'Het is beter
om langzaam
weg te lopen'
n
SB1
H
99
Het noodlot van Yoko Ono
LTERDAG 26 MEI 1984
PAGINA 17
Aan de rand van het Newyorkse Central Park, in haar
ppartementen in het honderd jaar oude Dakotagebouw
,ijt Yoko Ono haar dagen. De weduwe van John Lennon
jaat gebukt onder een loden last. Toen de wereld op de
avond van 8 december 1980 werd opgeschrikt door de
moord op haar echtgenoot, leek dat de grootste
beproeving die ze moest ondergaan. Het zou nog maar
kinderspel blijken te zijn in vergelijking tot de
verschrikkingen die ze na de rouwperiode zou moeten
doorstaan.
Via Playboy kwam het verhaal begin dit jaar in de
wereld. Een eindeloos relaas van moordaanslagen,
bedreigingen, chantage, verraad, juridische
steekspellen, maar bovenal angst. De 51-jarige frêle
Japanse heeft echter geen tijd voor verdriet. Alles wat
<ennon tijdens zijn kortstondige leven heeft aangeraakt
is net als bij de mythologische koning Midas veranderd
in goud, om het even wat. En voor goud gaan mensen
over lijken.
Jet stuitendst zijn de verhalen over verscheidene leden
van haar staf, zoals klusjesmensen, bewakers en
secretarissen, die over de rug van John en Yoko
rachtten te 'scoren'. In een lange reeks pulpboeken - de
een nog weerzinwekkender dan de ander - is het duo
liefdeloos door het slijk gehaald. Vooral Yoko moet het
dan telkens weer ontgelden. De Zwarte Weduwe wordt
ze genoemd. Voedsel voor geruchten die elkaar in
fantastische proporties overtreffen.
Vat is er van waar? Hoe leeft Yoko Ono? Kan ze aan haar
noodlot ontsnappen? John Oomkes ging op pelgrimage
naar New York.
ii de kantoren van Lenono
Productions kost het moeite
geduld te oefenen. De inrich
ting van de bureauruimte
doet denken aan de centrale
positie van het altaar in een
Japans huis. Daar dient het
ter nagedachtenis van de
voorvaderen. Hier leeft John
Lennon nog. Posters, inscrip
ties en gouden platen. De we
reld hangt flemend aan de
zes telefoonlijnen. Ono's staf
heeft de koffie bruin en de
broodjes vers. Ik ben teveel
vervuld van malende gedach
ten om iets te kunnen veror
beren. Opeens stapt ze het
kantoor binnen, bliksemsnel
polshoogte nemend. Heren
schoenen, flanellen broek,
eenvoud. En weg is Yoko
weer. „Nog even naar mijn
bureau".
Vijf minuten later geeft ze belet.
„Wil je je schoenen uittrekken?
Dat is hier één van de huisre
gels", zo vraagt een assistent. De
deur van de Egyptische kamer
staat aan. Diffuus licht doet de
smaakvolle inrichting er nog be
ter uitkomen. Verfijnde faience,
schitterend meubilair, om een
van de tafelpoten slingert zich
een bronzen slang. Ono zelf zit
gekluisterd in een grote fauteuil
in de hoek van de ruimte. Ken
nismaken hoeft nauwelijks nog;
ik weet dat ik ben gescreend.
Na afloop van het gesprek dat we
daar twee uur lang zullen heb
ben, echoot de gelijkenis na, die
Yoko heeft verteld over haar
jeugdvriendin na.
"Ze was een vrouw met een diepe
levensovertuiging. Ze rebelleer
de altijd tegen Het Systeem. Ik
heb haar sinds haar jeugd ge
kend. Ze had altijd over alles
haar mening over klaar. Hoge
idealen. Ze zou niets doen dat
haar in Het Systeem zou doen
belanden. Maar ze kreeg kinde
ren, veel kinderen. Geen van die
kinderen zouden hun vader ken
nen, want ook in die zin geloofde
ze niet in Het Systeem. Eigenlijk
geloofde ze ook niet in geld en de
macht die geld bezit. Het gevolg
was dat ze berooid raakte, arm
als een kerkrat".
"Ze is nu gedwongen van iedereen
genadebrood te eten, alleen maar
om te kunnen overleven. Ze is nu
een heel bitter mens. Al haar kin
deren zijn in extreme mate ver
ward. De meesten van hen heb
ben veroordelingen achter de
rug. Want wat kun je in de maat
schappij doen als de moeder niet
in die maatschappij gelooft? Het
is vrij logisch dat ze allemaal in
moeilijkheden zijn geraakt. En
de moeder zelf rechtvaardigt nu
diefstal, in feite alles waardoor ze
kan overleven. Dat ziet er slecht
uit. Iemand die wél in geld ge
looft en het zich ook verwerft,
kan op een gegeven moment be
sluiten er iets goeds mee te
doen".
