'Ik ben meer dan
ooit vastbesloten
om door te gaan'
Henk Chin a Sen, verzetsleider tegen wil en dank
ZATERDAG 12 MEI 1984
Extra
PAGINA 23
Nu Suriname
balanceert op de
afgrond van een
financieel-econom-
isch bankroet,
onder meer door de
opschorting van de
Nederlandse
ontwikkelingsgel
den, is er een nieuw
offensief tegen
voormalig premier
en president Chin a
Sen ingezet.
Hoofdrollen
daarbij worden
gespeeld door mr.
André Haakmat en
de Nederlandse
journalist Willem
Oltmans. De eerste
proclameerde
enkele weken
geleden het
„Amsterdams
Volksverzet" en
sprak zich bij die
gelegenheid uit
voor een dialoog
tussen Bouterse en
het Surinaamse
verzet in
Nederland. In dat
verband pleitte
Haakmat voor een
alomvattend
onderzoek naar de
toedracht van de
moorden van
december 1982,
waarbij ook de
betrokkenheid van
Chin a Sen en Roy
Horb bij de
CIA-plannen om
Bouterse uit de
weg te ruimen
betrokken zouden
moeten worden.
Oltmans schreef in
februari van dit
jaar een boekje
over Bouterse,
waarin de
Surinaamse
bevelhebber
omstandig mocht
uitleggen dat Chin
a Sen en Horb met
de CIA tegen het
militair gezag aan
het ageren waren.
Vorige week
verscheen in het
weekblad
Panorama een
'dossier' van
dezelfde Oltmans
waarin hij
opnieuw beweert
dat „oud-president
Henk Chin a Sen en
wijlen majoor
Horb nauwe
contacten
onderhielden met
de Amerikaanse
inlichtingendienst
CIA teneinde met
vereende krachten
de Surinaamse
revolutie de nek
om te draaien".
Na lang aarzelen
heeft Chin a Sen
besloten te praten.
Een exclusief
interview over de
reis van Horb naar
Pittsburg, over de
zogenaamde
banden met de
CIA, over
Haakmat, over zijn
regeringsperiode
en over zijn
ambivalentie als
verzetsleider.
Henk Chin a Sen: "Vroeg of laat zullen ze allemaal door de mand vallen
door Ruud de Wit
„Die man verkeert in dezelfde
positie als ik. Hij is ook op
zoek naar iemand die bereid
is deze hondenbaan te ver
richten". Henk Chin a Sen
(50) ondersteunt het hoofd
met zijn handen en kijkt
nauwlettend naar de televi
sie. PvdA-fractieleider Joop
den Uyl becommentarieert in
het NOS-journaal het bericht
dat zijn gedoodverfde opvol
ger Van Kemenade niet be
schikbaar is om zijn plaats in
te nemen, mocht hij deze zo
mer besluiten terug te treden
uit de Tweede Kamer.
Ambivalentie kan Chin a Sen niet
ontzegd worden. Politiek oner
varen werd deze internist, ver
bonden aan het Sint-Vincentius-
ziekenhuis te Paramaribo, na de
staatsgreep van 25 februari 1980
aangezocht als minister-presi
dent. Na het gedwongen aftre
den van Ferrier werd hij op 13
augustus van hetzelfde jaar ook
president. Bijna twee jaar lang
trachtte hij de militairen onder
leiding van Bouterse en hun
linkse adviseurs in toom te hou
den. Maar zijn streven om in ok
tober 1982 verkiezingen te laten
plaatsvinden werd hem fataal.
Bouterse dwong hem af te treden
en liet hem met een lening van
40.000 gulden naar Pittsburg in
de Verenigde Staten vertrekken
om zich daar verder te bekwa
men als internist.
Na de moord op 15 Surinamers in
december '82 kwam Chin a Sen
naar Nederland om zich aan het
hoofd van het verzet te plaatsen.
Sindsdien wordt hij door Bouter
se als staatsvijand nummer één
beschouwd en stelselmatig uit
gemaakt voor handlanger van de
CIA en ondersteuner van het im
perialisme.
Het is met tegenzin, dat Chin a Sen
op de beschuldigingen ingaat. Er
is volgens hem een duidelijke
lijn in te bespeuren. „Het enige
wat nu nog moet gebeuren, is dat
ze kunnen aantonen dat ik met
behulp van de CIA op 8 decem
ber 1982 in het geheim ben door
gedrongen tot Fort Zeelandia en
daar eigenhandig die vijftien
mensen heb doodgeschoten".
