Vrijzinnigheid anders,
maar niet achterhaald
Mevrouw Bosman (Oegstgeest): "Wij leerden
dat onze god dood was"
Eerste ambtsdragers in Stevenshof
ZATERDAG 26 JANUARI 1985
GEESTELIJK LEVEN
PAGINA 11
Heeft de vrijzinnigheid haar
tijd gehad?
Is het opschieten van vrij
zinnig zaad op andere plaat
sen geen reden om te zeg
gen dat de vrijzinnigheid
geen functie meer heeft?
Deze vragen stelt me
vrouw drs. M.A. Bosman-
Huizinga (Oegstgeest) in het
boek 'Remonstrantse toet
sen', een uitgave van de Re
monstrantse Broederschap
ter gelegenheid van het 350-
jarig bestaan van het Semi
narium der Remonstranten
in Leiden (1984).
door
S.J. de Groot
Dat seminarium - nodig voor de
opleiding van remonstrantse pre
dikanten - begon in 1634 in Am
sterdam met zeven studenten en
werd in 1873 naar Leiden ver
plaatst om in een universitaire om
geving en in direct contact met de
'moderne theologie' verder te kun
nen werken.
De opstellen die samen het boek
'Remonstrantse toetsen' vormen
gaan hoofdzakelijk over 'ervarin
gen met de theologie' in de laatste
halve eeuw. Een periode die ook
voor het theologisch denken en de
pastorale praktijk in vele opzich
ten een 'ruwe zee' is geweest. De
theologie - zeggen de samenstellers
in hun woord vooraf - was evenmin
in rust als het politieke, maat
schappelijke en culturele leven.
"Het was geen wonder, dat in de
jaren 60 de studie eri oefening in
het begeleiden en doormaken van
veranderingsprocessen in zwang
kwamen".
De vraag aan de schrijvers was,
een beeld te geven van wat een be
paald aspect uit deze halve eeuw
voor het theologisch denken of de
pastorale praktijk heeft betekend
voor mensen die door studie en
werk deel hebben aan de remon
strantse traditie. Welke ervaringen
deden predikanten en theologen
op met de theologie waarin het on
derwijs van het seminarium hen
had geleid.
Mevrouw Bosman (40) - die een
aantal jaren een pastorale deeltijd
functie vervulde bij de remon
strantse gemeente van Nieuwkoop
- houdt zich in haar opstel bezig
met de vraag of er tegenwoordig
nog wel onderwerpen zijn die voor
een eigen vrijzinnige benadering in
aanmerking komen.
Er is reden om daaraan te twijfe
len.
De Remonstrantse Broeder
schap is een vrijzinnig kerkgenoot
schap. Een nota uit 1980 zegt het
rechtuit: de identiteit van de Broe
derschap is weinig herkenbaar
door de afwezigheid van een actue
le vrijzinnige theologie. De laatste
tientallen jaren zijn in deze kring
maar weinig theologische verhan
delingen verschenen waarin een
'eigensoortig denken' naar voren
kwam. Remonstranten zijn langza
merhand gewend om zich te oriën
teren op lectuur van elders, waarin
zij hun identiteit bevestigd vinden.
In een rijtje van bekende theolo
gen, zoals Sölle, Moltmann, Küng
en Schillebeeckx, noemt mevrouw
Bosman ook de Leidse gerefor
meerde studentenpredikant dr.
Herman Wiersinga. "Ze worden
gretig gelezen. Velen blijken hun
eigen opvattingen te herkennen bij
deze theologen, die zichzelf zeker
niet vrijzinnig zouden noemen".
Symptoom van een identiteits
crisis is ook de terugloop van het
aantal leden van vrijzinnige groe
peringen. "De theologen worden
geconfronteerd met het feit dat zij
kennelijk geen woord meer heb
ben voor de wereld, dat ze geen ei
gentijds antwoord weten te formu
leren waardoor mensen worden
aangesproken en bemoedigd".
Ook het verdwijnen van allerlei ei
gen instellingen, zoals het kamp
werk, de studentenbond en de ra
dio-omroep, duidt op identiteits
verlies.
Toen mevrouw Bosman in 1966
landelijk voorzitter werd van de
Vrijzinnig Christelijke Studenten-
bond, was de discussie over het be
staansrecht en het karakter van de
ze organisatie in volle gang. Veel
afdelingen bloeiden als nooit tevo
ren. Maar er werd wel geëxperi
menteerd met andere vormen van
gemeenschappelijke beleving, zo
als het luisteren naar een protest
zanger op de winterconferentie
van 1966 in plaats van de gebruike
lijke kerkdienst. "Velen meenden,
dat de kerken overleefde institu
ties waren en dat kerkelijke vor
men hun tijd hadden gehad".
In 1977 werd de afdeling Leiden
van de VCSB als laatste opgehe-
De remonstrantse seminaristen
maakten in die jaren kennis met
nieuwe vormen van theologisch
denken. Die werden in remon
strantse kring soms wel als 'mo
dieus' afgedaan, zoals de 'God is
dood'-theologie, en boeken van
Sölle, Robinson, Cox, Winter en
Van Buren waren dan wel geen ex
amenstof, maar invloed op de stu
denten hadden ze wel degelijk.