Moraal
In februari van dit jaar bracht het
maart-nummer van Playboy een
goed gedocumenteerd verhaal
over de wijze waarop mensen
omspringen met Lennons bood
schap van liefde en vrede. De
verschrikkingen zijn te talrijk
om er een compleet overzicht
van te geven. Lennons crematie
is mogelijkerwijze op de film ge
zet. Foto's van zijn ontzielde,
naakte lichaam duiken op in en
kele Amerikaanse publikaties.
Eén van Yoko's naaste werkne
mers zet het Project Walrus op
en ontvreemdt gedurende een
jaar alles wat hij in handen kan
krijgen, inclusief zeldzame de
mo-opnamen en Lennons dag
boeken gedurende de jaren dit
hij zich uitsluitend bezighield
met de opvoeding van zijn zoon
tje Sean (1976-1980).
Albert Goldman, de biograaf die
Elvis Presley ontheiligde, krijgt
een reusachtig voorschot voor
een boek over Lennon. Moord
aanslagen op, Yoko worden bij
tijds verhinderd. Mark Chapman
- Lennons moordenaar - bena
dert Yoko met de vraag of hij zijn
verhaal moet publiceren ten be
hoeve van een door haar aan te
wijzen goed doel. De achtervol
ging is eindeloos. De pogingen
om het goud van de weduwe van
Koning Midas te ontfutselen le
gio.
Als Yoko wil uitleggen waarom ze
geen afstand wil doen van Len
nons erfenis, vertelt ze voor
noemde gelijkenis. Dit is de mo
raal. „Deze vrouw die in geen en
kele opzicht geloofde in het bero
ven van anderen, kan nu zelf
niets meer voor anderen doen.
Ze is zo bezig om maar het hoofd
boven water te houden en te
trachten haarzelf te helpen, dat
ze tot niets anders meer in staat
is. Dat alles omdat ze niet in Het
Bezit geloofde. Ze moet dus an
deren om tijd en aandacht vra
gen. Op een slechte manier bo
vendien; iedereen lijdt onder
haar afhankelijkheid. Zie je de
paradox? Zij was de zuiverste
mens en het resultaat daarvan is
dat zij nu de meest gecorrum
peerde is. Vergelijk haar nou
eens omwille van het beeld met
een zeer corrupte figuur, bijvoor
beeld iemand die veel geld ver
diend heeft met het exploiteren
van vrouwenlichamen. Die is
niet hulpeloos, die bevindt zich
in een positie dat hij anderen kan
helpen. Het is in het leven niet
makkelijk om te besluiten watje
te doen staat, om uit te maken
wat de juiste weg is".
Tegenwicht
Als Lennon Yoko Ono op 9 i
ber 1966 voor het eerst ontmoet
in een Londense kunstgalerie, is
de Japanse al geen onbekende
meer. Ono geldt dan reeds als
een topnaam in het wereldje van
de surrealistisch werkende
avant-garde. Haar sterk symbo
lisch geladen werk omvat instal
laties, performances, films en
muziek. Voor Pete Shotton, Len
nons jeugdvriend uit Liverpool,
komt de romance en de hechte
relatie niet als een verrassing. In
zijn biografische notities, Two of
Us geheten, schildert hij John
weliswaar als een krachtige per
soonlijkheid, maar ook als een
man die voortdurend een kame
raad nodig had, een tegenwicht.
Ono neemt die rol op zich, feite
lijk Paul McCartney als zodanig
vervangend.
Op een anderhalf jaar durende on
derbreking in hun relatie na
tussen oktober 1973 en maart
1975 woont Lennon samen met
zijn secretaresse May Pang (die
na zijn dood het nogal vuilspuite-
rige boekje Loving John het licht
zal doen laten zien) - zijn Ono en
Lennon onafscheidelijk. Het
conceptuele karakter van Ono's
kunstzinnige opvattingen inspi
reert Lennon vanaf het eerste
moment. Zeker als hij na juni
1968 met haar gaat samenwonen
krijgen zijn eigen ideeën een
scherper profiel; scherper, eerlij
ker en onverbloemder dan in
The Beatles überhaupt mogelijk
zou zijn geweest. Ze maken sa
men elektronische en geimprovi-
seerde muziek, die als Unfinis
hed Music No. 1 en als tweede titel
Two Virgins het leven ziet en
slechts verwarring oogst. Dat het
een muzikaal verslag is van hun
eerste liefdesnacht en als zoda
nig een ongelooflijk openhartig
document is een feit dat pas veel
later erkenning krijgt.
