat als Amerika maar alle steun gaf die het kon verlenen, zonder om een tegenprestatie te vragen, de dic tator die miljoenen van zijn eigen landgenoten naar het graf had gejaagd toen er nog helemaal geen oorlog was, op grond van 'noblesse oblige' van expansie zou afzien. Maar al te graag tekende Stalin mee onder de in typische Roose- velt-retoriek vervatte 'Verklaring over Bevrijd Europa', waarin al leen maar stond dat alle volken het recht hadden de regerings vorm te kiezen waaronder zij wil den leven. Wat Polen betreft le verde het beraad niet meer op dan de vage verzekering dat in dat land alle democratische en anti-nazi-groeperingen aan ver kiezingen mochten deelnemen. Roosevelt negeerde het Britse man van de werkgroep. Voor wie zo'n poster wil hebben is hier het adres van de werk groep: postbus 101, 6940 AA Di- dam. Celibaat. Het 'Landelijk werk verband voor gelijkberechtiging van gehuwde en ongehuwde priesters' wil, dat op de door de paus aangekondigde bisschop pensynode (einde dit jaar) het verplichte celibaat voor priesters ter sprake wordt gebracht. Het werkverband noemt het te kort aan verplicht celibataire priesters in de kerk een steeds nijpender probleem. Vooral zou de synode zich moeten bezinnen op de vraag hoe de kerk de celi bataire levensstaat - die in een verlangen van internationaal toe zicht. En daarmee was het lot van Polen bezegeld. Slechts iets meer dan een maand verstreek voordat Molo tov de geallieerde verkiezings commissie voor Polen liet weten dat de stembusstrijd naar Sow- jet-voorbeeld zou worden geor ganiseerd. En Roosevelt riep woedend uit dat Stalin elke be lofte die hij in Jalta deed, had ge broken. Vervolgens begaf hij zich naar Palm Springs iq, Geor gia. Tegen een journalist ver klaarde hij nog dat Stalin hetzij de zaken in Rusland niet meer in de hand had, of geen man van zijn woord was. Roosevelt stierf op 12 april 1945. Hoewel zijn geheel onvoorbe reide opvolger Harry Truman omtrent de Russen geen enkele illusie koesterde, zette hij zijn militaire bevelhebbers in West- Europa niet tot spoed aan bij hun opmars in Duitsland. Berlijn in nemen zou volgens generaal Bradley 100.000 Amerikaanse slachtoffers kosten, Pattons tanks werden uit Tsjechoslowa- kije teruggeroepen, Eisenhower wilde ten koste van alles de sa menwerking met het Rode Leger handhaven. Want de eindstrijd tegen Japan moest nog komen en daarbij waren de Russen no dig. Averell Hamman, speciale af gezant van de Amerikaanse pre sident voor de contacten met de Geallieerden, berichtte veront rust dat 'tegen het eind van de volgende winter' half en mis schien wel heel Europa commu nistisch zou kunnen zijn. De bij verkiezingen op 25 juli aan de kant gezette premier Churchill maakte de Koude Oorlog een of ficieel feit in een legendarische rede voor de Fulton Universiteit: „Van Stettin in het Baltische tot Triest in het Adriatische is een ijzeren gordijn over het conti nent neergedaald. Achter die lijn liggen alle hoofdsteden van de oude staten van Centraal- en Oost-Europa in wat ik moet noe men de Sowjet-sfeer, en alle zijn in de een of andere vorm onder worpen niet aan Sowjet-invloed alleen, maar aan een zeer grote en in vele gevallen toenemende mate van controle uit Moskou". decreet van het Tweede Vati caans Concilie een Godsgave wordt genoemd - voor haar priesters verplicht kan stellen. Naar schatting zijn er in Neder land ongeveer 2000 gehuwde priesters, zo deelt het werkver band mee. Uit een onderzoek bleek, dat ruim tweederde van hen nog steeds pastoraal werk zaam zou willen zijn. Eind augus tus wordt in Rome een interna tionale synode van gehuwde priesters