Bootvluchtelinge
bakt nu loempia's
Nulmeridiaan bracht
orde in de tijdchaos
<^het
Greenwich Mean Time bestaat honderd jaar
ZATERDAG 4 AUGUSTUS 1984
EXTRA
i de Oostlondense wijk Greenwich. De witte streep op de voorgrond links i
het voorstel deed de wereld in 24
tijdzones te verdelen. Uitgangs
punt van die ook nu nog gelden
de zones was dus de zonnetijd
van Greenwich.
Nederland was lang één van de
uitzonderingen. De spoorwegen
bij ons gebruikten de GMT, maar
de rest van het land had de ..Am
sterdamse tijd", een verschil van
20 minuten met Greenwich. De
Duitse bezetters maakten in 1940
aan dat stukje folklore een eind.
Woede********^**
Voor de volledigheid:
atoomklokken en nieuwe bere
keningen maakten in 1976 for
meel een eind aan de Greenwich
tijd. De wereld kent nu de Ge
coördineerde Universele Tijd
(UCT), die wordt bepaald door
het in Parijs gevestigde Bureau
Internationale de VHeure. Het is
een eenheidstijd die wordt sa
mengesteld uit d^ resultaten van
80 atoomklokken in 24 landen.
Het verschil tussen UCT en GMT
bedraagt een luttele 0,9 secon
den. Oude gewoonten slijten niet
snel. Tot woede van de Fransen
heeft vrijwel iedereen het nog
steeds over GMT waar dat UCT
zou moeten zijn.
Maar de Greenwichmeridiaan
is gebleven, behalve dan in
Frankrijk dat om nationalisti
sche redenen is blijven vasthou
den aan de door Parijs lopende
nullijn, zoals de detailkaarten
van Michelin die nog steeds laten
zien. Fransen en Britten, die heb
ben elkaar nu eenmaal nooit ge
legen.
Wie heden ten dage Greenwich
bezoekt, kan de nulmeridiaan
zien lopen, als een messing
streep over de grond. Hij komt
uit een van de gebouwen van het
Koninklijk Observatorium en
loopt door een 'transit instru
ment', een uit 1816 daterend
soort telescoop die constant op
hetzelfde punt aan de hemel
staat gericht. Op die manier
doorloopt een bepaalde ster op
een bepaalde tyd het 'veld' van
dit instrument. Zo kan men de
'siderische' of sterrentijd meten.
Het observatorium is nu een
museum, en tienduizenden toe
risten laten zich elk jaar weer fo
tograferen bij de meridiaan, bij
voorkeur met één voet in het oos
ten, en de andere in het westen.
Het is een van de weinige plaat
sen op de wereld waar Kiplings
uitspraak („Oost is oost, en west
is west, en nooit zullen de twee
elkaar ontmoeten") wordt gelo
genstraft.
Jong
"In Nederland probeert het
Vietnamese gezin een nieuwe
toekomst op te bouwen. "Want
we zijn nog jong", zegt mevrouw
Ngoc-Chi, die op het idee kwam
de Nederlanders met een
specifiek Vietnamees gerecht,
Cha-Gio, kennis te laten maken.
Het is een mini-loempia in de
vorm van een kroket. Op een
groot bord voor haar kraam staat
beschreven wat er allemaal in zit:
mager varkensvlees, worteltjes,
mihoen, taugé, eiwitten en uien.
"Lekker gezond en niet vet",
prijst mevrouw Ngoc-Chi haar
waar aan. Ze bereidt de
loempia's zelf. Niet
verwonderlijk als men weet dat
ze in Vietnam ook al wat
bijverdiende met het bereiden
van maaltijden. In haar
woonplaats Rijswijk staat ze al
langere tijd op de markt. Ook is
ze met haar lekkernij aanwezig
op braderieën en dergelijke.
Soms wordt ze geholpen door
haar man die echter ook met
allerlei andere baantjes de kost
probeert te verdienen. "De
laatste zes maanden heeft hij
netten gemaakt voor de vissers
in Scheveningen, maar hij is pas
ontslagen", zegt mevrouw
Ngoc-Chi. "Nu is hij thuis en
past op dc kinderen".
