Bioscoop zonder weerga
Kerken: ''positie achtergestelden niet verder uithollen
Reportage
Haags Omniyersum biedt kijker unieke sensatie
'Volgend jaar nog
geen echt herstel
van onze economie'
DONDERDAG 3 JANUARI 1985
PAGINA 11
Den Haag heeft er een nieuwe attractie
bij: het Omniversum. Of anders ge
zegd: een ruimtetheater. De naam
duidt het al aan. In het Omniversum -
het enige in Europa - worden films ver
toond waarin ruimte en tijd voorop
staan. Films als het ontstaan van de
aarde (Genesis), ruimtevaart of - zoals
nu het geval is - een film die voor 99
procent onder water is opgenomen.
Het Omniversum is geen gewone bio
scoop en het is ook niet te vergelijken
met het Cinerama. Het 'doek' bestaat
uit een koepel van 840 vierkante meter
(tien keer zo groot als het doek in de
bioscoop) waarop de filmbeelden wor
den geprojecteerd. Overal zijn die
beelden: voor, boven, beneden, achter
en opzij. De toeschouwer beleeft zélf de
meest onwaarschijnlijke avonturen.
Zittend in een stoel.
De eerste gedachte? Dit is
science fiction. En daar
lijkt het verdacht veel op.
Als kijker weet je
werkelijk niet watje over
komt. Het ene moment
bevind je je ver onder wa
ter tussen vraatzuchtige
haaien, even later heb je
het gevoel los van je stoel
te komen en in de ruimte
te zweven. Maakt duizelig
heid zich van je meester,
dan sta je plotseling weer
met beide benen op de
grond. Toch geen science
fiction dus. Het is slechts
een illusie. Maar wel een
volmaakte.
door
Jan Westerlaken
Bij binnenkomst geeft het
ruimtetheater je al een ongekend
gevoel. Dat gevoel bekruipt je
opnieuw als je de steile trap op
loopt op weg naar je stoel. Boven
je welft zich de wand...het pla
fond—C?), de reusachtige binnen
kant van de koepel. Vóór de film
begint beschenen door Kleurrij
ke lichtstralen.
Als dat licht dimt waan je je
heel even, maar dat is een fractie
van een seconde, in een traditio
nele bioscoop. Zodra er filmbeel
den op de koepel verschijnen en
de muziek aanzwelt, verandert
die gedachte in een klap. Dit
heeft niets met een gewone bio
scoop te maken, dit is totaal an-,
ders. Je wordt als toeschouwer
47 minuten - de tijdsduur van
een film - meegenomen naar
plekjes die je alleen maar via het
ruimtetheater, het Omniversum,
kunt bereiken.
Zevenenveertig minuten lang
bivakkeren in een wereld die ons
helemaal vreemd is. Je rugge-
graat verzet zich, je hoofdhuid
prikkelt, je geest spartelt tegen.
Tevergeefs. De beelden komen
van alle kanten op je af. Er ge
beurt van alles met je; je ver
drinkt, je ademt diep in en uit, je
valt.... Dan besef je datje getuige
bent van iets volstrekt nieuws.
Je geniet.
komen te staan, dat je de kijkers
in veiligheidsriemen móet vast
zetten."
Nederland heeft zich bij het
kleine rijtje landen geschaard
dat al een Omniversum binnen
zijn grenzen heeft. Over het
waarom daarvan zegt Wim Bijle-
veld: "De gedachte om eèn ruim
tetheater op te zetten (het idee is
afkomstig van de Leidse hoogle
raar H. van der Laan) kreeg vorm
toen men plannen uitwerkte om
het door brand verwoeste plane
tarium weer op te bouwen. Hoe
men ook rekende, er bleef een te
kort. En dat wilde men nu net
niet. Toen de initiatiefnemers op
de mogelijkheid van een Omni
versum werd gewezen, was de
zaak snel beklonken. Na wat re
kenwerk bleek dat de exploitatie
van zo'n theater wel sluitend te
krijgen moest zijn. Als we jaar
lijks vierhonderdduizend bezoe
kers binnen krijgen, springen we
uit de kosten."
