Ook de Bergland Expres moet inleveren
Viergangenmenu maakte
plaats voor beefburgers
V J A
ZATERDAG 26 JANUARI 1985
PAGINA 19
Bijlage van het Leidsch/Alphens Dagblad
Een barrijtuig met dansvloer is voor de meeste wintersportreizigers tegenwoordig het trefcentrum vanaf zeven uur 's avonds tot diep in de nacht. Uit de luidsprekers schalt André Hazes.
(fot'sGPD)
In de jaren zestig en zeventig, toen wintersport
nog voornamelijk een liefhebberij van 'gegoede
burgers' was, stond de Bergland Expres alom
bekend als een toonbeeld van distinctie. Maar de
tijden zijn veranderd. In het barrijtuig schalt
André Hazes uit de luidsprekers. En de sjieke
restauratiewagen van weleer lijkt nu meer op een
hamburgertent. de conducteur pinkt een traan
weg. "Ik zeg wel eens tegen mijn zoon dat de
mensen weliswaar meer geld hebben, maar dat het
wel ten koste van hun beschaving is gegaan".
Lachend, drinkend en dansend op weg naar
Oostenrijk.
door Huub Klompenhouwer
Het vertrek van de Bergland Expres: als een limousine zoeft de trein weg.
Als een luxe limousine zoeft de
slaapwagen van de Bergland
Hotelplan Expres richting
Oostenrijk. Het is de laatste wagon
van de trein. Een beetje symbolisch
ook. Het laatste overblijfsel van de
meest comfortabele manier van
reizen richting wintersport.
De concurrentie met de pendelbussen is
moordend. De wintersport wint nog
steeds aan populariteit, maar het
publiek lijkt meer op de penning te
letten dan op het comfort van reizen. En
in de trein is het Arts en Auto-publiek
verdrongen door een nieuwe generatie
wintersporters. In het barrijtuig schalt
André Hazes uit de luidspeakers. De
restauratiewagen heeft nu meer weg van
een hamburgertent. Al is de service
gebleven. Lachend, drinkend en
dansend op weg naar Oostenrijk. Er is
veel veranderd de laatste jaren.
Volgend jaar is het een halve eeuw
geleden dat de eerste Nederlandse
internationale reisbureautrein reed. De
Hotelplan-expres met als bestemming
Basel. En nog geen twee jaar later was
het succes al zo groot dat er negen
treinen per week reden. Dat was de
zomer van 1938. Tien jaar later - de
oorlog had inmiddels die reizen
verhinderd - lukte het weer, zij het
beperkt, om per reisbureautrein naar
Zwitserland en Oostenrijk te gaan. De
NRV begon ermee. Samen met Lissone
Lindeman/Ruys. Houten banken,
afkomstig uit de reserverijtuigen van het
bezettingsleger in Duitsland. Maar lang
heeft dat oncomfortabele zitten niet
geduurd, want de NS zag ook wel wat in
die ontwikkeling en stelde enkele
nieuwe rijtuigen ter beschikking. Pas
echt luxe werd het toen ook de Duitse
ligwagens geïntroduceerd werden. Met
een simpele handgreep konden zo de
banken omgeklapt worden tot bedden.
Bedjes klappen, zoals het in het
vakjargon heet.
Het materieel waarmee gereisd werd
was Duits. De Nederlandse Spoorwegen
beschikten eenvoudig niet over
materieel bestemd om comfortabel erg
lange afstanden af te leggen, omdat dit
in eigen land niet van toepassing is. En
wat belangrijker is, de Duitse
spoorwegen eisten dat bij het rijden op
Duitse rails ook Duitse wagons gebruikt
zouden worden. Een retourtje derde
klasse kostte toen nog amper zestig
gulden.
Echte klasse
In de gouden jaren, de jaren zestig en
zeventig, waren zowel de Bergland
Expres van de NRV en Lissone
Lindeman/Ruys als de Hotelplan Expres
zeer populair. Wintersport was 'in' bij
het gegoede publiek.
Slaapwagenconducteur Alphons
Krause, die al meer dan dertig jaar voor
de Bundesbahn als gastheer in de luxe
slaapwagens optreedt, weet er alles van.
Met enige spijt in zijn stem verhaalt hij
van de jaren dat er per trein wel zeven
tot acht slaapwagens meereden.
"Vroeger hadden de Bergland en de
Hotelplan nog de echte klasse. Niet dat
de service nu minder is, maar er is niet
veel publiek meer dat zulks op de juiste
waarde weet te taxeren. Ik zeg wel eens
tegen mijn zoon dat de mensen
weliswaar meer geld hebben, maar dat
het wel ten koste van hun beschaving is
gegaan."