Ondertussen gaat haar handeltje
met de Cha-Gio steeds beter
lopen. Hoewel het aantal
buitenlandse eethuisjes nog
altijd groeit en Nederlanders een
steeds ruimere keus in 'vreemde
gerechten' hebben vult mevrouw
Ngoc-Chi met haar nog vrij
onbekende Vietnamese
loempiaatjes een gat in de
etensmarkt. Vooral in Rijswijk
gaan de zaken goed.
Niet alleen verkoopt ze warme
Cha-Gio's om direct op te eten,
het gerecht kan ook mee naar
huis worden genomen waar het
alleen nog hoeft te worden
opgebakken. Geïnteresseerde
klanten krijgen een speciaal
kaartje mee met een
telefoonnummer voor
bestellingen.
"In Rijswijk verkopen we veel
meer dan in Leiden maar dat
komt omdat een heleboel
mensen in Rijswijk ons kennen.
Komt ook wel in Leiden", zegt ze
lachend.
AFLEVERING 4
Wie meent ook het gat in de
markt te hebben gevonden, kan
contact opnemen met de redac
tie van deze krant (telefoon 071-
144941 toestel 240).
Ooit had elke plaats op aarde zijn eigen tijd, aangegeven door de klok op raadhuis of
kerktoren. Met het op gang komen van internationaal handelsverkeer werd die
situatie onhoudbaar. En toen was er Greenwich Time, ofwel de Britse nulmeridiaan,
die lange tijd als basis van de tijdrekening op aarde werd aangehouden. Al acht jaar
lang wordt de universele tijd in Parijs bepaald, maar nog altijd spreekt men van
Greenwich tijd. Tot woede van de Fransen.
door Henk Dam
door Greenwich hadden lopen,
hadden de Fransen hem door Pa
rijs, en de Portugezen hem door
Lissabon. Er waren zo niet min
der dan elf nulmeridianen. Dat
kon, omdat er zoals al gezegd
geen dwingende redenen van geo
grafische aard zijn om hem waar
dan ook te laten lopen. Wat ook
gevolgen had voor de tijd. De
Fransen baseerden immers hun
tijd op hun nulmeridiaan, de
Portugezen weer op een andere
etcetera. Zo was het slecht af
spraken maken voor het zich
steeds sneller voortbewegende
handelsverkeer, en dus werd er
iets aan gedaan.
Formeel********^*
Op 13 oktober 1884,100 jaar ge
leden dus, werd in Washington
de conferentie gehouden die het
probleem voor eens en voor al
tijd regelde. Er waren 25 landen
vertegenwoordigd die uiteinde
lijk met overgrote meerderheid
voor Greenwich kozen. Dat wil
zeggen: voor een nulmeridiaan
die door Greenwich loopt. Ook
Nederland, in de persoon van de
buitengewoon afgezant en gevol
machtigd minister G. de Wecker-
lin, stemde voor.
Waarom kozen zoveel landen
voor Greenwich? Dat had alles te
maken met de 'Nautische Alma
nak' uit de 18e eeuw die, omdat
hij de eerste in z'n soort was, aan
het eind van de 19e eeuw door
tweederde van de wereldscheep
vaart werd gebruikt. Dat hield
onder meer in, dat het merendeel
van de kaarten al de nulmeri
diaan van Greenwich aanhield.
Het besluit betekende dat
steeds meer landen ertoe over
gingen de Greenwichmeridiaan
ook als basis van hun tijdbereke-
mng te gebruiken. In 1904 werd
dat geformaliseerd door de Inter
nationale Tijd Commissie, die
Cha-Gio's, heten ze.
Of in goed
Nederlands:
Vietnamese
loempiaatjes.
Mevrouw Ngoc-Chi
kwam als
bootvluchtelinge in
Nederland en moest
iets verzinnen om
aan de kost te komen.
Het gouden idee
bleek een koekje van
eigen deeg...
Vier maanden staat mevrouw
Ngoc-Chi nu op de Leidse
markt met haar Vietnamese
loempiaatjes, en de
Leidenaars beginnen haar al
aardig te kennen. In haar
kraampje op de Nieuwe Rijn
gaan er elke woensdag- en
zaterdagmiddag een kléine
driehonderd loempia's voor
één gulden per stuk over de
toonbank.