gehouden. Uit Neder land zullen daar vijftien af gevaardigden heen gaan. Afscheid. Op vrijdag 15 februa ri zal ds. A. de Haan in het Ge meentecentrum te Oegstgeest af scheid nemen als secretaris bin UTRECHT (GPD) - Het gebruik van computers in het onderwijs zal centraal staan op de Nationale On derwijstentoonstelling 1985 die van morgen tot en met zaterdag 9 februari in de Utrechtse Jaarbeurs hallen zal worden gehouden. De beurs is een om de twee jaar terug kerend verschijnsel. Die van 1985 is groter dan ooit tevoren: 277 ex posanten presenteren hun produk- ten op een oppervlakte van bijna 14.000 vierkante meter. Luidruch tig zullen ze hun koopwaar aanprij zen: van schoolreisjes tot speeltoe stellen, van theater make-up tot publikaties over de kortsluitanker- motoren. Op deze enorme onderwij sker- mis verdringen allerlei fabrikan ten, actiegroepen, adviesbureaus, organisaties en instanties zich om de gunst van de onderwij sconsu- ment. De overheid geeft in deze sector jaarlijks 25 miljard uit. Hon derdduizenden mensen verdienen er hun brood mee, miljoenen Ne derlanders gaan naar school of stu deren 's avonds thuis. Naarmate de mensen meer vrije tijd krijgen, neemt het volgen van onderwijs een steeds belangrijker plaats in als middel om die vrije tijd zinvol te besteden. Voor die miljoenen mensen zijn leermiddelen, boeken, gebouwen, leerplannen en exa mens nodig. Bij de inrichting van het onder wijs speelt een'flinke dosis (levens beschouwelijk) idealisme niet zel den een belangrijke rol. De kwali teit van het onderwijs is iets om je druk over te maken. Maar wat kwa liteit dan precies is, daarover zul len we het nooit eens worden. Zo kan het gebeuren dat op de NOT '85 de vrienden van het gym nasium een (achterhoede?) ge vecht voeren om de puur intellec tuele vorming van jongeren in stand te houden. Een argument: de talen Grieks en Latijn zijn toch veel nuttiger dan bijvoorbeeld te kenen en muziek.... Heel anders denken de voorstanders van de middenschool over de inrichting van het onderwijs. Zij komen aan bod hl het informatiepunt experi menten middenschool. Op de NOT '85 staan zij aan zij de vereniging van scholenbouwers, het ponypark Slagharen, de onder- wijsvakbonden, de vereniging voor vrije opvoedkunst, de streek VW voor de zuid-west Veluwe en Lego, in de hoop gebouwen, com puterkampen, lidmaatschappen, idealen, natuurschoon of speel goed aan de man of vrouw te bren gen. Hier en daar vult men elkaar aardig aan: de potlodenfabriek Bruynzeel en de vertegenwoordi ger van electrische puntenslijpers, de computerfabrikant Apple en de soft-ware ontwikkelaars. Software Het thema van de NOT '85 is de plaats van de computer in school en maatschappij. Niet de appara ten zelf, maar de gebruiksmoge lijkheden ervan zullen centraal staan. De soft-ware dus. Computer fabrikanten leveren behalve de ap paratuur soms ook de program ma's om het spul te gebruiken. Het aanbod van de fabrikanten is nood zakelijkerwijs erg beperkt. Elk land, elk schooltype, elk niveau en elk vak vraagt zijn eigen program matuur. Wil men leerlingen ver trouwd maken met de moderne techniek en tegelijkertijd die tech niek gebruiken om andere vaardig heden aan te leren, dan zal de ko mende jaren een hele berg soft-wa re ontwikkeld moeten worden. De eerste aanzetten daartoe zijn op de NOT al te zien. Het Centraal Instituut voor Toetsontwikkeling maakt programma's voor het op stellen en nakijken van proefwer ken. Uitgeverij Malmberg brengt Nederlandstalige, leerzame en toch Kinderen zijn dol op computers. nenland van de Raad voor de Zending van de Hervormde Kerk. Hij is met pensioen gegaan en