Leidsch Dagblad | 1984 | 20 december 1984 | pagina 3

KIK

'De bom had ieder moment kunnen afgaan'

1 Burgemeester Goekoop: operatie
is in hoofdlijnen perfect verlopen

Demontage bom, van minuut tot minuut

DANKBETUIGING

Medewerkers EOD: ontmanteling was gevaarlijker dan verwacht

aan B en W van LEIBEN

DONDERDAG 20 DECEMBER 1084

LEIDEN

LEIDEN - "In wezen had de bom
ieder moment kunnen afgaan.
Door het draaien van de ontsteking
of een kleine wrijving", bevestigde
kapitein Sprangemeijer van de Ex
plosieven Opruimingsdienst
(EOD) gistermiddag, na de demon
tage van de Leidse duizendponder.
"De ontmanteling was gevaarlijker
dan we aanvankelijk hadden ge
dacht". Ook gisteravond gaven
EOD-mensen er blijk van dat de
demontage van het projectiel 'een
linke klus' was geweest.

door

Raymond Peil

Het werken met de mechanische
klemschijf, die de EOD op het zo
genaamde 'staartpistool' van de
bom aanbracht om de ontsteking
uit het lichaam van de duizendpon
der te draaien, had desastreuze ge
volgen kunnen hebben. "Het was
niet zo'n beste bom. Hij zag er niet
prettig uit. De ontsteking zat ook
goed vast", zei sergeant-majoor
Schoots dan ook, één van de explo-
sievenexperts vlak na de ontman
teling.

De slagpin van de bom is veertig
jaar geleden in de rand van het

slagpijpje (slaghoedje) terecht ge
komen. Dit pijpje is gevuld met
een kleine hoeveelheid Lichtge
voelig, explosief materiaal die de
300 tot 325 kilo springstof (een
mengsel van TNT en RDX) tot ont
ploffing brengt. De geringste be
weging kon de inslag van de pin in
het pijpje (en dus de explosie) tot
gevolg hebben.

Het werken in de bornput werd
bovendien bemoeilijkt door afkal
ving van de zandwanden. De EO-
D'ers konden verder niet goed zien
waar de slagpin zich precies be
vond. "Ook dat was zeker een extra
risico", merkte Schoots later op.
Het probleem was echter dat de
bomruimers deze complicaties pas
konden gewaar konden worden
toen de onsteking uit de bom was
verwijderd.

Toen gistermiddag om 13.10 uur
het sein werd gegeven, dat de EOD
met de demontage kon beginnen,
legden de ruimers eerst het projec
tiel bloot. Toen werd de put al eni
ge tijd met behulp van een pomp
enigszins droog gehouden. Om
14.02 uur lag het gevaarte bloot en
was de kuil diep genoeg voor de
werkzaamheden. Om te voorko
men dat de bom zou bewegen was
deZe vastgezet.

Vervolgens werd de ruimte om
de staart vrijgemaakt, waarna
staart en het uitstekende deel van
de ontsteking een schoonmaak
beurt kregen. Met behulp van de
klemschijf konden de EOD-men-
sen, vanachter de oude bunker op
het terrein, de ontsteking uit de
bom draaien. Een tangetje van be
ryllium en koper was nodig om het
slagpijpje uit de bom te verwijde
ren. Dit pijpje werd direct, om
14.45 uur, afgevoerd in een contai
ner met zand.

Kapitein Sprangemeijer noem
de, ondanks alle complicaties, de
demontage van de bom een 'tech
nisch niet moeilijk karwei'. Over
de oorzaak van het feit dat de bom
in de Tweede Wereldoorlog niet is
afgegaan kon hij slechts vermoe
dens uiten. Het vlak neerkomen
van de bom, een reden waarom het
gevaarte ook op de relatief geringe
diepte van drieëneenhalve meter
lag, en het raken van een boom
stronk of -stam tijdens deze lan
ding zijn waarschijnlijk de belang
rijkste oorzaken geweest.

Als gevolg hiervan werden bom
en ontsteking vervormd dan wel
verbogen. Ook de 'vork', een soort
grote vleugelmoer, was verbogen.
Deze moer zit bij het afwerpen aan
de draaiende staart van de bom

vast. Wanneer de vork een paar
centimeter schroefdraad is afge
draaid valt de slagpin, die tijdens
deze actie door een lichte veer op
zijn plaats wordt gehouden, in het
slagpijpje en volgt de explosie. Dit
mechanisme moet voorkomen dat
de bom na het afwerpen te dicht
onder het vliegtuig ontploft.