Planetarium
Hoewel Parijs en Stockholm
plannen hebben om ook een Om
niversum neer te zetten, blijft het
ruimtetheater - kosten twee mil
joen gulden - in Den Haag toch
uniek voor Europa. "Omdat",
legt Wim Bijleveld uit, "wij in fe
bruari weer een planetarium
hebben. Wat we daarmee in ons
•theater kunnen doen? Wanneer
er sprake is van een heldere
avond, kunnen we de sterrenhe
mel op de koepel projecteren. We
kunnen de computer zo instellen
dat we, om maar eens een voor
beeld te noemen, een reisje naar
de poolster maken. Binnen vier
seconden zijn we daar. Reizen
met de snelheid van het licht of
nog sneller. De sterren schieten
je dan links en rechts voorbij. Je
komt als toeschouwer in een we
reld die je volstrekt vreemd is.
De kijker maakt dan een echte
ruimtereis. Het wachten is, wat
ons betreft, op de camera. Men
heeft ons toegezegd dat die vol
gende maand in gebruik kan
worden genomen. Zodra we dit
in huis hebben zijn we echt
uniek in de wereld. We kunnen
op plaatsen komen waarvan zelfs
ruimtevaarders alleen maar kun
nen dromen."
Naast films dus 'ook beelden
die rechtstreeks op de koepel
kunnen worden geprojecteerd.
Maar wat voor soort films mogen
de kijkers in de toekomst ver
wachten?
Wim Bijleveld: "Eigenlijk alles
wat met de natuur en de natuur
wetenschappen te maken heeft.
De volgende film, Genesis, (hij
komt eind maart) gaat over de
vorming van de aarde, de zeeën,
de zon en het heelal. Maar vol
kenkunde staat eveneens op ons
programma. We gaan een film
draaien over Indonesië. Waar ik
zelf veel van verwacht, zijn beel
den die de space-shuttle heeft ge
schoten. Dat is natuurlijk hele
maal mooi, want dan zie je als
leek hoe het er in de ruimte
werkelijk aan toe gaat. Ik heb die
film zelf al gezien. Nou, je zit echt
te donderen in je stoel. Gewel
dig."
Speelfilms
Het publiek hoeft voorlopig
niet te rekenen op speelfilms.
Waarom niet? Het antwoord van
Wim Bijleveld is simpel: "Speel
films op dit formaat zijn er ge
woon nog niet. Ik geloof dat er
ooit eens een is gemaakt, maar
dat is een lachertje geworden.
Het Omniversum heeft een dui
delijke keus gemaakt, beschrij
vende films die de werkelijkheid
tonen. Ach, ik sluit het helemaal
niet uit dat als er speelfilms wor
den geproduceerd, wij die zullen
gaan draaien. Waarom zouden
we dat niet doen? Als er vraag
naar zou zijn en wij kunnen aan
die vraag tegemoet komen, dan
doen we dat. Voorzover ik het
kan overzien schrikken de speel
filmmakers nog terug om beel
den te maken die geschikt zijn
om in een ruimtetheater te verto
nen. Volgens mij is een Omniver
sum ook niet zo geschikt om
mensen uitgebreid en heel groot
in beeld te brengen. Spektakel
stukken, daar moeten de ruimte
theaters het van hebben."
Het Haagse Omniversum is
enig in Europa. Betekent dat dat
er in het buitenland reclame
wordt gemaakt? Levert dat geen
taalproblemen op? De films zijn
tenslotte in het Nederlands nage
synchroniseerd?
Wim Bijleveld: "Zeker, we be
werken het buitenland. Maar",
voegt de programmamaker er di
rect aan toe, "de mogelijkheden
zijn beperkt. Daarom richten we
in eerste instantie onze blik op
Vlaanderen. We hebben in Belgi
sche schoolgidsen geadverteerd
en gewezen op de educatie die
van de films uitgaat. Trouwens,
we hebben de Nederlandse scho
len eveneens geschreven wat ons
theater te bieden heeft. Naast
Nederlandstalige films kunnen
we Engelse films draaien. Meer
mogelijkheden hebben we niet.
Aan Duitse en Franse program
ma's denken we nog niet. Frans
zeker niet, omdat dat niet lonend
is. Het maken van de geluidsspo
ren is een heel dure zaak."
Museum
Het Omniversum, buurman
van het Gemeentemuseum en
overbuurman van het Onder
wijsmuseum, heeft - vooral wat
dit laatste museum betreft - die
kans gelijk uitgebuit. Beide in
stellingen praten of film en ten
toonstelling op elkaar kunnen
aansluiten. De film Genesis is
voor het museum aanleiding om
een leslokaal met geologische
voorwerpen in te richten waar,
met name scholieren, kunnen
kennisnemen hoe de aarde en al
les wat er bij hoort, is ontstaan.