„Ik heb overigens nog nooit zoveel
reacties gehad op een artikel als
op die publikatie van Oltmans in
Panorama. Ze moeten heel wat
extra exemplaren hebben ver
kocht. De telefoon heeft hier
roodgloeiend gestaan. Span een
proces aan tegen die man, zegt
men. Maar wat moet ik met een
proces? Het gaat allemaal over
de hoofden van de Surinaamse
bevolking, die het toch al zo
moeilijk heeft onder de dictatuur
van Bouterse".
Leugens
Vervolgens over André Haakmat:
„Iedereen zegt dat ik wat tegen
die man moet doen. Ik vind het
vervelend tegen hem in te gaan.
Het is net alsof je rechtvaardi
ging zoekt. Maar dat niveau van
die man, zijn intriges, zijn
machtsspelletjes, zijn leugens.
Toen ik afgestudeerd was als in
ternist, ben ik direct terugge
keerd naar Suriname, tewijl ik
mensen behandelde in de volks
wijken en in het district. Toen ik
ploeterde in Suriname, zat deze
meneer bij de vleespotten van de
welvaart van de aardgasopbreng
sten. En dan beweert Haakmat
nu dat hij net als Bouterse uit de
onderkant van de samenleving
komt. Allemaal flauwekul en re-
thoriek".
De jurist André Haakmat werd
door Chin a Sen direct na de aan
vaarding van het minister-presi
dentschap als persoonlijk advi
seur naar Paramaribo gehaald.
Tot dat moment was Haakmat
inspecteur van het onderwijs te
Amsterdam. Chin a Sen en Haak
mat waren oude vrienden. Ze
kenden elkaar uit hun studen
tentijd. Chin a Sen was indertijd
voorzitter van de vereniging Ons
Suriname, Haakmat was daar se
cretaris en ex-premier Neijhorst
was penningmeester.
„Het terughalen van Haakmat naar
Suriname is een van mijn groot
ste fouten geweest. Wij stonden
toen nog open voor nieuwe men
sen. Iedereen moest een kans
krijgen. Haakmat had in Surina
me overigens al veel vijanden.
Vakbondsleider Derby en forma
teur Bruma waarschuwden me
voor hem. Ze vonden hem een
machtswellusteling. Maar ik was
politiek onervaren en ik had ook
weinig vertrouwen in Bruma.
Vanaf het moment dat Haakmat
in Suriname was, is hij bezig ge
weest zijn eigen macht te vergro
ten. Tegen mij zei hij dat ik
moest aftreden omdat de militai
ren me alleen maar gebruikten.
Maar de militairen raadde hij aan
me af te zetten omdat ik rechts
was, de revolutie tegenwerkte en
weekhartig was. Die man is zo
verbaal begaafd. Ik heb hem
eens in de ministerraad een plei
dooi horen houden dat wij ons
op Cuba moesten richten, want
zonder Cuba zouden we verloren
zijn. Een tweede week later kon
hij staalhard het omgekeerde be
weren, want juist met Cuba zou
den we verloren zijn".
Druppel
Volgens Chin a Sen was het al snel
duidelijk dat Haakmat er slechts
op uit was zijn eigen positie te
versterken. Rond augustus 1980
probeerde hij de militairen ervan
te overtuigen dat hij een veel be
tere premier was en dat Chin a
Sen maar ceremonieel president
moest worden. Die machtsgreep
mislukte, maar Haakmat hield er
een superministerschap aan
over. Hij werd minister van bui
tenlandse zaken en justitie.
Gedurende deze periode van vier
maanden ging hij zoveel moge
lijk zijn eigen gang. Tijdens mijn
afwezigheid schreef hij op een
ochtend een anti-stakingsde
creet, dat ik vervolgens weigerde
te ondertekenen. Openlijk viel
hij collega's als Kamperveen en
Rusland af. De druppel die de
emmer deed overlopen, was een
incident begin januari 1981. Ik
had opdracht gegeven om ko
pieën te laten maken van alle te
lexen die binnenkwamen en uit
gingen. Op een gegeven moment
stuitte ik op een telex van Inter
pol die drie dagen oud was. Hier
in werden vijf namen genoemd
van mensen over wie Interpol in
lichtingen vroeg vanwege een
onderzoek naar een drugslijn,
die liep van Amsterdam via Cu
racao naar Paramaribo. Haak
mat, die minister van justitie
was, had hier niets mee gedaan.
Ik liet hem direct komen, maar
hij maakte zich er aanvankelijk
van af. Toen hij uiteindelijk op
zijn kantoor verscheen, had ik
ondertussen het hoofd van de re
cherche laten komen. In het bij
zijn van de ministers Ataoellah
en Kamperveen heb ik hem hier
over ondervraagd. Onmiddellijk
hierna gaf hij echter een perscon
ferentie, waarop hij informatie
over de telex van Interpol ver
strekte en aankondigde dat mr.