'Papa' Krause heeft zijn stek aan het
begin van de slaapwagen. Een stoel in de
gang. Een plaid tegen de kou over zijn
knieën. Als er ergens gebeld wordt, haalt
hij koffie of voldoet hij aan andere
wensen van 'zijn' passagiers. 'Tot een
paar jaar geleden kreeg ik met kerst nog
stapels kerstkaarten. Je kende het
publiek. Het waren mensen, soms hele
gezinnen, die jaar in jaar uit met
diezelfde expres reisden. Ze kwamen de
trein in en nodigden je uit om wat in hun
compartiment te komen drinken. Ze
brachten soms zelfgemaakt gebak voor
je mee, of een lekkere fles van mijn
favoriete jenever. Daar had je een hele
leuke band mee. Tegenwoordig begint
het publiek al te zeuren als je toevallig
niet bij de deur staat als ze het perron
opkomen. Maar dan vergeten ze datje
misschien wel bezig bent geweest met
andere gasten naar hun compartiment te
brengen.'
Klikkende hakken mmmtm
Als hij van een van de pasagiers een
tip krijgt, klikken zijn hakken. Hij is
beleefd, bescheiden, maar na een
aangeboden borreltje ook openhartig.
Het werk heeft voor hem niet meer de
glans van vroeger. Steeds minder
passagiers voor de slaapwagens. En een
veranderend publiek, ook in de rest van
de trein. Het is een offer aan de
groeiende populariteit van die
wintersport en het loon van de
concurrentie met de pendelbussen.
Vroeger had hij nog zijn eigen handel in
de trein. Niet officieel, maar als de
restauratiewagen gesloten was of de bar
ook al dicht was, dan kon men bij 'Papa'
nog wel een gebakken eitje bestellen of
iets te drinken krijgen. Er waren genoeg
passagiers in zijn slaapwagens om daar
een leuk lonend gebeuren van te maken.
Maar juist het meest comfortabele deel
van de Bergland Expres vangt nu de
grootste klappen op van de terugloop.
In de ligwagens is het aanmerkelijk
drukker. Met z'n zessen in een
compartiment. Er wordt gekaart,
gedronken of gepraat. Hier zijn het de
studenten van de Biljettencentrale die in
blauwe blazerstijl de gastheer of
gastvrouw spelen. Studenten die, na een
spoedcursus, geregeld voor een kleine
tweehonderd gulden netto de reis van
Den Haag naar Zeil am See of Insbruck
en terug meemaken. Twee dagen
onderweg en daarna weer aan de studie.
Tot middernacht aan het werk om de
passagiers met raad en daad bij te staan,
daarna even slapen om 's morgens om
half zes weer op te moeten om de
ontbijten in gereedheid te brengen. Ze
hebben net als het andere personeel iets
van een treinverslaving. De een ruilt
elke reis weer nieuwe spoorwegpetten,
de ander is verzot op weer andere
treinattributen. Ze kennen de Duitse
conducteurs die meereizen. En die
enkele keer dat er douane instapt, weten
ze het ook die heren aangenaam te
maken.
Zitwagens
Het goedkoopste
wintersportarrangement is de zitwagen.
Dat zijn dan coupés van zes stoelen die
wel wat verschoven kunnen worden om
beter te kunnen liggen, maar van een
echt bed is geen sprake. De prijs ligt dan
nog net 80 gulden boven een doorsnee
pendelbus. Het is een ontwikkeling die
in comfort daalt, maar in belangstelling
stijgt. Nu al met name als de
vrijdagavond vertrekdag is, met een
stijging van 20 procent. Het publiek lijkt
de luxe links te laten liggen. Anderzijds
blijft het servicepakket van zo'o extra
trein met alle voorzieningen ook voor
hen gelden. En met die extra's probeert
de Biljettencentrale dan ook op te
knokken tegen de concurrentie van de
bussen.
Even wat cijfers. De vrijdagse
Bergland Expres telde vorig jaar met die
zitwagens al 14.000 reizigers. Dit jaar is
dat aantal 16.000 en daarover is men bij
de Biljettencentrale dan ook uiterst
tevreden. Het probleem is daar echter
dat met name de slaapwagens een steeds
moeilijker te verkopen produkt zijn. En
de ligwagens blijven min of meer gelijk
met vorig jaar. Bijvoorbeeld bij
Hotelplan constateert met dat een
organisatie als Escolette, de
jongerenreizen dus, het aanbod met tien
procent ziet stijgen en dat de reguliere
boekingen op de trein met vijf procent
zijn teruggelopen. Daarentegen mag de
pendelbus zich verheugen in een
stijging van tien procent voor
wintersportbestemmingen.
Die Biljettencentrale werd najaar 1961
opgericht als een volle dochter van de
NS om wat efficiënter de zogeheten
fortfaitaire reizen af te kunnen
handelen. Er waren nu eenmaal
reisbureaus die uit prestige-overwegingen
niet graag bij Hotelplan of NRV wilden
aankloppen om te boeken op de toen
nog gescheiden rijdende Hotelplan- of
Bergland Expres. En ook in de jaarlijkse
onderhandelingen met de Duitse
spoorwegen was het makkelijker om als
één organisatie te onderhandelen. Maar
een makkelijke club was en is het niet.
