Sekten hebben recht om er te zijn
KERKDIENSTEN
Jubilerende NPB Wassenaar:
'We hebben geen drempels'
Predikant dr. Kranenborg in nieuw boek
ZATERDAG 26 MEI 1984
Sekten zijn in de ogen van veel
kerkmensen 'kleine groepen,
die er vreemde gedachten op na
houden, maar die verder maat
schappelijk en politiek niet van
betekenis zijn'.
Als dat zo is, voelt dr. R. Kranen
borg zich als predikant van de
gereformeerde kerk van Am
sterdam ook lid van een sekte.
Immers, als je het aantal meele
vende leden van Alle kerken in
Amsterdam op 50.000 stelt, dan
is dat nog ruim geschat. "Mijn
kerk is in het geheel van de stad
met ruim 40.000 moslims -
een verdwijnende groep, die
nog opvalt door de grote kerk
gebouwen, neergezet in een tijd
dat de tienduizenden nog ter
kerke gingen".
Wat die 'vreemde gedachten' be
treft, veel Nederlanders begrij
pen niets meer van bepaalde
woorden en begrippen die in de
kerken (nog) worden verstaan,
zoals: genade, verzoening, zon
de, drie-eenheid, hemel.
"De ge
dachte van reïncarnatie (dat
iets van de mens na de dood
blijft doorgaan en op enigerlei
wijze terugkomt op aarde) komt
velen waarschijnlijker voor
Geestelijk leven
dan de opstanding van Jezus uit
de dood. Christenen zijn dus
mensen, die er maar 'vreemde
ideeèn' op nahouden". Schrijft
dr. Kranenborg in zijn deze
week bij Boekencentrum in Den
Haag uitgekomen boek ('Een
nieuw licht op de kerk?') over
de verhouding tussen kerk en
sekte. Hij is naast predikant in
's lands hoofdstad deelwerker
aan het Instituut voor Gods
dienstwetenschap van de Vrije
Universiteit.
En dan nog dat derde kenmerk: de
sekte is politiek en maatschap
pelijk niet van betekenis. In Ne
derland heeft de kerk nog rede
lijke invloed, maar dat wordt
wel steeds minder. "Meer en
meer wordt de kerk naar de
marge gedrongen. Voor haar
geen uitzonderingen meer!"
Afgaande op de populaire defini
tie van sekten zegt Kranenborg
dan ook, "dat een kerk niet veel
meer is dan een sekte". "Wan
neer de kerk in de stad een klei
ne groep is met merkwaardige
opvattingen en maatschappe
lijk onbelangrijk, is er geen en
kele reden voor haar om zich
hoogpioedig tegenover 'de sek
ten' op te stellen, zeker niet als
we bedenken, dat het proces
van ontkerkelijking nog door
PAGINA 11
gaat en het aantal sekten toe
neemt".
De sekten blijven echt niet in Am
sterdam steken. Ze trekken de
provincie in en zitten ook in
Heerde, Egmond en Pieterbu-
ren. "Hun geloof is het mijne
niet, maar ik zal er rekening
mee moeten houden en ik kan
de ontmoeting met anderen en
andersgelovigen niet uit de weg
gaan".
Uitgangspunt van dr. Kranenborg
is, dat de houding van de kerk
tegenover religieuze bewegingen
in eigen land niet anders kan zijn
dan tegenover de andere grote
wereldreligies. "Want ook al zijn
veel nieuwe religieuze bewegin
gen maar klein en wekken ze ver
bazing en soms weerstand, we
komen daarin de andere wereld
godsdiensten tegen. Veel van de
ze groepen zijn representanten
van een bepaalde wereldreligie
of van bepaalde kanten daar-
van".
door
S.J. de Groot
Met alle kritiek die hij op de bewe
gingen heeft - en die hij niet ver
hult - pleit de schrijver voor een
opstelling, die hun recht om er te
zijn erkent en die de groepen se
rieus neemt zolang de menselijk
heid er gewaarborgd blijft. Een
open en genuanceerde houding.
Je mag niet alles over één kam
scheren. "Vaak worden allerlei
groepen op één hoop gegooid,
terwijl hun overeenkomst juist
heel gering is".
Dat betekent zeker niet, dat ten
overstaan van de sekten over de
eigen overtuiging of over Jezus
Christus maar gezwegen moet
worden. Voor wie in Hem gelooft
is Hij uiteindelijk het criterium
om te bezien wat waar of onwaar,
wat bruikbaar of onbruikbaar is.
"Maar een te snel spreken over
het evangelie, zonder geluisterd
te hebben naar en geleerd te heb
ben van die ander, staat een we
zenlijke ontmoeting in de weg".
Overigens wordt in veel bewegin
gen de vraag naar Jezus Christus
al spoedig gesteld, "zodat voor
christenen hun geloof al in een
vroeg stadium ter sprake moet
komen". "Een gesprek, dat in al
le openheid en bereidheid van
onze kant wordt gevoerd, is tege
lijk al missionair".