Ramnewash over twee weken
naar Nederland zou afreizen in
verband met dit onderzoek".
'Op 6 januari hebben we hem in de
ministerraad ter verantwoording
geroepen omdat hij een gerech
telijk onderzoek frustreerde en
de hem opgelegde geheimhou
ding had geschonden. Haakmat
moest vervolgens aftreden. Ik kan
dc namen die op het oorspronke
lijke telexbericht stonden, hier
niet noemen, maar het zal duide
lijk zijn dat het mensen waren
die Haakmat nog uit zijn Neder
landse tijd kende. Later zou
Haakmat verklaren dat het hier
mensen betrof die mijn vrienden
waren en dat hij door de medede
lingen op de bewuste persconfe
rentie mij had willen bescher-
Oltmans
Over de door met name Oltmans
aangevoerde beschuldiging dat
Chin a Sen en Horb zouden heb
ben samengewerkt met de CIA
teneinde Bouterse uit de weg te
ruimen, kan Chin a Sen slechts
schamper lachen. „Ik ken die
Oltmans niet. Hij heeft me nooit
gebeld of dingen bij me gecon
troleerd. Met deze man is er dui
delijk sprake van kwaadaardige
bedoelingen".
"Neem die twee foto's bij zijn arti
kel in Panorama. Die moeten be
wijzen dat Horb en ik contact
hebben gehad met de CIA. Op de
ene foto staat behalve een lijf
wacht van Horb en diens advi
seur Seedorf ook Edgar Amanh
afgebeeld, de huidige directeur-
generaal van het Surinaamse mi
nisterie van buitenlandse zaken.
Er staat ook nog een vrouw op
van wie door Oltmans wordt be
weerd dat het een met de CIA ge
lieerde dame is. Waarom vraagt
Oltmans niet bij die Amanh in
Paramaribo wie zij eigenlijk is?
Die andere foto is nog fraaier.
Het onderschrift luidt: Lunch in
de Verenigde Staten tijdens de
geheimzinnige reis van Roy
Horb naar Chin a Sen, met wie
de majoor hier een onbekende
„Amerikaan" flankeert. Nou, die
onbekende blanke Amerikaan is
niemand minder dan de ook in
Suriname bekende public-rela
tions officer van het Amerikaan
se bauxietconcern Alcoa, en dat
is namelijk de Nederlander Daan
Hillen".
In de beschuldiging van Oltmans
aan het adres van Chin a Sen en
Horb over de contacten met de
CIA speelt de reis van Horb naar
Pittsburg in oktober 1982 een be
langrijke rol. Chin a Sen woonde
op dat moment al in Pittsburg.
„Begin september 1982 ben ik
vanuit Pittsburg naar Paramari
bo gevlogen en wel om twee re
denen. Allereerst moest ik een
aantal financiële zaken regelen.
Mijn huis was verkocht en ik had
nogal wat spullen in Suriname
achtergelaten. Maar ik was ook
ingeseind dat er een lastercam
pagne tegen mij was begonnen.
Vrienden van mij zouden geld
hebben ontvreemd bij het zoge
naamde Jaikreek-Phedra-pro-
ject, en dat geld zouden zij naar
mijn adres in Amerika hebben
overgemaakt".
"Ik heb hierover met premier Neij
horst gesproken en met de waar
nemend president Ramdat Mis-
ier. Ik heb gezegd: Jullie moeten
deze kwestie tot de bodem uit
zoeken en de uitslag publiceren.
Het is uitgezocht, maar de resul
taten zijn nooit in de openbaar
heid gekomen. Later heb ik ver
nomen dat de minister van ener
gie en opbouw, Tjon Kie Sim,
schriftelijk aan het Amerikaanse
bedrijf dat belast was met de uit
voering van het project, heeft la
ten weten dat er niets onregelma
tigs had plaatsgevonden".
Vakantie
„In een gesprek met Bouterse en
Horb kwam toen ook ter sprake
dat Roy Horb er zo slecht uitzag
en totaal uitgeput was. Ik heb
hem toen uitgenodigd om bij mij
in Pittsburg op vakantie te ko
men. Roy was ook nog nooit in
het buitenland geweest. Bouter
se was het hiermee eens. Kijk,
het is niet zoals Oltmans beweert
in zijn stuk in Panorama. Ik heb
zijn familie nooit behandeld,
maar Horb woonde tegenover
mijn schoonmoeder en die
woonde weer twee blokken bij
ons vandaan. Toen ik als pas af
gestudeerde arts in Paramaribo
terugkeerde, deed hij wel eens
klusjes voor me of kwam bij ons
babysitten".