Ook voor mevrouw Bosman be
tekende deze confrontatie een in
breuk op haar vrijzinnig verleden,
"dat werd gekenmerkt door een
sterke nadruk op de persoonlijke
ethiek en door een godsbeleving
die te maken had met zonsonder
gang. de hei en kampvuren". Dat
was een 'echt verlies'.
"Er is geen reden denigrerend te
doen over dit verleden. Voor velen
was het een authentieke manier
van geloofsbeleven, waarnaar je
nog wel kunt terugverlangen. Maar
nu leerden wij, dat onze god dood
was. Midden in de verstedelijkte
maatschappij, die God noch gebod
kende, moesten wij er aan meewer
ken om als Gods plaatsbekleders,
in navolging van Jezus, een verant
woordelijke samenleving ('respon
sible society') te verwerkelijken".
Dat stond dwars op de persoonlij
ke godsbeleving en de ethiek van
de vrijzinnigheid, maar sloot wel
goed aan bij wat er in de maat
schappij gaande was.
Geven de publikaties en activi
teiten van de Remonstrantse Broe
derschap in het algemeen weinig
aanknopingspunten voor het vast
stellen van een eigen identiteit of
vrijzinnige theologie, mevrouw
Bosman herkent daarin wel allerlei
hedendaagse ontwikkelingen. Zo
als een grote belangstelling voor li
turgie, spirituele oefenplaatsen en
meditatiegroepen, verantwoorde
lijkheid voor de samenleving (blij
kens uitspraken en brieven van de
Broederschap), de invloed van de
oecumene en aandacht voor de rol
van de vrouw in kerk en samenle
ving (gestimuleerd door de femi
nistische theologie) en voor andere
samenlevingsvormen dan het hu
welijk.
Er zijn ook remonstranten die in
de huidige veelkleurigheid van de
Broederschap toch hun eigen
kleur niet vinden. Zij proberen iets
te herwinnen van wat ze 'typisch
remonstrants' noemen. De vereni
ging 'Waakt en Weegt' is daarvan
een sprekend voorbeeld.
Mevrouw Bosman - sinds no
vember vorig jaar medewerkster
op het secretariaat van de Wood-
brookers-arbeidersgemeenschap
in Bentveld - noemt in haar opstel
drie punten die in aanmerking
kunnen komen voor een eigen vrij
zinnige benadering in de komende
jaren: de gemeente, de mensen
rechten en het godsbeeld, en de
wetenschappelijke ontwikkelin
gen.
De gemeente. De vrijzinnigheid,
zegt zij, moet haar eigen drempel
niet verhogen door liturgische vor
men van andere kerken al te ge
makkelijk over te nemen, ook al
niet met het oog op de 'buiten
kerk'. Er moet grondig over het
'gemeente zijn' worden nagedacht.
"Zoeken we het in betrekkelijk ge
sloten gemeenschappen óf probe
ren wij zo open te staan dat ieder
die dat wil de zin van het gebeuren
kan verstaan? Uiteindelijk leeft de
gemeente niet voor zichzelf'.
De mensenrechten. Er zijn nogal
wat mensen die op bijbelse gron
den menen de vrijheid van ande
ren te mogen beperken. Denk
maar aan de discussies rond de an-
ti-discriminatiewet. Mevrouw Bos
man (lid van de Oegstgeester ge
meenteraad voor de PvdA): "Vrij
zinnige groeperingen kunnen in de
oecumene bijdragen aan een theo
logische onderbouwing van de
vrijheid en rechten van mensen".
Bezinning op vrijheden en rech
ten voor mensen die - om wat voor
reden ook - worden onderdrukt
zou heel goed passen in de vrijzin
nige traditie. Daarbij kan de vraag
niet worden omzeild wanneer to
lerantie - een echt remonstrants be
grip - in conflict komt met het
evangelie van Jezus Christus als ze
zich uitstrekt tot mensen die de
vrijheid van anderen met voeten
treden.
Over de wetenschap zegt de
schrijfster, dat wetenschappelijke
vorderingen invloed kunnen heb
ben op het denken over God en ge
loof. Omgekeerd komen er ook uit
de wetenschap vragen op de theo
logie af, zoals over de medische
macht, de bescherming van de per
soonlijke levenssfeer en de relatie
tussen mens en milieu. "Juist de
vrijzinnigheid zou deze vragen niet
uit de weg moeten gaan". Zij kent
de vrijheid om bijbelse noties en
moderne visies met elkaar te con
fronteren.
Terugkeer naar eigen vrijzinnige
organisaties lijkt mevrouw Bos
man geen vruchtbaar uitgangs
punt voor een actuele vrijzinnige
inbreng. Liever openheid naar ge
seculariseerde groeperingen en
naar andere kerken dan bescher
ming van het eigen milieu. "Vrij
zinnige theologie moet uitgaan van
deelneming aan de oecumene, er
wel op lettend dat oecumene niet
leidt tot christelijke exclusiviteit
en dat het gesprek met andere we
reldgodsdiensten wordt bevor
derd".
