Het lustrum der apathie
H
M
M\
99
av?\
Vrouwenstudie
profiteert van
kinderziekten
ZATERDAG 2 FEBRUARI 1985
PAGINA 19
De Leidse universiteit viert donderdag haar 410-jarig bestaan. Een lustrum dat
gebukt gaat onder bezuinigingen en apathie. Niettemin is er sprake van beweging.
Op het gebied van vrouwenstudies, maar ook op biotechnologisch terrein. Drie
verhalen over een jarige die zich onder de druk van de overheid vandaan probeert
te worstelen.
door Saskia Stoelinga
I De viering van het 400-jarig bestaan, tien jaar geleden. Van bezuinigingen was toen nog geen sprake. Sindsdien is er op de Leidse universiteit veel veranderd.
ij Waarschijnlijk heeft geen weten
schapper bij het 400-jarig bestaan
I van de Leidse universiteit voor
zien dat de universiteiten nog eens
zö krap in het geld zouden komen
j te zitten. Nu, precies tien jaar na
;i dat illustere jubileum, zijn bezuini-
gingen aan de orde van de dag. En
het eind is nog niet in zicht. Toch
komt men daartegen nauwelijks in
opstand. De laatste jaren kenmer-
ken zich eerder door apathie.
j Het 410-jarig bestaan van de Leidse
j universiteit wordt echter aangegrepen
om daarin verandering te brengen. In de
slag om studenten worden er allerlei
ji nieuwe studierichtingen bedacht. Be-
Ij drijven die blijk geven met de universi-
I teit te willen samenwerken, worden met
j hoorngeschal binnengehaald en bij elke
minieme vordering in een onderzoek is
1 er wel een professor die aan voorlichting
doet. De universiteit verandert; na 410
jaar lijkt de, in het verleden telkens weer
gerestaureerde ivoren toren bewust te
j worden opgeblazen.
Van petje wisselen
"Universiteit in beweging". Dat is de
doopnaam van de grote manifestatie die
donderdag in de Pieterskerk zal woiden
gehouden. Kosten noch moeite zijn ge
spaard. In een dynamisch uitziend
blauw foldertje maakt de universiteit
het grote publiek duidelijk dat dit dè ge
legenheid is om op een aantrekkelijke
manier kennis te maken met en uitleg te
krijgen over het wetenschappelijk on
derzoek en onderwijs aan de Leidse uni
versiteit. Zo'n honderd vakgebieden en
instellingen laten zien waarmee zij zich
bezighouden. Wie had dat ooit gedacht?
Anno 1985 vinden we de wetenschap
pers achter een marktkraam om hun
waar. aan te prijzen. Ja, dat is even wen-
De eerste grote omwenteling waarmee
de universiteit te maken kreeg was de
Wet Universitaire Bestuurshervorming
(WUB) van 1970. Over deze veelgepre
zen, in wettelijke vorm gegoten demo-
cratiserings- en inspraakregeling, die er
op papier niet onaardig uitzag, is weinig
goeds te melden. De Nederlandse uni
versiteiten waren op deze krachttoer
slecht voorbereid. Bekwame bestuur
ders ontbraken en ontbreken nög. We
tenschappers die in hun onderzoek wa
ren vastgelopen, namen de gelegenheid
te baat om hun werkterrein te verleggen
naar het bestuurlijke vlak. Dat dit 'van
petje wisselen' lang niet altijd succesvol
is geweest, weten we nu.
Bloei, verval, stagnatie en herleving
van de universiteit hangen ten nauwste
samen met het aantal studenten. De ja
ren zeventig waren wat dat betreft vette
jaren. Studenten en geld in overvloed.
Om in de onderwijsbehoefte te kunnen
voorzien moest er in hoog tempo perso
neel worden aangetrokken. Dat de zorg
vuldigheid bij de selectieprocedure nog-
.al eens te wensen liet, het is een feit dat
logisch voortvloeit uit deze haast-je-rep-
je procedure. Men nam onderzoekers
aan van het tweede garnituur, met alle
gevolgen van dien voor de wetenschap.
Ziedaar de problemen, waarvan het
universitaire leven vandaag de dag de
weerslag ondervindt. Het is duidelijk: er
zal orde op zaken moeten worden ge
steld. Dit vooral voor de nieuwe lichting
studenten, die zich optimaal moeten
kunnen ontplooien. Het bedrijfsleven
kan de universiteit daarbij helpen, maar
financiële 'bloedtransfusies' moeten
daarbij voorlopig achterwege blijven.