Wim Bijleveld: "Zeker op
schoolgebied zullen wij en het
museum in de toekomst heel
nauw gaan samenwerken. Nu al
is er sprake van goed overleg. De
ochtenduren, bijvoorbeeld, re
serveert het Omniversum voor
scholen. Na een bezoekje aan ons
theater hoeven ze alleen maar de
straat over te steken om in het
museum te komen. De allereer
ste gedachte rond het ontstaan
van het Omniversum, was om
'het Onderwijsmuseum eraan
vast te bouwen. Maar dat bleek
geen haalbare kaart te zijn."
Het ruimtetheater draait nu
een maandje. De eerste indruk?
Wim Bijleveld zonder dralen:
"De start was excellent. Neem de
openingsdag. We hadden toen
een filmpje van zo'n twaalf minu
ten. Daar kwamen niet minder
dan achtduizend belangstellen
den op af. En iedereen stond rus
tig op zijn beurt te wachten.
Uren achter elkaar. De meeste
bezoekers waren laaiend enthou
siast. Er waren mensen bij die
wankelend naar buiten kwamen.
Nee, dat is niets bijzonders. Wan
neer je duizelig wordt sluit je ge
woon even je ogen. Dan is het
over. Je kunt een bioscoopje nu
eenmaal niet met een bezoek aan
ons theater vergelijken. Bij ons
ben je er zélf bij. Je beleeft wat er
gebeurt. Dat ervaren de kijkers
als een sensatie."
Spijkerhard
Van schone schijn is geen spra
ke. Het Omniversum confron
teert je met de spijkerharde wet
ten van de natuur. Het lijkt niet
op de wereld van de showbiss en
lieve dolfijnen. Toch is het show.
Show die je gezien moet hebben,
omdat je het nog nooit gezien
hebt.
Het Omniversum. Nieuw voor
Europa, maar Amerika en het
Verre Oosten kennen deze ruim
tetheaters al een poosje. De ge
schiedenis is nog wel vrij jong:
elf jaar. Over de hele wereld, in
clusief Nederland, staan negen
tien Omniversums. De 'gehei
men' van het ruimtetheater zijn:
a. de grote Omnimax-lens, b. de
stand van de koepel (27 graden
uit het lood), c. de film (70 mm)
wordt niet verticaal, maar hori
zontaal afgedraaid.
"De resultaten zouden nog be
ter kunnen zijn", voegt Wim Bij
leveld, die als sterrenkundige de
keuze van de films bepaalt, er
aan toe. "Maar dan zou de koepel
helemaal op z'n kant moeten
worden geplaatst. Dat is tech
nisch gezien geen haalbare kaart.
De stoelen zouden dan zo steil
Prof. Rutten:
Het economisch herstelproces is
nog niet in de wederopbouwfase
gekomen. De sanering is niet ge
reed, al is de recente ontwikkeling
vrij gunstig. Mogelijk stijgt dit jaar
de particuliere consumptie. Econo
mische groei en werkgelegenheid
moeten sterker worden aangewak
kerd, mede door matige loonont
wikkeling. Belastingen en sociale
premies moeten op termijn verder
omlaag.
Aldus enkele hoofdlijnen uit de
visie, die secretaris-generaal prof.
dr. F. Rutten van het ministerie
van economische zaken geeft op de
economische ontwikkeling.
Het herstel komt vooral in de
produktie van de nijverheid tot ui
ting. Met een peil dat in het derde
kwartaal van 1984 ruim 10 procent
boven het dieptepunt van eind
1982 lag werd een gunstig resultaat
geboekt, ook vergeleken met de
meeste omringende landen. De
groei van het produktiepotentieel
was volgens Rutten de laatste jaren
nog zeer bescheiden.
Vorig jaar waren de bedrijfsin
vesteringen in herstel; vooral de
nijverheid boekte een grote stij
ging met 20 procent. Verdere groei
is dit jaar te verwachten. Het be
langrijke winstherstel van 1984 zal
zich hopelijk in 1985 voortzetten.
Maar het aandeel van de loonkos
ten in het totale inkomen van de
bedrijven is nog steeds zeer hoog,
vergeleken met de beginjaren ze
ventig.
De laatste jaren werd de Neder
landse concurrentiepositie veel
sterker. Rutten denkt dat het natio
naal inkomen zowel in 1984 als in
1985 met ruim twee procent kan
groeien. Vorig jaar daalde de parti
culiere consumptie nauwelijks; zij
kan dit jaar toenemen. In de afgelo
pen zes maanden daalde de werk
loosheid in een tempo dat overeen
komt met 100.000 per jaar.