,In oktober '82 kwam Horb dan
naar Amerika. Hij was op terug
reis uit Noord-Korea. In zijn ge
zelschap' bevonden zich vijf lijf
wachten, zijn adviseur Seedorf
en gedurende enige dagen ook
de fotograaf-uitgever Dubois, die
al jaren voor Bouterse actief is.
Toen Horb uit het vliegtuig stap
te, zwaaide hij met een envelop.
Ik heb een verrassing voor je, zei
hij. Dat was het zogenaamde Ak
koord van Wedersorg, dat de te
rugkeer naar de democratie zou
moeten inluiden. Haakmat, Horb
en Bouterse waren tien punten
overeengekomen toen de sta
kingsacties van vakbondsleider
Daal dreigden te escaleren. Horb
wist dat ik mets liever had dan
de terugkeer naar de democra
tie".
.Natuurlijk hebben wij in Pitts
burg gepraat over de situatie in
Suriname. Horb vertelde over de
grote invloed van de PALU en de
Revolutionaire Volkspartij. Hij
heeft nooit onder stoelen of ban
ken gestoken dat hij een hekel
had aan die linkse jongens, maar
het woordje coup heb ik nooit uit
zijn mond gehoord, en van CIA-
contact is helemaal geen spra
ke".
„Tijdens zijn verblijf in Amerika
belde Horb dagelijks met Bou
terse. Bouterse wist als het ware
wanneer Horb naar de super
markt ging. Wat me opviel in
Pittsburg, was de trouw van
Horb aan de bevelhebber. Het
was in diezelfde tijd dat de pre
mier van Grenada, Maurice Bi
shop, een bezoek aan Suriname
bracht. Daal hervatte toen zijn
acties en de chaos in Suriname
was groot. Bouterse vond het
niet nodig dat Horb terugkeerde
naar Paramaribo, maar Horb
stond er op. Als tweede man van
Suriname, want zo noemde hij
zich graag, kan ik niet afwezig
zijn als mijn land door zo'n crisis
gaat".
Doe iets
„Bij zijn terugkeer kreeg hij van
Bouterse groen licht om met
Daal en de Moederbond een op
lossing te creëren. Pas toen bleek
dat Daal Haakmat, die toch advi
seur was van de Moederbond, in
het geheel niet op de hoogte had
gesteld van de inhoud van het
Akkoord van Wedersorg Daal
zou vervolgens aan Horb verkla
ren dat hij, als hij op de hoogte
was geweest van het Akkoord
van Wedersorg, zijn stakingsac
ties achterwege had gelaten. Uit
eindelijk is dit akkoord niet
doorgegaan, omdat Horb er wei
nig voor voelde om Haakmat de
nieuwe minister-president te la
ten worden".
„Ondertussen hadden de linkse ad
viseurs van Bouterse deze zo ver
weten te krijgen een andere weg
in te slaan dan die van de terug
keer naar de democratie. De di
recte aanleiding was het bezoek
van Bishop. Dit was voorbereid
door diens minister Coard, de
zelfde die vorig jaar Bishop liet
vermoorden. Deze Coard had in
Paramaribo openlijk verklaard
dat de regenng-Neijhorst geen
revolutie maakte en dat er drasti
sche maatregelen moesten wor
den genomen. Bishop zei het zelf
nog eens duidelijker: The revolu
tion is no tea-party. We have to
eliminate those who are not with
you, otherwise they eliminate
you. En de Cubaanse ambasa-
deur Cardenas voegde hier nog
aan toe, verwijzend naar vak
bondsleider Daal: Bevelhebber,
you have to do something with
this man. Toen Bishop terug
keerde naar Grenada, heeft Bou
terse hem uitgeleide gedaan.
Toevallig stond er een microfoon
open, en terwijl Bouterse Bishop
de hand drukte, zei hij dat er op
korte termijn wel degelijk maat
regelen zouden worden geno
men tegen zogenaamde contra
revolutionairen".
„Als ik terugkijk op die periode,
kan ik niet anders dan constate
ren dat wat op 8 december 1982
is gebeurd, gegroeid is in de
geesten van die mensen. Op een
bepaald moment moeten de mili
tairen en die PALU/RvB-jongens
hebben gezegd: Inderdaad, er
moet iets gedaan worden. Ver
volgens is er een selectie van
slachtoffers gemaakt, waar
schijnlijk op basis van haat en
angst".