Verschil hhhhmhh
Terwijl The Beatles zich na de
dood van manager Brian Epstein
voortslepen van het ene zakelij
ke conflict naar het andere per
soonlijke incident, leiden de des
tijds als ludieke invallen betitel
de en persoonlijk getinte acties
van John en Yoko de aandacht af
van de breuk tussen McCartney
en Lennon. Het witte dubbelal-
bum The Beatles verschijnt op
het eigen label Apple, maar be
vat slechts afzonderlijk werk.
Krachtiger dan op die plaat is het
verschil tussen Paul en John niet
in beeld gekomen. McCartney
maakt op dat moment onschuldi
ge popsongs als Oblacii Oblada,
Lennon gaat elektronische expe
rimenten zoals in Revolution nr.9
niet uit de weg. Samen met Ono
blijft hij de aandacht trekken.
Bagismeen serie performances
waarin beiden zich hullen in een
zak om te laten zien hoe de we
reld inmiddels is vastgeroest in
dogma's waarin geen enkele be
weging zit, wordt door de pers
een lachertje gevonden.
1969 is het jaar waarin de hoop van
de jaren zestig wordt gedood. Ni-
(foto's uit: De trip van John Yoko, ultg. Kluwer)
door John Oomkes
xon, de man die het anti-commu-
nisme van de jaren vijftig beli
chaamde, wordt president van
de Verenigde Staten. Martin Lu
ther King kan zijn droom niet in
vervulling zien gaan, omdat zijn
licht wordt uitgeblazen. Vietnam
ontwikkelt zich tot een verbijste
rend drama. Op 22 maart nemen
Ono en Lennon hun intrek in het
Amsterdamse Hilton. Hun bed-
in voor de vrede krijgt wereld
wijde publiciteit. Hun pacifisme
is zeer actief en gezien de voort
durende druk van die publiciteit
zelfopofferend. Het echtpaar
weet dat het aan lenzen en micro
foons niet kan ontkomen en be
sluit er positief gebruik van te
maken. Hun boodschap luidt:
War is over, if you want it. De
kruistocht voert over de hele we
reld en kost The Beatles uitein
delijk nog vrij snel het hoofd, al
is het Paul McCartney die behen
dig de publiciteit inpikt. Op 10
april 1970 kondigt hij aan dat hij
bij de groep is weggegaan.
Kwade krachti
De rest is inmiddels geschiedenis,
al heeft een en ander ongetwij
feld een hele generatie heftig be
roerd. Verbeten Beatles-fans zul-
m
1 1 11 Ii vyiii
Bijlage van het Leidsch/Alphens Dagblad
geld beluste zakenvrouw. Daar
komen nu eindeloze processen
bij om publicatie van privébezit
van Lennon te voorkomen. Yo
ko, bleekjes: „Ik zou ook liever
die juridische rompslomp niet
op mijn nek hebben. Ik doe het
omdat ik wel moet. Als ik mijn
zin zou krijgen dan zou ik de vrij
heid willen hebben om mijn tijd
zoveel mogelijk zelf in te delen.
Gewoon eens door de stad kun
nen slenteren. Eens wat kunnen
schrijven".
„Ik denk dat veel weduwen -
vreemd hè, weduwen vormen
een heel aparte groep mensen -
in dezelfde situatie verkeren als
ik. Plotseling wordt er een last
op je schouders gelegd. Krijg je
een heleboel dingen te verwer
ken. En je zult ze hoe dan ook
moeten opknappen. Als je het
niet op je bordje krijgt, dan is het
nog erger. Want dat wil zeggen
dat iemand anders het voor je op
knapt. Ik denk dat ik zo'n situa
tie nog onbehaaglijker zou vin
den. Maar het kost veel strijd als
je het zelf wilt opknappen".
Ze voelt zich desalniettemin be
voorrecht in vergelijking tot an
dere weduwen. „Als je over de
mogelijkheden beschikt om het
zelf op te knappen heb je geluk.
