H
Hl
JW\
w
'Een machinist vergeet
zo'n gezicht nooit meer'
[A
n
r LJ LJ kja T 1
M
Steeds vaker werpen mensen zich voor de trein
ZATERDAG 14 APRIL 1984
PAGINA 19
Vorig jaar wierpen 480 mensen zich voor de trein. Een triest record dat, naar moet
worden gevreesd, wel weer overtroffen zal worden. Want steeds vaker worden
machinisten geconfronteerd met een zelfdoding. Een gruwelijke ervaring die niet
zelden leidt tot nachtmerries, enorme spanningen en ziekten. De machinisten worden
grotendeels aan hun lot overgelaten want voor de Nederlandse Spoorwegen is herstel
van de normale treinenloop belangrijker dan aandacht en opvang van de
machinisten. Daar moet verandering in komen, vindt de machinistenvereniging.
Bijlage van het Leidsch/Alphens Dagblad
langs de spoorbaan fietsen. Le
vensgevaarlijk".
Nachtmerries
Sinds kort is Van Ewijk ook hoofd
conducteur. Hij wilde wel eens
weten 'wat er allemaal achter de
rug van een machinist gebeurt'.
Bovendien maakt hij zo plaats in
de kabine voor jonge machinis
ten. In zijn functie van conduc
teur maakte hij drie weken gele
den zijn eerste ongeluk mee, op
de Noorderdijk in Dordrecht.
"Ik heb er nog steeds nachtmerries
van, heb er nachten niet van kun
nen slapen. En mijn hele gezin
heeft eronder geleden. En toch,
ik heb gedaan wat ik móest doen,
zowel als mens als beambte. Die
man was dood, ik heb zijn pols
nog gevoeld. Hij was helemaal
blauw aangelopen, en rood van
het bloed. De auto waarin die
man zat was verfrommeld tot een
lucifersdoosje".
"En dan nog, terwijl zo n man met
een half lichaam uit een auto-
raampje hangt, komt er een va
der met een kind aan de hand kij
ken wat er gebeurd is. Dan moet
je ook nog als bewaker optreden
en zo'n man toespreken. Als fk
nou na weken nóg dat gezicht
voor me zie, moet zo'n kleuter
dat dan ook zien? De machinist
heb ik trouwens ook weggehou
den. Ik zei: ga jij maar achterin
de trein zitten, een sigaretje ro
ken. Ik ben zelf machinist, ik
weet wat het is om niet opgevan
gen te worden".
De Vereniging Van Machinisten
strijdt voor een betere opvang.
"Nu is het zo dat de groepschef
als het even kan na een ongeluk
naar je toekomt. Maar soms kan
dat niet, terwijl ik er drie weken
geleden toch erg veel aan heb ge
had. We willen dat de 'sociale
unit' van de NS zich eens serieus
gaat buigen over een goede op
vang van machinisten. Vooral
omdat nu het onzalige plan is op
gevat om het aantal lijnen zonder
conducteur uit te breiden van
twee naar veertien. Dan dan staat
de machinist er helemaal alleen
En zelfmoorden en ongelukken
zijn niet de enige oorzaken van
alle spanningen. Er zijn ook de
onregelmatige werktijden die
nauwelijks in geld worden uitge
drukt. Van Ewijk: "Een gemid
delde machinist verdient, de toe
slagen meegerekend, 2100 gul
den schoon in de maand. Dat is
toch veel te weinig voor iemand
die zo'n verantwoordelijkheid
draagt".
"Want je moet niet vergeten, hoe
voorzichtig hij ook moet zijn, er
wordt ook nog eens van hem ver
langd dat de trein op tijd aan
komt. Bij dichte mist blijft een
vliegtuig aan de grond staan,
maar de trein rijdt door". Zijn
vrouw: "En als het nu maar wat
beter werd betaald, dan wist je
waarom je dit allemaal door
maakte. Dan was er de genoeg
doening".
Trammelant
En dan heb je ook het toenemende
vandalisme, de agressiviteit van
de tegenwoordige treinreiziger.
"De meeste mensen zien een
conducteur als iemand die kaar
tjes knipt en op een fluitje blaast.
Maar als je wist wat er allemaal
nog meer aan te pas komt. Er
schijnen nog steeds mensen te
zijn die helemaal niet weten dat
je moet betalen voor een trein-
reisje. Die maken de grootste
trammelant wanneer je ze een
kaartje wilt verkopen. En dat
loopt wel eens op vechten uit".
Dat al deze zaken de machinisten
(en conducteurs) niet in de kou
de kleren gaan zitten, bewijzen
cijfers over ziekteverzuim en af
keuringen. Jaarlijks wordt bijna
een vijfde van het totale bestand
aan machinisten van 55 jaar en
ouder afgekeurd. Het ziektever
zuimpercentage onder machinis
ten bedroeg bijvoorbeeld in 1981
meer dan elf procent.
Toch wil Van Ewijk, nu pas veer
tig. proberen tot zijn pensioen als
machinisbconducteur te blijven
werken. Of dat pensioen nu over
zeventien of pas tweeentwintig
jaar komt. "Want het blijft een
mooi beroep. Of ik dan ook een
leuk voorval weet? Nou nee, ik
denk niet dat er machinisten zijn
die echt veel leuke dingen mee
maken met de passagiers".