Opnieuw onder woorden bren
gen wat vrijzinnigen niet geloven
lijkt haar ook niet zinvol. Dat
wordt zo gauw een zich afzetten te
gen anderen. Veel vrijzinnige op
vattingen worden nu ook bij ande
ren gevonden. "De bijbelkritiek is
in de kerken gemeengoed gewor
den". (Lang niet in alle - dG). "Be
laste begrippen als uitverkiezing,
verzoening, zonde en genade wor
den ook buiten vrijzinnige kring
nu zo belicht, dat vrijzinnigen zich
daarin kunnen herkennen". Op
nieuw noemt mevrouw Bosman
dan de Leidse predikant Wiersinga
als voorbeeld.
'Remonstrantse toetsen' - 256
bladzijden, uitgave Remonstrantse
Broederschap (Nieuwe Gracht 23,
3512 LC Utrecht), gedrukt bij Ten
Brink, Meppel - bevat zestien op
stellen, waarvan twee over de his
torie en twaalf over 'invloeden en
hun verwerking door remonstrant
se theologen'.
De tegenwoordige hoogleraar
aan het seminarium, dr. E.J. Kui
per (55), schrijft het langste verhaal
in dit boek: over het seminarium
na 1934 (toen het zijn derde eeuw
feest vierde) en de gebeurtenissen
waarin het door allerlei verande
Mevrouw drs. Bosman-Huizinga ...niet denigrerend doen
den...
ringen in kerk, maatschappij en
universiteit verwikkeld raakte. En
over de plaats en het aandeel van
zijn voorgangers daarin: Heering,
Sirks en Hoenderdaal (toevallig al
le drie met de voorletters G.J.).
Dan volgen bijdragen van onder
anderen H.J. Heering (crisis van de
jaren 30), J.F. van Royen (oorlog en
bezetting), A.A. in 't Veld (seculari
satie en vormingswerk), F.H. Foc-
kema Andreae (democratisering),
E.P. Meijering (Barth en de remon
stranten), J. van Goudoever (joden
dom) en G.J. Hoenderdaal (oecu
menische ontwikkelingen).
Het boek besluit met de bijdrage
van mevrouw Bosman. Over 'vrij
zinnig theologiseren' in deze tijd.
Haar opstel heb ik er voor een sum
miere weergave uitgelicht, omdat
het helder voor iedereen - kerkelijk
of niet. theoloog of niet - én con
creet ingaat op wat men in de jaren
80 nog van een veranderende vrij
zinnigheid zou kunnen verwach
ten.
De samenstellers karakteriseren
de toetsen in dit boek graag als een
'open akkoord'. Een aansporing
om actief te verwerken wat de ge
schiedenis geeft en neemt.
Kerkbalans. De voorlopige op
brengst van 'Kerkbalans 85' is in
de Leidse hervormde gemeente f.
735.000, f. 10.000 meer dan op de
telavond vorig jaar. Dat is nog wel
een eindje van het streefbedrag (f.
865.000) af, maar de ervaring leert
dat er ook later in het jaar nog toe
zeggingen binnenkomen.
Hervormde Kerk: bedankt
voor Wijk (bij Heusden) J. Maas
land Waddinxveen. Gereformeer
de Kerken: aangenomen naar Rhe-
nen kandidaat J. A. Vermeulen
Schiedam. Gereformeerde Kerken
Vrijgemaakt: beroepen te Nieuw-
leusen J. G. van der Hoeven
Grijpskerk. Christelijke Gerefor
meerde Kerken: beroepen te El-
burg L. W. van der Meij Zaamslag.
Doopsgezinde Broederschap: be
roepen voor de Noordwest-Veluwe
G. van Hiele Almere.
Pauslied. Een van de geschikt
ste middelen om een goede sfeer te
scheppen rond de paus als hij op
bezoek komt in de Benelux is het
zingen van het pauslied 'Ewiva',
vindt 'Confrontatie', een maand
blad voor rooms-katholiek geloofs
leven. Dat internationale lied werd
gezongen tot aan paus Pius XII.
Onder paus Johannes XXIII is het
in onbruik geraakt. Het blad stelt
alle 'pausvriendelijke' groepen
voor, het - volledig afgedrukte
lied weer te leren.
Film. De laatste film van Jean-
Luc Godard, getiteld 'Wees gegroet
Maria', mag in Versailles bij Parijs
van de burgemeester niet meer
wQrden vertoond, omdat er rellen
in de bioscoop van komen. De ma
ker heeft het verhaal gemoderni
seerd. Maria is de dochter van de
eigenaar van een pompstation en
Jozef een taxichauffeur. Ze zijn
verloofd als Maria van haar zwan
gerschap hoort. Wat de proteste
rende rooms-katholieken vooral
hindert is, dat Maria een paar keer
bloot op het doek verschijnt.