Groot terrein
Het boek van dr. Kranenborg (van
vandaag af verkrijgbaar in de
boekwinlel, 254 bladzijden, f.
29,90) bevat vijf hoofdstukken.
Hij begint met zijn eigen stand
puntbepaling. In het volgende
hoofdstuk wordt het terrein ver
kend: wat is een sekte en welke
(niet-christelijke) groeperingen
zijn er zoal? De schrijver gaat
ook na (hoofdstuk 3), waarom
mensen wel hun heil vinden bij
oen dergelijke groep en niet bij
een kerk. De thema's die in de
verschillende bewegingen een
grote rol spelen komen in hoofd
stuk 4 ter sprake. En ten slotte
worden 'de sekten' kritisch beke
ken: wordt er werkelijk geher
senspoeld en is het verblijf in een
sekte schadelijk?
Kranenborg indertijd gepromo
veerd op een studie over 'zelfver
werkelijking' in de nieuwe reli
gieuze bewegingen spreekt
van een 'groot en onoverzichte
lijk terrein'. Er zijn opmerkelijke
verschillen tussen de groepen en
dus ook tussen de beweegrede
nen van mensen om er lid van te
worden. Ook de motivatie van
mensen die lid zijn van dezelfde
beweging loopt sterk uiteen. Dat
heeft allemaal te maken met hun
opvoeding en levensloop, hun
idealen of crisissituatie, ook met
louter toevallige factoren.
Aansluiting is vooral het gevolg
van persoonlijke contacten, niet
zozeer van 'geheimzinnige mani
pulatie-technieken'. De tegen
krachten bleken onvoldoende te
zijn. "Tot voor kort kon de kerk
hier een functie hebben. Mensen
die zich vol spanning voelden
konden daar troost vinden. De
kerk bood perspectief en hoop
en had een verklaring voor de el
lende in de wereld die vrij alge
meen werd aanvaard. Door de
toenemende secularisatie en de
kritiek op de kerk is deze functie
voor velen niet meer zichtbaar.
Persoonlijk houdt dat in, dat de
toetreding tot de groep niet
wordt belemmerd door relaties
met niet-leden. Bij heftig verzet
van familie en vrienden zal men
minder gemakkelijk lid wor
den".
Slecht image
De kerk moet er bij haar beoorde
ling van de 'sektarische
werkelijkheid' rekening mee
houden, dat ze zelf vaak een
'slecht image' heeft. De tegen
woordige mens voelt zich steeds
meer een nummer, een zakelijk
gegeven. De taal van het gevoel
en de ervaring wordt niet meer
verstaan. Voor velen is de kerk
geen alternatief meer, want ook
daar wordt vaak wetenschappe
lijk en rationalistisch gedacht,
worden gevoelens niet aange
sproken en komt het 'bovenna
tuurlijke' niet veel meer aan de
orde.
Kranenborg vindt kerkelijke 'zelf
bezinning' dan ook hard nodig,
naast een verantwoorde, bezon
nen reactie op wat de bewegin
gen te bieden hebben. Hij is daar
heel uitvoerig over.
Zelf komt hij tot de conclusie, dat
religieuze bewegingen niet meer
of minder gevaarlijk zijn dan
welke andere soort organisatie
ook. "Het verschijnsel zelf roept
geen problemen op. Wel komt
een gesloten groep, zoals de Ver
enigingskerk van Moon en de
Children of God, waarin men
communaal samenwoont en de
leider vrijwel absolute macht
heeft, meer bedreigend over dan
andere. Het aant<d 'gevaarlijke'
groepen is gering".
In de beeldvorming over de sekten
ziet dr. Kranenborg 'een groot
aantal generalisaties en eenzij
digheden'. "Veel lectuur in onze
taal is niet méér dan een napra
ten van wat anderen al hebben
gezegd. Geen betrouwbaar in
strument om na te gaan hoe ge
vaarlijk de sekten zijn". Trou
wens, indoctrinatie en sociale
druk binnen de groep komen
overal voor. Er is, volgens Kra
nenborg, geen reden om aan te
nemen, dat in het algemeen in
sekten meer druk wordt uitgeoe
fend dan in kerken of politieke
en sociale verenigingen. "Enkele
uitzonderingen daargelaten".
Deprogrammering
Er zijn 'sekte-slachtoffers'. "Maar
die falen veelal ook op andere
plaatsen". "Over het algemeen is
het lidmaatschap van een bewe
ging niet gevaarlijk. Zeer velen
hebben het als een fase in hun
leven beschouwd".
Het 'deprogrammeren', een tech
niek om van het sektelid weer
een 'gewoon mens' te maken,
noemt Kranenborg, ondanks
sommige goede resultaten, een
'ondeugdelijke en onjuiste' me
thode, zeker niet geschikt voor
een kerk in haar benadering van
de sekten. "Een kerk zal andere
wegen moeten zoeken, zonder
geweld, zonder veroordeling
vooraf, met bereidheid tot zelf
kritiek en verandering". "Goede
resultaten van deprogrammering
komen niet zozeer van de metho
de als wel door relatief gunstige
omstandigheden".