Op de een of andere manier voel
ik dat John veel vertrouwen in
mij heeft. Maar zelfs dat was nog
niet genoeg. Veel mensen tonen
het in hen gestelde vertrouwen
niet waardig. Het was niet een
voudig de neiging te onderdruk
ken om het allemaal maar de
boel te laten. Het liefst vecht ik
zo min mogelijk. Dat ligt in mijn
natuur, zie je. Maar als het zover
zou komen dat iemand hier de
kamer zou binnenkomen en zou
proberen om Sean te vermoor
den, dan zou ik hem of haar ver
moorden. Kill him, her, or it, or
what ever".
Ze lacht nerveus. „Ik besef dat
ook. Oh, denk ik dan, is dat de
grens, de limiet van mijn pacifis
me, mijn vredelievendheid?
Weet je, ik heb daar zeer cyni
sche gevoelens over. Het is een
erg vreemde situatie. Veel men
sen zullen vermoedelijk kritiek
hebben op het feit dat ik er lijf
wachten op na houd. Lijfwach
ten hebben de beschikking over
middelen om ons te verdedigen.
Dat is in principe hetzelfde als
wanneer ik een pistool zou heb
ben, niet? Waar praten we over?
Wapenbeheersing?".
Yoko Ono verlaat het Roose
velt Hospital in New York, na
dat Lennons dood is vastge
steld.
len Ono aanwijzen als kwade
kracht op de achtergrond, die
Lennon heeft losgeweekt van de
meest invloedrijke band van de
jaren zestig. Een beschuldiging
die even irreeël is als onwaarach
tig. Het kan zijn dat Lennon zich
sneller heeft geradicaliseerd dan
zonder Ono het geval zou zijn ge
weest. Maar dan nog vormt het
solowerk van Lennon na zijn ver
trek bij The Beatles door de bank
genomen een veel waardevoller
bewijs van zijn grote talenten
dan al zijn werk van vóór 1970.
En ook op dat werk had Ono een
onmiskenbare vruchtbare in
vloed.
Na de dood van Lennon verander
de veel. Plotseling zag Yoko zich
alleen gesteld voor de taak om
hun zoontje Sean (geboren in
1975) op te voeden. Tijdens de ja
ren van Johns huismanschap
had hij zich met Sean bemoeid
en zij had getracht orde te bren
gen in de zakelijke verwikkelin
gen rond Lennon. De gedeelte
lijk bereikte boedelscheiding
met The Beatles en de muzie
kuitgeverij Northern Songs en
de gedeeltelijke liquidatie van
Apple zijn op haar conto bij te
schrijven. Het verschafte haar de
reputatie van een keiharde, op
Realistisch
Weer dat nerveuze lachje. „Is dat
een hypocriete aangelegenheid?
Dat zijn uiteraard dingen die
John en ik vaak besproken heb
ben. Tegen 1980 hadden we in
onze eigen kring een zeer verfijn
de vorm van vredigheid bereikt,
niet? Ik bestrijd niet dat ik nu ge
weld toepas; het gaat om het le
ven van Sean, mijn leven".
Zwijgt, zegt dan beslist: „Onder
tussen kunnen we wel proberen
om te werken naar een samenle
ving waarin we niet zo hoeven te
zijn". Het klinkt als een versleten
cliché, goed bedoeld.
„Maar ik moet realistisch zijn. We
betalen ook belasting waarvan
het zeer waarschijnlijk is dat
daarvan wapens worden bekos
tigd, of wat dan ook. Inplaats van
dat te bestrijden....als ik nu zou
zeggen: ik maak geen gebruik
van het bestaande geldsysteem,
omdat dat systeem een niet erg
juist systeem is, ik zal geen belas
ting betalen, enzovoort, enzo
voort, dan beland ik in het ge
vang. Dat zit er nu niet in. Onder
tussen kunnen we misschien iets
meer doen".
De assistent krijgt een teken dat
'het in orde is' en dat hij ons aan
onszelf kan overlaten. Yoko
toont een recent cadeautje van
Andy Warhol. Een oude pola
roid, die twee keer belicht is. De
verschijningen van John en Yo
ko lopen halfin elkaar over. „Het
doet vreemd aan, zo. Ik geef er de
voorkeur aan om het maar als ab
stract te beschouwen", zegt ze.
Ze pakt het manuscript op van
een nieuw boek dat Lennon-ken-
ner Jon Wiener binnenkort het
licht hoopt te laten zien. „Dit is
een politiek geladen boek. Het
beschrijft onze activiteiten in het
licht van de toenmalige politieke
context. Het was zo vervelend-
..haha..citeer dat maar niet. Al
die namen. Maar het is een erg
goed boek".