Eerst moet er zowel door de overheid als
door de universiteit eeh visie worden
ontwikkeld. Anders komt men zichzelf
over tien jaar weer tegen.
Want wat speelt er zoal? Binnen de
universiteit, tussen de wetenschappers
onderling, wordt een hevige strijd ge
voerd. De vraag is: wie vliegt eruit? Van
een tweefasen-structuur is geen sprake.
Geen enkele studierichting beschikt nog
over die tweede fase, die zou moeten op
leiden voor (top)onderzoeker. De stu
denten'volgen nu een opleiding die vlees
noch vis is. Moeten ze generalist worden
of specialist? Niemand weet het.
Strijd i
Van de zijde van het bedrijfsleven is
de eerste kritiek over de gang van zaken
vorig jaar al gespuid. De bureaucratise
ring neemt hand over hand toe. Er kan
geen interview worden afgenomen met
een van 's lands kroondocenten of er
wordt op die bureaucratisering afgege
ven. Vechten voor je eigen winkeltje,
lijkt het devies, terwijl men zich zou
moeten bezighouden met gekwalifi
ceerd onderwijs en onderzoek. Nieuwe
studierichtingen zoals informatica en
bestuurskunde kunnen nauwelijks wor
den bemand. Maar welke toponderzoe
ker wil ook gaan werken in zo'n 'middel
matig' milieu?
Een hele waslijst van structurele pro
blemen, die met geld van het bedrijfsle
ven niet kunnen worden opgelost. De
verlangens en behoeften van de univer
siteiten worden door het moment gedic
teerd. De universiteiten moeten daarom
niet doorslaan, want hun taak bestaat
niet louter en alleen uit het opleiden van
studenten voor het bedrijfsleven. Eerst
moet de hand in eigen boezem worden
gestoken. Wat er tot op heden is ge
beurd, heeft daar niets mee te maken ge
had. Dat was slinks onderhandelen over
bepaalde studierichtingen. Een veredeld
soort kwartetten: als jij dit neemt, krijg
ik van jou dat.
De minister en de universitaire topbe-
stuurders zullen de handen ineen moe-
ten slaan in plaats van als kemphanen !j
tegenover elkaar te staan. Er moet snel I
worden gereorganiseerd, daar is ieder
een langzamerhand wel van overtuigd.
De eerlijkheid gebiedt te zeggen dat
het aan die overtuiging ook bij de Leidse
bestuurders niet ontbreekt. Het afgelo
pen jaar zijn er heel wat taak- profile-
rings- en bezuinigingsplannen de facul
teiten gepasseerd. Maar het tragische is
dat teveel de indruk wordt gewekt dat er
alleen wordt gesnoeid en gekapt, omdat
de minister dat voorschrijft. Een visie,
een roeping om te sturen ontbreekt. Er
wordt geschermd met een handjevol
toponderzoekers en als blinde paarden
schaart men zich achter nieuwe studie
richtingen, het bedrijfsleven en de bio
technologie. Daar schijnen de grote
wonderen vandaan te moeten komen.
Lichtpuntje i
Het is nog te vroeg om de gevolgen
van deze 'revolutie' te voorzien, maar
wel kan worden geconstateerd dat de
vraag wat het beste is voor het weten
schappelijk onderwijs (nog) niet aan de
orde is geweest.
Jammer, want men heeft de tijd mee:
de nieuwe lichting afgestudeerden staat
te trappelen, de studentenaantallen wor
den kleiner en de wil om continuïteit in
onderwijs en onderzoek te brengen is er.
Ondanks al deze problemen toch een
lichtpuntje. Er lijkt een einde te komen
aan de 'blijf-waar-je-zit' politiek. De
Leidse universiteit is zowaar in bewe
ging gekomen. Vol trots meldde een van
de voorlichters afgelopen week dat men-
- dat is het gehele bureau voorlichting
van de universiteit - zoveel respons en
animo voor een lustrumviering niet had
verwacht.
1 r 1 LJ L-Jwl T 1
Bijlage van het Leidsch/Alphens Dagblad
Het heeft enige tijd geduurd voor
dat het plan om een vrouwenstudie
op te zetten voet aan de grond kreeg
bij de Leidse juridische faculteit.