LEIDEN- De protestantse gemeen
te in de wijk-in-aanbouw Stevens
hof gaat morgen een nieuwe fase in
haar ontwikkeling in, als de Mors-
predikant R. J. Koolstra zeven ei
gen leden tot ambtsdrager zal be
vestigen. Drie hervormden, drie ge
reformeerden en een lutheraan.
Vier van de zeven wonen aan de
Rijndijk en drie in de nieuwe wijk.
De bevestiging gebeurt tijdens een
dienst in het tijdelijke gebouwtje
'Dijkhof, die om 10 uur begint.
Voor het ontstaan van de protes
tantse 'Samen op weg'-gemeente
in deze wijk is de medewerking
van de kerkelijke opleiding aan de
Leidse theologische faculteit en
van dr. F. O. van Gennep erg be
langrijk geweest. Deze kerkelijke
hoogleraar vond een aantal van
zijn (theologische) studenten be
reid om te proberen in dit gebied
een begin van protestants kerke
lijk leven op te zetten. (Een rooms-
katholieke parochie was er aan de
Rijndijk allang). En dat is gelukt.
Elke zondagmorgen is er een
diénst in 'Dijkhof, er wordt huis
bezoek gedaan, om de twee maan
den worden bewoners uitgenodigd
voor een gemeente-avond en uit al
die contacten zijn nu ook twee
kringen voor volwassenen en twee
voor catechese voortgesproten.
Kerkelijk ressorteert de wijk onder
de Mors.
Een van de vijf pastorale werkers
is de student Henk de Roest. Hij
vertelde, dat ongeveer 4 procent
van de als protestants te boek
staande bewoners 'kerkelijk mee
levend' genoemd kan worden.
"Maar dat zou ook nog wel iets
minder kunnen zijn". Een verge
lijkbare situatie vindt men in Al-
Binnenkort gaat een groep ge
meenteléden daarheen om te ho
ren en te zien hoe het kerkelijke le
ven er is georganiseerd. Volgende
maand worden in Almere twee oe
cumenische kerkcentra in gebruik
genomen, bekostigd door her
vormden, gereformeerden en
rooms-katholieken. Almere-haven
heeft al zo'n kerk. De nieuwe staan
in Almere-buiten en Almere-stad.
Voor de medewerkende theolo
gische studenten is de Stevenshof
een soort proefpolder. Zij werken
er twee jaar. Elke zondag gaat een
van hen voor in de dienst, behalve
als er ambtelijke handelingen aan
te pas komen. Henk de Roest: "Wij
doen er kennis van de gemeente op
en leren er de nodige vaardighe
den". Het werk van de studenten is
kerkelijk erkend, zodat zij aan het
eind van hun studie geen verplich
te stage meer hoeven te lopen.
LEIDEN: Herv. Gem. Hoogl. kerk 10 ds.
Jansen, 11.45 studentenekklesia;-
Marekerk 10 dr. Meijers, 5 ds. Goossen,
Waddinxveen:
Maranathak. (L. Morsweg) 10 dr. Vlijm,
Voorschoten;
Oecumenische geloofsgemeenschap De
Regenboog (Merenwijk) 9.30 ds. Horten-
sius, 11.15 ds. Hortensius en pastoor v.
Well;
Bethlehemk. (Driftstr.) 10 ds. Panne-
koek;
Bevrijdingsk. (Montgomerystr.) 10 ds.
Rietveld, 5 ds. Koolstra;
Vredesk. (Burggraven!) 10 ds. Nauta;
Waalse kerk (tijdelijk Rapenburg 6):
10.30 ds. Ribs.
Jeugdkapel Vredeskerk 10; jeugdkapel
Bevrijdingskerk 10.
Acad. Ziekenhuis 9 rk. dienst, 10.15 ds.
Bovenberg; Diakonessenhuis 10.30 ds.
v. 't Hof, elke zat. 10.30 rk. dienst; Ende
geest: zie Oegstgeest.
Geref. Kerk: Vredeskerk 10 ds. Nauta;
Petrak. (Surinamestr.) 10 ds. A. Keyser,
Utrecht;
Oude Vest 10 dr. v.d. Zwaan;
Maranathak. (L. Morsw.) zie herv. gem.;
Bevrijdingsk. (Montgomerystr.) zie
herv. gem.;
bejaardenhuis Groenhoven 10 ds. Erin-
ga. Den Haag;
Merenwijk: zie herv. gem.
Wijk Stevenshof, gebouwtje 'Dijkhof
(Rijndijk): 10 ds. Koolstra (bevestiging
ambtsdragers).
Geref. K. Vrijg. (Herengr 10 en 5 ds.
Houtman.
Chr. Geref. K. (Steenschuur): 10 en 5 ds.
Kruis, legerpredikant.
Geref. Gem. (N. Rijn): 10 leesdienst, 7
drs. P. van Ruitenburg, Zevenhuizen.
Geref. Gem. in Ned. (Bethl.kerk
Driftstr 11.30 en 5.30.
Evang.-Luth. Gem. (Hoogl. Kerkgr.):
10.15 ds. v.d. Mey, Zoetermeer.