Na jarenlange daling steeg de
werkgelegenheid in de industrie
enigszins. Het aandeel van jonge
ren beneden de 19 jaar kwam weer
op het peil van 1973 met 7,5. De al
gemene ontwikkeling van de werk
loosheid in 1985 en 1986 laat zich
volgens de secretaris-generaal
„moeilijk voorspellen".
Vorig jaar daalde het financie
ringstekort van het rijk met bijna
1,5 procent.
Wending
Rutten ziet na de diepe inzinking
van 1980-1982 een gedeeltelijke
wending ten goede. Maar tot en
met 1986 kan toch nog slechts het
eerste deel van het herstelproces
zijn beslag krijgen door het weg
werken van de acute noodsituatie
op het gebied van het overheidste
kort, de bedrijfsrendementen, de
investeringen en de stijging van de
werkloosheid.
In de huidige kabinetperiode
moeten de scherpste kanten wor
den verwijderd. Dit proces is vol
gens de topambtenaar nu nog be
paald niet geconsolideerd. Het is
volgens hem dan ook eigenlijk
voorbarig al te spreken over de
tweede fase van het herstelproces.
Daarin zouden verhoging van het
tempo van economische groei en
daling van de werkloosheid aan de
orde moeten komen.
Het zou buitengewoon belang
rijk zijn als in ons land de zogehe
ten trendmatige economische
groei, die sedert de tweede oliecri
sis (1978-1979) nihil was, weer op
twee tot drie procent zou uitko
men, meent Rutten. Daardoor zou
wat ruimte ontstaan, die dan moet
worden besteed op een manier die
de groei ten goede komt. Niet con
sumptief dus, maar zo dat verdere
versnelling van de economie wordt
bereikt.
Feitelijke groei zal door meer
produktie van het bedrijfsleven
moeten worden bereikt. Interna
tionaal werkende ondernemingen
zouden vanwege lage kosten, goe
de scholing en heldere overheids
regels meer in ons land moeten in
vesteren. Dan is de bijbehorende
internationale afzet voor een be
langrijk deel verzekerd. Ook lagere
prijzen kunnen de afzet vergroten.
Groeiversterkend beleid vraagt
voortzetting van de loonmatiging,
stelt Rutten. Daarbij moet op lage
re produktiekosten worden gemikt
en verder winstherstel. Ook een
verscheidenheid in inkomensont
wikkeling is van belang. Uit CBS-
cijfers blijkt duidelijk de gunstige
invloed van lagere lonen op de
werkgelegenheid. Eén procent
werkelijke matiging doet de indus
triële werkgelegenheid binnen niet
te lange tijd met 0,6 procent stij
gen.
Wat de investeringen betreft,
men dient niet te lichtvaardig te
spreken over afschaffing van de (al
vereenvoudigde) Wet Investerings-
Rekening (WIR), meent Rutten. Hij
sluit niet uit dat bepaalde wijzigin
gen voor de periode na 1986 kun
nen worden overwogen. Maar voor
vervanging van de WIR door de in
vesteringsaftrek (die voorheen be
stond) voelt Rutten niet.
Lange adem
Gematigde loonontwikkeling,
hogere investeringen, betere tech
nologie en scholing kunnen aan
zienlijk bijdragen tot verhoging
van economische groei en werkge
legenheid, meent de secretaris-ge
neraal. Maar het gaat om een zaak
van „lange adem". Er is de komen
dejaren nog veel te verbeteren, na
dat deze onderdelen van de econo
mie gedurende vele jaren zijn ver
waarloosd.
Door een combinatie van lasten
(hoge belasting- en premiedruk) en
subsidies (zoals huursubsidie) is de
economische zelfstandigheid van
veel mensen aangetast. Dat is vol
gens Rutten ontmoedigend. Deze
gang van zaken houdt op den duur
een niet gering gevaar in voor de
economische groei. Want onze eco
nomische kracht wordt niet door
een beperkte groep van hoog ge-
kwalificeerden bepaald.
Integendeel, het gaat om de inzet
en de kwaliteit van de hele be
roepsbevolking. Er zijn aanwijzin
gen dat de stijging van gemeen-
schapslasten en collectieve uitga-,
ven ongunstig op de economische
groei hebben gewerkt.
