c
J
'Ik geef me maar tot op
bepaalde hoogte bloot'
Concertagenda
F Jan Fabre werkt in een Uefde-haatverhouding met theater en de dans
Gardzienice vult ruimte
met mysterieuze energie
Protest tegen verdwijnen
dansopleiding in Tilburg
Derde lustrum Poetry
34 f DINSDAG 19 JUNI 1984
Kunst
Fragment uit de voorstelling van het Poolse Teatr Gardzienice
Holland Festival: Teatr Gardzienice
(Polen) met 'Gusla' van Adam Mic-
kiewicz. Gezien op 18/6 in de Nieu
we Kerk Amsterdam. Nog te zien
op 19/6 en 20/6. Aanvang 22.30 uur.
Op 23/6 en 24/6 speelt de groep 'Het
leven van de prelaat Awwaku-
AMSTERDAM De voorstel
ling van de Poolse groep Gard
zienice bleek gisteravond een
uur te zijn uitgesteld, omdat
het buiten nog te licht was. Pas
om half elf betraden we het ge
heel afgeschermde priester
koor van de Nieuwe Kerk op
de Dam en werden we naar on
ze plaatsen gebracht onder
smalle steigers die een verder
leeg speelvlak insloten. Nog
voor iedereen zat begon vlak
naast me een acteur zacht maar
zeer snel te praten in onver
staanbaar Pools. Van de over
kant klonk muziek en één voor
één kwamen er andere figuren
binnen in boerekleren. Toen
naast me een toeschouwer,
blijkbaar een Poolse, het eerste
lied van de acteurs zachtjes be
gon mee te zingen, begreep ik
dat er eigenlijk twee verschil
lende voorstellingen tegelijk
werden gegeven: één voor de
Polen, één voor de Hollanders,
één voor de ingewijden, één
voor de buitenstaanders. Maar
beide waren, hoe verschillend
ook, zeer de moeite waard.
Teatr Gardzienice doet onder
zoek naar de bronnen van de
Poolse volkscultuur en baseert
daar zijn theaterprodukties op.
De groep haalt de.volkskunst
niet naar de stadstheaters,
maar gaat zelf de boer op. 'Gus
la' (Toverspreuken) is het ritu
eel van de half heidense, half
christelijke voorouderverering
op het platteland. Het stuk
dient na het vallen van de sche
mering gespeeld te worden in
een kapel, op een begraaf
plaats of in een verlaten huis
aan de rand van het dorp. Op
de grens tussen leven en dood
dus. Slechts verlicht door wat
fakkels en vuurpotten leken de
spelers elkaar met hun gezan
gen, sprongen, wervelende
dansen en gefluisterde teksten
in trance te willen brengen.
Uitbarstingen van pure blijd
schap, diepe angst of seksuele
driften werden soms plotseling
afgebroken, waarbij het laatste
woord nog lang nagalmde tus
sen de pilaren van de Nieuwe
Kerk. Het vuur van de fakkels
leek hen, als ze er per ongeluk
mee in aanraking kwamen,
ook werkelijk niet te deren.
Nadat alle spelers en muzikan
ten, onder wie regisseur Sta-
niewski, in het midden van de
ruimte geknield een laatste
lied hadden gezongen, werd er
een schaal met drie brandende
kaarsen neergezet en ver
dween iedereen. Niemand
kwam terug om te buigen, nie
mand applaudisseerde. Stil
schuifelde het publiek naar
buiten.
Het is jammer dat door de vele
Poolse teksten er toch heel wat
mysterieus en verborgen bleef.
Maar als een gemis heb ik het
niet gevoeld. De klanken van
de stemmen, samen met de
muziek en de voortdurende,
soms spectakulaire acties van
de spelers vormden een
boeiende compositie van ge
luid en beweging. Bijna een
uur lang wist Gardzienice de
donkere en lege ruimte te vul
len met een mysterieuze ener
gie. Ik had na afloop het gevoel
weinig begrepen, maar veel
meegemaakt te hebben.
MARC VAN DER VELDEN
DUIN-en BOLLENSTREEK-
Dirk Out, organist van de Radio-
kerk in Bloemendaal, zal donder
dagavond 21 juni het orgel van
de St. Agathakerk in Lisse be
spelen.
Het programma vermeldt werken
van Vierne, Langlais, Dupré,
Guilmant en Franck.