Bij deprogrammering speelt de bij
bel vaak een grote rol. Het dui
velse van de sekte moet hard
worden aangepakt. "In de be
strijding worden methoden ge
bruikt die zeker zo erg zijn als de
methoden die men de sekten toe-
WASSENAAR - De Nederlandse
Protestantenbond (NPB) in Was
senaar, een bescheiden vrijzinni
ge geloofsgemeenschap temid
den van kerken met hoge leden
tallen, treedt morgen een mo
ment op de voorgrond, omdat hij
zelf 65 jaar en het kerkgebouw
aan de Lange Kerkdam 60 jaar
bestaat. In de dienst van half 11
gaat niet alleen de huidige predi
kant, ds. D. A. Werner, voor,
maar ook de eerste predikant-
voorganger van de Wassenaarse
afdeling, dr. J. W. Vinke-Herfst
uit Bloemendaal. Het Voorscho-
tens Kamerkoor zingt in deze ju-
bileumdienst. Om 12 uur houdt
het bestuur een receptie.
De predikant Werner ziet theore
tisch een 'grootse toekomst' voor
de NPB-afdeling weggelegd,
"omdat het vrijzinnig christen
dom door zijn ondogmatische
benadering en zijn gebrek aan
structuur de typische kenmer
ken vertoont van heden en toe
komst".
Vier kenmerken springen dan on
middellijk in het oog.
"Het vrijzinnig christendom kent
geen kerkelijk gezag. Gezag
heeft alleen, wat wij als gezag
hebben ervaren. Iedereen kan lid
worden. Wij hebben geen drem
pels. Onze geloofsgemeenschap
staat ook open voor wetenschap
en cultuur. Dat voorkomt ver
starring. En ten slotte zijn wij
door onze open visie op de we
reldgodsdiensten in staat, onze
eigen godsdienst en godsdien
stigheid te relativeren".
Theoretisch mag dat dan zo zijn,
maar de praktijk is moeilijker.
Ds. Werner: "Velen die in de
geest bij ons horen durven, om
welke reden ook, de stap naar
onze afdeling niet te zetten. Dat
is jammer, niet alleen voor de be
trokkenen maar ook voor de toe
komst van het vrijzinnig denken
en geloven in het algemeen. En
ook voor ons als afdeling, want
naast de noodzakelijke contribu
tie is iedere geestelijke bijdrage
en inbreng van niet te onder
schatten betekenis".
De afdeling mag zich verheugen in
een veelzijdig en bloeiend
geestelijk leven en verenigings
leven. Voorzitter mr. H. Jansen
wil aan de ontmoeting met ge-
lijkdenkenden in de toekomst
veel doen. "Er blijkt soms toch
een drempel te bestaan om zich
bij ons aan te sluiten".
Duitse militair
In de jubileumuitgave van het
kerkblad vertelt mevrouw domi
nee Vinke, de eerste predikant,
over de oorlogsjaren. Zij kwam
in Wassenaar in januari 1941. De
bezettende macht negeerde de
Protestantenbond volkomen.
"Blijkbaar vond men onze kleine
gemeente nota bene onder de
hoede van een vrouw.... nogal
ongevaarlijk".
Eén keer heeft een Duitse militair
een voet in de kerk gezet. Dat
was op oudejaarsavond 1944.
"De dienst was net afgelopen.
Men dacht eerst, dat hij iemand
kwam arresteren, maar nee, hij
vroeg of dit een kathoüeke of een
protestantse kerk was. Na die
vraag zei hij nog, dat dit er ook
niet toe deed. Toen knielde hij
midden in de kerk neer. De aan
wezige bestuursleden lieten hem
verder aan zijn lot over. Hij was
immers een vijand".
Ds. Vinke heeft na zoveel jaren nog
altijd geen antwoord gevonden
op deze vraag: was die houding
van stil verzet nu een uiting van
geweldloze weerbaarheid óf van
onchristelijke liefdeloosheid?
Van 1954 tot 1964 kon de Wasse
naarse NPB zich de luxe van een
tweede predikant veroorloven.
In 1963 kwam ds. Werner. Hij is
er nog steeds en hij is trots op de
afdeling. "Haar identiteit is als
een mozaiek. In de ruimte voor
verschillende denk- en geloofs-
beelden ligt onze kracht. Naar
buiten toe komt dat vaak als
zwakheid over. Maar er zit mu
ziek in de afdeling. En dus heeft
ze toekomst".
schrijft, waarbij het willekeurig
hanteren van bijbelteksten moet
dienen om de ander plat te krij
gen. Als men het kwaad wil be
strijden, laat men dan wel
'geestelijke' methoden gebrui
ken en de bijbel niet misbruiken
voor zaken die uiterst dubieus
zijn".
Beweging van Jezus
Het 'gevaarlijke' van een beweging
wordt in de regel bepaald door
het eigen standpunt. Kranen
borg herinnert eraan, dat de 'be
weging van Jezus Christus' in
het begin ook zo werd gezien.