Doopsgez.-Remonstr. Gem. (Lokhorstk.
Pieterskerkstr.): 10.30 ds. Koek.
Baptistengem. (O. Rijn 3): 10 ds. Bos
veld.
Evang. Gemeenschap (Middelstegr. 3):
10 br. Dikkes.
Evang. gem. Merenwijk (Flevoweg 5):
7.45 nam. br. W. Phillips. Zeist, ha
Zendingswerk Middemachtsroep (Zoe-
terw.singel 21): 5 hr. De Leeuw.
Evangeliecentrum (Zijlsingel 2): zo. 10
hr. Zijlstra, wo. 8 hr. K. van Twillert, vr.
1 febr. 8 jeugdsamenkomst.
Pinkstergem. (O. Vest 13): 10 hr. Eiker
bout.
Leger des Heils (hoek Vestestr./Groe-
nesteeg): 10 heiligingssamenk., 5 verlos-
singssam.
Nieuw-Apost. Kerk (H. Rijnd. 24): 9.30
en 4. wo. 8.
Zevendedagadventisten (Ontmoetings-
kerk Voorschoten): elke zat. 9.45 bijbel
studie, 10.45 predikdienst.
Christelijke Wetenschap (Steensch. 6):
10.30.
Leidse Soefi-stichting: 11 in zaal Pie
terskerk L. A. Rooke over 'De gods
dienst van de Soefi'.
Kerk van J. Chr. v.d. Heiligen der L. Da
gen (Brahmsl.): 9.30, 10.30 en 11.20.
Oud-Kath. K. (Zoeterw.singel): 10.
Rooms-Kath. K.: Haagweg zat. 7, zo. 9
en 10.45;
Herensingel zat. 7, zo. 9.30 en 11;
Rijndijk (Leiden-V.schoten) zat. 7, zo.
9.30 en 11.30;
Steenschuur zat. 7. zo. 8.30, 10, 11.30, 6
en 7 (lof);
Boshuizerkade zat. 7 (oecum. gebeds
dienst), zo. 9.30 en 11;
Lammenschansweg zat. 7, zo. 9 en 10.30;
Haarl.straat zat. 7, zo. 9.30, 10.45 en
12.15;
Merenwijk: zie herv. gem.;
H. Rijndijk (zie Zoeterwoude).
ABBENES: Herv. Gem. 9.30 kand. Riet
veld, Woerden, 7 ds. Bergsma.
AARLANDERVEEN: Herv. Gem. 10
ds. v. Driel, 7 zangdienst.
Geref. Kerk: 10 ds. Stolk, 6.30 ds. v.d.
ALPHEN AAN DEN RIJN: Herv. Gem.
Adventskerk 10 ds. v.d. Heiden, 6.30 ds.
Bogers; Kruiskerk 10 ds. Bogers; Op-
st.kerk 10 dr. Zwanenburg, Ede, 6.30 ds.
v.d. Heiden; G. Herderkerk 10 ds. Mul
der, 6.30 zangdienst, ds. Taselaar; De
Bron 9.30 ds. Verheul, 10.15 ds. Moll,
6.30 ds. Verheul; Ashram (Marsdiep) 10
ds. Taselaar; Oudshoornse kerk 3 nam.
bevestiging en intrede ds. J. H. ter Bals;
Sionskerk (Planetensingel) 9.30 ds. Ou-
wendijk, 6.30 ds. Koelewijn.
Geref. Kerk: Mar.kerk 10 ds. Plaatzer,
Barnevcld, 6.30 ds. Wilschut; Salv.kerk
10 ds. Wilschut, 6.30 ds. Stolk.
Geref. K. Vrijg. (aula chr. techn. school):
9.30 ds. Feenstra, 6.30 ds. v.d. Scheer.
Ned. Geref. Kerk (school Willemstr.):
.30 br. Hartkamp, 4.30 ds. M. de Jong,
ha.
Chr. Geref. Kerk: 9.30 en 4.30 ds. A. Rk Kerk:
Baars, wo. 7.30 ds. v. Heteren.
Oud-Geref. Gem. (Hooftstr. 240): 9.30 e
kerk 10 ds. Wieman, 6.30 kand. Hiensch,
Veenendaal;
Salv.kerk 10 ds. Richter, 6.30 ds. Wie-
Beth'l.kerk 10 ds. v.d. Hoef, 6.30 ds. Moll,
Alphen.
Geref. Kerk: 10 ds. Elderman, 6.30 ds.
v.d. Berg.
Geref. K. Vrijg. (Ichthusk.): 9.30 ds.
Mouissie, 4.30 ds. v.d. Scheer.
Geref. Gem. (Stationsweg 17): 10 en 6.30
ds. Bac.
Evang.-Luth. Gem.: 3 intrede ds. v.
Beek, met ha, bevestiging door ds. Ra-
BOSKOOP: Herv. Gem. Dorpskerk 9.30
ds. Vlasblom, 6.30 ds. v.d. Pol;
De Stek 9.30 ds. v.d. Pol.