woont nu in Hilversum. Ook de avonddienst van zondag 24 fe bruari in het Gemeentecentrum zal in het teken van zijn afscheid staan. In 1973 werd ds. De Haan zen dingssecretaris. Aanvankelijk was hij gemeentepredikant, eerst in Hansweert en later in Almelo, en daarna achtereenvolgens se cretaris van de Nederlandse Zen dingsraad en de zendingsraad in Zaïre (toen nog Congo). Toen ds. De Haan als zendingsse cretaris in Oegstgeest werkte, mocht ook de plaatselijke kerk steeds op zijn inzet rekenen. Zo gif ACHTERGROND leuke computerspelletjes. In de stand van fabrikant Apple zijn pro gramma's te zien voor het leren van Franse werkwoorden en het geven van natuurkunde onderwijs. De firma Valiant brengt een le vensgrote electronische schildpad op de markt. Het beest reageert op een computer die geprogram meerd is met de taal LOGO van de Amerikaanse computergoeroe Seymour Papert. Oorspronkelijk is de schildpad in LOGO een klein fi guurtje dat op het beeldscherm op bevel bewegingen uitvoert. Lagere schoolkinderen leren spelender wijs met de moderne techniek om te gaan door deze 'turtle' over het scherm te laten lopen. De grote schildpad, die niet over het scherm maar -bestuurd via een kabel of in- fraroodstraal- door de huiskamer loopt, is bedoeld voor nog kleinere kinderen. Toch zijn het niet meer dan wat aanzetten. Iedereen is het erover eens dat er nog veel te weinig soft ware voor het onderwijs is. En zon der die soft-ware zijn computers waardeloos. Het heeft geen enkele zin om alle scholen micro-compu ters te geven als er onvoldoende programma's zijn om die dingen te gebruiken. Beslissers De bezoekers van de nationale onderwijstentoonstelling zijn doorgaans vooral schoolleiders, docenten en onderwijsambtena- ren. Die mensen zijn voor de pro ducenten van onderwijsmateriaal belangrijk: het zijn de zogenaamde 'decisionmakers' (beslissers). Hun aanwezigheid is de reden van een vervroeging van de NOT van de maand mei naar februari. Dat is ge beurd op verzoek van de educatie ve uitgeverijen. Die stelden dat in de maand mei de belangrijkste be slissingen over de aankoop van nieuwe leerboeken voor het vol gende schooljaar al gemaakt zijn. In februari is men zich nog aan het oriënteren, zodat deze maand bij uitstek geschikt is voor de fabri kanten en ujtgevers om hun spul len nog eens onder de aandacht van onderwijsgevend Nederland te brengen. Voor de leerlingen en hun ou ders is de NOT interessant om een indruk te krijgen van wat er te koop is in onderwijsland. Bij el kaar zullen de talrijke opstellingen waarin computers een rol spelen, een aardige indruk geven van de klas in het jaar 2000. In de ontwik keling naar de school van de 21ste eeuw kan de Nationale Onderwijs tentoonstelling een aardige rol spe len als periodieke weerspiegeling van de stand van zaken. De tentoonstelling wordt gehou den in de Bernhardhal van de Jaar beurs in Utrecht. De openingstij den: dinsdag 5, donderdag 7 en vrijdag 8 februari van 09.30 tot 17.00 uur, woensdag 6 februari van 09.30 tot 20.00 uur, zaterdag 9 fe bruari van 09.30 tot 16.00 uur. (GPD) ging hij regelmatig voor in kerk diensten (ook buiten Oegstgeest) en was hy een tijd voorzitter van de hervormde centrale kerke- raad. Ook hield hij zich enthou siast bezig met het samen op weg gaan van hervormden en gerefor meerden in Oegstgeest. Op 4 februari 1945 kwamen te Jalta op de Krim de leiders van de drie wereldmachten Groot-Brittanië, de VS en de Sowjet-Unie bijeen. De foto van Churchill, Roosevelt en Stalin (v.l.n.r.) ontbreekt in geen geschiedenisboek. (fotoGPD)

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1985 | | pagina 6