Velen in die dagen vonden, dat
zijn volgelingen 'gehersen
spoeld' waren. Vervolging en las
ter werden hun deel. Dat de be
weging op een gegeven moment
niet meer gevaarlijk was, kwam
doordat ze de macht en de meer
derheid verkreeg. Haar normen
werden toen algemeen aanvaard.
Het echte gevaar van de religieuze
bewegingen, vooral de oosterse,
zit, volgens dr. Kranenborg, hier
in 'dat de mens zo alleen over
zichzelf gebogen blijft om iets in
zichzelf te vinden'. "Komt er nog
iets terecht van 'dienst, echte ge
meenschap, gerechtigheid,
barmhartigheid, vrede? Veel van
deze dingen dreigen bij de bewe
gingen verloren te gaan, zodat er
een mentaliteit ontstaat, die
haaks staat op het evangelie. Dét
is het, waar de kerk vooral op
moet letten als zij zich met de be
wegingen bezighoudt".
Dit boek wordt gepresenteerd als
een 'theologisch gefundeerde
reactie van binnenuit'.
Dat hoeft niemand af te schrikken.
Hier schrijft nu eens een theo
loog 'voor iedereen'. Met kennis
van zaken, maar ook na ontmoe
ting met leden van sekten die hij
beschrijft, en uit ervaring met de
kerk waarvan hij dienaar is. Zijn
eigen geloof en lid-zijn van de
kerk komen niet in mindering op
de nuchtere eerlijkheid waarmee
hij de sekten benadert.
Wie negatieve ervaringen met deze
groepen heeft, zal zijn beschrij
ving hier en daar misschien 'te
mooi' vinden. Gemakkelijke
theorie. Uiteindelijk moet je het
zélf hebben meegemaakt om te
weten wat mensen en gezinnen
doorstaan als een sekte beslag op
hen legt.
De sekten staat deze weken volop
in het nieuws, nationaal en op
Europees niveau. Daarbij komt
onwillekeurig ook de kerk in het
gezichtsveld. Het ontstaan van
de sekte niet is los te zien van het
bestaan van de kerk.
Het boek van dr. Kranenborg geeft
zicht op de verhouding tussen
beide. En dat is onmisbaar voor
een evenwichtige beoordeling.
De kerk van de Nederlandse Protestantenbond aan de Lange Kerkdam in Wpssencar.
LEIDEN: Herv. Gem. Hoogl. kerk 10 dr.
Meijers. 11.45 oecum. dienst ekklesia;
Marekerk 10 ds. De Jong, 5 ds. Dekker,
Hillegersberg;
Maranathak. (L. Morsweg) 10 ds. M. v.d.
Velden:
Oecumenische geloofsgemeenschap De
Regenboog (Merenwijk) 9.30 ds. Hor-
tensius, 11.15 pastoor v. Well;
Bethlehemk. (Driftstr.) 10 ds. Panne-
koek;
Bevrijdingsk. (Montgomerystr.) 10 ds.
Rietveld, gezinsdienst, 5 ds. Ferwer-
da, S.heim;
Vredesk. (Burggraven!.) 10 bevestiging
en intrede ds. J. Nauta;
Waalse kerk (Breestr.) 10.30 dr. H. J. de
Acad. Ziekenhuis 9 rk. dienst, 10.15 ds.
Bovenberg.
Diakonessenhuis 10.30 ds. v. 't Hof, elke
zat. 10.30 rk. dienst.
Endegeest: zie Oegstgeest.
Geref. Kerk: Zuiderk. (Lammen-
schansw.) 4 leerhuis (prof. dr. B.
Goudzwaard), 5 avondgebed, zie ook
Zuiderkerk;
Petrak. (Surinamestr.) 10 ds. Franken,
Zeist, met doven;
Oude Vest 10 mevr. ds. Jacobi-van
Duijn, L.dorp;
Maranathak. (L. Morsw.) zie herv. gem.;
Bevrijdingsk. (Montgomerystr.) zie
herv. gem.;
bejaardenhuis Groenhoven 10 hr. v.
Wallinga, L.dorp;
Merenwijk: zie herv. gem.
Wijk Stevenshof, gebouwtje 'Dijkhof
(Rijndijk): 10 kand. mevr. N. Falken-
burg.
Geref. K. Vrijg. (aula 'Vlietschans',
Apollol.): 10 en 5 ds. Houtman.
Chr. Geref. K. (Steenschuur): 9.30 en 5
ds. Den Hertog. -
Geref. Gem. (N. Rijn): 10 dienst, 7 ds. De
Gier.
Evang.-Luth. Gem. (Hoogl. Kerkgr.):
10.15.
Doopsgez.-Remonstr. Gem. (Lokhorstk.
Pieterskerkstr.): 10 ds. Koek.
Baptistengem. (O. Rijn 3): 10 hr. C. Sta-
Evang. Gemeenschap (Middelstegr. 3).
10 br. Dikkes.