Geref. Kerk: 9.30 ds. Verdoorn, Wadd-
.veen, 5 ds. Elderman, Bodegraven.
Chr. Geref. Kerk: 9.30 en 5 ds. Ribbers.
Geref. Gem.: 9.30 leesd., 7.15 ds. Hak
kenberg, 30 jan. 7.30 ds. v. Eckeveld.
HAZERSWOUDE: Herv. Gem. 10 kand.
Paul, Z.meer, 6.30 ds. De Graaf.
Geref. Kerk: 10 ds. Welbedacht, 5 ds.
Ravensbergen, Wijnjewoude.
Rk Kerk: dorp zat. 7, zo. 9.30 en 11.30;
Anker zat. 7, zo. 8.45 en 11.15;
Rijndijk zo. 10.
HILLEGOM: Herv. Gem. 10 ds. Roth-
fusz. Zie ook geref. kerk.
Geref. Kerk: 10 ds. v.d. Wal, 7 opendeur-
dienst, ds. v.d. Woude, Wassenaar.
Chr. Geref. Kerk: 10 en 5 ds. Biesma.
Rk Kerk: Mart. zat. 7, zo. 9 en 11;
Jozeflt. zat 7, zo. 10 en 11.30.
HOOGMADE: Herv. Gem. 10 ds. Hoo-
gendijk, Alphen.
Rk Kerk: zat. 7. zo. 10.
DE KAAG: Herv. Gem. 10 ds. Kolde-
wijn.
10.
Bapt.gem. (Molenwerfstr. 1): 10 en 6.30
ds. Koekkoek.
Bapt.gem. Noord (school Kalkovenw.
62): 10 hr. Vork, 6.30 ds. C. de Jong.
Volle-evang.gem. ('De Ark', Pr. Hen-
dnkstr. 54): 10 hr. Knoester.
Pinkstergem. (school Batenstein 16): 10.
Leger des H. (Corn, de Vlamingstr.): 10
en 6.30.
Remonstr. Kring (Van Mandersloostr.
36): geen dienst.
Raad van Kerken: 5 nam. oecum. dienst,
past. J. Verhoeven, in remonstr. kerk
Van Mandersloostr. 36.
Rk Kerk: Bonifaciusk. zat. 7, zo. 9.45 en
11.30:
Piusk. zat. 7, zo. 9 en 10.30;
De Bron zat. 7, zo. 9 en 11.30.
BENTHUIZEN: Herv. Gem. 9 30 ds.
Exalto, 6 ds. Vergunst, Zoetermeer.
Geref. Gem. 9.30 en 6 ds. D. Rietdijk.
BODEGRAVEN: Herv. Gem. Dorps
Ontm.kerk 10 en 6.30 ds. Gebraad, ha.
Ver. ter voorbereiding van een herv.
deelgemeente 'De Rank' te Katwijk (au
la P. Groen-college): zie Katwijk aan
Geref. Kerk: Vr.kerk 10 en 5 ds. Koster,
ha;
Triumfatork. 10 ds. Franken, Zeist, ook
met doven, 5 ds. Kersten, ha.
Geref. K. Vrijg.: 10.15 leesdienst, 3.30 ds.
Heida.
Ned. Geref. Kerk: 8.45 ds. De Lange, 7
ds. Janse.
Chr. Geref. Kerk: 10 en 5 ds. Slagboom.
Vrije Chr. Geref. Gem. (Unizaal): 10 en 5
ds. v.d. Belt.
Geref. Gem. (Remisestr.): 10 en 5 lees
dienst.
Geref. Gem. in Ned. (Louwestr.): 10 en 5
leesdienst.
Volle-evang.gem. ('Tripodia'): 9.45.
Onafh. baptistengem. (Sluisweg 16): 10
ds. J. A. Visser.
KOUDEKERK AAN DEN RIJN: Herv
Gem. 10 ds. Lapré, 7 mevr. ds. Attema-
Roosjen, Nieuwerbrug.
Geref. Kerk: 10 dr. Bade, 7 zie herv.
gem.
LEIDERDORP: Herv. Gem. en Geref.
Kerk Dorpsk. 10 ds. v. Loenen, 6.30 ds.
Doesburg;
Hoofdstr. 10 ds. Stegeman;
Scheppingsk. 9 en 10.30 ds. v.d. Born.
Leythenrode 10 ds. De Leeuw.
Elis.ziekenhuis 10 rector Vijftigschild.
Bapt.gem. (wijkgeb. Zylkw.): 10 hr. De
Geref. Gem.: 10 en 4 en wo. 7.30 ds. Hak-
kenberg.
Rk Kerk: Agathakerk zat 7, zo. 10 en
11.30;
Poelpolder zat. 7, zo. 9 en 11.30;
Mariakerk zat. 7, zo. 8.30, 10 en 11.45;
Engelbew. zat. 7, zo. 9.30, 10.30 en 5.45.
NIEUWKOOP. Herv. Gem. 9.30 ds.
Wegerif, 6.30 ds. v.d. Kamp.
Geref. Kerk: 9.30 en 5 ds. Nooteboom,
ha.