Nu is het zover. Deze maand krijgen
rechtenstudenten voor het eerst de
mogelijkheid om het keuzevak
'Vrouw Recht' in hun studiepak
ket op te nemen. Volgens mr. J.E.
Goldschmidt is de belangstelling
groot. Een gesprek met de Aletta Ja
cobs van de juridische faculteit.
"Voor de andere faculteiten geldt de
wet van de remmende voorsprong",
meent Jenny Goldschmidt, wetenschap
pelijk hoofdmedewerker staats- en ad-
ministratiefrecht. "Tenminste, dat hoop
ik", zegt ze er direct achteraan. "Wij heb
ben van de kinderziektes van andere fa
culteiten in den lande kunnen leren. Zij
hadden een voorsprong, maar doordat
wij hun ervaring konden gebruiken, is'
voor ons de mogelijkheid geschapen om
meteen goed te beginnen".
Eén grote fout is volgens haar, dat
mannen van zo'n 'vrouwenvak' worden
buitengesloten. Gedecideerd meldt ze
dat niemand erbij gebaat is om het op
een vrouwenonderonsje te laten aanko-
deren als een vrouw is ondergedoken in
een opvanghuis en naderhand een zelf
standig bestaan wil gaan opbouwen?
Het is meestal een combinatie van deze
problemen, waarvoor de jurist zich ziet
gesteld".
Er zijn advocaten die nu met deze pro
blemen te maken krijgen, maar daarover
tijdens hun studietijd geen letter hebben
gelezen. Gerichte scholing is daarom ge
wenst. Overigens is in het kader van het
postacademische onderwijs de eerste
nascholingscursus over dit onderwerp al
gehouden. "De belangstelling voor deze
op de praktijk gerichte bijeenkomst was
overweldigend".
De studenten die in februari het vak
gebied 'Vrouw Recht' gaan bestude
ren, zullen niet alleen met de praktijk
worden geconfronteerd, maar ook te ma
ken krijgen met theoretische achter
gronden. Goldschmidt vuurt een drietal
vragen af en hoopt daarmee een indruk
te hebben gegeven. "Hoe zit het in de
liberale filosofie met het recht van de
vrouw; hoe sprong Marx daarmee om en
wat doen de feministen ermee?"
Speuren
Emancipatie in het teken van gelijk-
"Ik geloof dat biotechnologie een
van de meest stormachtige ontwik-
kelingen is die de Leidse universi-
teit heeft meegemaakt. Het geeft de
;i universiteit de kans sterke pionnen
j! te versterken, waar ook de zwakke
pionnen voordeel van hebben. Ge-
j beurt dat niet, dan word je helemaal
j weggeschoven".
"De universiteit verschaft de biotechno
logie in Nederland een goed weten-
i schappelijk klimaat. Er zijn vakgroepen
aanwezig die in de disciplines van de
biotechnologie excellent fundamenteel
onderzoek verrichten: in de medische
j wetenschap, chemische synthese, mo-
noclonale antisystemen en diagnostiek.
In Leiden is dat onder meer gedaan op
de subfaculteiten biologie, scheikunde
'I en medische faculteit".
I "Er is een farmaceutisch centrum waar
medicijnen worden getest en onder
zocht en er is recent een biofarmaceu-
tisch centrum opgezet voor de samen
werking met industrieën en ziekenhui-
zen. Tijdens de reorganisatie van de uni-
versiteit is het onderzoek - op het ge-
j bied van biochemie, celbiologie, micro
biologie, procestechnologie, genetica en
moleculaire genetica dat waarde heeft
I voor de markt en dat al jaren aan de
;i gang is veiliggesteld".
Professor dr. R(ob) A. Schilperoort (46),
onder meer voorzitter van de landelijke
programmacommissie biotechnologie,
en momenteel één van de meest voor
aanstaande Nederlandse geleerden in
deze jonge wetenschap, maakt in enkele
zinnen duidelijk waarom biotechnologie
en de Rijksuniversiteit Leiden (RUL)
een paar apart vormen. Waarom de Ame
rikaanse bedrijven als vliegen op deze
Leidse stroop afkomen.