Sander van Marion geeft op zater
dagavond een orgelconcert in
Katwijk aan Zee. Hij zal het orgel
(GPD) - Jan Fabre, 25 jaar en afkomstig uit het in opmer
kelijke kunstenaars grossierende Vlaanderen, behoort
tot de omstreden avant-garde. Met ongewone tentoon
stellingen en bizarre performances vestigde hij na zijn
opleiding in Antwerpen als beeldend kunstenaar al snel
de aandacht op zich gevestigd. Toch heeft hij vooral
roemrucht naam gemaakt door zijn controversiële thea
terprogramma's.
De eerste voor het podium ge
maakte produktie van Jan Fabre.
'Theater met een K is een kater',
roept in 1980 alleen al door het
verwerken van de combinatie ge
weld en seks opgewonden reac
ties op. Omdat er maar enkele
voorstellingen van worden gege
ven, waaronder twee in het Am
sterdamse Shaffy Theater, blijft
de uitstraling nog beperkt. Zijn
in 1982 gemaakte stuk, 'Het is
theater zoals te verwachten en te
voorzien was', brengt Jan Fabre
wél een internationale reputatie.
Daarmee wordt hij als gerucht
makend theatermaker j_
door heel West-Europa
Verenigde Staten.
Het stuk, met bewegingsscènes en
een theatraal concept van hoog
tepunten uit de beeldende kunst,
vergt acht uur van toeschouwers
en spelers. Het blijkt niet alleen
door de tijdsduur een beproe
ving. Opnieuw is de weinig
zachtzinnige omgang met de uit
voerenden opvallend. De vrijwel
onduidbare grens tussen haat en
liefde, pijn en genot, lelijk en
mooi, het blijft een belangrijk
thema in het oeuvre van Jan Fa
bre.
Ook bij zijn nieuwe produktie, 'De
macht der theaterlijke dwaashe
den', komt dat weer tot uiting.
De zestien uitvoerenden balan
ceren hierin letterlijk en figuur
lijk met het scherp van het mes
langs de grenzen van theater en
dans. Als rode draad in deze vier
uur durende voorstelling fun
geert een wrange versie van het
sprookje 'De nieuwe kleren van
de keizer'.
Op 21 juni wordt de Nederlandse
première gegeven van 'De macht
der theaterlijke dwaasheden', als
onderdeel van het Holland Festi
val 1984, elf dagen na de wereld
première in Venetië. Daar is een
lange voorbereiding aan vooraf
gegaan. Dikwijls in afzondering
heeft Jan Fabre met zijn groep
vijf maanden lang onder grote
discipline in Herentals en Ant
werpen gewerkt aan deze pro
duktie. Tijdens zo'n langdurig
'werkproces' moet door dagelijk
se repetities en besprekingen het
stuk zijn definitieve vorm krij
gen.
Door
Jan Baart
Inspraak
„Het begin van een produktie als
'De macht der theaterlijke
dwaasheden' bestaat uit het no
teren van thema's en het uitlij
nen van een concept. Ik vertrek
van een eerste idee, maar al
werkende verschuift dat. Door
alle invloeden, zaken die rondom
mij gebeuren, woorden die ik
hoor vallen, komen er wijzigin
gen. Vooral tijdens het werkpro
ces van de groep spelers veran
dert er veel. Tijdens dat werkpro
ces hebben de toekomstige uit
voerenden inspraak in bepaalde
scènes. Het bespreken van die
ideeën uit de groep, ook wat de
mensen wèl en wat ze echt niet
op het podium willen doen, heeft
een belangrijke invloed. Er ont
staat een natuurlijk proces van
schrappen, praten en zoeken,
wat het eigenlijke idee aanvult
en rijper maakt. Het stuk wordt
daardoor ook menselijker, min
der conceptueel".
„Ik heb gemerkt, nog meer dan bij
de vorige produktie, dat een
groot deel van het werkproces
bestaat uit evolueren, in een pau
ze samen eten, even in het zonne
tje zitten en weer gaan werken.
Die momenten van gewoon met
de groep samen zijn interesseren
me nu meer dan het in première
gaan. Wanneer ik pijn of genot
bij die mensen zie, dan heb ik
zelf gewoon pijn en genot. De
sfeer in zo'n groep, dat je eens ru
zie maakt en elkaar toch achteraf
weer kunt liefhebben, ik vind dat
heel mooi. Er zijn al verschillen
de ruzies in de groep geweest en
dat geeft een gezonde spanning.
Ja, daar hou ik van".
„Ergens wil ik niet bij de groep ho
ren en ergens wel.... Die betrok
kenheid heeft voor mij veel met
observatie te maken. Ik geef me
maar tot op een bepaalde hoogte
bloot, en dat moet ook zo blijven.