Chr. Geref. Kerk: 9.30 dienst, 7 ds. A.
Baars.
Remonstr. Gem.: 10 ds. Knoppers jr.
Evang. gem. (Kruispunt, Kennedylaan
Geref. Kerk: 9.30 ds. Kret, Sassenheim,
jeugddienst, 7 ds. v.d. Linden, Den
Haag.
Rk Kerk: zat. 7, zo. 9 en 11.
NIEUW-VENNEP: Herv. Gem. 9.30
prof. dr. C. Graafland, Gouda, bevesti
ging kand. W. ten Voorde, 2.30 ds. Ten
Voorde, intrede.
Geref. Kerk: 9.30 ds. Wijngaarden, 4.30
ds. Rang.
7, z
10 en 11.30.
KATWIJK AAN ZEE: Herv. Gem. N.
Kerk 10 ds. v. Roon, 6 ds. Visser;
O. Kerk 10 ds. De Jong, 6 ds. Schuur-
Ichthusk. 10 ds. v. Sliedregt, 5 ds. Juc-
kema, Berkel;
Pniëlk. 9.30 ds. Schuurman, 6 ds. De
Jong;
aula Bestevaer-mavo (Rijnsoever) 10 ds.
Vroegindewey;
Overduin 2.15 ds. v.d. Beid.
Ver. ter voorbereiding van een herv.
deelgemeente 'De Rank' te Katwijk (au
la P. Groen-college): 10 pastoor v. Mast-
Geref. Kerk: 9.30 ds. Aalders, 7 oecum.
dienst, pastoor Harding en ds. v.d. Kooi.
Rk Kerk: zat. 7, zo. 7.30, 9.30 en 11.15
LISSE: Herv. Gem. Dorpskerk 10 ds. 't
Hooft;
Pauluskerk 10 ds. De Gelder, 7 hr. H.
Binnendijk, jeugddienst.
Geref. Kerk: 10 ds. Boswijk. 7 zie herv.
gem.
Geref. K. Vrijg.: 8.45 ds. De Putter, 4.30
leesdienst.
NOORDEN: Herv., Gem. 9.30 en 7 ds.
Schrijver, Woerden.
Geref. Kerk (W. Verlaat): 10 hr. Schreu-
der, Tienhoven, 7 ds. Fernhout, Alphen.
NOORDWIJK Hen-, Gem. Voorstr-
(Binnen) 10 ds. v. Achterberg. Leiden, 5
ds. Gooijer, Putten, 7 ds. Keuning;
Hoofdstr. (Zee) 10 ds. Keuning. Sole
Mio 9 ds. Keuning;
De Rank (Golfbaan) 10 ds. Nap, Huizen.
Zie ook geref. kerk.
Geref. Kerk: Hoofdstr. (Zee) 10 ds. Fer-
werda, S.heim, jeugddienst, 5 ds. Kui-
Vinkenl. (Binnen) 10 ds. Elgersma.
Stichtingskerk 11 ds. Wolthuis. Heem
stede. Zie ook herv. gem.
Ned. Prot. Bond (aula O.Zeew.): geen
Rk Kerk: Zee zat. 7, zo. 9.30 en 11.
Binnen zat. 7. zo. 8. 10 en 11.30
NOORDWIJKERHOUT: Dorpsk. 10 ds.
v.d. Mey, 7 jeugddienst.
Rk Kerk: Victork. zat. 7, zo. 9.30 en 11;
Jozefk. zat. 7, zo. 9 en 10.30;
De Zilk zat. 7, zo. 10 en 11.30.
OEGSTGEEST. Herv. Gem. Groene of
Will.kerk 10 ds. Kooman;
Pauluskerk 10 ds. C. A. ter Linden, Den
Geref. Kerk Vrijg. (aula Dr. Schilder
school): 10.30 en 4.30 ds. De Putter.
Ned. Geref. Kerk (Gem.centrum): 8.45
ds. Janse, Katwijk, 4 ds. De Lange, the-
madienst, 8 zondagavondgesprek over
chr. onderwijs.
Van Wijckerslooth: 4 ds. S. Oegema.
Endegeest: 10 pater Boshbouwers.
Volle-evangeliegem. (Gem.centrum): 4.
Rk Kerk: Will.kerk zat. 7, zo. 9 en 10.30.
OUDE EN NIEUWE WETERING
Herv. Gem. 9.30 ds. De Korte, ha.
Geref. Kerk: 9.30 en 5 ds. Jaspers Focks,
ha.
Remonstr. Gem.. 10 dr. Meijering,
O.geest.
Rk Kerk: zat. 7. zo. 9.30 en 11.30.
ROELOFARENDSVEEN: Rk Kerk
Mar. Pres. zat. 7, zo. 9 en 11;
Petrus-B. zat. 7, zo. 9.30 en 11.30.
RIJNSATERWOUDE: Herv. Gem. 9.30
ds. v.d. Kamp, 7 ds. Wegerif, Nieuw
koop.
Chr. Geref. Kerk: 9.30 dienst, 2.15 dg.