Lonken mimtaitmmmmammm
Wat de universiteit betreft is het lonken
naar de biotechnologische bedrijven een
beleidsommezwaai, een stap op het glib
berige pad naar de commercie. Schilpe
roort juicht dit desondanks toe. "Het
was vroeger niet oirbaar om je als weten
schapper op de industrie te richten.
Maar als je ambitieus bent als weten
schapper en tot de internationale top wil
behoren moetje wel".
"Leiden is goed geplaatst als science-
partner voor biotechnologische bedrij
ven en heeft duidelijk mogelijkheden.
Er wordt hier bikkelhard gewerkt. Je
moet tenslotte competitie leveren met
Amerika. Er is hier in tien tot vijftien
jaar goed fundamenteel onderzoek op
gebouwd. Als opleidingsinstituut ge
richt op de markt heb je dan een gezon
de basis".
Voor de Leidse universiteit zijn het aan
trekkelijke ontwikkelingen. Centocor en
Molecular Genetics Inc. zullen zich in
het gebied Leeuwenhoek vestigen. Met
twee andere Amerikaanse biotechnolo
gische bedrijven zijn de onderhandelin
gen van de gemeente Leiden over de
vestiging in Leeuwenhoek ver gevor
derd. "Deze bedrijven zijn erg onder-
zoeksgericht. Je kunt er mensen een pri
ma stage laten lopen. Daarnaast is het
mogelijk mensen van de bedrijven in de
universiteit bij te scholen. Dan krijg je
een verdraaid leuke wisselwerking. Zo
kan je de technologische ontwikkeling
van de bedrijven in de USA bijhouden".
Onafhankelijk
Schilperoort verwacht dat de RUL op
contractbasis onderzoek kan gaan doen
voor de zo gewilde bedrijven. Hiervoor
is een stichting Contacten Bedrijfsleven
opgericht. Bovendien is een 'Transfer
punt' in het leven geroepen voor de uit
wisseling van kennis en ervaring met
het bedrijfsleven, zij het dat dit punt niet
specifiek voor de biotechnologische be
drijven is bedoeld.
"Er moet voor worden gewaakt dat de
universiteit in een onafhankelijke posi
tie blijft en niet de pion van het bedrijfs
leven wordt", waarschuwt Schilperoort
echter. "Het is erg belangrijk dat de uni
versiteit sterk fundamenteel onderzoek
uitvoert en niet te veel toegepast onder
zoek. Dat onderzoek zal het bedrijfsle
ven overigens toch liever zelf doen, ook
vanwege de geheimhouding. Houd de
universiteit af van dit soort dingen, die is
er om fundamenteel onderzoek te doen.
En daarom is het bedrijfsleven geïnte
resseerd in de universiteit. Bovendien
demp je de poel waaruit de vindingen
kunnen komen. Als toegepast onder
zoek op contractbasis wordt gedaan
door de RUL vermoord je de basis".
"Er bestaan biotechnologische institu
ten voor toegepast onderzoek: TNO bij
voorbeeld", zegt Schilperoort nadrukke
lijk. "Dat is het grote voordeel van de
men. De neirt van de bevolking bestaat
uit mannen en daar zullen we toch echt
mee moeten leren leven".
Voor de mannen van de toch nog altijd
conservatief bekend staande Leidse juri
dische faculteit moet dit klare taal zijn
geweest. Zowaar een vrouw waarmee te
onderhandelen viel, dat sprak aan. Maar
liefst vier mannen en vijf vrouwen heeft
juriste Goldschmidt bereid gevonden
om met haar dit vak aanzien te geven.
"Er zijn mannen die een eerlijke bedoe
ling hebben met emanciperen en die wil
len meewerken om de positie van de
vrouw te verbeteren", zegt ze ietwat uit
dagend.
De praktijk hmhbh
Een systematisch en samenhangend
beeld van de positie van de vrouw in het
Nederlandse recht, maar ook in het in-
ternationale recht, ontbreekt. In deze
leemte wil het keuzevak gaan voorzien.
Goldschmidt probeert met voorbeelden
aan te tonen waarom dit nodig is.
"Juist juristen hebben de mogelijk
heid om iets te doen aan emancipatiebe
leid. Vanuit de praktijk is daar grote be
hoefte aan. Een vraag die veelvuldig aan
de orde komt, is: heeft een vrouw die
naar een 'blijf-van-mijn-lijfhuis' is ge-
vlucht naderhand recht op een woonver
gunning? Een ander juridisch probleem
is: wat zijn de consequenties voor een
vrouw die ontslag heeft genomen van
wege ongewenste intimiteiten? Of: hoe
zit het met het voogdijschap over de kin
relatie tussen de universiteit en TNO.