Wolken

Zorgen had de EOD over het
laaghangende wolkendek. In geval
van een explosie betekent dit dat
de schokgolven via het dek reflec
teren en verder reiken dan nor
maal. Een bundeling van golven
kan resulteren in hevige effecten
op onvoorspelbare plaatsen. "Er
was een open lucht voorspeld.
Maar we konden niet meer terug.
Op het moment datje zo'n operatie
in werking zet kun je hem niet te
rugdraaien", aldus Sprangemeijer.

Overigens was een bewoner van
de Morsweg, die gisteren zijn huis
uit moest, zo aardig geweest om
dinsdag de EOD-kapitein - op een
geheim telefoonnummer - te bel
len en hem succes te wensen bij de
demontage. "Voor het eerst in de
twaalf jaar dat ik bij de EOD werk.
Dat heeft mij bijzonder getroffen",
sprak de vergulde Sprangemeijer
gisteren.

De fotograferende en schrijvende pers maakte en mass
de kuil laten de EOD'ers (v.l.n.r.) Van Gerwen, Schoots
menigte zien.

)an de gelegenheid gebruik om de bom te bekijken. In
Sprangemeijer hun hulpstukken aan de verzamelde

te leiden en gisteren bleek, zo con
cludeerde hij, al het werk niet voor
niets te zijn geweest.

Al met al was het een "hele klus"
geweest, constateerde de Leidse
hoofdinspecteur La Rivière, die al
gemeen commandant was. Hij
prees de "uitstekende medewer
king van de Leidse bevolking".

Moeizaam

De ontruiming van het A-gebied
verliep in het begin moeizaam. Be
woners keerden terug in hun hui
zen, nadat deze al door de politie
waren onderzocht en liepen ook
dwars door ontruimde straten. De
ze aanvangsmoeilijkheden waren
volgens Goekoop het gevolg van
het nog niet goed functioneren van
alle ontruimingsploegen. Later
werd dat beter.

Vanwege het slechte weer begon
de ontruiming een half uur later.
Veel bewoners stonden te wachten
in de kou totdat de politie arriveer
de. Maar ook tijdens de ontruiming
liep de actie vertraging op. "Dat
komt omdat we extra voorzichting
en zorgvuldig zijn geweest. Met na
me omdat er vanuit de bevolking

nogal wat vragen waren geweest
over de veiligheid van hun spul
len", aldus Goekoop. En F.H.C.
Bom van de gemeentepolitie Spij-
kernisse, die de ontruimings- en
bewakingsoperatie leidde: "De ex
tra tijd was nodig om een honderd
procents ontruiming te krijgen".

Forceren

Enige vertraging ontstond ver
der omdat de politie vier binnen
deuren en twee sloten moest force
ren. "Die zijn inmiddels al weer ge
repareerd", verklaarde Goekoop.
Slechts één bewoner was weiger
achtig, maar ook hij ging uiteinde
lijk weg.

Commotie was er in de Weddes-
teeg waar de krakers van het WU-
PO-complex uit hun woning moes
ten. Zij waren bang dat ze na de
demontage niet meer in hun wo
ning terug mochten. Ze werden er
door de politie in pyama uitge
haald. "Die sliepen nog wat", aldus
Goekoop. "Die hebben blijkbaar
een wat andere tijdsindeling".

Kleine problemen waren er ook
bij de nieuwbouw van het acade

misch ziekenhuis. De aannemer
had toestemming om zijn 250
bouwvakkers binnenshuis te laten
werken, maar zij wilden naar huis.
"Het was hun duidelijk dat ze eni
ge uren binnen moesten blijven.
Ze gingen echter toch buitenshuis
aan het werk. De aannemer schond
zo de gemaakte afspraken", aldus
de Leidse hoofdinspecteur La Ri
vière. Bewakingscommandant
Bom besloot via de AZL-directie
enige druk uit te oefenen op de
aannemer. En dat had resultaat.
Overigens stonden er al politie
mensen paraat om ze eventueel zo
binnen te houden.

Arrestaties

In totaal werden vier mensen
gearresteerd in het B-gebied. Zij
dachten toch op straat te kunnen
en weigerden de bevelen van de
politie op te volgen. De mensen
kregen een proces verbaal wegens
het overtreden van de noodveror
dening. Diverse mensen werden
tegen het eind van de operatie toen
de demontage van de bom al was
voltooid aangehouden en buiten
het gebied gebracht.