Zendingswerk Middernachtsroep (Zoe-
terw.singel 21): 5 hr. v. Digpelen.
Evangeliecentrum (Zijlsingel 2): zo. 10
en di. 8 hr. Zijlstra.
Pinkstergem. (O. Vest 13): 10.
Leger des Heils (hoek Groenesteeg--
Vestestraat): 10 heiligingssamenk.,
7.30 verlcssingssam.
Leidse Soefi-stichting: Pieterskerk 11
mevr. mr. T. v. Hartingsveldt over
'Geluk, een verantwoordelijkheid'.
Kerk van J. Chr. v.d. Heiligen der L. Da
gen (Brahmsl.): 9.30, 10.30 en 11.20.
Oud-Kath. K. (Zoeterw.singel): 10.
Rooms-Kath. K.: Haagweg zat. 7, zo. 9
en 10.45;
Herensingel zat. 7 (met jongerenkoor),
zo. 9.30 en 11;
Rijndijk (Leiden-V.schoten) zat. 7, zo.
9.30 en 11.30;
Steenschuur zat. 7, zo. 8.30, 10, 11.30, 6
en 7 (lof);
Boshuizerkade zat. 7, zo. 9.30 en 11;
Lammenschansweg zat. 7, zo. 9 en 10.30;
Haarl.straat zat. 7, zo. 9.30, 10.45 en
12.15;
Merenwijk: zie herv. gem.;
H. Rijndijk (zie Zoeterwoude).
ABBENES: Herv. Gem. 9.30 hr. Drijver,
V.schoten, 7 ds. Bergsma, zangdienst.
AARLANDERVEEN: Herv. Gem. 10
ds. v. Driel, 7 kand. Taselaar.
Geref. Kerk: 10 ds. De Bruijn te O.geest,
6.30 ds. Verhoeven, Haarlem.
Chr. Geref. Kerk: 9.30 dienst, 7 ds. Boi-
ten, Schiedam.
Rk Kerk: zat. 7, zo. 10.30.
ALPHEN AAN DEN RIJN: Herv. Gem.
Adventskerk 9.30 ds. De Jonge, 5 ds.
Moll (met gehandicapten); Kruiskerk
9.30 kand. v. Es; Opst.kerk 9.30 ds.
v.d. Heiden, 6.30 ds. De Jonge; Nabij
9.30 jeugdkapel; G. Herderkerk 10 ds.
Mulder, 6.30 zangdienst; De Bron 9.30
dr. v. Vliet, 10.15 en 6.30 ds. Verheul;
Ashram (Marsdiep) 10 ds. Lapré;
Driehoorne 7 nam. ds. Moll; Oudsh-
.kerk 10 ds. Ouwendijk; Sionskerk
(Planetensingel) 9.30 ds. Schroten,
Bunschoten, 6.30 ds. Ouwendijk.
Geref. Kerk: Mar.kerk 9.30 ds. v.d. Bos,
Gouda, 6.30 ds. Couvee, Voorburg;
Salv.kerk 9.30 dé. Oldemans, H.sum,
6.30 ds. Stolk. Zie ook herv. gem.
Geref. K. Vrijg. (aula chr. techn. school):
9.30 dienst, 6.45 ds. Houtman.
Ned. Geref. Kerk (school Willemstr.):
9.30 br. Kleingeld, 4.30 br. Venderbos.
Chr. Geref. Kerk: 9.30 dienst, 2.30 ds. De
Romph.
Bapt.gem. (Molenwerfstr. 1): 10 en 6.30
ds. Koekkoek.
Bapt.gem. Noord (school Kalkovenw.
62): 10 hr. Vork, 6.30 hr. C. Stavleu.
Volle-evang.gem. ('De Ark', Pr. Hen-
drikstr. 54): hr. R. Polderman.
Leger des H. (Corn, de Vlamingstr.): 10
en 6.30.
Remonstr. Kring (Van Mandersloostr
36): streekdienst Nieuwkoop.
Rk Kerk: Bonifaciusk. zat. 7, zo. 9.45 en
11.30;
Piusk. zat. 7. zo. 9 en 10.30;
De Bron zat. 7, zo. 9 en -11.30.
BENTHUIZEN: Herv. Gem. 9.30 ds. v.
Eijk, Gouda, 6 ds. Exalto.
Geref. Gem. 9.30 en 6.
BODEGRAVEN: Herv. Gem. Dorps
kerk 9.30 ds. Wieman, 6.30 ds. v.d.
Hoef;
Salv kerk 9.30 ds. Richter, 6.30 ds. Wie-
Bethl.kerk 9.30 ds. v.d. Hoef, 6.30 ds.
Christ, Eek en Wiel.
Geref. Kerk: 9.30 ds. v.d. Berg, 6.30 ds.
Elderman.
Evang.-Luth. Gem.: 10.30 mevr. ds. Mul
ler, A.dam.
Rk Kerk: zat. 7, zo. 8.30 en 10.