Door mijn intensieve manier van
werken weet ik uit ervaring, zo
dra de mensen mij beginnen te
haten zijn ze op het niveau dat ze
op het podium kunnen staan. Ze
hebben dan alles doorgemaakt,
staan en bloc tegenover me. Heel
goed is dat. Het komt met de
nieuwe produktie ook wel goed:
ze beginnen me al zoetjes aan te
haten".
Hoe belangrijk de resultaten van
het werkproces ook zijn, Jan Fa
bre neemt toch de uiteindelijke
beslissingen. Hij is de drijfkracht
achter de produktie. „Funda
menteel gaat het ook over mijn
liefde-haatverhouding tot thea
ter en dans. Er zijn ook verwij
zingen naar de opera. Het artifi
ciële, dat breng ik op de planken.
Ik vind het de pest dat nu overal
die dans zo'n succes heeft, van
Flash Dance tot Pina Bausch. Je
ziet ook in de beeldende kunst
dat na de conceptuele jaren ze
ventig, feitelijk de hoogconjunc
tuur van het intellectualisme, er
nu een stroming is gekomen van
de new-emotional painting: back
to the emotions. Ik vind dat dus
bullshit. Het is weer een toege
ven aan de bourgeoisie. Je voelt
het aan de politiek, we verkeren
in een laagconjunctuur. En in
een laagconjunctuur krijg je
steeds het terugvallen op alleen
een soort emoties, iets gemak
kelijks, iets om zand in de ogen
te strooien. Ik denk dat het daar
om gaat. Alhoewel ik er aan twij
fel, blijf ik toch hopen dat er jon
gere mensen zijn die gewoon
proberen het emotionele met
kennis of intellectualisme te
combineren. Ik probeer dat zelf
ook. Alleen maar vervallen in
Jan Fabre: 'Die momenten
een emotionele toestand, daar
krijg ik echt de schijt van".
Het is nu een tijd waarin verschei
dene jongeren geen werk hebben
en misschien wel een bepaalde
leegte voelen. „Leegte creeër je
volgens mij alleen zelf, maar juist
de mensen die wel kunnen
werken en met theater of dans
bezig zijn, zij vervallen in het
even een plezierig werkje ma
ken. Met een paar mooie bewe
ginkjes strooien ze nog eens zand
in de ogen van de werkloze men
sen die moeten stempelen. Vol
gens mij moet er toch een soort
beter bewustzijn kunnen zijn
van de tijd waarin je leeft. Ik heb
het er moeilijk mee, dat een be
paalde groep mensen zich heel
conservatief begint op te stellen
met hun werk, in het theater en
in de danswereld, zelfs ook in de
beeldende kunst. Volgens mij
heeft dat alleen maar te maken
met een soort veiligheid, een
marge. Als je ook die dansrage
ziet. Het is allemaal gespeeld op
veiligheid, op een projectie van
de pers en van het publiek. Het is
natuurlijk een historisch gege
ven, in tijden van depressie is het
hoogtij voor vrolijke musicals. In
mijn voorstelling laat ik dat dan
ook zien, met beelden die verwij
zen naar Hollywood".
dan de première
Opera
De macht der theaterlijke dwaas
heden is waarschijnlijk het laat
ste op theater gerichte program
ma dat Jan Fabre maakt. Hij wil
zich op de opera gaan richten.
„Voor mij heeft de opera de toe
komst. Het maffe is dat opera op
dit moment ook aan het opko
men is. Volgens mij heeft dat
weer met die politieke en econo
mische situatie te maken. Die be
langstelling voor opera is overi
gens geen liefde op het eerste ge
zicht geweest".
„Mijn eerste ervaring met opera
kreeg ik rond mijn tiende jaar.
Met school moest ik naar een
voorstelling van de Koninklijke
Vlaamse Opera in Antwerpen,
De rattenvanger van Hameln. Ik
haatte dat. Het was ook een
dooddoener natuurlijk, een jon
getje van tien jaar een opera la
ten zien. Verdomd, ze hadden be
ter met ons kunnen gaan voet
ballen. Ik heb daarna jaren niks
van opera moeten hebben. Door
het luisteren naar grammofoon
platen van een familielid heb ik
rond mijn achttiende jaar de ope
ra ontdekt. In die tijd heb ik zelf
veel teksten geschreven, ook
poe'zie. Ik ben er toen op gewe
zen dat teksten in de opera heel
Kees Verkade maakt beeld van Gracia
van de Vredeskerk bespelen en
een gevarieerd programma ten
gehore brengen.