LEIDEN "In hoofdlijnen
is de hele operatie perfect
verlopen. Er zijn ongetwij
feld schoonheidsfoutjes ge
maakt, maar dat is ook lo
gisch. Andere gemeenten
doen maanden over de
voorbereiding van een der
gelijke operatie, wij hebben
het in iets meer dan twee
weken gedaan".

Burgemeester Goekoop toonde
zich gistermiddag laat een uiterma
te "opgelucht" en tevreden man.
Zonder grote moeilijkheden ver
liep de demontage van de Engelse
vliegtuigbom, die in 1944 werd af
geworpen en terecht kwam in de
bodem vlakbij de Morssingel.

De bom is gedemonteerd. Als bewijs laat commissaris Van Voorden, kort na de operatie, deze krant van gisteren
zien aan burgemeester Goekoop in het Gulden Vlies. Daar werd een nadere toelichting op het karwei gegeven.

(foto Reinout van Gullek)

Goekoop was "erg onder de in
druk van de inzet van alle mede
werkers van binnen en buiten de
gemeente Leiden die deze operatie
mogelijk maakten". Hij wees erop
dat er duizenden overuren waren
gemaakt om alles in goede banen

De demontage van de Engelse
vliegtuigbom was een gigantische
operatie. Hieronder volgt een chro
nologisch verslag vanaf het begin
tot het eind.

06.00 uur. De operationele ka
mer in de Leidse Groenoordhallen
wordt betrokken door hoofdin
specteur J.H. la Riyière van de
Leidse gemeentepolitie. Hij is de
man die de gehele operatie leidt en
wordt in het 'hoofdkwartier' bijge
staan door een politieman, die de
mobilofoon bedient en twee admi
nistratieve krachten.

door

Henny van Egmond

06.00 tot 06.30 uur. Politiemen
sen uit heel Zuid-Holland en Zee
land stromen binnen, evenals men
sen van het Energiebedrijf Rijn
land en ingehuurde timmerlieden.
De laatsten zijn er om de politie te
assisteren bij de ontruiming van
het A-gebied. De ME uit Den Haag
is 's ochtends vroeg al leuk. Na het
uitstappen wordt een rotje tot ont
ploffing gebracht en roept een
agent: "Zo dat was het dan weer.
Gaan we nu weer naar huis?"

06.45 uur. Ruim zeshonderd
politiemensen en andere hulpver
leners zijn aan de koffie als de
Leidse commissaris Van Voorden
arriveert. Hij spreekt een kort
woordje: "Laten we er een fijne
dag van maken". Toen was het nog
droog en dat zou het volgens het
weerbericht ook blijven. De eerste

bewoners in het A-gebied, dat in
verband met de demontage geheel
wordt ontruimd, zijn al wakker en
pakken hun spulletjes in die ze
mee willen nemen. Sommige men
sen zijn al dagen bezig met de voor
bereiding.

07.00 uur. De politiemensen
krijgen hun instructies. De mees
ten weten nog van niets, alleen hun
commandant was ingelicht over
hun taak.

07.15 uur. De pers mag even
kijken in de operationele kamer in
de Groenoordhallen, waar het dan
al een drukte van belang is. Naast
de deur hangt een vel papier met
daarop de tekst: "We laten ons niet
gek maken. Het wordt vanzelf wel
woensdag 19-12-'84 24.00 uur".

07.45 uur. De laatste contai
ners worden met een grote kraan
voor de monumentale Morspoort
geplaatst. Veel bewoners staan al
te wachten op de politie. Het plas
tic dat door de gemeente gratis
werd verstrekt, is al losgewaaid.
Met latten en nietjes wordt gepro
beerd het weer vast te maken,
maar ook dat faalt. "Het is net dik
genoeg om je boterhammen in te
verpakken", merkt een bewoner
cynisch op. "Voor de monumenten
worden containers geplaatst en wij
krijgen slecht plastic".

07.55 uur. De eerste negentig
agenten arriveren in het A-gebied.

ADVERTENTIE

Eerst hebben jullie ons uitstekend geholpen wat betreft de
bereikbaarheid van de Stationsweg en omgeving. En nu dit
weer. Het opruimen van een 40 jaar oude bom vlak voor de
Kerstmis. Onze hartelijke dank voor de uitstekend gekozen
datum. Het was weer te gek!!!

ONDERDELENSPECI AALZAAK vanms dam

Nw. Beestenmarkt 20. tel. 149345

Steenstraat 47, tel. 121608

Ze nemen strategische posten in
om de straten in de gaten te hou
den. Ook honden worden daarbij
ingezet.