Er bestaat een onmiskenbare re
latie tussen de collectieve lasten en
het zogeheten zwarte circuit. Het is
moeilijk ruimte te scheppen voor
verlaging van die lasten. Maar de
verleiding om dan maar „te leven
met het zwarte circuit" moet wor
den weerstaan. Bij ongewzijgd be
leid zou dit stuk van het nationaal
inkomen (geschat op 15 procent)
verder uitdijen.
Zowel wat het overheidstekort
betreft als de hoogte van de ge-
meenschapslasten zijn kritische
grenzen overschreden, stelt Rut
ten. De overheid is gehouden op
beide terreinen verbetering te be
werkstelligen. Als het lukt het in
1986 het nagestreefde overheidste
kort te bereiken, kan daarna wor
den gedacht aan vermindering van
de gemeenschapslasten.
Dan zou voor vermindering van
de belasting- en sociale premie
druk bijvoorbeeld jaarlijks één
procent van het nationaal inkomen
vrij te maken zijn. In vijf jaar tijd
zouden de tarieven van directe be
lastingen en sociale premies dan
met 10 tot 15 punten kunnen wor
den verlaagd. In het midden van de
jaren negentig zou vervolgens
weer een „normale situatie" (zoals
in midden jaren zestig) zijn her
steld.
Rutten zegt dat de kansen dat dit
lukt moeilijk zijn in te schatten. Er
is geen reden tot mismoedigheid.
Het gaat niet om ombuigingen op
de gemeenschapsuitgaven van een
onwerkelijke en draconische om
vang. Te meer niet als de economi
sche groei en de werkgelegenheid
volgens de koers die het kabinet
nu volgt op een hoger peil worden
gebracht.
De kerken van Culemborg die
bij de plaatselijke Raad van Ker
ken zijn aangesloten doen in een
verklaring van deze. raad een
dringend beroep op de overheid
om geen maatregelen meer te
treffen die de positie van de ach
tergestelden in de samenleving
nog verder uithollen. Arbeid en
inkomen moeten rechtvaardiger
worden verdeeld. Aan mensen
die werk hebben wordt met klem
gevraagd, iets van hun arbeid of
inkomen in te leveren als dat ge
vraagd zou worden, ten gunste
van hen die met zoveel minder
genoegen moeten nemen.
De Culemborgse Raad van
Kerken is bezorgd over het
'steeds verder uit elkaar groeien
van werkenden en niet-
werkenden in de maatschappij'.
"Zij die niet meer aan het ar
beidsproces kunnen deelnemen
moeten ervan overtuigd zijn, dat
niet zij hebben gefaald, maar dat
zij het slachtoffer zijn geworden
van het falen van de totale we
reldeconomie en van het maat
schappelijke systeem. Voor de
onrechtvaardige verhoudingen
in de huidige samenleving zijn
wij allen medeverantwoorde
lijk".
De verklaring van de raad is
ook gestuurd naar de plaatselijke
politieke partijen, burgemeester
en wethouders, de gemeente
raad, de sociale dienst, de vak
bonden, het arbeidsbureau en de
andere plaatselijke kerken.
Beroepen
Hervormde Kerk: beroepen
te Franeker-Herbayum J. A. Kre-
mer Tzum, te Brakel H. W. Ri-
phagen Papendrecht; bedankt
voor Vleuten W. J. Lamfers
Maartensdijk (deelgemeente
'Advent').
Christelijke Gererformeerde
Kerken: bedankt voor 's Graven
deel H. J. T. Velema Dokkum.
Gereformeerde Gemeenten:
bedankt voor Beekbergen P.
Blok Capelle aan de IJssel.
Dr. G. G. de Kruyf, hervormd
predikant in Rotterdam-Kralin
gen, is benoemd tot hoogleraar
in de dogmatiek aan de protes
tantse faculteit in Brussel. Dit is
een deeltijdbaan, zodat hij ook
predikant van Kralingen blijft.
Van 1977 tot 1981 werkte dr. De
Kruyf in Rijnsatcrwoude.
Dr. J. van Slageren, hervormd
predikant in Amsterdam, is aan
de Brusselse faculteit benoemd
tot docent in de zendingsweten
schap.
Het algemeen bestuur
('breed moderamen') van de her
vormde synode heeft de Amster
damse predikant W. G. Over-
bosch - sinds een jaar met eme
ritaat - benoemd tot secretaris
van het hervormd-gereformeer-
de samenwerkingsorgaan voor
de eredienst. Overbosch kreeg
bekendheid als voorzitter van de
Professor dr. G. van der Leeuw-
•jtichting.