BOSKOOP: Herv. Gem. Dorpskerk 9.30
ds. Moll, 6.30 dr. Haitsma;
De Stek 9.30 ds. Vlasblom.
Geref. Kerk: 9.30 ds. v. 't Hoff, 5 ds. Da-
vidse, Zevenhuizen.
Chr. Geref. Kerk: 9.30 ds. Ribbers, 5 ds.
Steenbergen, Den Haag-Rijswijk.
Geref. Gem.: 9.30 en 6 ds. Vogelaar.
HAZERSWOUDE: Herv. Gem. 9.30 en
6.30 ds. De Graaf.
Geref. Kerk: 9.30 ds. Cziria, 5 ds. Welbe
dacht.
Rk Kerk: dorp zat. 7, zo, 9.30 en 11.30;
Anker zat. 7, zo. 8.45 en 11.15;
Rijndijk zo. 10.
HILLEGOM: Herv. Gem. 10 ds. Brou
wer, Dokkum, 7 dr. Fernhout, Al-
phen.
Geref. Kerk: 10 ds. v.d. Wal.
Chr. Geref. Kerk: 10 en 5 ds. Biesma.
HOOGMADE: Herv. Gem. 10 hr. Bak
ker, Katwijk.
Rk Kerk: zat. 7, zo. 10.
DE KAAG: Herv. Gem. 10 ds. Goverts.
Rk Kerk: zat. 7, zo. 10.
KATWIJK AAN DEN RIJN: Herv
Gem. Dorpsk. 9.30 ds. Boer, 6 dr. Be-
zemer;
Ontm.kerk 10 prof. dr. v.d. Beek, 6.30
ds. Boer.
Ver. ter voorbereiding van een herv.
deelgemeente 'De Rank" te Katwijk
(aula P. Groen-college): zie Katwijk
aan Zee.
Geref. Kerk: 9.30 ds. v. Breevoort, 5 ds.
Meijering, Scherpenzeel.
Rk Kerk: zat. 7, zo. 9.30 en 11.15.
KATWIJK AAN ZEE: Herv Gem. N.
Kerk 10 ds. Schuurman. 6 ds. Visser;
O. Kerk 10 ds. Vroegindewey, 6 ds.
Schuurman.
Ichthusk. 10 ds. Visser, 5 ds. v. Roon;
Pniélk. 9.30 ds. Driebergen, 6 ds. Vroe
gindewey;
aula Bestevaer-mavo (Rijnsoever) 10
kand Den Besten;
Overduin 2.15 ds. v.d. Beid.
Ver. ter voorbereiding van een herv.
deelgemeente 'De Rank' te Katwijk
(aula P. Groen-college): 10 ds. D.
Boonstra, Leidschendam.
Geref. Kerk: Vr.kerk 9.30 ds. Meijering,
Scherpenzeel, 5 ds. v.d. Horst;
Triumfatork. 9.30 ds. v.d. Horst, 5 ds. v.
Breevoort.
Geref. K. Vrijg.: 10.15 leesdienst, 3.30 ds.
Heida.
Ned. Geref. Kerk: 8.30 en 7 ds. Janse.
Chr. Geref. Kerk: 10 en 5 ds. Slagboom
Vrije Chr. Geref. Gem. (Unizaal): 10 en 5
ds. v.d. Belt
Geref. Gem. (Remisestr.): 10 en 5.
Geref. Gem. in Ned. (Louwestr.): 10 en
5.
Volle-evang.gem. ('Tripodia'): 9.45.
Onafh. baptistengemeente (Sluisweg
16): hr. M. Stam, Geleen.
KOUDEKERK AAN DEN RIJN: Herv.
Gem. 10 hr. J Goedhart, 7 ds. Lapré.
Geref. Kerk: 10 dr. Bade, 7 zie herv.
gem.
Mariakerk zat. 7, zo. 8.30, 10 en 11.45;
Engelbew. zat. 7, zo. 9.30, 10.30 en 5.45.
NIEUWKOOP: Herv. Gem. 9.30 ds.
Kielder, Vianen, 6.30 ds. Cnossen,
Delft.
Geref. Kerk: 9.30 en 6.30 ds. Noote-
Chr. Geref. Kerk: 9.30 dienst, 2.30 ds.
Vlietstra.
Remonstr. Gem.: 10 streekdienst.
Evang. gemeente (Kruispunt, Kenne-
dyl. 33): 9.30.
NIEUWVEEN: Herv. Gem. 9.30 kand. v.
Mourik, Nieuwegein, 6.30 ds. De
Jong, Leiden.
Geref. Kerk: 9.30 hr. Stam, Nieuwkoop,
7 ds. Biewinga, Kamerik.
Rk kerk: zat. 7, zo. 9 en 11.
NIEUW-VENNEP: Herv. Gem. 9.30 ds.
Bergsma, 7 ds. Jongeboer, Baarn.
Geref. Kerk: 9.30 en 6.30 ds. Rang
Chr. Geref. Kerk: 9.30 en 4.30 ds. Visser.