08.00 uur. De 'bomauto' van de
Explosieven Opruimingsdienst
komt aan op de plek des onheils.
De opruimers gaan direct een keet
van aannemer Monshouwer in en
laten zich daar uitgebreid fotogra
feren.

Het opvangcentrum in de Vijf
Meihal wordt opengesteld.

08.20 uur. Het A-gebied is afge
grendeld, twintig minuten later
dan gepland. De agenten, die de
ontruiming gaan uitvoeren, zijn er
ook, evenals hoofdinspecteur
F.H.C. Born van de gemeentepoli
tie Spijkenisse. Hij heeft ervarin
gen met ontruimingen in die ge
meente en leidt deze dan ook in
Leiden.

08.30 uur. De ontruiming be
gint te laat, omdat het langer don
ker is gebleven dan werd ver
wacht, aldus de politie. Het ontrui
men vordert ook langzamer dan
gedacht, omdat de wijk complex
is. De politie kijkt in kelders, kas
ten en onder de bedden. In het be
gin is de ontruiming wat chaotisch;
Mensen lopen door ontruimde
straten en huizen, terwijl dat strikt
verboden is. Later zal de organisa
tie de touwtjes strakker aantrek
ken. Bijna 140 mensen hebben hun
woning al voor de ontruiming ver
laten en de sleutel aan de politie
gegeven. Nergens ontmoet de poli
tie tegenstand.

De eerste mensen gaan naar het
opvangcentrum. In totaal druppe
len daar in de loop van de ochtend
zo'n tachtig mensen binnen, die
nergens anders terecht konden.

11.15 uur. De ontruiming
duurt nog steeds voort. Het A-ge
bied had allang leeg moeten zijn,
maar er ontstaat ernstig vertraging
door de intensieve huiszoekingen
en de ingewikkeldheid van het ge
bied. Een automobilist glipt door
de afzetting op de Morssingel.
Even verder wordt hij tot stoppen
gebracht en uit het gebied ge
loodst.

11.30 uur. Het B-gebied, waar
mensen niet op straat mogen ko
men als de EOD aan het demonte
ren is, wordt afgegrendeld.

r Politie-agenten die op het Kort Rapenburg de wacht houden, worden
1 kop koffie. (foto Holvast)

nu echt leeg en ligt er verlaten by.
De drie EOD'ers zijn de enigen die
nog in de nabijheid van de bom
verkeren. Ook de patrouilleboten
van de politie verlaten de wateren
rond de bom.

12.25 uur. De eerste geluids
wagens van de brandweer rijden
rond om de mensen in het B-ge
bied te bevelen in huis te blijven.

12.50 uur. Drie brandweerwa
gens gaan rond in het laatste deel
van het B-gebied. Sommige men
sen hebben de ramen geopend,
maar de meesten houden alles
dicht, ondanks het advies van de
politie.

12.55 uur. Een vrouw wordl
aangehouden op de Steenstraat na
driemaal te zijn gewaarschuwd. Ze
loopt in het B-gebied en wil naai
de stad om een knotje wol te ko
pen. Met een politiewagen wordl
ze naar het bureau gebracht als ze
blijft weigeren haar huis in te gaan
Ze krijgt een proces-verbaal.

11.45 uur. Een deel van de ont
ruimingsploegen is klaar met het
werk en gaat terug.

11.52 uur. Een Haagse agent
wordt met een politiewagen naar
het academisch ziekenhuis ver
voerd. Zijn vrouw is daar net be
vallen. De beleidsstaf stuurt een fe
licitatie.

12.00 uur. De afgrendeling van
een groot deel van de Leidse bin
nenstad zorgt voor enige opstop
pingen in het verkeer. Automobi
listen negeren verwijzingsborden
en komen aan de grens van het B-
gebied, waar de mensen in huis
moesten blijven, tot stilstand. De
verkeerslichten worden uitgezet
omdat ze door het grote verkeers
aanbod niet meer functioneren.

In het opvangcentrum worden
de mensen van broodjes voorzien.
De poütiemensen die op de been
zijn en het afgegrendelde gebied in
de gaten houden, worden of regel
matig afgelost of inwendig ver
zorgd door een rondrijdende kanti
newagen. Ook buurtbewoners ser
veren de politie koffie.

12.04 uur. Het A-gebied is ont
ruimd op de politiemensen na. De
laatste ploegen trekken zich uit het
gebied terug.

12.05 uur. De gevarenzone is

12.59 uur. De geluidswagens
verlaten het gebied. De politieheli-
kopter maakt een laatste inspectie
ronde.