RIJNSBURG: Herv. Gem. Laurentius-
kerk 9.30 ds. v. Niel, 5 ds. Damsma;
Bethelkerk 9.30 ds. Wagter.
Geref. Kerk: Petrak. 9.30 ds. Cziria, 5 ds.
Wagter;
Imm.kerk 9 en 10.30 ds. Snel, 5 ds.
Baayen;
Mar.kerk 9.30 ds. Damsma, 5 ds. Cziria.
Geref Kerk Vr(jg 10 en 5.15 ds. H. W
van Egmond.
Chr. Geref. Kerk: 9.30 en 5 ds. v. Sorge.
Evang. Chnstengem. (aula mavo): 10 br.
H. Mosterd, Z.meer.
Rk Kerk: zat. 7. zo. 10.30.
Rk Kerk
L 7, z
9.30 en 11.
SASSENHEIM Herv. Gem. 9 en 10.30
ds. Krispijn, Hillegom. 7 oecum. jeugd
dienst in rk kerk, ds. W. Baas.
Geref. Kerk 10 ds. Baas, 7 zie herv. gem.
Chr. Geref. Kerk: 10 en 5 ds. Aarnoudse.
Ned. Prot Bond (Jul.laan 17): 10.30
mevr. Brostróm.
Rk Kerk zat. 7. zo. 9.30 en 11, 7 nam.
oecum. jeugddienst.
TER AAR: Herv. Gem. 9.30 en 6.30 ds.
Klein Kranenburg, ha.
Geref. Kerk: 9.30 ds. Broer, 6.30 ds. Bui-
kema, Zw.dam.
Rk Kerk: Aardam zo. 9 en 12,
kerk Langeraar zat. 7, zo. 9.30 en 11.30.
VALKENBURG: Herv. Gem. 10 ds.
Smaling, Rijnsburg, 6.30 ds. Vermeulen,
jeugddienst.
Geref. Kerk: 9.30 ds. Veenstra, Leiden.
6.30 ds. Oegema.
Geref. K. Vrijg.. 9.30 en 5 ds. Heida.
VOORSCHOTEN: Herv. Gem. Dorps
kerk 10 ds. De Zeeuw. 7 zie Ontmoeting;
De Ontmoeting (Noordhofland) 10 ds.
De Zwart, ha, 7 ds. v. Leusden, L.dam,
jeugddienst;
Hulp en Heil (Schakenbosch) 10 ds.
Herv. evang. op geref. grondslag (aula
Lucas-college, Beeth.laan): 10 ds. Vroe
gindewey, Eemnes, 4.30 ds. v. Schoon
hoven, Giessendam.
Geref. Kerk. 10 ds. Blanken.
Geref. K. Vrijg. (Bachlaan): 10 en 5 ds.
Grutter.
Aulagemeenschap Noordhofland: 10.30
informele dienst.
Rk Kerk: Laur.kerk zat. 7, zo. 11.30;
M. Godskerk zat. 7. zo. 10.
Kerk van Engeland: 10.15 anglicaanse
WADDINXVEEN Herv. Gem. Brugk.
9.30 ds. v.d. Berg, Harderwijk, 5 ds. Dek
ker, R.dam;
Hoeksteen 9.30 ds. Goossen, 6.30 ds.
Roetman;
Bethelk. 9.30 ds. Maasland, 5 ds. Visser,
Aalburg;
Imm.kerk 10 en 5 ds. Hulst.
Geref. Kerk: Kruisk. 10 ds. v. Dalen,
Den Haag, 5 ds. Gilhuis, A.dam;
Gouda.
Rk Kerk Victork. zat. 5, zo.
Ontm.kerk zat. 7, zo. 11.45.
riêngaarde.
Rk Kerk zat. 7, zo. 8.30. 10 en 11.30, zie
ook herv. gem.
WASSENAAR: Herv. Gem. Dorpsk. 10
ds. Steenstra, 4.30 ds. Kok, R.dam, 7
Messiask. 10 ds. v. Waasbergen;
Dorpscentrum 9.30 ds. Schaap, Schoon
hoven.
Geref. Kerk: Zijllaan 10 ds. Niemants-
verdriet, Moordrecht, 5 ds. Joh. Heule;
Zuid (Bloemcamplaan) 10 ds. Baak. Den
Haag.
Ned. Prot. Bond (Kcrkdam): 10.30 ds.
Rk Kerk Will, zat 7. zo. 9.30 en 11;
Jozefk. zat. 7, zo. 9.30 en 11;
G. Herderk. zat. 5. zo. 9 en 11.
WOUBRUGGE: Herv. Gem. 9.30 ds.
Koelewijn, 6.30 ds. Ouwendijk.
Geref. Kerk: 9.30 ds. v.d. Kooi, Leimui-
10
ZOETERWOUDE: Herv. Gem. 10 ds.
Wolthaus.
Rk Kerk: St. Jan zo. 9.30 en 11.
Chr. Dienaark. zat. 7, zo. 10;
H. Ryndyk zat. 7, zo. 10 en 11.30