"Is niet veel. maar was in het
begin nog minder", zegt
mevrouw Ngoc-Chi die de
Nederlandse taal redelijk
machtig is, zij het dat de meeste
vragen een keer herhaald
moeten worden voordat ze
precies begrijpt waar het over
gaat.
Vier jaar woont ze inmiddels in
Nederland, samen met haar man
en vijf kinderen. Het gezin
Ngoc-Chi behoorde destijds tot
de eerste groep Vietnamese
bootvluchtelingen die in
Nederland arriveerde. "In
Vietnam keihard werken en heel
weinig verdienen", vertelt
mevrouw Ngoc-Chi over de
laatste periode die zij in haar
geboorteland doorbracht. "Toen
ze mijn man wilden dwingen om
Het is te danken aan de ijver
waarmee ruim 300 jaar gele
den de hertogin van Ports
mouth van bed naar bed hup
pelde, dat de nulmeridiaan
door de Oostlondense wijk
Greenwich loopt, en dat er
zoiets als een Greenwich
Mean Time (GMT) bestaat.
Zy vertelde in 1674 aan de
Engelse koning Charles II
(met wie ze een verhouding
had) dat een vriend van haar,
de Fransman Le Sieur de
Pierre (met wie ze ook een
verhouding had) de oplos
sing had gevonden voor een
probleem waarmee zeelieden
al eeuwen kampten.
Onhoudbaar
Le Sieur de Pierre, aldus de
hertogin, had een methode be
dacht waarmee het mogelijk was
te bepalen hoe ver oostelijk of
westelijk men zich van elk gege
ven punt bevindt. Dat kon je
doen, zo had hij ontdekt, door de
beweging van de maan ten op
zichte van de sterren te bestude
ren. Dat was inderdaad een be
langwekkende ontdekking.
Want hoewel zeelieden wel al
lang konden bepalen op welk
punt tussen evenaar en pool ze
ergens zaten dat kon je doen
door de hoek te meten tussen de
Poolster en de horizon - was
datzelfde in termen van oost en
west niet mogelijk.
In hedendaagse termen: je
kon, midden op zee, uitrekenen
op hoeveel graden noorder- of
zuiderbreedte je schip lag te dob
beren, maar niet op hoeveel gra
den ooster- of westerlengte. Dat
maakte een exacte plaatsbepa
ling onmogelijk, en dat veroor
zaakte veel ongemak voor het va
rende deel der natie. Wat het be
palen van de juiste positie nog
moeilijker maakte, was dat de
scheepschromometer nog moest
worden uitgevonden.
Observatorium***»*
Charles behandelde de tip van
zijn maitresse als puur goud, en
riep meteen een Koninklijke
Commissie in het leven die de
opdracht kreeg de theorie van Le
Sieur de Pierre te bestuderen. De
conclusie van die commissie
luidde: de Fransman heeft gelijk,
maar we hebben er niets aan.
Want, aldus het rapport, we we
ten nog onvoldoende 'van de po
sitie van de sterren en de loop
van de maan, en er is bovendien
nog geen instrument uitgevon
den waarmee de beweging van
de maan gemeten kan worden.
Het pleit voor de koning dat hij
Geliefd onderwerp van toeristenfoto's: op de grens van oost en west.
Dat werd een onhoudbare si
tuatie, vooral toen er geregelde
diensten per postkoets werden
ingevoerd en toen, wat later, de
eerste treinen gingen rijden. Het
waren de Britse Spoorwegen die
voor hun netwerk met de tijd van
Greenwich (Greenwich Mean Ti
me) gingen werken. Die tijd
werd in 1880 door het Lagerhuis
in heel het koninkrijk verplicht
gesteld.
Zo verloor de wereld zijn on
schuld. Men kan lang nadenken
over de maatschappelijke gevol
gen van het invoeren van stan
daardtijden. Dat deed dan ook in
1894 de Franse anarchist Martial
Bourdin, die in Engeland in bal
lingschap leefde. Hij kwam
tot de conclusie dat de maat
schappij aan de tijd te gronde
aan het gaan was, en besloot
daarom het observatorium van
Greenwich op te blazen. Met een
grote hoeveelheid explosieven
trok hij er naartoe. Uiteindelijk
blies hij alleen zichzelf op, omdat
zijn bom 40 seconden te vroeg af
ging. Tempus fug it. zoals de Ro
meinen al zeiden De tijd vliegt.