13.07 uur. De helikopter meldt
zich: "Geen bijzonderheden".

13.09 uur. De algemeen com
mandant geeft burgemeester Goe
koop het advies de EOD toestem-

13.11 uur. Het ontmantelen
van de bom wordt uitgevoerd door
drie EOD'ers: kapitein en leider
van de actie Sprangemeijer, ser
geant-majoor Schoots en sergeant
Van Gerwen. Het regent, terwijl ze
de Engelse duizendponder uitgra
ven. De politieradio is stil. Slechts
aflossingen worden af en toe door
gegeven.

14.02 uur. De daadwerkelijke
demontatie begint. De EOD'ers
zoeken dekking achter de onver
woestbare telefoonbunker en trek
ken de ontsteking via een inge
nieus systeem op afstand uit de
bom.

14.27 uur. Op de Breestraat
wordt een meisje gearresteerd. Ze
fietst daar zonder toestemming.
Even later ondergaat een man op
dezelfde plaats hetzelfde lot. Hij is
net terug uit het buitenland, wil
naar zijn huis en weet absoluut niet
wat er aan de hand is. Ook zij wor
den overgebracht naar het bureau
en krijgen een proces verbaal.

14.30 uur. Lichte paniek. On
geveer 250 bouwvakkers, die in de
nieuwbouw van het academisch
ziekenhuis zitten opgesloten, wil
len naar huis. Maar ze krijgen geen
toestemming. De aanwezige politie
verzoekt om assistentie. Honden
begeleiders worden paraat gehou
den. Nadat de AZL-directie de aan
nemer onder druk heeft gezet, be
sluit hij z'n mensen binnen te hou
den.

14.39 uur. De communicatie
tussen de diverse politieposten
loopt wat moeizaam. Diverse por
tofoons werken niet meer. De bat
terijen zijn op.

De bussen komen vast te zitten
bij de Rijnsburgerweg, omdat er
veel auto's fout zijn geparkeerd.

14.42 uur. Wederom een arres
tant op de Breestraat. De politie
besluit de controle aldaar uit te
breiden.

14.45 uur. De slagpin is verwij
derd, het karwei is geklaard. Op
luchting in het beleidscentrum en
bij de politie. De slagpijp gevuld
met uiterst explosief materiaal dat
de 'echte' bom tot ontploffing moet

brengen, wordt in een container
met zand gestopt. De bom zelf
wordt snel daarna afgevoerd.

15.01 uur. Alle ontruimings
ploegen staan weer gereed bij de
Groenoordhallen om de deuren en
ramen van de huizen te gaan slui
ten.

15.06 uur. De ploegen vertrek
ken naar het A-gebied.

15.11 uur. De afsluiting van
het B-gebied wordt opgeheven.
Het duurt nog elf minuten voordat
de geluidswagens dit rondbazui
nen en de mensen weer uit hun
huis moeen.

15.15 uur. De doorgaande trei
nen rijden weer. In- en uitstappen
is pas mogelijk rond zes uur.

15.23 uur. Een aantal mensen
glipt bij het Noordeinde/Witte Sin
gel door de afzetting van het A-ge-
bied, terwijl de politie net begon
nen is met het afsluiten van de hui
zen. Het verkeer loopt op vele
plaatsen vast, maar dat is tijdelijk.

15.26 uur. Op het Noordeinde
wordt de afzetting versterkt.

16.55 uur. Burgemeester Goe
koop en alle andere betrokkenen
geven een persconferentie, waarbij
de uitvoering van de operatie 'per
fect' wordt genoemd.

17.15 uur. Het A-gebied is af
gewerkt door de politie en wordt
weer opengesteld. Veel mensen ke
ren direct terug naar hun woning
om te kijken of er schade is. Dat
blijkt in de meeste gevallen niet
het geval.

17.30 uur. In het opvangcen
trum wordt kippeschnitzel, ana
nas, doperwten en gebakken aard
appels geserveerd. Het eten was
namelijk al besteld...

18.30 uur. Mensen van het
Energiebedrijf Rijnland zijn druk
in de weer om overal de kachel aan
te steken. Veel bewoners lukt dat
namelijk niet.

20.15 uur. Het is ongewoon
druk in de straten rond de bom.
Bewoners keren terug met volbela-
den auto's en zijn bezig hun huis
opnieuw in te richten. Vele huizen
staan er nog verlaten bij. De snack
bar heeft goede zaken gedaan,
want weinig mensen hadden zin na
deze enerverende dag te koken.