Het Amerikaans jeugdkoor Missi-
sippe Valley Chorale verschijnt
dinsdagavond 26 juni in de Im-
manuelkerk in Rijnsburg. Uitge
voerd wordt een programma van
klassieke koormuziek, geestelij
ke liederen en Amerikaanse
volksliederen.
DEN HAAG Toneelgroep De Appel gaat van 20 tot 28 juni op
tournee naar Borneo. Het gezelschap zal daar voor de Nederlandse ge
meenschap in verschillende plaatsen De Huisbewaarder van Harold
Pinter spelen.
Die voorstelling werd aan het begin van dit seizoen in Nederland uitge
bracht. Het is de derde keer dat De Appel een buitenlandse tournee
maakt. Eerdere reizen gingen naar de Nederlandse Antillen en Sunna-
DEN HAAG - De voorstellingen van 'Hamlet', die de Haagse Comedie
deze week in de Poolse hoofdstad Warschau zou geven, zijn op het
laatste moment afgelast. De afgelasting hield verband met het feit dat
de hoofdrolspeler, Hans Hoes, zaterdagochtend op weg naar Schiphol
zo ziek werd, dat hij moest worden opgenomen in een ziekenhuis in
Amsterdam.
De leden van het gezelschap, die de reis toch aanvaardden in de hoop dat
Hoes spoedig op zou knappen en wat later naar Polen zou vertrekken,
hebben hun vliegreis tijdens een tussenlanding in Frankfort af moeten
breken.
UTRECHT - Het Utrechts Symfonie Orkest zal eind juni mede
werking verlenen aan de festivals van Athene en Istanboel. In Athene
speelt het op 26 juni onder leiding van Hubert Soudant werken vai.
Beethoven, Papioannou, Brahms en Van Anrooy en op 27 juni met
Dimitri Agrafiotis als dirigent werken van Kounadis, Gneg en Beetho
ven. In Istanboel (dirigent Soudant) staan op 29 en 30 juni werken van
Van Anrooy, Chopin, Brahms. Saygun en Beethoven op het program-
poëtisch kunnen zijn. Het libret
to van Wagner's Ring des Nibe-
lungen heb ik bijvoorbeeld nage
lezen. Als je het vergelijkt met
popteksten van nu, dan klinkt
het nog ongelooflijk modern, ja.
of die andere ouderwets bijkans.
Ik weet het niet".
Vooral opera als Gesamtkunst-
werk intrigeert Jan Fabre. „Het
gaat mij niet om het mythische
of zo. Ik ben geïnteresseerd in
opera door de manier waarop
muziek samengaat met beelden,
met stemmen. Ik ben zelf al een
tijd bezig allerlei facetten samen
te brengen in mijn werk, zowel
binnen de beeldende kunst als in
het theater. Het is ook een stap
verder om me nu op muziek toe
te leggen. Richard Wagner is
voor mij een fantastisch voor
beeld, die heeft ongelooflijk
knappe stukken geschreven.
Van Wagner heb ik het meest ge
lezen en gehoord, maar Richard
Strauss vind ik ook heel
boeiend".
„Ik ga toch niet graag naar een ope
ravoorstelling. Bij de opera's die
ik heb gezien, zowel van de
Muntschouwburg in Brussel als
van de KVO in Antwerpen, heb
ik me doodverveeld. Het is weer
een soort haat-liefde verhouding.
Als ik naar de opera ga, dan reali
seer ik me dat ik steeds op het
puntje van mijn stoel zit, voor
niks, gewoon voor de impressio-
nante beelden, of een impressio-
nant orkest. Daar betrap ik me
dan op, en dat wil ik gewoon
niet... daar ben ik tegen".
„Het gaat mij niet om de inhoud
van opera. Wat ik heb gezien, ik
val erbij in slaap bij wijze van
spreken. Scènisch gezien is het
nooit interessant. De regie vind
ik echt heel oubollig. Daarmee is
het voor mij ook een braaklig
gend terrein. Ik heb wel ideeën
hoe ik ermee zou kunnen
werken, op een of andere manier.
Daarom wil ik ook met theater
stoppen. Ik zie er het nut ook
niet van in, weer een theaterpro-
duktie te gaan maken. Misschien
over een jaar of vijf nog eens. Ik
heb een produktie gemaakt in
1980, in 1982, en nu in 1984. Dat
vind ik al veel. Ik wil niet verval
len in de gewoonte van anderen,
die drie produkties per jaar ma
ken, en dan nog eens een pro
duktie en nog eens...".