Rk Kerk: zat. 7, zo. 10 en 11.15.
dr. M. de Jonge, 7 ds. Cziria, Rijns
burg.
Geref. Kerk: 10 ds. Vegter, 7 zie herv.
gem.
Geref. Kerk Vrijg. (aula Dr. Schilder
school): 8.45 ds. De Putter, 4.30 ds.
Geelhoed, Den Haag.
Ned. Geref. Kerk (Gem.centrum): 8.45
en 4 ds. De Lange.
Van Wijckerslooth: 4 ds. Vegter.
Endegeest: 10 ds. Friederich.
Volle-evangehegem. (Gem.centrum) 4.
Rk Kerk: Will.kerk zat. 7, zo. 9 en 10.30
OUD-ADE: Rk Kerk zat. 7, zo. 8.30 en
10.30.
OUDE EN NIEUWE WETERING
Herv. Gem. 9.30 ds. De Korte.
Geref. Kerk 9.30 hr. Schoenpréker, 6.30
ds. Buikema.
Rk Kerk: zat. 7, zo. 9.30 en 11.30.
ROELOFARENDSVEEN: Rk Kerk
Mar. Pres. zat. 7, zo. 9 en 11;
Petrus-B. zat. 7, zo. 9.30 en 11.30.
RIJNSATERWOUDE: Herv. Gem. 9.30
ds. v.d. Kamp, 7 kand. Kooyman, Den
Haag.
Chr. Geref. Kerk: 9.30 dienst, 2.15 ds.
RIJNSBURG: Herv. Gem. Laurentius-
kerk 9.30 ds. Koelewijn, Woubrugge,
5 ds. v. Niel;
Bethclkerk 9.30 ds. v. Niel.
Geref Kerk: Petrak. 9.30 ds. Welbe
dacht, 5 ds. Sybrandi. Lelystad,
Imm kerk 9 en 10 30 ds. Snel, 5 ds. Czi-
Mar.kerk 9.30 ds. Bolwijn, Rijswijk, 5
ds. Snel.
Geref. Kerk Vrijg.: 10 en 5.15 ds. Grut
ter.
Chr Geref. Kerk: 9.30 en 5 ds. v. Sorge.
Evang. Chnstengem. (aula mavo): 10.
Rk Kerk: zat. 7, zo. 10.30.
RIJPWETERING Rk Kerk zat. 7. zo. 9
en 10.30.
SASSENHEIM Herv. Gem 9 en 10.30
ds. v. Achterberg. 7 zie geref kerk
Geref. Kerk 9 30 ds. Ferwerda, 7 ds.
Baas, jeugddienst.
Chr Geref. Kerk 10 en 5 ds. Aarnoudse
Rk Kerk: zat. 7, zo. 9.30 en 11.
TER AAR: Herv. Gem. 9 30 dr. Maar-
singh, Amersfoort, 6.30 ds. Klein Kra
nenburg.
Geref. Kerk 9.30 ds. Wattel, Hoofddorp,
6.30 ds. Broer
Rk Kerk. Aardam zo. 9 en 12;
kerk Langeraar zat. 7, zo. 9.30 en 11.30.
VALKENBURG Herv Gem. 10 dr. v.d.
Bank. Ede. 6.30 ds Vermeulen
Geref. Kerk 9.30 ds. Polet, A.dam. 6.30
ds. Oegema.
Geref. K. Vrgg.: 8 30 en 5.15 ds. Heida,
ha.
VOORHOUT: Herv. Gem. 10 ds. C. J. de
Jong.
Rk Kerk: zat. 7. zo. 9. 10.30 en 11 45.
VOORSCHOTEN: Herv Gem. Dorps
kerk 10 prof. dr. Berkhof,
De Ontmoeting (Noordhofland) 9.30 ds.
Bouhuijs, Leiden, 7 ds. Lentz, jeugd-
Hulp en Heil (Schakenbosch) 10 ds.
Lentz.
Herv. evang op geref. grondslag (aula
Lucas;college. Beeth.laan): 9.30 en
4.30 ds. Guyt, Hei- en Boeicop.
Geref Kerk: 9.30 ds. De Zeeuw, 7 zie
herv. gem.
Geref K. Vrijg. (Bachlaan): 10 en 5 ds.
v.d. Hoeven.
Aulagemeenschap Noordhofland: 10.30
woorddienst met agapè.
Rk Kerk. Laur.kerk zat. 7, zo. 11.30;
M. Godskerk zat. 7, zo. 10.
WADDINXVEEN: Herv Gem. Brugk.
9.30 en 5 ds. Maasland, ha;
Hoeksteen 9 30 en 6.30 ds. Roetman, ha;
Bethelk. 9.30 en 5 ds. Goossen, ha;
Imm.kerk 9.30 en 7 (vesper) ds. Hulst.
Geref. Kerk: Kruisk. 9.30 ds. Baas,
S heim, 5 dr. Bade. Koudekerk;
Ontm.kerk 10 ds. Fluit, Gouda.
WARMOND: Herv. Gem. 10 ds. Muis.