"Een reiziger, dat is toch eigenlijk
iemand die de trein ziet als een
middel om van plaats A naar
plaats B te komen? Wie erop zit.
dat kan hem eigenlijk niet zoveel
schelen. Als ie maar zorgt dat de
trein op tyd in plaats B aankomt.
Want o wee!"
rails te zwaaien naar de trein.
Een machinist die dan over zo ie
mand heenrijdt, die vergeet het
gezicht van die man nooit meer".
Van Ewijk prijst zich gelukkig dat
hij tot voor kort weinig ervaring
had met dit soort dingen. Een
uitzonderlijk gegeven voor ie
mand die al bijna tien jaar 'op de
bok' zit. "Ik was 's nachts, in het
donker, wel eens over iemand
heengegaan, maar dat merkte ik
niet echt. Dan rapporteerde ik
dat ik daar en daar over een hob
bel was gegaan. Of de volgende
machinist eens wou opletten.
Maar wanneer er inderdaad iets
lag. dan wist ik toch nooit zeker
dat ik het gedaan had. Want er
waren zoveel treinen langs geko-
"Een machinist zou zo graag iets doen om een ongeluk te voorkomen. Maar er is geen stuur dat hij om kan gooien, er is geen mogelijkheid tot uitwijken"
(archlefTo
door Conny Smits
Spijt
Van Ewijk werd tien jaar geleden
door zijn vrouw geattendeerd op
de advertentie van de spoorwe
gen waarin machinisten werden
gevraagd. Na tien jaar ligt het be
roep hem inmiddels na aan het
hart. "Ik wil het niet idealiseren.
De waarheid, dat het vak van ma
chinist helemaal niet zo roman
tisch is, moet nu eens op tafel.
Maar in wezen is het een mooi,
vrij beroep". Zijn vrouw echter,
die heeft spijt als haren op haar
hoofd. Ze ziet haar man liever
vandaag dan morgen van baan
veranderen.
"Want een gezin van een machi
nist, dat is geen gewoon gezin
meer. Weekeinden? Dan moet hij
werken. Feestdagen? Moet ie
werken. Echt, hij is er niet of hij
moet om negen uur 's avonds al
naar bed omdat hij vroege dienst
heeft. Voor onze vier kinderen
ook geen geweldige situatie".
Hij werd destijds als enige gekozen
uit een groep van 57 sollicitan
ten. Van Ewijk voegt er direct
aan toe dat het niet is om zich op
de borst te slaan, maar als machi
nist moet je nu eenmaal aan een
aantal voorwaarden voldoen. "Ik
had als vooropleiding alleen
LTS, maar je moet in dit vak ook
ontzettend flexibel zijn, stressbe
stendig en situaties kunnen
beoordelen en ernaar handelen".
Zes jaar deed ie erover om een vol
leerd machinist te worden die
ook passagiers over het baanvak
mag vervoeren. Want de eerste
cursus van zes maanden geeft al
leen nog maar uitzicht op het be
sturen van 'het kleine karretje'.
Daarna komen pas de cursussen
voor de diesel-elektrische loko-
motief en treinstellen. "Over wat
te doen na een ongeluk leer je
daar niet veel. Het gaat meer om
de technische kanten en de
spoorwegwetgeving".
Met een snelheid van 160 kilo
meter per uur dendert de
trein door het weideland
schap. De machinist in zijn
kabine geeft zijn ogen goed
de kost. Zoals altijd houdt hij
nauwlettend in de gaten wat
zich vóór hem op het baan
vak afspeelt. Zijn hand ligt
ontspannen op de dode-
mansknop.
De trein is een spoorwegover
gang al heel dicht genaderd
wanneer daar ineens die fiet
ser opdoemt. De adem stokt
de machinist in de keel. Het
liefst kneep hij nu de ogen
stevig dicht. Danmaar de
verwachte klap blijft uit. De
fietser is op het laatste nip
pertje tot stilstand gekomen.
De man in de kabine slaakt
een zucht van verlichting.
Er zijn machinisten die op zo'n ma
nier hun dagelijkse traject afleg
gen. Bij elke overgang zitten ze
weer in spanning. Want bijna al
lemaal hebben ze óók wel eens
meegemaakt dat het niet goed af
liep. Dat er een fataal ongeluk ge
beurde of, wat steeds vaker voor
komt, dat iemand zich voor de
aansnellende trein wierp om op
die manier een einde aan het le
ven te maken.
Zonder twijfel een traumatische
gebeurtenis, maar wie denkt dat
er voor zo'n machinist een maat
schappelijk werker of psycho
loog klaar staat voor de geestelij
ke opvang, komt bedrogen uit.
Ook het praatje dat machinisten
wéken verlof krijgen na zo'n ge
beurtenis, berust op louter fabel
tjes.
Integendeel. De machinist die bui
ten zijn schuld iemand dood
rijdt, wordt aan een uitgebreid
onderzoek onderworpen. Heeft
hij echt geen fouten gemaakt?