Toekomst
Alle verplichtingen van Yoko Ono
zijn onlosmakelijk verbonden
met het verleden. In hoeverre
vormt dat geladen verleden een
belemmering voor de toekomst?
Is er nog een toekomst? Een van
de twee solo-albums van Yoko
die na de dood van Lennon ver
schijnen, krijgt de blijde titel It's
alright (I see Rainbowsen de
ondertitel After the first fifty
years mee. „Ach, dat was wishful
thinking, hè? Mijn god. Dat jaar
1982 verliep heel VTeemd. Ik
dacht daar toen zo over. Goed,
dacht ik, dat was dat. Ik ga er
vandoor, ik ga verder. Its's al
right. Op het moment dat ik It's
alright zei, kwam ik erachter dat
de helft van de spullen die in dit
huis liggen opgeslagen, ont
vreemd waren. Alle geheimzin
nigdoenerij eromheen. Het hele
geval kwam open en bloot te lig
gen. Alsof het een cosmic joke
was. Op het moment dat jy zegt
dat het in orde is, zeggen zij: aha!
Ik zal je pakken; het is niet in or
de!"
„Ik weiger echter om dat beeld he
lemaal los te laten. Veel van wat
wij de toekomst noemen wordt
door onszelf gecreëerd. Mis
schien staat het allemaal niet
snel te gebeuren. Bijvoorbeeld,
toen we in Amsterdam zeiden:
bed-peace, hair-peace, of wat dan
ook, en we toen ook daar sliepen,
maakten we daar ons eigen bed
van. Toen we tien jaar later te
rugdachten aan die tijd, zeiden
we tegen elkaar: was dat alleen
maar een symbolische bood
schap of zo? We waren sowieso
altijd al in bed. Als je naar onze
relatie kijkt, dan speelde alles
zich in bed af. Daar discussieer
den we, daar ontvingen we men
sen. Veel muziek werd in bed ge
maakt. Misschien hebben we
daar ons huwelijk wel gescha
pen. Was het alleen maar een
beeld?"
Peinzend: „Maar een beeld is erg
belangrijk. Na Amsterdam gin
gen we naar Canada en waar al
niet meer. We wisten niet precies
wat we deden. Heen en weer.
Maar het was in orde, we strooi
den gewoon alleen wat wensen
in het rond. Zoals een wensbron
in een sprookje".
Evenwicht
Maar die toekomst dan? „Het is
een zaak van evenwicht. Veel
mensen proberen het verleden
op orde te brengen. Ik probeer
dat niet te doen. Het is bijna als
bij een kind dat zich een zo
scherp mogelijk beeld probeert
te vormen van zijn ouders. Dat
doet hij zo krampachtig dat hij
bijna zijn ouders wordt. Het is
beter om heel langzaam weg te
lopen. Dat is meer organisch. Als
je het zo niet doet, als je je met
opzet probeert los te scheuren
van je verleden, erg snel je ver
wijdert, dan ondervind je daar de
terugslag van. Je geest zit aan je
ziel geklonken immers? Mis
schien is het wel een zegen in
vermomming, a blessing in dis
guise, dat er zoveel praktische en
fysieke zaken uit het verleden
zijn achtergelaten, waarvoor ik
moet zorgen. Zodat ik niet snel
kan weglopen".
Waar is de onafhankelijke, zelfbe
wuste, vrouwelijke kunstenares
gebleven in Yoko Ono? Wat is er
over van de drift om te filmen,
performances te ontwikkelen?
„Vreemd is dat. Het hoeft niet al
tijd te worden gebracht op de
manier waarop je het van tevo
ren verwacht. Soms ligt het in
eh...het kleine gebaar. Toen ik
vroeg om tien minuten stilte na
de dood van John, schreef The
Village Voice dat dat een van
mijn beste performances was. Zo
zou ik daar ook over kunnen
denken. Ik ben echter niet zo on
zeker dat ik van mening ben dat
ik overal mijn stempel op moet
drukken, altijd maar mijn imago
moet bevestigen. Als Sean kou
heeft gevat, en ik toevallig een
soepje voor hem heb klaarge
maakt, dan zit mijn geest in die
soep. Misschien is het wel een
briljant soepje, haha, wie weet.
We drukken ons op een andere
manier uit dan alleen openlijk
kunstzinnig. Denk eens even aan
Ronald Reagan. Hij was een ac
teur. Wie weet, misschien is dit
wel zijn beste rol en zou hij daar
een Academy Award voor moe
ten krijgen. Maar hij zal die on
derscheiding nooit krijgen, niet
voor dit presidentschap, begrijp^
je?"