Afscheid. Op vrijdag 25 ja
nuari om half 8 is in de Utrechtse
Nicolaikerk een orgelconcert te
beluisteren ter gelegenheid van
het afscheid van Freek Hout
koop, Willem Vogel en Maarten
Kooi van de commissie 'Kerk
muziek' van de Hervormde
Kerk.
Deze commissie heeft een ac
tieve rol gespeeld in het kerkmu-
zikale leven van het na-oorlogse
protestantisme, onder meer met
composities, cursussen en stu
diedagen en de uitgave van het
blad 'Musica pro Deo'. Hout
koop, Vogel en Kooi hadden in
dit alles een groot aandeel.
Professor dr. D. C. Mulder,
voorzitter van de Raad van Ker
ken in Nederland, zal op 25 ja
nuari wegens pensionering af
scheid nemen als hoogleraar in
de godsdienstwetenschap aan de
Vrije Universiteit in Amsterdam.
Ter gelegenheid daarvan zal
hem een bundel worden aange
boden ('Religies in nieuw per
spectief) met studies over de
dialoog tussen de godsdiensten.
Het boek, dat de scheidende
hoogleraar zelf met een bijdrage
afsluit, behandelt vooral de ver
anderingen in de beoordeling en
bestudering van religies.
Opgeschort
De (blanke) Nederduits Ge
reformeerde Kerk van Zuid-Afri-
ka heeft haar lidmaatschap van
de Gereformeerde Oecumeni
sche Synode voorlopig opge
schort. Reden is de 'beledigende
houding' van deze oecumenische
synode tegenover Zuid-Afrika.
Vorig jaar verklaarde de syno
de op haar algemene vergadering
in Chicago elke kerkelijke leer
die de apartheid verdedigt tot
'ketterij'. De delegatie van de
Zuidafrikaanse kerk probeerde
toen tevergeefs een dergelijke
uitspraak uit te stellen totdat het
vraagstuk van apartheid en racis
me nader zou zijn onderzocht.
De synode van de Nederduits
Gereformeerde Kerk zal volgend
jaar een besluit nemen over
eventuele voortzetting van het
lidmaatschap van de oecumeni
sche synode, waarvan ruim der
tig calvinistische kerken lid zijn.
Een maand na de vergadering
in Chicago bleken er al plannen
te bestaan voor de oprichting
van een oecumenische organisa
tie van conservatieve gerefor
meerde kerken. Volgens de lei
der van de afdeling oecumene
van de Zuidafrikaanse kerk, dr.
Pierre Rossouw, zouden die in
een vergevorderd stadium zijn.
Luthersen. Het ledental van
de lutherse kerken in de wereld
is vorig jaar met bijna 70 miljoen
ongeveer gelijk gebleven, zo
deelde het bureau van de Luther
se Wereldfederatie in Genève
gisteren mee. Tegenover een af
nemend aantal lutheranen in Eu
ropa en Noord-Amerika staat een
groei in Azië, Latijns-Amerika en
Afrika.
Dienstweigeraars. Drie his
torische 'vredeskerken' in de
Verenigde Staten, waaronder de
doopsgezinden, hebben financië
le steun toegezegd aan studenten
die hun studiebeurs kwijtraken
als gevolg van hun weigering
zich voor de militaire dienst te la
ten registreren.
Overigens raden de doopsge
zinden de jongeren wel aan, zich
als 'gewetensbezwaarde' te laten
registreren, opdat ze te zijner tijd
vervangende dienstplicht kun
nen vervullen. Toch zien de
doopsgezinden de weigering tot
registratie als een 'oprecht getui
genis op basis van het evangelie'.
Vrijheid. Evangelische chris
tenen in Angola hebben tegen
woordig onder het marxistische
regime meer zendingsvrijheid
dan ten tijde van het pro-roomse
koloniale bewind van Portugal.
Dat verklaarde William Graham,
zoon van de Amerikaanse evan
gelist, na een reis door Angola.
De communisten laten de im
port van bijbels geheel vrij, zo
deelde Graham mee. Dat was on
der de Portugezen ondenkbaar.
Het aantal evangelische zende
lingen in Angola blijft klein: on
geveer 40 op 1200 gemeenten. De
animo onder zendelingen om
naar dit land te worden uitgezon
den is gering.