Bovendien, wanneer iemand op
een baanvak is verongelukt, zijn
de NS-procedures er volledig op
gericht de normale treinenloop
zo snel mogelijk te herstellen. De
dienstregeling is immers wet bij
de spoorwegen. Daaraan, en aan
de veiligheid, is al het andere on
dergeschikt gemaakt.
Maar een machinist is ook niet van
staal. Onderzoek heeft uitgewe
zen dat machinisten het moeilijk
blijven hebben wanneer zij met
hun treinstel opnieuw de plaats
van een dodelijk ongeluk passe
ren. Na zo'n ongeval is de machi
nist zich constant van één ding
bewust: ook de dood is een regel
matige passagier van zijn trein.
Cijfers staven die gedachte: gemid
deld valt er elke dag een en drie
kwart dode op het Nederlandse
spoorwegnet. Vorig jaar wierpen
zelfs 480 mensen zich voor de
trein, een triest record. Daar
naast raakten er nog eens een
paar honderd mensen gewond
nadat ze in aanraking met een
trein waren gekomen. Voor de
machinisten zijn dat feiten die
weinig bijdragen tot de arbeids
vreugde.
Slijtend
De Vereniging van Machinisten
(VVM) bracht deze week een wit
boek uit waarin wordt verhaald
van de spanningen waaraan ma
chinisten blootstaan tijdens hun
werk. Want de vereniging, waar
bij driekwart van de 3617 machi
nisten is aangesloten, is boos. Zij
had haar zinnen gezet op de zo
genaamde selektieve uittreding
(SUT-iegeling), bedoeld voor
NS-medewerkers van zestig jaar
en ouder die werken in zeer be
lastende en slijtende functies.
Het kabinet weigerde onlangs
zijn goedkeuring te geven aan
een uitbreiding van deze rege
ling. Een akkoord tussen NS en
vakverenigingen ten spijt.
De WM besloot daarom eens een
'witboekje' open te doen over de
machinist en zijn werkomstan
digheden. De resultaten daarvan
werden dinsdag aangeboden aan
de voorzitter van de vaste kamer
commissie voor verkeer en wa
terstaat. Bedoeling is Den Haag
er alsnog van te overtuigen dat
het machinistenvak zo zwaar is
dat pensioen op 57-jarige leeftijd
geen overbodige luxe zou zijn.
Uit het witboek blijkt inderdaad
dat het beroep van machinist
niet zo romantisch is als kleine
jongens zich wel voorstellen in
hun toekomstdromen. Het is
veel narigheid en weinig opvang
wat de klok slaat. "De machinist
die binnen een week met twee
zelfmoorden werd geconfron
teerd, kreeg naderhand alléén
een belangstellend telefoontje
van de politie".
Machteloos HHiM
Henk van Ewijk (40), vice-voorzit-
ter van de VVM, kan erover mee
praten. Weliswaar maakte hij tot
voor drie weken geleden nooit
bewust een dodelijk ongeval
mee, van collega's wist hij allang
hoe zo'n gebeurtenis blijft vreten
aan je. "Verlof, een maatschap
pelijk werker? Laat me niet la
chen, was het maar waar. Nee, al
les is erop gericht eerst de offi
ciële zaken af te handelen. En
dan valt het sociale aspect gauw
weg".
Hij kent collega's wie het al dertig
keer is overkomen dat zich ie
mand voor het treinstel wierp. Er
zijn wel plaatsen waar het vaker
voorkomt dan ergens anders ja.
De lijn Leiden-Haarlem, langs
psychiatrisch ziekenhuis Voge
lenzang is er één van. De machi
nisten geven daar altijd maar een
waarschuwingstoeter voor alle
zekerheid. "En dan vooral wan
neer de blaadjes groen worden of
gaan vallen".
Het ergste voor de machinist is dat
hij zich zo machteloos voelt, vol
gens Van Ewijk. "Hij zou zo
graag iets doen om een ongeluk
te voorkomen. Maar er is geen
stuur dat hij om kan gooien, geen
mogelijkheid tot uitwijken. Er
zijn maar twee dingen die hij kan
doen: de remkraan opengooien
en de dodemansknop loslaten.
Maar dan nog duurt het achthon
derd meter voor de trein stilstaat,
en dat is meestal te laat".
Eigenlijk is er nóg iets dat een ma
chinist kan doen, zegt Van Ewijk
even later: "Zijn ogen stijf dicht.
Want er zijn erbij, dat is heus
waar, die staan gewoon tussen de
Van Ewijk zou dat verbeterd wil
len zien. Maar ook pleit hy voor
filmmiddagen op scholen. "Zo
dat elk kind weet dat een trein
niet zomaar stilstaat. Dat er, wan
neer er een bel gaat rinkelen, bin
nen tien of vijftien seconden een
trein aankomt. En dat je dan be
slist niet nog even snel onder de
bomen door kunt. En wat ik ook
vaak zie, vooral op de lyn Lei-
den-Den Haag ter hoogte van
Voorschoten, dat kinderen vlak
Bij elke overgang is er die spanning: remt die auto nog tijdig af of niet?