Wat wil je nog mooier. Je krijgt zo een
zeer effectief cirkeltje, ook financieel".
Een knelpunt in de stormachtige ont
wikkeling van de biotechnologie dreigt
het gebrek aan voldoende opgeleide we
tenschappers te worden. Als voorzitter
van de landelijke programmacommissie
biotechnologie heeft Schilperoort al
eens een waarschuwing in die richting
laten horen. "Ik begin al een klein stukje
ellende te zien die we in de informatica
hebben gehad", verwijst hij naar het hui
dige, schrijnende gebrek aan docenten
in deze branche.
Beperkt
De programmacommissie heeft van het
rijk gedaan gekregen dat de Leidse uni
versiteit, de Delftse TH en de Land
bouwhogeschool in Wageningen oplei
dingen mogen opzetten. "Als goed opge
leide mensen in Nederland straks niet
aanwezig zijn, gaan de bedrijven ze in
het buitenland werven. Maar ze hebben
liever Nederlanders. Gist Brocades heeft
te niet altijd even gelukkig. "Je zou je
kunnen afvragen of we wel zoveel op
schieten met gelijke behandeling. Het
eigen Nederlandse recht is daarin veel te
beperkt. Juridische gelijkheid houdt
hier per definitie niet voor alle vrouwen
een verbetering in. Voor kwesties die te
maken hebben met zwangerschap, kin
dervoogdij of sociale achterstanden be
tekent deze regel in de grondwet wei
nig".
Kortom, ten behoeve van de vrouwe
nemancipatie moeten de feilen in de ver
schillende wetten worden blootgelegd.
Dit betekent volgens Goldschmidt dat
er naarstig moet worden gespeurd naar
mogelijkheden om rechterlijke uitspra
ken uit te lokken. Ook moet er worden
gezocht naar andere mogelijkheden om
sturend en creatief op te treden tegen
het Nederlandse wetgevingsbeleid.
Zo'n andere mogelijkheid is het EEG-
recht. "De advocatuur weet niet precies
wat het internationale recht voor de
vrouw te bieden heeft-, terwijl de rechter
hierover veelal terughoudend is én zo'n
stuk wetgeving snel buiten beschou
wing laat".
Jenny Goldschmidt kan zo nog tien
tallen voorbeelden noemen. "Dat we
veel aan voorlichting moeten doen
spreekt haast vanzelf', constateert ze
aan het eind van het gesprek. De initia
tiefnemers van 'Vrouw Recht' zullen
de komende jaren nog stellig van zich
laten horen.
bijna een miljard gulden geïnvesteerd in
biotechnologie. Kun je nagaan hoeveel
mensen er straks nodig zijn".
"De opleiding moet op beperkte schaal
beginnen. Zo kunnen we eerst ervaring
opdoen. Als de toename van de indus
triële activiteiten zich inderdaad, voor
doet, hebben we daar straks de mensen J
voor. Zetten we de opleiding nu op, dan J
hoeven we in 1989 niet in de problemen
te komen. De programmacommissie wil 1
geen valse verwachtingen scheppen. We I
zijn optimistisch maar ook realistisch I
bezig. Ik denk niet dat je de werkloos-
heid kunt oplossen dank zij de biotech
nologie".
Over de kwaliteit van en de belangstel
ling voor de opleiding maakt Schilpe
roort zich geen zorgen. "De hogescholen I
en universiteiten zijn er goed op toege- I
rust. De industrie heeft voldoende be-
langstelling. Verschillende ministeries I
hebben leuke reacties laten horen. Voor j
de ontwikkeling van nieuwe technologie j
en industrie is de opleiding van essen- j
tieel belang".
"De mensen die straks de opleiding J
gaan geven, moeten hardstikke goed
zijn. Ik ben bang dat je straks tweede
rangsmensen aan de universiteit krijgt, I
want zoals de zaken er nu voorstaan krij- j
gen ze een minimaal loon. Ridicuul. 5
Zo'n man zegt al gauw: ik ga wel naar de
industrie. Zorgelijk is dat. Ik denk dat
men moet betalen naar de verlangens j
van de markt".
RAYMOND PEIL