Veel gebeurd
Over de periode dat Chin a Sen
premier en president was, laat
Oltmans zich eveneens laatdun
kend uit. „Juist tijdens mijn be
wind is er veel gebeurd. De echte
Surinaamse revolutie werd door
ons gemaakt. We hebben 2054
volkswoningen opgeleverd, ter
wijl er slechts duizend waren be
loofd. Er is een nieuw grondbe
leid gekomen, waardoor ruim
vierduizend kleine boeren titel
op hun grond kregen. We zijn ge
start met het staatsziekenfonds
en hebben de sociale uitkeringen
verhoogd. Er is een rechtvaardi
ger belastingsysteem ingevoerd
en we hebben een concept
grondwet aangeboden. Op mijn
verjaardag, in januari 1982, kon
digde ik aan dat het einde van
mijn interimperiode nabij was en
dat ik weer terug wilde naar het
ziekenhuis om mijn beroep als
internist te hervatten. Het was
toen, dat Bouterse zei dat ik niet
mocht verdwijnen, maar twee
maal twee jaar zou moeten aan
blijven".
„Op diezelfde verjaardag kwamen
zo'n 20.000 Surinamers mij felici
teren. In feite werd mijn verjaar
dag aldus een politieke manifes
tatie tegen de militairen, want of
ficieel was er een vergader- en
demonstratieverbod. De volgen
de dag stonden de adviseurs van
Bouterse reeds bij hem op de
stoep en zij hebben hem ervan
kunnen overtuigen dat er sprake
was van een massabeweging on
der mijn leiding tegen de bevel
hebber. En daarom moest ik weg
en verdween mijn concept
grondwet in de prullenbak".
„Natuurlijk heb ik in mijn regeer
periode ook fouten gemaakt.
Neem bijvoorbeeld het bijzonder
rechtscollege. Ook al zo'n brouw
sel van Haakmat. Dat moest zich
bezighouden met corruptiege
vallen. Ik ben daar mede schul
dig aan geweest. Er is veel leed
aan mensen toegebracht, terwijl
het niets heeft opgeleverd behal
ve een klein aantal flutgevallen".
Door de mand
De afgelopen maanden heeft Henk
Chin a Sen op het punt gestaan
uit de voorlinie van het verzet te
rug te treden. „Als voorzitter van
de Raad voor de Bevrijding van
Suriname sta je onder grote
druk. Je wordt aangevallen en
bekritiseerd Je verwaarloost je
gezin en je privéleven. Je moet
ook leven. Ik ben bezig geweest
met een baan in Indonesië. Maar
elke keer gebeurde er weer wat
waardoor het onmogelijk was op
te stappen. Nu ben ik meer dan
ooit vastbesloten om door te
gaan met het verzet. Van mijn
spaarcenten kan ik het nog wel
twee jaar volhouden. Nu de ter
reur in Suriname toeneemt, kan
ik niet zomaar van het toneel ver
dwijnen".
„Ik had het ongetwijfeld beter
kunnen hebben als ik had mee
gedaan met Bouterse. Direct na
de decembermoorden liet hij me
via Herrenberg, de huidige am
bassadeur van Suriname in Ne
derland, weten dat ik naar Suri
name kon terugkeren in welke
baan dan ook. Ik heb echter voor
de moeilijke weg gekozen en ik
ben ervan overtuigd dat het ver
zet in Suriname groeit. Want dat
is de tragiek van Bouterse. Hij
heeft de massa nooit achter zich
kunnen krijgen. De mensen die
hem steunen, lopen rond met
een historisch trauma waar ze
niet bovenuit 'kunnen groeien.
Die roepen geesten op die ze
straks niet kunnen bezweren.
Dat zyn de mensen die aan ne
gers leren dat iedereen die blank
is een uitbuiter en een imperia
list is".
„En dan praat ik nog niet eens over
die narcissusfigurcn die verliefd
raken op hun eigen spiegelbeeld,
waardoor ze vervreemd raken
van zichzelf en hun medemens.
Het zijn allemaal toneelfiguren.
Voor mij is het leven als een
soort toneel dat aan ons voorbij
trekt. en je herkent dan al deze
figuren. Dit zijn de mensen die
liegen. En ze zullen zich op den
duur te veel moeten onthouden,
want vroeg of laat zullen ze alle
maal door de mand vallen".
„De laatste tijd heb ik veel gelegen
heid gehad om te lezen. Van
Freud en Darwin heb ik geleerd
dat iedere generatie weer zal
moeten vechten tegen barba-