„Volgens mij zijn al die mensen in
de theaterwereld genieen, met
hun drie, vier produkties per
jaar. Ik kan dat niet. Het is voor
mij een proces van nadenken,
aanscherpen, rijpen, er met
vrienden over schrijven, en
noem maar op, voor ik er mee
naar buiten kom. Met deze thea
tervoorstelling is het net zo ge
gaan. Vanaf januari werken we
er dagelijks aan. Ik voel dat er
nóg tijd te kort is. Als er dan van
die andere produktieve genieën
rondlopen, kan ik maar beter
met theater stoppen".
Béjart wijzigt
programma na
blessures van
twee dansers
AMSTERDAM (ANP) - Het tweede
programma, dat het Ballet van
de XXste Eeuw in het Holland
Festival uitvoert, is gewijzigd.
Dit is nodig geworden nu twee
dansers bij repetities ernstige
blessures hebben opgelopen. Op
21 juni wordt in het RAI-Con-
grescentrum in Amsterdam in de
plaats van het „Vioolconcerto"
„Isadora" gedanst.
Dit ballet heeft artisiek leider Mau
rice Béjart gemaakt op een com
pilatie van muziek van Liszt,
Chopin, Beethoven, Skriabin en
Roget de l'Isle gedanst. In de so-
lorol is Marei Haydee te zien,
danseres en artistiek leidster van
het Stuttgarter Ballett. Zij trad al
eerder in het Holland Festival
op.
Het tweede programma van het
Ballet van de XXste Eeuw be
staat behalve uit „Isadora", uit
„Le Sacre du Printemps" op mu
ziek van Strawinsky en „Zeven
Griekse Dansen" op muziek van
Mikis Theodorakis. Het eerste
programma wordt vanavond uit
gevoerd. Het bestaat uit het
avondvullende ballet „Messe
pour le Temps Futur" waarvoor
teksten van de Brazilaanse
aartsbsisschop Dom Helder Ca-
mara als uitgangspunt zijn geno
men. Beide Festival-program
ma's worden gepresenteerd in
samenwerking met de Nationale
Opera van Belgi"e en in het ka
der van de culturele betrekkin
gen tussen België en Nederland.
TILBURG (ANP) - Het gemeentebestuur van Tilburg is verontrust over
het voornemen van minister Deetman (onderwijs) om de vooropleiding
toneeldans aan het Brabants conservatorium in Tilburg per 1 augustus
1985 op te heffen. Daardoor zou de opleiding geconcentreerd worden in
Amsterdam, Den Haag en Rotterdam.
Ook de ouders van leerlingen van de vooropleiding - die tussen 10 en 16
jaar oud zijn - hebben per brief op de plannen van de minister gerea
geerd. Het concentreren van de opleiding in de Randstad houdt vol
gens de ouders een gedwongen verhuizing van hun kinderen naar een
pleeggezin in. Velen zullen die stap niet zetten, waardoor er een streep
wordt gezet onder hun zware studie. „Wij dringen er namens onze kin
deren op aan, hen niet na zoveel jaren lichamelijke investeringen in de
kou te laten staan door een gedwongen uit huis plaatsing of een abrupt
einde van hun carrière", aldus de ouders in hun brief aan de minister
De toneeldansopleiding in Tilburg telt, inclusief de vooropleiding, 125
studenten.
MONACO De Nederlandse beeldhouwer Kees Verkade naast hei beeld dat hij van wijlen prinses Gracia van
Monaco heeft vervaardigd. Het beeld, dat gisteren in aanwezigheid van de prinselijke familie werd onthuld,
heeft een plaats gekregen in het rosarium (Foto anp»
ROTTERDAM (ANP) - Voor de
vijftiende keer wordt deze zomer
in Rotterdam 'Poetry Internatio
nal' georganiseerd. Het evene
ment, dat duurt van 23 tot en met
30 juni, wordt gepresenteerd
door Remco Campert, Jan Eij-
kelboom en Ineke Hollander. Op
het programma staan onder
meer een Italiaanse avond, een
thema-avond over het onder
werp 'De Liefde' en een Dante-
project, waaraan wordt meege
werkt door het Rotterdams Phil-
harmonisch Orkest, dat een deel
van de Dante-symfonie van Liszt
uitvoert. Ter gelegeneheid van
het lustrum van Poetry Interna
tional is een bloemlezing samen
gesteld. die op 27 juni verschijnt
Het boek, samengesteld door
Remco Campert, Jan Eijkel-
boom. Joke Gerritsen en Martin
Rooy, geeft een overzicht van de
poëzie die sinds 1970 mede door
Poetry International in ons land
is geïntroduceerd.