Reisbureaus staan nu eenmaal op hun
eigen identiteit. Dat bleek wel toen de
Bergland en de Hotelplan
samengevoegd moesten worden tot één
expres. Hotelplan, een organisatie die
het vakantiereizen per spoor hoog in
haar vaandel pleegt te dragen, had als
gewoonte de reizigers met wat attenties
als een gratis consumptie en snuisterijen
te verwennen. Maar dat moest over zijn.
De heer H. van Buuren is inmiddels
alweer zo'n 11 jaar werkzaam bij die
Biljettencentrale als directeur. Hij was
de man die in 1978 vijf slaapwagens
kocht bij de Duitse Bundesbahn.
Rijtuigen uit een serie die bestemd was
voor de sloop. De eerste keus was voor
de Biljettencentrale. In Bergen op Zoom
werden de rijtuigen omgebouwd tot
barrijtuig met dansvloer. Een gouden
zet. Bij de keuring werden ze
goedgekeurd voor minstens tien jaar.
Het is het trefcentrum van de
treinreizigers vanaf een uur of zeven tot
ver in de nacht. Muziek van het kaliber
André Hazes zou tien jaar geleden nog
ondenkbaar geweest zijn in een trein als
de Bergland Expres. Maar het publiek
dat nu een keuze mag doen komt net zo
graag met deze Amsterdamse zanger
opdraven als met BZN of het vlotte
discowerk.
Sfeervol
De restauratiewagen is sfeervol
aangekleed. De kok heeft een ervaring
van vele jaren op de verschillende
buitenlandse treinen. Maar tien jaar
geleden was het nog een Duitse
Speizewagen, waar de passagier voor
iets meer geld een drie- of
viergangenmenu kon bestellen. "Dat
was toen ook met spercieboontjes uit
blik en ingevroren vlees, maar de
passagier had alle keus," vertelt een van
de koks. "Het publiek zat toen anderhalf
uur aan tafel. Dat gaat nu veel vlugger en
daarmee bereik je dan toch weer een
goede omzet." In zijn keuken heeft hij
nu de beefburgers van Unox, die in de
grill gaan en even later, wel aantrekkelijk
gegarneerd en gepresenteerd, met
Franse kaas en sla als een Frenchtender
voor amper zeven gulden geserveerd
wordt.
Op de heenreis hangt er een prima
stemming. Veel jong publiek, niet in de
laatste plaats omdat bijvoorbeeld ook
een organisatie als Club Escolette van de
Bergland Expres er gebruik van maakt.
Er wordt gedanst in de barwagen en als
er iemand om twaalf uur jarig blijkt te
zijn, davert het hele rijtuig van het Lang
zal hij leven.'
"Ik blijf het altijd fantastisch vinden
om zo af en toe ook per trein te reizen.
Weetje, het is of je per trein altijd
verbonden bUjft met Nederland. Die
glijdingen, die rails, als je die volgt kom
je altijd weer thuis. Dat is zoiets als een
navelstreng." Het zijn de woorden van
een royaal besnorde reisleider, op weg
om in Italië voor zijn reisorganisatie
inkopen te gaan doen. Pikt dan een
stukje Bergland Expres mee, om te
proeven of alles nog steeds naar wens is.
Rijdend hotel
De slaapwagen is een ongekende
weelde. Een rijdend Amstel hotel. Niet
de volgende ochtend in de rij om
gebruik te maken van de wascabines
zoals in de ligwagens, maar een eigen
wastafel. Hoewel... 's morgens blijkt de
stroom te zijn uitgevallen. Met als gevolg
dat ook alle water bevroren is. Duizend
excuses van 'Papa' Krause, want er is
dus ook geen koffie bij het ontbijt De
oplossing is het ontbijt maar te serveren
in het inderhaast weer schoongemaakte
barrijtuig. Hij heeft 's nachts nog zijn
uiterste best gedaan om op een van de
stations een ander rijtuig te laten
aankoppelen, zodat de cliënten uit de
luxe slaapwagens in ieder geval de
laatste uren nog warm konden zitten,
maar de Bundesbahn was
onverbiddelijk. Ze hadden sores genoeg
met die extreme kou om hun eigen
wagens heel te houden. Van Buuren:
"Technisch kan tegenwoordig bijna
alles. Maar iedere keer als er dan maar
een stekker verwisseld hoeft te worden,
sta je duizend angsten uit dat met die
ene stekker de hele boel weer uitvalt.'
Op de terugreis zal de barman het 's
avonds heel wat rustiger hebben. Vooral
de onervaren wintersporter heeft dan
pijn aan de portemonnee. De praktijk
heeft hem inmiddels geleerd dat
wintersport een dure hobby is. Toch
opnieuw een uitgelaten stemming, de
hele avond en nacht.
's Morgens om even half acht klinkt er
uit de luidspeakers door de hele trein
muziek van Brahms en Mozart. Dan is
Max de barman zijn kas aan het
afsluiten. En inderdaad, ook Max is een
oudgediende, die de klasse van vroeger
nog heeft meegemaakt. De muziek
houdt zijn herinnering daaraan
levendig.
Herr Krause helpt met de bagage bij het uitstappen in Seefeld