Terzake. De zich steeds meer
uitbreidende communicatiemo
gelijkheden in de wereld maak
ten het nodig dat er niet alleen op
landelijk, maar ook op mondiaal
niveau afspraken omtrent tijd en
plaats werden gemaakt. Een
reeks internationale conferenties
boog zich over dat probleem.
Daar was alle reden toe. Want
zoals de Britten de nulmeridiaan
De nulmeridiaan (voorgrond) met in zijn verlengde het instrument dat
gebruikt werd om de plaats ervan te bepalen.
zich hierdoor niet uit het veld liet
slaan. Hij gaf onmiddellijke op
dracht tot de bouw van een Ko
ninklijk Observatorium, en be
noemde een hofsterrenkijker,
John Flamsteed, die tot taak
kreeg de loop van de hemellicha
men te bestuderen met het oog
op het vinden een systeem waar
mee de lengtegraad van plaatsen
zou kunnen worden vastgesteld.
Flamsteed koos voor zijn astro
nomische werk een heuvel in het
koninklijk park ten oosten van
Londen, bij het dorpje Green
wich, en liet er het observato
rium bouwen dat in 1676 klaar
Om het verhaal over de lengte
graden af te maken: in 1730 vond
John Hadley een apparaat uit
waarmee het mogelijk was de po
sitie van de maan ten opzichte
van de sterren te bepalen. Dit ap
paraat heette een octant, en werd
later verfijnd tot de ook nu nog
gebruikte sextant.
Acht jaar later beschreef de op
volger van Flamsteed, Edmund
Halley (naar wie ook de bekende
komeet genoemd is), de loop van
de maan. En in 1767 - bijna een
eeuw na het gesprekje tussen
Charles II en zijn wilde vriendin
- was het probleem van plaats
bepaling in termen van lengte
graad voorgoed gekraakt.
Almanak***^***
Toen kwam de 'Nautische
Almanak' uit, een reeks tabellen
en tijden met behulp waarvan
het mogelijk was te bepalen of
men al in de buurt van Borneo
zat, of waar dan ook. Die alma
nak had de in principe wille
keurig bepaalde - nulmeridiaan
door Greenwich lopen.
Voor een vruchtbaar gebruik
van de almanak was het nodig
vaste gegevens over de tijd te
hebben, met name de tijd in
Greenwich. En dus ging het dorp
ook in het opzicht van tijdreke
ning een steeds belangrijker rol
spelen. De gevolgen daarvan zijn
nog heden in Greenwich te zien.
Op een toren van het complex
gebouwen dat tot het Koninklijk
Observatorium behoort, bevindt
zich een grote rode bal met een
staaf erdoor heen. Tot op de dag
van vandaag wordt dagelijks en
kele minuten voor één uur 's
middags de bal naar het hoogste
punt van de staaf gehesen, om
om één uur precies weer naar be
neden te vallen.
Dit eerste openbare tijdsein ter
wereld - destijds vooral met het
oog op de Londense scheepvaart
gemaakt - dateert van 1833.
Rond diezelfde tijd werd de be
hoefte in Engeland en andere
landen steeds groter aan zoiets
als een standaardtijd. Want het
was tot dan toe maar een rom
meltje met de tijdrekeningen.
Men kende in die jaren name
lijk de 'zonnetijd', die ervan uit
ging dat het 12 uur is als de zon
door het zuiden gaat. In de prak
tijk betekende zulks dat elke
plaats op aarde zijn eigen tijd
had. aangegeven door de klok op
raadhuis of kerktoren. Hoe
oostelijker men kwam, hoe meer
die klokken vóórliepen.
r nmcs-GCRCD
KfüSTUK BCVAT
MCOK VMENVLEÜ&
Hï SM
Of tmu
flEETE taü££
men
ia
5/
Mevrouw Ngoc-Chi: "Lekker gezond en niet vet