Rk Kerk: zat. 7. zo. 8.30, 10 en 11 30.
WASSENAAR: Herv. Gem. Dorpsk. 10
hr Taal, 30 ds. Wolters, 7 oecum.
Kievietk. 10 dr v Bruggen;
Messiask. 10 ds Mackaay, loeiden.
Dorpscentrum 9.30 ds. Alblas, Barne-
Geref. Kerk Zijllaan 10 ds. Heiner,
Drachten, bevestiging ds. C van der
Woude. 5 ds. v.d Woude, intrede.
Zuid (Bloemcamplaan) 10 dr. v.d.
Kamp. ha.
Ned. Prot Bond (Kerkdam): 10.30 jubi-
leumdienst.
WOUBRUGGE: Herv. Gem. 9 30 ds.
Bronsgeest, Leiden, 6.30 dr. Meiers.
Geref Kerk: 9.30 ds. Broer, 6.30 ds. Aal-
Rk Kerk. zat 7, zo. 10.
ZEVENHOVEN Herv Gem 9 30 kand.
Boer, Nieuwveen, 5 zie geref. kerk.
Geref. Kerk. 9.30 ds Elderman. Bode
graven, 5 ds. Dronkert, Gouda.
ZOETERWOUDE: Herv. Gem. 10 ds.
Wolthaus.
Rk Kerk: St. Jan zat 7.30, zo. 9.30;
Chr. Dienaark. zat. 7, zo. 10;
H. Rijndijk zat. 7, zo. 9.30 en 11.
ZWAMMERDAM Herv Gem 9 30 ds.
Klein Kranenburg. 6 30 ds. Vlasblom.
Geref. Kerk 9 30 ds. Buikema. 6.30 ds.
Jaspers Focks.
Remonstr. Gem.: streekdag Nieuw-
LEIDERDORP Herv. Gem. en Geref.
Kerk Dorpsk. 10 ds. v.d. Born, 6.30 ds.
v. Loenen,
Hoofdstr. 10 ds. Stegeman;
Scheppingsk. 9 en 10.30 ds. v Loenen.
Elis.ziekenhuis 10 rector Vijftigschild
Bapt.gem. (wijkgeb. Zijlkw.): 10 hr. H.
Schouten.
Rk Kerk: zat. 7, zo. 9, 10.30 en 12.
LEIMUIDEN: Herv. Gem. 9.30 ds.
Schalk
Geref Kerk: 9.30 ds. Wamelink, Noord-
wijk, 7 ds. v.d. Kamp, Rijnsaterwou-
de.
Rk Kerk. zat. 7. zo. 7.30. 9.30 en 11.15.
L1SSE: Herv. Gem. Dorpskerk 10 ds. 't
Hooft, gezinsdienst. 7 ds. De Gelder;
Pauluskerk 10 ds. De Gelder.
Geref Kerk: 10 en 7 ds. Boswijk.
Geref K. Vrijg 10 30 ds. De Putter, 4.30
leesdienst.
Ned. Geref. Kerk (Salvatori): 10 en 5 ds.
Plantinga, Steenwijk.
Chr. Geref. Kerk: 10 en 7 ds v. Dijken.
Geref. Gem.: 10 en 4 ds. Hakkenberg
Rk Kerk: Agathakerk zat. 7. zo. 10 en
11.30;
Poelpolder zat 7, zo. 9 en 11.30;
NOORDEN. Herv. Gem. 9.30 en 7 ds.
Geref. Kerk (W. Verlaat): 9.30 ds. v
Wijngaarden. Barneveld, 7 ds. Iltink,
Uithoorn.
NOORDWIJK: Herv. Gem. Voorstr-
.(Binnen) 10 ds. Rothfusz, 5 hr. Visser,
Gouda, 7 ds. Keuning;
Hoofdstr. (Zee) 10 ds. Keuning; geref.
Buurtkerk 7 ds. Kuiper;
De Rank (Golfbaan) 10 kand mr. De
Man. Sprang; Sole Mio 9 ds. Keuning.
Geref Kerk: Hoofdstr. (Zee) 10 en 7 ds.
Kuiper,
Vinkc-nl (Binnen) 9.30 ds. Elgersma;
Stichtmgskerk 11 ds. Elgersma.
Ned. Prot. Bond (aula O.Zeew.) 10.30 ds.
Bloemendaal, Delft
Rk Kerk: Zee zat. 7. zo 9.30 en 11;
Binnen zat 7, zo. 8. 10 en 11.30.
NOORDWIJKERHOUT: Dorpsk. 10 hr
Hoffenaar, Voorhout.
Rk Kerk: Victork. zat. 7, zo. 9.30 en 11,
Jozefk. zat. 7, zo. 9 en 10.30;
De ZUk zat. 7. zo. 10 en 11.30.
OEGSTGEEST: Herv. Gem. Groene of
Will.kerk 10 ds. Oegema,
Pauluskerk 10 ds. P Sierat;
Gemeentecentrum (Lijtw.) 10.30 prof.
